نویسنده: محمد یونس عارفی
در این تحقیق، سیره اخلاقی و رفتاری پیامبر با همسرانش مورد بررسی قرار گرفته و به مهم ترین روش های رفتاری آن حضرت با همسرانش اشاره می گردد.
براساس این آیه، همه افراد وظیفه دارند همسران و فرزندان خود را به سوی اطاعت پروردگار دعوت نموده و آنان را از بدی ها باز دارند، معارف و احکام دین را به آنها آموزش دهند و از این طریق آنها را از آتش عذاب الهی مصون دارند.
پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) همسران خود را به سوی اطاعت پروردگار فراخوانده و معارف دین را به آنها می آموخت؛ به ویژه هنگام گرفتاری و مشکلات، آنها را به سوی نماز فرا می خواند:
« یروی عن رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) انه کان اذا کان اهله خصاصة قال:« قوموا الی الصلوة» یقول: بهذا امرنی ربی قال الله تعالی:« و امر اهلک بالصلاة و اصطبر علیها لا نسئلک رزقاً نحنُ نرزقک و العاقبة للتقوی»؛ از رسول خدا روایت شده که هرگاه به خانواده اش سختی و تنگ دستی می رسید، می فرمود: به نماز برخیزید؛ زیرا پروردگارم مرا به این کار امر کرده است، چنان که فرموده است: « خانواده خود را به نماز فرمان ده و بر آن شکیبا باش. ما از تو روزی نمی خواهیم بلکه تو را هم ما روزی دهیم و فرجام نیکو از آن نیکوکاری است»(3).
این روش رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) می تواند الگوی مناسب همه همسران باشد. مردان که سرپرست و مدیر خانواده می باشند، وظیفه دارند نسبت به تربیت و عبادت و اخلاق زیردستان خود نیز توجه داشته باشند.
ابن مکتوم اذن ورود بر پیامبر را خواست در حالی که عایشه و حفصه، همسران آن حضرت در نزد او بودند. پیامبر به آنان فرمود: بلند شوید و وارد خانه هایتان شوید. آن دو عرض کردند: ای رسول خدا! ابن مکتوم نابیناست. پیامبر فرمود:« ان لم یرکما فانکما تریانه؛ اگر او شما را نمی بیند، شما دو تا که او را می بینید»(4).
پیامبراکرم با این برخورد، یکی از آداب مهم اسلامی را در روابط زن و مرد نامحرم آموزش داد؛ یعنی همان طور که نگاه مرد نامحرم به زن نامحرم جایز نیست، نگاه زن نامحرم به مرد نامحرم نیز جایز نیست، بنابراین باید زنان از هر دو جهت مواظبت کنند.
مدیر و مربی بیش از دیگران وظیفه دارد که به زیردستان خود تذکر داده و آنان را از غفلت زدگی بیرون آورد.
شوهر که نقش مدیریت و رهبری همسر خود را به عهده دارد نیز مسئولیت دارد در صورت لزوم، نعمت های خداوند را به همسرش یادآوری نموده و او را از بی توجهی و غفلت نسبت به نعمت های خداوند برحذر دارد. رسول اکرم این رسالت را به خوبی انجام داده و نعمت های خداوند را به همسرانش یادآوری می کرد؛ چنان که خطاب به عایشه فرمود:
« اکرمی جوار نعم الله علیک لانها لم تنفر من قوم فکادت تعود الیهم؛ هم جواری نعمت های خداوند را گرامی داشته و آن را قدر بدان؛ چرا که اگر نعمت خداوند از قومی فراری شود، به سادگی دوباره باز نمی گردد»(5).
در بیان دیگری از ابن عباس آمده است:
«و جری منه ذیلاً کذیل العروس؛ پیامبر برای یکی از همسران خود لباس بلندی آورد. سپس به او فرمود:« البسیه و احمدی الله؛ این لباس را بپوش و حمد و سپاس خداوند را به جا بیاور...»(6).
پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) بارها نعمت های پروردگار را به همسران خود یادآوری نمود و از آنان خواست تا قدر نعمت های پروردگار را بدانند.
« انّ میمونة کانت تقول: ان النبی (صلی الله علیه و آله و سلم) یأمرنی اذا کنت حائضاً ان اتزّر بثوب ثمّ اضطجع معه فی الفراش؛ میمونه( همسر پیامبر)می گفت: پیامبر به من در ایام عادت ماهانه ام دستور می داد که لنگی به خود پیچیده و در بستر، کنار آن حضرت بخوابم».(7)
از انس بن مالک نقل شده که گفت:
« ما رایت احداً کان ارحم بالعیال من رسول الله؛ من هیچ کس را مهربان تر از رسول خدا به اهل و عیال خود ندیدم»(8).
نشانه دیگری از علاقه و توجه رسول خدا به همسرانش، همراه بردن آنها در سفرها بود؛ چنان که نقل شده است:
« کان رسول الله اذا اراد سفراً اقرع بین نسائه فایتهن خرج سهمهما خرج بها؛ پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) هرگاه می خواست به سفر برود، بین همسرانش قرعه می کشید و اسم هر زنی که در قرعه بیرون می آمد، او را همراه خود می برد»(9).
« ان رسول الله اذا صلی الغداة یدخل علی ازواجه امرأة امرأة؛ پیامبر هر روز هنگامی که نماز صبح را می خواند، وارد حجره تک تک همسران خود شده و از آنان احوال پرسی می کرد»(10).
« ان النبی (صلی الله علیه و آله و سلم) کان یطوف علی نساءه فی اللیله الواحدة...؛ پیامبر در هر شب به همه همسران خود سر می زد...»(11).
این احادیث، نشان دهنده مسئولیت حساس افرادی است که چند همسر دارند!
این برنامه در سفر حج- که همه همسران او همراهش بودند- نیز رعایت می شد؛ چنان که از ام سلمه نقل شده است:
« حجّ رسول الله حجة الوداع بأزواجه فکان یأوی فی کل یوم و لیلة الی امرأة منهم یبتغی بذلک العدل؛ رسول خدا در حجة الوداع زنان خود را همراه برده بود و در هر شبانه روز پیش یکی از آنان به سر می برد... و بدین وسیله می خواست در میان آنان عدالت را مراعات نماید»(12).
سیره پیامبراکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) در هر سفری چنین بود:« هرگاه می خواست به سفر برود، برای بردن زنی به همراه خود قرعه می کشید و اسم هر زن که در قرعه بیرون می آمد، او را به همراه خود می برد»(13).
رعایت مساوات حتی در زمان بیماری آن حضرت نیز ادامه داشت؛ چنان که از امام صادق (علیه السلام) نقل شده است:« پیامبر در هنگام بیماری، اوقات خود را در میان همسران خود تقسیم می کرد و آن حضرت را هرشب به منزل زنی که نوبت او بود، انتقال می دادند»(14).
زمانی که بیماری پیامبر شدت گرفت، رو به همه همسران خود کرد و از آنها اجازه گرفت تا در منزل یکی از آنها باشد. و آنها نیز اجازه دادند.(15)
از این رو نظافت و آرایش، جایگاه خاصی را در تعالیم اسلامی به خود اختصاص داده و یکی از امور تأثیرگذار در تحکیم نظام خانواده به شمار می آید؛ چنان که پیامبراکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) به این امر توصیه کرده و به فلسفه آن نیز اشاره می کند:
« اغسلوا ثیابکم و خذوا من شعورکم و استاکوا و تزینوا و تنظّفوا فانّ بنی اسرائیل لم یکونوا یفعلون ذلک، فزنت نساؤهم؛ لباس های خود را بشویید و موهای خود را کم کنید. مسواک بزنید و آراسته و پاکیزه باشید، پس به درستی که بنی اسرائیل چنین نکردند و در نتیجه، زنان آنها آلوده به زنا شدند»(17).
رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) در عمل نیز خود را آراسته و تمیز می کرد؛ چنان که نقل شده است:« پیامبر خود را برای اصحاب و یارانش آراسته و تمیز می کرد، چه رسد به آراسته نمودن او برای همسرانش»(18).
امام صادق (علیه السلام) می فرماید:« رسول خدا روپوشی داشت که با گیاهانی چون زعفران، رنگ شده بود و آن را برای خانواده اش به تن می کرد. رنگ این روپوش بر بدن حضرت تأثیر می گذاشت»(19).
خواندن با نام زیبایی که نشان دهنده محبت و علاقه انسان به طرف مقابل باشد، در ایجاد رابطه دوستانه و محبت آمیز بین همسران نقش اساسی دارد.
از نظر اسلام باید همه ی مردم را با نام زیبا خواند و از صدا زدن آنها با نام بد و لقب های زشت، به شدت پرهیز کرد:
« و لا تنابزوا بالالقاب بئس الاسم الفسوقُ بعد الایمان»(20)؛ « با القاب زشت و ناپسند یکدیگر را یاد نکنید. بسیار بد است که بر کسی پس از ایمان، نام کفرآمیز بگذارید».
روش رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) این بود که برای افراد، نام و لقب زیبا و نیکو انتخاب کرده و نام و لقب های زشت را تغییر می داد. پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) همسران خود را نیز با نام زیبا و نیکو می خواند؛ نامی که نشان دهنده علاقه آن حضرت به آنها بود؛ چنان که امام باقر (علیه السلام) فرموده است:« پیامبر وارد منزل عایشه شد و تکه نان شکسته ای را دید که نزدیک است زیر پا بماند. پیامبر آن را گرفته و خورد و فرمود: ای حمیرا! هم جواری با نعمت های خداوند را گرامی داشته و آن را قدر بدان؛ چرا که اگر نعمت خدا از قومی فراری شود، به سادگی دوباره برنمی گردد»(21).
پیامبراکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) بوی خوش را دوست داشت؛ چنان که در احیاء العلوم نقل شده است:« یحبّ الطیب و یکره الرائحة الردیئة؛ آن حضرت عطریات را دوست داشت و از بوی بد، بدش می آمد»(22).
همچنین نقل شده:« کان رسول الله ینفق فی الطیب اکثر مما ینفق فی الطعام؛ مصرف پیامبر در استفاده از بوی خوش، بیشتر از هزینه او در غذا بود»(23).
رسول خدا آن قدر عطر و مواد خوش بو کننده بر سر و صورت خود می زد که گاه، جلوه و براقی آن در موهای سرش دیده می شد. حضرت با مشک و عنبر و گاهی هم با عود و «غالیه» خود را معطر می ساخت.(24)
از امام صادق (علیه السلام) نقل شده است:« پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) مشکی داشت که پس از وضو به دست خود می مالید، به طوری که وقتی از خانه بیرون می آمد، مردم می فهمیدند که پیغمبر می آید»(25).
حضرت چنان معطر بود که هرگاه از گذرگاهی می گذشت، افرادی که از آن مسیر می گذشتند، از رایحه خوش بر جای مانده، می دانستند که پیامبر از آن کوچه عبور کرده است(26).
رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) همواره معطر بود، به ویژه هرگاه می خواست در میان جمعیت برود، خود را خوش بو می کرد. از این رو به دیگران نیز توصیه می کرد هنگام آمدن به نماز جماعت و یا جمعه، غسل نموده و خود را خوش بو نمایند.
رسول اکرم توجه داشت که عوامل و زمینه های لغزش در محیط زندگی همسران او ایجاد نشود و اگر مواردی را مشاهده می کرد، به آنها تذکر می داد. به عنوان نمونه از ابوهریره نقل شده است:« پیامبر بر در منزل یکی از همسران خود پرده ای را مشاهده کرد که در آن، تصویر صلیب نقش بسته بود، حضرت امر کرد تا آن را از بین ببرند و در مورد آن به شدت منع کرد»(27).
