نقش مسجد در تعالي و تحكيم بنيان خانواده (1)

چكيده:
 

اين نوشتار به نقش مسجد در تعالي و تحكيم بنيان خانواده مي پردازد. آنچه در اين مقاله به شرح و تبيين آن پرداخته مي شود عبارتند از:
- مسجد از منظر قرآن كريم
- مسجد از منظر رسول اكرم (ص) و حضرات معصومين عليهم السلام
- خانواده ي اهل مسجد، ‌آثار و پيامدهاي حضور در مسجد
- مسجد كانون آرامش بخش
- مسجد الهام بخش نظم و انظباط
- مسجد محل تجلي شناخت و معرفت و بصيرت ديني
- مسجد كانون ايمان و عبوديت علم و دانش و معارف قرآني
- مسجد عامل بازدارنده خانواده از انحرافات
- مسجد كانون صبر و استقامت و...

كليد واژه:
 

مسجد، ‌خانواده، معرفت، ‌ايمان، علم، حيا

مقدمه:
 

مسجد عبادتگاه عاشقان و بندگان صالح خداوند و بزرگترين و مهمترين پايگاه اسلام است. در طول تاريخ اسلام مساجد همواره كانون عبوديت علم و دانش فقه و فقاهت آموزش قرآن و اخلاق تبليغ دين و اصول آن و ابلاغ احكام شرع و... بوده و هست و خواهد بود. و بسياري از علما و دانشمندان كه به مدارج عالي كمال دست يافتند در پرتو انس با مسجد و تعليم و تربيت در آن بوده است. مسجد از جهات مختلف در به كمال رساندن افراد و جامعه نقش دارد.
و به تعبير امام خميني (ره): (( مسجد سنگر است، ‌سنگرها را حفظ كنيد، از خالي ماندن مسجد ها بترسيد)). اين پايگاه عظيم نقش عمده اي در تعالي و تحكيم بخشيدن كانون مقدس خانواده دارد. در واقع با انس خانواده با مسجد و بهره گيري از اثرات ارزنده و نورانيت معنوي آن از يكسو تربيت ديني و بصيرت و معرفت والا در نظام خانواده حاكم مي گردد و از دوم سو خانواده تجليگاه ارزشهاي الهي گرديده و از سوي سوم زمينه سعادتمندي خانواده و اجتماع را به ارمغان مي آورد. در اين پژوهش در صدديم «نقش مسجد در تعالي و تحكيم بنيان خانواده» را مورد بررسي قرار دهيم به اميد آنكه مورد رضايت قادر متعال و ساحت مقدس امام عصر (عج) و تمامي علاقه مندان به خاندان عصمت و طهارت و مكتب علوي قرار گيرد. شايان ذكر است كه حضور در مساجد نقش هاي مهمي در پويائي و سعادتمندي و تكامل فردي و اجتماعي به ارمغان مي آورد. يكي از نقش هاي مهم مساجد، ‌نقش آن در تعالي و تحكيم بنيان خانواده است. بيش از اينكه به اين مهم پرداخته شود، ‌مي طلبد مختصري به جايگاه مسجد از منظر قرآن كريم از يكسو و مسجد از منظر حضرت رسول اكرم (ص) و حضرات معصومين( عليهم السلام) از دوم سو اشاره نمائيم.

مسجد از منظر قرآن كريم:
 

