برنامه ريزي براي اوقات فراغت

کار و فراغت از مفاهيمي است که با وقت و زمان ارتباط دارد. کار گذراندن وقت براي فعاليت خاص و با هدف خاصي است و فراغت وقت آزادي است که فرد به فعاليت خاص مشغول نيست. معمولاً در جامعه کار اهميت دارد و براي آن برنامه ريزي مي شود ولي به فراغت توجهي نمي شود و برنامه اي براي چگونگي گذراندن آن در نظر گرفته نمي شود. مسئله مهم در کوشش تربيتي مي تواند زندگي آرماني انسان امروز را که در جستجوي آن است، براي فرد و جامعه فراهم کند؟ کوشش هاي تربيتي خانواده؟ فعاليت هاي مدرسه؟ يا نقش محيط؟ در پاسخ به اين سوالات مي توان گفت تربيت هر انسان از اثر توام و موازي همه اين نهادها حاصل مي شود. پس بايد روشي را در پيش گرفت که نقش اين عوامل هماهنگ باشد. بنابراين اثر تربيتي ساعات فراغت اجتناب ناپذير است. از طرف ديگر برنامه ريزي براي اوقات فراغت کودکان بايد منحصراً در زمينه هاي انفعالي و علاقه آنها مصرف شوند و فضاي سالم، منزه و از نظر تربيتي سازنده و مطلوب داشته باشد.

تعريف فراغت به طور جامع
 

فراغت در لغت به معناي آسايش و آزاد بودن از کار روزانه است. در فرهنگ معين در مقابل کلمه فراغت اين معاني آمده است: وابستگي، فرصت، مجال و آرامش. به بيان کلي فراغت زماني است که فرد در اختيار خويش است تا به دلخواه از امکانات فردي و محيطي استفاده و خود را بازآفريني کند. بازآفريني در پايين ترين سطح خود به معناي تفريح، تمدد اعصاب و ايجاد فرح روحي است و در سطوح عالي مي تواند در جهت تکامل فردي و اجتماعي اشخاص باشد.

تعريف واژه اوقات فراغت
 

اوقات فراغت عبارت است از انتخاب آگاهانه و توام با انگيزه لازم و آزادي کامل به منظور گذر از يک فعاليت اجباري به فعاليت دلخواه و مورد رضايت با هدف استفاده بهينه از زمان و فرصت جهت رشد فکر، جسم، تعالي روح و روان شخص.

ضرورت برنامه ريزي براي اوقات فراغت
 

اوقات فراغت به عنوان يک پديده اجتماعي ـ فرهنگي مورد توجه خاص انديشمندان جامعه شناس و علماي علوم تربيتي قرار گرفته است. اوقات فراغت از ديد اقتصادي باعث افزايش کار و توليد، از ديد اجتماعي مانع بروز انحرافات اجتماعي و از ديد سياسي مانع از بحران هاي سياسي و از نظر روان شناسي باعث بهداشت روان و تضمين سلامت انسان ها و ايجاد نشاط مي شود. دکتر غلامعلي افروز در ارتباط با ضرورت اوقات فراغت معتقد است: اوقات فراغت بستر مطلوبي است براي بروز اختلالات رفتاري، انحرافات اخلاقي و بزه کاري هاي اجتماعي.