در نقل دیگری آمده است که عایشه می گوید:« پرده ای به درب منزل خود آویخته بودم که در آن تصویری از برخی اشیا بود. پیامبر وارد منزل شد و آن پرده را از درب برداشت»(28).
باید گفت علاوه بر اینکه « صلیب» نماد و نشانه ی مسیحیت بود، زمینه ساز وسوسه به سوی دنیاگرایی و زینت های آن نیز بود؛ به این دلیل پیامبر دستور داد آن را از بین ببرند.
یکی از زمینه های انحراف فرزندان، دوستان آلوده و نامناسب است که باید پدر و مادر نسبت به آن احساس مسئولیت نمایند و تلاش کنند ارتباط فرزند خود را با آنها قطع سازند تا در آینده، او را به سوی انحراف و لغزش سوق ندهند.
پیامبر وارد منزل ما شد، در حالی که فاطمه در کنار دیگ نشسته بود و من عدس پاک می کردم. پیامبر خطاب به من فرمود: ای اباالحسن! گفتم : بله ای رسول خدا! فرمود:
« اسمع منی و ما اقول الا من امر ربّی ما من رجل یعین امرأته فی بیت ها الا کان له بکلّ شعرةٍ علی بدنه عبادة سنة صیام نهارها و قیام لیلها؛ از من بشنو و من به جز دستور پروردگار سخنی به زبان نمی آورم! هر مردی که به زن خود در کارهای خانه کمک نماید، برای او به تعداد هر موی بدنش ثواب یک سال عبادت نوشته می شود؛ عبادتی که روزهایش، روزه و شب هایش به عبادت پرداخته باشد»(29).
پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) به همسران خود، در انجام کارهای منزل یاری می رساند؛ چنان که از عایشه نقل شده است:« پیامبر لباس خود را می دوخت، کفش خود را وصله می زد و آن چه را که یک مرد باید در مورد همسر خود انجام دهد، انجام می داد»(30).
در روایت دیگری آمده:« پیامبر لباس خود را رنگ، کفش های خود را وصله و گوسفندان خود را می دوشید. و نیازمندی های منزل را از بازار به خانه می برد و از این کار شرم نداشت»(31).
و نیز آمده است :« و کان اکثر عمله فی بیته الخیاطة؛ بیشتر کار پیامبر در خانه، دوختن لباس ها بود»(32).
توصیه به عبادت
یکی از روش های رفتاری پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) توجه به عبادات و برنامه های همسران خود بود. رسول اکرم بحق به این آیه عمل کرده است:« قوا انفسکم و اهلیکم ناراً»؛(1)« خود و اهل بیت خود را از آتش نگهدارید». علامه مجلسی گفته است:« قوا اهلیکم بدعائهم الی طاعة الله و نهیهم عن القبائح و تعلیمهم الفرائض؛ معنای آیه، این است که اهل بیت و زیردستان خود را با دعوت به سوی اطاعت پروردگار و بازداشتن آنها از بدی ها و آموزش دادن معارف دین به آنان، از آتش جهنم نگهدارید»(2).براساس این آیه، همه افراد وظیفه دارند همسران و فرزندان خود را به سوی اطاعت پروردگار دعوت نموده و آنان را از بدی ها باز دارند، معارف و احکام دین را به آنها آموزش دهند و از این طریق آنها را از آتش عذاب الهی مصون دارند.
پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) همسران خود را به سوی اطاعت پروردگار فراخوانده و معارف دین را به آنها می آموخت؛ به ویژه هنگام گرفتاری و مشکلات، آنها را به سوی نماز فرا می خواند:
« یروی عن رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) انه کان اذا کان اهله خصاصة قال:« قوموا الی الصلوة» یقول: بهذا امرنی ربی قال الله تعالی:« و امر اهلک بالصلاة و اصطبر علیها لا نسئلک رزقاً نحنُ نرزقک و العاقبة للتقوی»؛ از رسول خدا روایت شده که هرگاه به خانواده اش سختی و تنگ دستی می رسید، می فرمود: به نماز برخیزید؛ زیرا پروردگارم مرا به این کار امر کرده است، چنان که فرموده است: « خانواده خود را به نماز فرمان ده و بر آن شکیبا باش. ما از تو روزی نمی خواهیم بلکه تو را هم ما روزی دهیم و فرجام نیکو از آن نیکوکاری است»(3).
