چگونه فقر را ريشه كن كنيم ؟

تهيه و تنظيم : حاج آقا رحیمی

فقر و نياز به خداوند از ويژگي هاي تمام آفرينش است. همه هستي و همه انسانها به ذات بي نياز الهي نيازمندند اَنْتُمُ الْفُقَرا اِلَي اللهِ وَاللهُ هُوَالْغَنيّ .
وليكن فقر مالي به معناي كمبودهاي مالي و جاني و خدماتي كه از نظر نيازهاي مالي و امكانات زندگي وجود دارد بايد انسان در حد توان با آن مبارزه كند يا خودش يا حاكمان وقدرتمندان بايد تلاش كنند از هر طريق ممكن آن را ريشه كن كنند، مانند انفاق ، پرداخت زكات ،پرداخت خمس ،پرداخت كفاره يا ايجاد زمينه اشتغال براي فقراء ،دادن سرمايه يا پرداخت وام اشتغال وهركاري كه سطح درآمد را بالا ببرد و توزيع عادلانه امكانات، عدالت اجرا گرددو از تضييع حقوق ضعفاء جلوگيري شود، و در مجموع هر قدمي كه جامعه را به سطح مساوي برساند تكليف كساني است كه توان دارند .
ليكن بعضي اعمال و رفتارها خود به خود عامل فقر مي گردد يا عواملي است كه فقر را برطرف مي كند اين بخش بيشتر به شخص فقير برمي گردد .اشخاص نيازمند مي تواننداعمالي را انجام دهند كه بركت را به زندگي وارد سازد وكمتر احساس نيازكنند، يا افراد توانمند مي توانند رفتاري داشته باشند كه به فقر و بي بركتي نيانجامد . در اين جزوه مختصر به اين بخش از مبارزه با فقر نظر داريم كه در دو قسمت بيان مي شود اول بيان كارهايي كه فقر مي آورد ودوم بيان چيزهايي كه فقر را برطرف مي سازد،امامان معصوم عليهم السلام دستوراتي داده اند كه اگر انجام شود از فقر جلوگيري و يا كارهايي كه ممكن است اگر انجام شود به فقر دامن زند كه بايد از آنها جلوگيري شود كه در اين جزوه مختصر، شما با آنها آشنا مي شويد .

بخش اول :

كارها و رفتارهايي كه سبب فقرو بي بركتي مي شود :

1.اظهار فقر و فقر نمايي

انسان نبايد اظهار فقر و نداري كند .خداوند دوست نداردكساني راكه نيازمند نيستند ولي در ميان مردم خود را نيازمند مي نمايانند و به گونه اي فقيرانه زندگي مي كنند وهمواره اظهار نداري و نيازمندي مي كنند و آه و ناله سر مي دهند ،خداوند ناراحت مي شود و بسا كاري كند كه به فقر گرفتار شود .رسول خدا (ص) فرمود: مَنْ تَفاقَرَاِفْتَقَرَ ؛[1] هر كه خود را به صفت فقيران درآورد فقيرتر مي شود .

2.كساني كه به دنيا حريص باشند

بعضي ها از ترس فقر، به حرص گرفتار مي شوند و دايم حرص مي زنند كه فقير نشوند! در صورتي كه همين حرص زدن عامل فقر است . امام علي (ع) فرمود: اِظْهارُ الْحِرْصِ يُورِثُ الْفَقْرِ[2]؛ حرص داشتن عامل فقر است .

3. خيانت به ديگران

كساني كه به مال ديگران خيانت كنند و مال حرام به زندگي خود وارد سازند دچار بي بركتي و فقر مي شوند .رسول خدا (ص) فرمودند: اَلْخِيانَةُ تَجْلِبُ الْفَقْرِ ؛خيانت فقر و تهيدستي مي آورد .اساساً مال حرام بي بركتي مي آورد .

4.تنبلي و تن به كار ندادن

تنبلي و كار نكردن نيز از عوامل فقر است ،كساني كه تلاش نمي كنند ،دنبال كسب و كار نمي روند و تن پروري را شيوه خود ساخته اند نيز گرفتار فقر و نداري مي شوند . امام علي(ع)فرمودند :ناتواني و تنبلي نتيجه اي جز فقر و نداري ندارد .[3]

5.دين را وسيله دنيا قرار دادن

در احاديث اهل بيت (ع)از كساني كه دين و ولايت اهل بيت (ع) را وسيله ارتزاق و كسب و كار و تحصيل مال قرار مي دهند نكوهش شده و فرموده اند : دچار فقر و نداري مي شوند .
امام باقر (ع) به شخصي فرمود: لا تَسْتَأكِلْ بِنَاالنّاسَ فَلا يَزيدُكَ الله بِذلِكَ اِلاّ فَقْراً .[4]

