دانستني هاي غذايي پيرامون گواتر

گاهي به اشتباه از بعضي افراد مي شنويم که مي گويند ما تيروئيد داريم و تيروئيد را يک بيماري فرض مي کنند. تيروئيد در حقيقت يکي از بخش هاي غدد درون ريز ما به شمار مي رود. يعني غده اي است در جلوي گردن که هورمون هاي بسيار مهمي را به داخل خون ترشح مي نمايد، اما بزرگ شدن غيرطبيعي آن بيماري است که گواتر ناميده مي شود. گواتر علل متفاوتي مي تواند داشته باشد. از آن جمله مي توان به نارسايي ژنتيکي اشاره نمود. گاهي نيز اختلال در سيستم ايمني مي تواند باعث بروز گواتر گردد. کارهاي غده ي تيروئيد توسط دو غده که در مغز قرار دارند يعني هيپوفيز و هيپوتالاموس کنترل مي شود. چنانچه اختلالي در کار اين غدد تنظيم کننده ايجاد گردد، اعمال غده تيروئيد نيز تحت تاثير قرار خواهد گرفت، اما گواتر تغذيه اي، به بزرگ شدن غده تيروئيد که ناشي از کمبود يد در غذاي مصرفي باشد اطلاق مي گردد. در حقيقت تيروئيد، هورمون هايي مي سازد که داراي عنصر يد هستند.
در صورتي که در غذا و آب مصرف ميزان يد کم باشد، غده تيروئيد در يک واکنش جبراني، براي تأمين ميزان کافي هورمون هاي خود در شرايط سختي قرار مي گيرد و به صورت يک مکانيسم جبراني بزرگ مي شود که تا حد امکان از تمام يد موجود در خون استفاده کند. به بيان ديگر بزرگ شدن تيروئيد در اثر کمبود يد، يک واکنش جبراني بدن براي استفاده بيشتر از يد وارد شده به آن است. مطالعات نشان داده اند که نياز مطلوب روزانه يد بين 100تا 300 ميکروگرم (يک ميکروگرم يک هزارم گرم است) مي باشد و اگر مصرف يد روزانه به کمتر از 100ميکروگرم برسد ممکن است گواتر بروز کند.

کم کاري تيروئيد:
 

کمبود يد علاوه بر گواتر باعث مي شود که سرعت متابوليسم و سوخت و ساز در بدن کاهش يابد و فرد با همان رژيم غذايي عادي خود دچار افزايش وزن گردد. در افرادي که تيروئيد آنها کم کار باشد، مقاومت بدن نسبت به سرما کاهش مي يابد، خستگي زود هنگام اتفاق مي افتد، حافظه و عملکرد ذهني کاهش مي يابد و ضربان قلب کند مي شود.
درمان کم کاري تيروئيد چنانچه مربوط به کمبود يد باشد با افزودن آن به رژيم غذايي و در صورت وجود علل ديگر، تجويز هورمون هاي تيروئيدي مي باشد. درمان تغذيه اي خاصي براي افراد مبتلا به هيپوتيروئيدي (کم کاري تيروئيد) وجود ندارد (به غير از مصرف يد)، اما چنانچه فرد از هورمون هاي تيروئيدي به عنوان درمان استفاده نمايد بايد مراقب تداخلات غذايي دارويي اين داروها باشد. به طور مثال لووتيروکسين با آهن، کلسيم و منيزيم تداخل دارد و پيشنهاد مي شود مکمل اين املاح با فاصله حداقل 4ساعت از مصرف لووتيروکسين مصرف شود. ضمناً در صورتي که از لووتيروکسين استفاده مي شود بهتر است سويا، شير سويا، گردو و غذاهاي پرفيبر مصرف نگردد.

گواتر آندميک:
 

در برخي مناطق که کمبود يد زياد است گواتر در بين بيشتر افراد ساکن در آنجا مشاهده مي شود. به اين نوع گواتر، گواتر آندميک مي گويند که ممکن است خفيف، متوسط و يا شديد باشد. براي پيشگيري از گواتر آندميک راه هاي مختلفي از قبيل افزودن يد به نمک طعام، تزريق يد روغني به صورت داخل عضلاني و اقدامات ديگر نظير توزيع قرص حاوي يد يا افزودن يد به آب آشاميدني وجود دارد. يکي از ساده ترين راه هاي پيشگيري از گواتر که بسيار موثر نيز مي باشد افزودن يد به نمک طعام است. البته تاريخچه اين موضوع به حدود 200 سال قبل باز مي گردد. در کشور ما در سال1368، برنامه کشوري مبارزه با کمبود يد و افزودن يد به نمک طعام آغاز شد.

يد:
 

يد در مقادير متفاوتي در غذاها و آب آشاميدني وجود دارد. نواحي کوهستاني و مصب رودخانه ها مناطقي هستند که خاک آنها از نظر يد فقير است. به علت محتواي پايين يد در خاک، محصولات کشاورزي که از اين مناطق به دست مي آيند از نظر ميزان يد در مقايسه با محصولات مشابه، فقير خواهند بود. به همين ترتيب گوشت بدن حيواناتي که از اين گياهان تغذيه مي کنند نيز از نظر ميزان يد فقير است. بنابراين مردم ساکن در مناطق کوهستاني و مصب رودخانه ها با تغذيه از اين گياهان و گوشت جانوران که در اين محل ها رشد مي نمايند، يد کافي به دست نمي آورند و دچار کمبود اين ماده مغذي خواهند شد.

گواتروژن ها:
 

در برخي غذاها ترکيباتي به نام گواتروژن وجود دارد که مصرف زياد و طولاني مدت آنها باعث اختلال در کار غده تيروئيد و ايجاد گواتر خواهد شد. گواتروژن ها موادي هستند که به طور طبيعي در برخي غذاها يافت مي شوند. اين ترکيبات از جذب يد خون توسط سلول هاي تيروئيدي جلوگيري مي نمايند و به اين ترتيب موجب ايجاد گواتر مي گردند. مواد گواتروژن در کلم، شلغم، بادام زميني و سويا يافت مي شوند. البته خوشبختانه ترکيبات گواتروژن عمدتاً نسبت به حرارت حساس هستند و با پختن غيرفعال مي شوند.

پرکاري تيروئيد:
 

نوع ديگري از اختلال کار غده تيروئيد نيز به صورت پرکاري اين غده بروز مي نمايد که علل غير تغذيه اي دارد و درمان آن به صورت برداشت بخشي از تيروئيد، تجويز يد راديواکتيو و يا داروهاي ضد تيروئيد مي باشد. اين داروها از اکسيد شدن يد در غده تيروئيد و تبديل آن به هورمون هاي تيروئيدي جلوگيري مي نمايند. اين دارو با ويتامين K تداخل داشته و بهتر است چنانچه از اين داروها استفاده مي شود تحت نظر متخصص تغذيه از نظر اين تداخل مورد بررسي قرار گيرند.
منبع: دنياي تغذيه شماره 110