این روش رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) می تواند الگوی مناسب همه همسران باشد. مردان که سرپرست و مدیر خانواده می باشند، وظیفه دارند نسبت به تربیت و عبادت و اخلاق زیردستان خود نیز توجه داشته باشند.
آموزش آداب اسلامی
یکی دیگر از روش های رفتاری رسول اکرم در رابطه با همسران، یاد دادن آداب اسلامی به آنان است. پیامبراکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) همواره احکام و آداب اسلامی را به همسران خود آموزش داده و آنها را با وظایف دینی شان آشنا می ساخت. امام صادق (علیه السلام) می فرماید:ابن مکتوم اذن ورود بر پیامبر را خواست در حالی که عایشه و حفصه، همسران آن حضرت در نزد او بودند. پیامبر به آنان فرمود: بلند شوید و وارد خانه هایتان شوید. آن دو عرض کردند: ای رسول خدا! ابن مکتوم نابیناست. پیامبر فرمود:« ان لم یرکما فانکما تریانه؛ اگر او شما را نمی بیند، شما دو تا که او را می بینید»(4).
پیامبراکرم با این برخورد، یکی از آداب مهم اسلامی را در روابط زن و مرد نامحرم آموزش داد؛ یعنی همان طور که نگاه مرد نامحرم به زن نامحرم جایز نیست، نگاه زن نامحرم به مرد نامحرم نیز جایز نیست، بنابراین باید زنان از هر دو جهت مواظبت کنند.
یادآوری نعمت های خداوند
یکی از روش های رفتاری رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) یادآوری نعمت های خداوند به همسرانش و دعوت آنان به قدرشناسی و شکرگزاری از نعمت های خداوند بود. در روند زندگی، ممکن است انسان دچار غفلت شده و قدر نعمت های الهی را ندانسته و از آنها شکرگزاری نکند. از این رو، یادآوری نعمت های خداوند و دعوت به قدرشناسی، یک روش خوب و سازنده است.مدیر و مربی بیش از دیگران وظیفه دارد که به زیردستان خود تذکر داده و آنان را از غفلت زدگی بیرون آورد.
شوهر که نقش مدیریت و رهبری همسر خود را به عهده دارد نیز مسئولیت دارد در صورت لزوم، نعمت های خداوند را به همسرش یادآوری نموده و او را از بی توجهی و غفلت نسبت به نعمت های خداوند برحذر دارد. رسول اکرم این رسالت را به خوبی انجام داده و نعمت های خداوند را به همسرانش یادآوری می کرد؛ چنان که خطاب به عایشه فرمود:
« اکرمی جوار نعم الله علیک لانها لم تنفر من قوم فکادت تعود الیهم؛ هم جواری نعمت های خداوند را گرامی داشته و آن را قدر بدان؛ چرا که اگر نعمت خداوند از قومی فراری شود، به سادگی دوباره باز نمی گردد»(5).
در بیان دیگری از ابن عباس آمده است:
«و جری منه ذیلاً کذیل العروس؛ پیامبر برای یکی از همسران خود لباس بلندی آورد. سپس به او فرمود:« البسیه و احمدی الله؛ این لباس را بپوش و حمد و سپاس خداوند را به جا بیاور...»(6).
پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) بارها نعمت های پروردگار را به همسران خود یادآوری نمود و از آنان خواست تا قدر نعمت های پروردگار را بدانند.