فوايد برنامه ريزي براي اوقات فراغت
 

تجديد قوا: بهترين کاري که شخص مي تواند براي دوري از تکرار و يکنواختي انجام دهد برنامه ريزي براي فراغت است تا از اين طريق بتواند فوايد جسماني خود را بازسازي کرده و هم ضريب موفقيت فعاليت وي افزايش يابد.
ايجاد بستر مناسب براي خلاقيت: با توجه به اينکه شخص در زمان فراغت در آسايش بسر مي برد و هيچ اجبار و اکراهي در کار نيست، بهترين فرصت براي خلاقيت است. گفته اند بيشترين کارهاي بزرگ در زمان فراغت خلق مي شود.
فراهم آمدن زمينه رشد اجتماعي: از مهمترين ويژگي هاي فعاليت هاي اوقات فراغت انجام برنامه هاي گروهي است که خود عاملي براي زندگي و رشد اجتماعي است و به پيشرفت فرد از لحاظ اجتماعي کمک مي کند.
اصلاح رفتار و تعالي شخصيت انسان: اوقات فراغت نقش مهمي در تکوين شخصيت فردي و اجتماعي فرد ايفا مي کنند. اين اوقات، فرصت خوبي است که انسان خودکاوي کند و با مرور تجارب گذشته و برجسته نمودن نکات مثبت و منفي به اصلاح رفتار اشتباه خويش بپردازد.
اشاعه فرهنگ عمومي: صاحب نظران معتقدند فعاليت هاي اوقات فراغت در نهايت موجب توسعه فرهنگي و نشاط و سرزندگي در جامعه خواهد شد و از فرصت هاي بيکاري و بزه کاري هاي اجتماعي مي کاهد.
نقش و کارکردهاي اوقات فراغت
ـ آرامش فکر و انديشه
ـ تامين استراحت جسمي
ـ تقويت قواي حسي و حرکتي
ـ افزايش مهارت هاي شناختي و رواني و رشد خلاقيت
ـ تامين سلامت شخصيت ( رشد شخصيتي )
ـ تقويت رفتارهاي فردي و اجتماعي مطلوب ( منطقي عقلاني )
ـ تامين بهداشت فکري و رواني
ـ تفريح
ـ آرامش روحي و رواني
ـ ( آزادي زماني ) و امکان تامين نياز مناسب براي تفکر و توجه و ارزشيابي از رفتارهاي فردي و اجتماعي

اصول برنامه ريزي براي اوقات فراغت
 

در برنامه ريزي اواقات فراغت بايد به اصولي توجه داشت: اول انتخاب و گزينش آزادانه افراد، دوم مکان و محل گذراندن اوقات فراغت، سوم زمان، شامل زمان بندي مناسب ( برنامه ريزي کوتاه مدت ـ بلند مدت.)
چهارم جنسيت، نحوه گذراندن اوقات فراغت در دو جنس متفاوت است. پنجم سن، در برنامه ريزي جهت آموزشهاي متنوع بايد به مراحل رشد توجه کرد. ششم مديريت مطلوب جهت رشد و توسعه همه جانبه. هفتم اصل مشارکت فعال ( تقسيم بندي مسئوليت بين شرکت کنندگان و مخاطبان ). هشتم اصل اقتصادي بودن برنامه ها. نهم اعتقادات مذهبي ( همراه با طرح باور و اعتقادات عمومي ). دهم تنوع بخشيدن و به روز بودن برنامه ها. يازدهم برقراري و ارتباط با ديگر نهادها. دوازدهم نظارت با هدف دروني کردن فعاليت ها. سيزدهم حفاظت سازندگي و اجتناب از فساد و تخريب ( تامين اهداف سلامت رواني و خلاقيت ).

زيان هاي عدم برنامه ريزي اوقات فراغت
 

استفاده از وقت را بايد از کودکي به فرزندان آموخت. کودک بايد ياد بگيرد آرام باشد، با اينکه خوابش نمي برد دراز بکشد، کتاب ورق بزند يا به داستان گوش دهد، داستان و کتاب بخواند. غالبا افراد از اوان کودکي بدون برنامه بزرگ شده اند و همين بي برنامه بودن را به گذراندن اوقات فراغت نيز تعميم مي دهند و نمي دانند از زمان خود چگونه استفاده کنند. چگونگي گذراندن اوقات فراغت بايد مورد توجه قرار گيرد و براي آن برنامه ريزي شود. اگر کودکان به حال خود واگذار شوند احتمال بروز انحراف، بزهکاري و اعتياد آنها در آينده مي رود چنانچه والدين يا مربيان تربيتي استفاده مطلوب از اين فرصت ها را در جهت رشد کودکان به عمل نياورند زمينه سقوط و انحراف آنها فراهم آمده و چالشي جدي با نسل فرداي جامعه ايجاد خواهد شد.

نتيجه گيري
 

مربيان تربيتي و والدين بايد کوشش کنند تا کودکان در انتخاب فعاليت هاي اوقات فراغت از يکديگر تقليد نکنند چرا که آنها از لحاظ ميزان لذتي که از فعاليت هاي مختلف مي برند، متفاوتند. بنابراين کودکان در تعطيلات تابستان مي توانند به جاي بيکاري و وقت گذراني هاي بيهوده که زيان هاي بسياري به بار مي آورد با آموختن کارها و مهارت هاي جديد اوقاتي مفيد و پربار را سپري کنند.
منبع: ماهنامه کودک شماره 63.