6.سئول و گدايي

سئول كردن و گدايي و اظهار فقر كردن ،تهيدستي مي آورد لذا سؤال كردن حرام است ،اظهار فقر حرام است ،خداوند تمجيد نموده از كساني كه با اين كه فقيرند ،فقر خود را پنهان مي كنند و از كسي سئول نمي كنند؛ لايَسْئَلُونَ النّاسَ اِلْحافاً يَحْسَبُهُم الْجاهِلُ اَغْنِياءَ مِنَ التَّعَفُّفَ .[5]
از اين رو امام علي (ع) فرمود: مَنْ فَتَحَ عَلي نَفْسِه باباً مِنَ الْمَسْئَلَة فَتَحَ الله عَلَيْهِ باباً مِنَ الْفَقْرِ ؛[6] هر كه دري از سئول روي خود باز كند خداوند دري از فقر بر رويش باز خواهد نمود.

7.نفرين در حق فرزند،انسان را فقير مي كند

هستند افرادي كه سر هيچ، زبان به نفرين مي گشايند ،نفرين كار درستي نيست حتي در حق حيوانات چه رسد به انسان يا فاميل لذا امام صادق (ع) فرمود: مَنْ دَعا عَلي وَلَدِهِ اَوْرَثَهُ الْفَقْراً [7]؛هركه به فرزندش نفرين كند گرفتار فقر و نداري خواهد شد .

8. سوگند دروغ

سوگند و قسم دروغ چه در معامله و خريد و فروش و چه در موارد ديگر عامل فقر و بي بركتي است لذا كاسب هايي كه زياد قسم دروغ مي خورند بيشتر به بي بركتي دچار مي شودند .
امام علي(ع)فرمودند:اَلْيَمينُ الْفاجِرَه يُورِثُ الْفَقْر؛[8] قسم دروغ سبب فقر مي شود.

9. خواب بين الطلوعين

يكي از مواردي كه خواب كراهت دارد ،خواب بين الطلوعين و پيش از آفتاب است يعني از اذان صبح تا طلوع آفتاب مستحب است انسان مشغول نماز و عبادت شود كه بسيار نوراني و عامل بركت است ولي خواب در آن ساعت فقر مي آورد .
امام علي (ع) فرمودند:اَلْنَوْمِ بَيْنَ الطُّلُوعَيْنِ يُورِثُ الْفَقْر.[9]
و بايد تأسف خورد بر آنچه امروزه باب شده كه اغلب مردم در اين ساعت مي خوابند و بسا نماز صبح بعضي از آنها هم قضاء مي شود .

10. خواب پس از نماز مغرب و پيش از نماز عشاء

كسي كه اول شب كه هنوز نماز نخوانده به ويژه نماز عشاء را اگر بخوابد كراهت داردو سبب نداري مي شود .
حضرت فرمودند: اَلْنَوْمُ بَيْنَ العِشائَيْنِ يُورِثُ الْفَقْرِ ؛ [10] خواب در حد فاصل نماز مغرب و عشاء فقر آور است .

11.قطع رحم

از عومل مهم بي بركتي و فقر بي توجهي به فاميل و خويشاوندان است ،چنان كه حضرت فرمود: قَطيعَة الرَّحِمِ يُورِثُ الْفَقْرِ ؛[11] قطع رحم تهيدستي مي آورد .

12.دروغگويي

دروغ ازجمله چيزهايي است كه به زندگي آسيب مي رساندو بركت را مي برد.
امام علي (ع) فرمودند: اِعْتِيادُ الْكِذْبِ يُورِثُ الْفَقْرِ ؛[12] عادت كردن به دروغگويي انسان را فقير مي كند .

13. گوش كردن به موسيقي

گوش كردن به موسيقي و غناي حرام كه جزء لهو و لعب و فساد انگيز است نيز فقر مي آورد .
حضرت فرمودند: كَثْرَةُ الْأسْتماعِ اِلَي الْغِناء يُورِثُ الْفَقْرِ ؛[13]زياد گوش كردن به موسيقي و آواز و آهنگ هاي زيانبار عامل فقر است .

14 تميز نكردن خانه

نظافت را اسلام دوست دارد و از شلختگي و بي نظمي و كثيفي بيزار است و جارو نكردن منزل را عامل فقر مي داند . حضرت فرمودند: تَرْكُ نَسْجِ الْعَنْكَبُوتِ فِي الْبُيوتِ يُورِثُ الْفَقْرَ وَتَرْكُ الْقَمامَةِ فِي البُيُوتِ يُورِثُ الْفَقْر ؛تار عنكبوت و زباله ها را نزدودن فقر مي آورد .