كعبه اولين خانه اي است كه به منظور عبادت توده ي مردم بنا شد و اولين مركزي است كه عبادت كنندگان را به سوي خود جذب نموده است:« ان اول بيت وضع للناس ببكه مباركا و هدي للعالمين» (سوره آل عمران آيه 97) نخستين خانه اي كه براي مردم(و نيايش خداوند) قرار داده شده در سرزمين مكه است كه پربركت و مايه ي هدايت جهانيان است.
اولين خانه كه براي همه ي مردم وضع شده و هدايت جهانيان را تامين مي كند كعبه است و هيچ اختصاصي به گروه و نژاد خاصي ندارد و مردم اقليم معيني از افراد اقليم ديگر اولي به آن نيستند و مرزهاي جغرافيايي نيز در اين امر همگاني نقش ندارند. ملل گوناگون جهان از هندي و فارس و كلداني و يهودي و عرب آن را گرامي مي داشتند. (جوادي آملي، صهباي صفا، ص 149)
اگر كعبه بعنوان قبله ي مسلمانان انتخاب شده است جاي تعجب نيست زيرا اين نخستين خانه ي توحيد است و با سابقه ترين معبدي است كه در روي زمين وجود دارد، هيچ مركزي بيش از آن مركز نيايش و پرستش پروردگار نبوده، خانه اي است كه براي مردم و بسوي جامعه بشريت در نقطه اي كه مركز اجتماع و محلي پربركت است ساخته شده است (تفسير نمونه ج3 ص9) نام ديگر خانه كعبه «بيت الله» هست كه بعنوان خانه ي مردم معرفي شده، و اين تعبير بيان كننده ي اين حقيقت است كه آنچه بنام خدا و براي خداست بايد در خدمت مردم و بندگان او باشد و آنچه در خدمت مردم و بندگان خدا است براي خدا محسوب مي شود.(همان منبع ص 10)
«ان الذين كفروا و يصدون عن سبيل الله والمسجد الحرم الذي جعلناه للناس سواء العاكف فيه و الباد» (سوره حج آيه 25) به فرموده ي اين آيه كريمه، مسجدي كه در حريم كعبه بنا نهاده شده و محل نماز و نيايش و طواف است براي همه ي مردم بطور مساوي قرار داده شده و هيچ فرقي در اين جهت، بين ساكنان مكه و مسافراني كه از نقاط ديگر جهان به آن سو سفر مي كنند، ‌نيست. (جوادي آملي صهباي صفا ص152) پس از تحمل سختي ها و مرارت هايي كه حضرت رسول اكرم (ص) در راه پيشبرد اهداف عاليه اسلام متحمل شدند، خداوند براي نشان دادن بخشي از آيات و عظمت دستگاه خلقت و رموز هستي هديه اي بزرگ به رسول گرامي اسلام(ص) داد و براي تسكين آرامش آن حضرت، وي را به معراج برد. با توجه به اينكه حضرت رسول به مرحله ي بندگي و عبوديت كامل رسيده بودند، اين سفر زميني و عروج آسماني زمينه را براي اطمينان كامل ايشان به قدرت عظيم الهي فراهم كرد. آغاز و شروع اين سفر از مكان مقدس (مسجد الحرام) بود.
«سبحان الذي اسري بعبده ليلا من المسجد الحرام الي المسجد الاقصي الذي باركنا حوله لنريه من آياتنا انه هوالسميع البصير»(سوره اسرا آيه 1) كلمه ي «عبد» نشان مي دهد كه اين افتخار و اكرام به خاطر مقام عبوديت و بندگي رسول الله (ص) بود، ‌چرا كه بالاترين مقام براي انسان است كه بنده ي راستين خدا باشد. (طباطبايي، تفسير الميزان، ج 13ص 8) مسجد بهترين سكوي پرواز معنوي مومن است (من المسجد) مسجد بايد محور كارهاي ما باشد (من المسجد الحرام الي المسجد الاقصي ) حركت هاي مقدس، ‌بايد از راهها و جايگاه هاي مقدس باشد. (اسري... من المسجد) سرسبزي و بركات بايد بر محور مسجد و پيرامون آن باشد. (المسجد... باركنا حوله) (( قرائتي، تفسير سوره اسراء ص 14))
(انما يعمر مساجد الله من ءامن بالله اليوم الاخر و اقام الصلواه و اتو الزكوه و لم يخش الا الله فعسي اولئك ان يكونوا من المهتدين) «سوره توبه آيه 18» مساجد الهي را تنها كسي آباد مي كند كه ايمان به خدا و روز قيامت آورده و نماز را بر پا دارد و زكات را بپردازد و از چيزي جز خدا نترسد، ‌پس اميد است كه اينان از راه يافتگان باشند.
هنگامي كه اين مراكز مقدس اسلامي به صورت كانونهاي انسان سازي و كلاسهاي عالي تربيت در مي آيد كه بنيانگزاران و پاسداران شجاع داشته باشد، ‌آنها كه از هيچ كسي جز خدا نترسند، ‌و تحت تاثير هيچ مقام و قدرتي قرار نگيرند، و برنامه اي جز برنامه هاي الهي در آن پياده نكنند. (تفسير نمونه ج 7 ص317)