نشان دادن توجه و علاقه به همسر
پیامبراکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) به همسران خود علاقه مند بوده و به آنها توجه داشت و علاقه مندی و محبت خود را در عمل به آنان نشان می داد؛ چنان که امام صادق (علیه السلام) فرمود:« انّ میمونة کانت تقول: ان النبی (صلی الله علیه و آله و سلم) یأمرنی اذا کنت حائضاً ان اتزّر بثوب ثمّ اضطجع معه فی الفراش؛ میمونه( همسر پیامبر)می گفت: پیامبر به من در ایام عادت ماهانه ام دستور می داد که لنگی به خود پیچیده و در بستر، کنار آن حضرت بخوابم».(7)
از انس بن مالک نقل شده که گفت:
« ما رایت احداً کان ارحم بالعیال من رسول الله؛ من هیچ کس را مهربان تر از رسول خدا به اهل و عیال خود ندیدم»(8).
نشانه دیگری از علاقه و توجه رسول خدا به همسرانش، همراه بردن آنها در سفرها بود؛ چنان که نقل شده است:
« کان رسول الله اذا اراد سفراً اقرع بین نسائه فایتهن خرج سهمهما خرج بها؛ پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) هرگاه می خواست به سفر برود، بین همسرانش قرعه می کشید و اسم هر زنی که در قرعه بیرون می آمد، او را همراه خود می برد»(9).
احوال پرسی
رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) همواره به همسران خود سرزده و احوال آنها را جویا می شد:« ان رسول الله اذا صلی الغداة یدخل علی ازواجه امرأة امرأة؛ پیامبر هر روز هنگامی که نماز صبح را می خواند، وارد حجره تک تک همسران خود شده و از آنان احوال پرسی می کرد»(10).
« ان النبی (صلی الله علیه و آله و سلم) کان یطوف علی نساءه فی اللیله الواحدة...؛ پیامبر در هر شب به همه همسران خود سر می زد...»(11).
این احادیث، نشان دهنده مسئولیت حساس افرادی است که چند همسر دارند!
مساوات و عدالت
یکی از روش های رفتاری رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) با همسرانش، رعایت، مساوات در میان آنان بود. آن حضرت شب های خود را در میان همسرانش تقسیم کرده بود و هر شب در منزل یکی از آنها به سر می برد.این برنامه در سفر حج- که همه همسران او همراهش بودند- نیز رعایت می شد؛ چنان که از ام سلمه نقل شده است:
« حجّ رسول الله حجة الوداع بأزواجه فکان یأوی فی کل یوم و لیلة الی امرأة منهم یبتغی بذلک العدل؛ رسول خدا در حجة الوداع زنان خود را همراه برده بود و در هر شبانه روز پیش یکی از آنان به سر می برد... و بدین وسیله می خواست در میان آنان عدالت را مراعات نماید»(12).
سیره پیامبراکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) در هر سفری چنین بود:« هرگاه می خواست به سفر برود، برای بردن زنی به همراه خود قرعه می کشید و اسم هر زن که در قرعه بیرون می آمد، او را به همراه خود می برد»(13).
رعایت مساوات حتی در زمان بیماری آن حضرت نیز ادامه داشت؛ چنان که از امام صادق (علیه السلام) نقل شده است:« پیامبر در هنگام بیماری، اوقات خود را در میان همسران خود تقسیم می کرد و آن حضرت را هرشب به منزل زنی که نوبت او بود، انتقال می دادند»(14).
زمانی که بیماری پیامبر شدت گرفت، رو به همه همسران خود کرد و از آنها اجازه گرفت تا در منزل یکی از آنها باشد. و آنها نیز اجازه دادند.(15)
در بعضی نقل ها پیامبر اجازه گرفت تا دوران بیماری خود را در منزل عایشه سپری نماید؛ چنان که از خود عایشه نقل شده است:« هنگامی که بیماری پیامبر شدت گرفت، آن حضرت در منزل همسرش میمونه بود. همه زنان خود را دعوت نموده و از آنها خواست تا رضایت بدهند. دوران بیماری خود را در منزل من سپری نماید، آنها رضایت دادند. دو نفر مرد از اهل بیت- که یکی، فضل بن عباس و دومی، مرد دیگری بود- زیر بغل های پیامبر را گرفتند در حالی که پاهای آن حضرت به زمین کشیده می شد، و او را وارد خانه ام کردند»(16).