15.ايستاده شانه كردن

سر و صورت را شانه كردن مستحب است و ترك آن ژوليدگي و كراهت دارد ولي نبايد ايستاده شانه كرد كه عامل فقر مي شود .
اَلْمُتُشَمِطُ مِنْ قيامِ يُورِثُ الْفَقْرِ .[14]

16.باحالت جنابت غذا خوردن

كسي كه غسل بر او واجب است بايد هرچه زودتر غسل كند و ادامه آن حالت
كراهت دارد و چنانچه با آن حالت غذا بخورد سبب فقر و نداري مي شود .

17.ادرار در حمام و آب

در آب هاي مشترك كه همه از آن استفاده مي كنند اگر كسي ادرار كند فقير مي شود .[15]

18.سائل مرد را در شب رد كردن

هر چند امروزه نيازمند سائل و غير سائل شناخته نمي شوند ولي در احاديث اسلامي از جواب گفتن سائل كه مرد باشد و در شب گدايي كند نهي شده است و رد كردن او سبب فقر مي شود .
حضرت فرمودند : رَدُّ السائِلِ الذَكَرَ فِي الّليْلِ يُورِثُ الْفَقْر. [16]

19.بي نظمي در هزينه ها

از همه مهمتر پرهيز از اسراف و داشتن نظم در خرج كردن است ،افرادي كه اسراف كارند فقير مي شوند ،اَلأسْرافَ يُفْنِي الْجَزيل .علي (ع) فرمود: اسراف كاري ، ثروتهاي كلان را نابود مي سازد و سفارش شده به درست خرج كردن، با برنامه و نظم هزينه كردن و لذا بي نظمي و بي حساب و كتاب خرج كردن آدمي را تهيدست مي كند.
حضرت فرمود: تَرْكُ الْتَقديرِ فِي الْمَعيشَة يُورِثُ الْفَقْر ؛ اندازه گيري و نظم نداشتن در هزينه زندگي فقر مي آورد .

20.بخل و تنگ نظري

كساني كه خود بخليند و از ترس ندار شدن به فقرا كمك نمي كنند فقير مي شوند .
امام علي (ع) فرمود: مَنْ قَبَضَ يَدَهُ مَخافَة الْفَقْر فَقَدْ تَعَجَّلَ الْفَقْر ؛ [17]هر كه از ترس فقر از انفاق واحسان دريغ كند با شتاب از فقر استقبال نموده است .

21. دعا در حق والدين نكردن

بي توجهي به پدر و مادر ودر حق آنان دعا نكردن سبب فقر و تنگدستي مي شود، و نيز زياد خوابيدن و يا عريان خوابيدن ،جلوتر از سالمندان راه رفتن ،نشستن بر آستانة در ،شانه نمودن با شانه شكسته ،ايستاده شلوار پوشيدن ، بي توجهي به امور ديني فقر مي آورد .[18]

آنچه سبب برطرف شدن فقر مي شود :

1.استمداد از خداي متعال و طلب روزي حلال

در بسياري از دعاها از جمله دعاهاي ماه مبارك رمضان امامان معصوم (ع) به ما آموخته اند كه رفاه و زندگي همراه با روزي فراوان را از خداوند بخواهيم .
امام علي (ع) فرمودند: اِنَّهُ ...لا يَفْتَقِر مَنْ كَفاه؛[19]از خداوند براي كفايت نيازهايم مدد مي جويم زيرا كه هرگز فقير نشود هر كه را كه خدا كفايت كند .

2.اعتدال وصرفه جويي در خرج

امام صادق (ع) فرمودند: ضَمِنْتُ لِمَنِ اقْتَصَدَ اَنْ لايَفْتَقِرْ؛[20] من ضمانت مي كنم براي كسي كه صرفه جو باشد هرگز فقير نشود .
وعلي (ع) فرمود: لَنْ يَهْلِكَ مَنِ اقْتَصَدَ وَلَنْ يَفْتَقِر مَنِ زَهِد ؛[21]هر كه در خرج كردن ميانه رو باشد و زهد پيشه كند هرگز فقير و تباه نشود .

3.صدقه پنهاني و نيكي

صدقه دادن به ويژه پنهاني و نيز نيكي كردن به ديگران به ويژه خويشان ومومنان فقر را برطرف مي سازد .
امام باقر (ع) فرمودند: اَلْبِّرِ وَ صَدَقَةُ السِّرِ يَنْفِيانِ الْفَقْر ؛[22]كار نيك و صدقه پنهاني فقر را مي برد .