مسجد از منظر حضرت رسول اكرم (ص) و معصومين (عليهم السلام):
 

در بيان فضيلت اهميت بناي مساجد و پاداش رفت و آمد به آن سخنان ارزنده اي از حضرات معصومين عليهم السلام در منابع حديثي ذكر شده كه از يكسو ضرورت فرهنگ مسجد سازي به عنوان يك فريضه ارزشمند تلقي گرديده و از دوم سو ارتباط مردم با مساجد علامل عمده در پويايي و شكوفايي معنوي آنان و تقرب به خداوند است و از سوم سو حضور در مساجد زمينه ي كسب علم و دانش كه مورد تاكيد قرآن و حضرات معصومين (عليهم السلام) است را فراهم نموده و زمينه ي رشد و بالندگي جامعه ي اسلامي را مهيا مي سازد و از چهارم سو حضور در مساجد نقش عمده اي در تعالي و تحكيم بنيان خانواده و ايجاد روابط عاطفي و سرشار از صميميت و مهرورزي و صلح و صفا توام با معنويت در ميان والدين و فرزندان در كانون خانواده را تحقق مي بخشد.
اكنون به برخي از اين سخنان ارزنده مي پردازيم:
از وجود پيامبر عزيز نقل شده كه فرمود:« هر كه مسجدي بسازد گرچه به اندازه جايي باشد كه شتر مرغ در آن تخم نهد، ‌خدا در بهشت براي او خانه بسازد» (نهج الفصاحه، ‌حديث 3011 ص 416، وسائل الشيعه باب 8 از ابواب احكام مساجد) و همچنين فرمود:«خداوند وقتي مرضي را از آسمان بر مردم فرود آورد آن را از بانيان مساجد بگرداند» (نهج الفصاحه، ‌حديث 3008، ص416) و نيز فرمود:« به آنها كه در ظلمات شب به سوي مساجد مي روند بشارت بده كه روز رستاخيز روشني كامل دارند.»( همان منبع حديث 3009) و نيز فرمود: (كسي كه چراغي در مسجدي برافروزد فرشتگان و حاملان عرش الهي مادام كه نور آن چراغ در مسجد مي تابد براي او استغفار مي كنند» (تفسير نمونه ج7 ص 318 ص به نقل از كتاب كنز العرفان ج 1 ص 108) از رسول خدا (ص) نقل شده كه فرمود:«نماز كسي كه صداي اذان را بشنود و بي دليل، ‌در نماز جماعت شركت نكند، ‌ارزش ندارد.»( همان منبع، ص 209)
امام علي (ع) بارها مي فرمود: « هر كه به مسجد رفت و آمد كند، يكي از هشت چيز را به دست آورد: برادري كه در راه خدا از او بهره مند گردد، ‌دانشي برگزيده، نشانه اي استوار، ‌رحمتي مورد انتظار، سخني كه او را از تباهي باز دارد، ‌سخني كه بشنود و او را بر راه هدايت رهنمون شود و يا گناهي را به سبب بيم يا آرزم ترك كند. » (شيخ صدوق، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، ص 75)
امام حسن(ع) همواره مي فرمود:« اهل مسجد زائران خدايند و بر ميزبان سزاوار است كه به ديدار كننده اش هديه بدهد» (دشتي، مجموعه نهج الحياه ج 5 صفحه 508) امام صادق(ع) از پدرانش (عليه السلام) روايت نموده كه پيامبر خدا (ص) فرمود: «هر كه قرآن گفتارش و مسجد خانه اش باشد خداوند خانه اي براي او در بهشت بنا نهد» و نيز فرمود:« هر كه پياده سوي مسجدها مي رود پاي خويش را بر هيچ خشك و تري ننهد، ‌جز آنكه اين زمين تا زمين هفتم براي او خدا را تسبيح گويند و به پاكي ياد كنند.» (شيخ صدوق ثواب الاعمال و عقاب الاعمال ص 75) در خصوص پاداش نماز جماعت امام صادق(ع) فرمود: «به راستي، ‌نماز جماعت بيست و سه درجه بر نماز فرادي برتري دارد و بيست و پنج نماز به شمار مي آيد» (همان منبع ص 99)

خانواده اهل مسجد، ‌آثار و پيامدهاي حضور در مسجد و نقش آن در تعالي و تحكيم بنيان خانواده:
 

نخستين اقدام وجود مقدس پيامبر(ص) در مدينه احداث مسجد بود. اين اقدام آثار و بركات ارزشمندي از قبيل: ايجاد مركزيت عبادي و تشكيل حاكميت اسلامي، تعليم و تربيت و علم و دانش، آشنايي با مبناي فقهي و احكام ديني، وحدت همدلي و انسجام در ميان آحاد مختلف جامعه مسلمين، تحكيم مباني اعتقادي و فرهنگ سازي ديني در انجام معاشرت با مردم، زدودن انواع و اقسام جاهليت ها، ‌پايبندي به قوانين ديني، ‌اجراي شريعت الهي، تحكيم بنيان نظام خانواده و... را به ارمغان آورد. با توجه به آنچه گفته آمد، اكنون به آثار و بركات «خانواده اهل مسجد» و نقش آن در تعالي تحكيم بنيان خانواده مي پردازيم.

1- مسجد كانون آرامش بخش و بازتاب آن در خانواده ي اهل مسجد:
 

حضور در بيت الله نشان از تعهد اخلاقي و پايبندي اهل خانواده به معتقدات و دستورات الهي و شريعت مبين اسلام است. با حضور والدين و فرزندانشان در مسجد و اقامه ي نماز يا شركت در جلسات و مناسبت هاي ديني، ‌سخنراني، ‌عزاداري و اعياد اسلامي كه معمولاً در مساجد برپا مي گردد، روحيه نشاط و آرامش و شادابي در خانواده اهل مسجد مهيا مي گردد. زيرا مسجد خانه ي خداست و قرارگاهي است كه با نام و ياد خدا آرامش بر قلوب و اهل خانواده حاكم مي گردد.

2- مسجد الهام بخش نظم و انظباط در زندگي خانوادگي:
 

نمازي كه به انسان توصيه شده كه در اوقاتي معين بويژه همراه با جماعت و حضور در مسجد اقامه گردد، ‌انسان را وقت شناس و منظم مي نمايد. پرواضح است حضور خانواده اهل مسجد در خانه ي خدا ضمن ثواب و پاداش فراوان كه از ناحيه ي حق تعالي به آنان عنايت مي گردد. زمينه نظم و وقت شناسي در زندگي را نيز به آنان مي آموزد. شايان ذكر است كه يكي از عمده ترين عوامل موفقيت برنامه ريزي و نظم در امور است حضور خانواده اهل مسجد، زمينه را براي برنامه ريزي زندگي بر اساس معيار ديني فراهم مي نمايد.

3- مهيا ساختن خانواده اهل مسجد در جهت اعتلاي شناخت و معرفت نسبت به دين و دستورات ديني:
 

براي رسيدن به تكامل، نخستين گام كسب «معرفت و بصيرت» يعني نورانيت دل و ديده است. شناخته و معرفتي كه از يك سو به فهم و مقام والاي پروردگار و از دوم سو شناخت دين برگزيده ي آن يعني اسلام و از سوم سو شناخت نسبت به دستورات ارزنده ي آن بينجامد سرمنشاء اين معرفت رسيدن به كمال يعني قرب الي الله است كه بخش عمده اي از آن را مي توان در مسجد و اقامه ي نماز جماعت يافت. در ارتباط با اهميت بصيرت و معرفت در قرآن آمده است: « آيات الهي و كتاب آسماني كه سبب بصيرت شماست البته از طرف خدا آمد پس هر كه بصيرت يافت خود به سعادت رسيد و هر كس كور بماند خود در زيان افتاد و من نگهبان شما از عذاب نيستم( سوره انعام، آيه 104)

پي نوشت ها :
 

*مدرس دانشگاه آزاد اسلامي واحد خميني شهر
 

منبع: فصلنامه قرآني کوثر شماره 40