4.بذل و بخشش

سخاوتمندي و بذل و بخشش نيز فقر را مي برد .امام علي (ع) فرمود:داوُو الْفَقْر بِالصَّدَقَةِ وَ الْبَذْل ؛[23]بيماري فقر را با صدقه دادن و بذل و بخشش سخاوتمندانه درمان كنيد .

5.صله رحم

صله رحم و رسيدگي به حال خويشاوندان نيز ريشه فقر را مي سوزاند .
رسول خدا (ص) فرمود: صِلَةُ الرَّحِمِ تَزيدُ فِي الْعُمْرِ وَتَنْفَي الْفَقْر ؛[24]صله رحم عمر را زياد و تهيدستي را برطرف مي سازد .

6.صبر و شكيبايي

امام علي (ع) فرمودند: هيچ چيز به اندازه صبر و خشنودي به رضاي خداوندي فقر را از بين مي برد .[25]

7.ذكر لاحول ولا قوه الا بالله

امام علي (ع) فرمود: كسي كه گرفتار فقر شده است بسيار تكرار كند ذكر: لا حَوْلَ وَ لا قُوَّة اِلاّ بِالله الْعَليّ الْعَظيمِ .[26]

8.امانت داري
همان گونه كه خيانت عامل فقر است امانتداري فقر را برطرف مي سازد .
رسول خدا (ص)فرمودند:الأمانَةُ تَجْلِبُ الْغِناءَ ؛[27] امانت داري غنا و بي نيازي مي آورد .
از مجموعه مطالب گذشته به اين نتيجه مي رسيم كه بسياري از عوامل فقر و غنا به دست خود انسان ها است .در اين ميان: عبادت ،بندگي خدا،توكل بر ايزد منان و اين كه خداوند بنده خود را ضايع نمي سازد و از روزي دادن عاجز نيست نقش مهمي در قناعت و روزي باكفايت دارد .
به ويژه اگر قناعت باشد و انسان به اندك راضي باشد و دين خود را به دنيا نفروشد ،شكوه به خلق نكند ،صبر و متانت را پيشه خود سازد ،عزت و شرف خود را حفظ كند ،خود را خوار نسازد و آبروي خود را حفظ كند ،قطعا بركات به زندگي او وارد مي شود قرآن مي فرمايد ؛وَلَوْ اَنَّ اَهْلَ القُري امَنُوا وَاتَّقَوْا لَفَتَحْنا عَلَيْهِمْ بَركاتٍ مِنَ السَّماءِ وَ الأرْض ؛اگر اهل زمين ايمان و تقوا داشته باشند درهاي بركت هايمان را از آسمان و زمين روي آنها باز خواهيم كرد .بنابراين ايمان و تقوا و بندگي خداوند و قناعت مي تواند زندگي را رونقبخشد چنان كه گناه و بي تقوايي و تحمل خفت و ذلت و بي توجهي به خدا و عبادت فقر را بيشتر مي كند و از اين نكته نبايد غافل بود كه مقام فقير در قيامت به قدري والا و بالا است و آن قدر در قيامت مورد احترام و محبت و لطف خداوند قرار مي گيردكه همه مردم آرزو مي كنند اي كاش فقير بودند.
يكي از ويژگي هاي حكومت حضرت مهدي (عج) رفاه عمومي و ريشه كن شدن فقر است .
اللهم عجل لوليك الفرج
امام جمعه مباركه
رسول خدا فرمود:
صِلَةُ الرَّحِمِ تَزيدُ فِي الْعُمْرِ وَتَنْفَي الْفَقْر
صله رحم عمر را زياد و تهيدستي را برطرف مي سازد .
رسول خدا فرمودند:الأمانَةُ تَجْلِبُ الْغِناءَ ؛
امانت داري غنا و بي نيازي مي آورد .

پي‌نوشت‌ها:

[1]بحار الانوار ج76ص316
[2]بحار 76
[3].تحف العقول ص221
[4]بحار 78ص184
[5].همان
[6].همان
[7].همان
[8]خصال شيخ صدوق ج2ص504
[9]همان
[10]همان
[11].همان
[12].همان
[13].همان
[14].همان
[15]همان
[16].همان
[17].آثار الصادقين ج16ص485
[18]همان ص105
[19]نهج البلاغه خطبه2
[20].خصال ج1ص9
[21]بحار 77ص212
[22]بحار74ص81
[23]همان
[24]همان
[25].تحف العقول
[26].غررالحكم
[27]بحار 75ص114