البته منظور از دیگری، امیرمؤمنان علی (علیه السلام) می باشد که عایشه به اسم آن حضرت تصریح نکرده است.
نظافت و آراستگی
یکی دیگر از روش های رفتاری رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) در ارتباط با همسرانش، آراستگی و نظافت برای آنهاست. نظافت و زینت و تمیزی لباس و بدن، از اموری است که باعث پیوستگی هرچه بیشتر همسران گردیده و زمینه را برای آرامش آنان فراهم می کند. در حالی که نقطه مقابل آن( توجه نکردن به نظافت لباس و بدن)، باعث دل زدگی و تنفر زن و شوهر از یکدیگر گردیده و ناسازگاری آنان را افزایش می دهد.از این رو نظافت و آرایش، جایگاه خاصی را در تعالیم اسلامی به خود اختصاص داده و یکی از امور تأثیرگذار در تحکیم نظام خانواده به شمار می آید؛ چنان که پیامبراکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) به این امر توصیه کرده و به فلسفه آن نیز اشاره می کند:
« اغسلوا ثیابکم و خذوا من شعورکم و استاکوا و تزینوا و تنظّفوا فانّ بنی اسرائیل لم یکونوا یفعلون ذلک، فزنت نساؤهم؛ لباس های خود را بشویید و موهای خود را کم کنید. مسواک بزنید و آراسته و پاکیزه باشید، پس به درستی که بنی اسرائیل چنین نکردند و در نتیجه، زنان آنها آلوده به زنا شدند»(17).
رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) در عمل نیز خود را آراسته و تمیز می کرد؛ چنان که نقل شده است:« پیامبر خود را برای اصحاب و یارانش آراسته و تمیز می کرد، چه رسد به آراسته نمودن او برای همسرانش»(18).
امام صادق (علیه السلام) می فرماید:« رسول خدا روپوشی داشت که با گیاهانی چون زعفران، رنگ شده بود و آن را برای خانواده اش به تن می کرد. رنگ این روپوش بر بدن حضرت تأثیر می گذاشت»(19).
خطاب با نام زیبا
یکی دیگر از روش های رفتاری رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) در رابطه با همسرانش، خطاب و صدا زدن آنان با نام زیبا بود. نام زیبا، نشان دهنده ی شخصیت انسان بوده و خواندن با آن، بیانگر احترام و علاقه طرف مقابل به انسان است.خواندن با نام زیبایی که نشان دهنده محبت و علاقه انسان به طرف مقابل باشد، در ایجاد رابطه دوستانه و محبت آمیز بین همسران نقش اساسی دارد.
از نظر اسلام باید همه ی مردم را با نام زیبا خواند و از صدا زدن آنها با نام بد و لقب های زشت، به شدت پرهیز کرد:
« و لا تنابزوا بالالقاب بئس الاسم الفسوقُ بعد الایمان»(20)؛ « با القاب زشت و ناپسند یکدیگر را یاد نکنید. بسیار بد است که بر کسی پس از ایمان، نام کفرآمیز بگذارید».
روش رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) این بود که برای افراد، نام و لقب زیبا و نیکو انتخاب کرده و نام و لقب های زشت را تغییر می داد. پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) همسران خود را نیز با نام زیبا و نیکو می خواند؛ نامی که نشان دهنده علاقه آن حضرت به آنها بود؛ چنان که امام باقر (علیه السلام) فرموده است:« پیامبر وارد منزل عایشه شد و تکه نان شکسته ای را دید که نزدیک است زیر پا بماند. پیامبر آن را گرفته و خورد و فرمود: ای حمیرا! هم جواری با نعمت های خداوند را گرامی داشته و آن را قدر بدان؛ چرا که اگر نعمت خدا از قومی فراری شود، به سادگی دوباره برنمی گردد»(21).
کاربرد بوی خوش
یکی دیگر از ویژگی های خوب و پسندیده، استفاده از عطریات و مواد خوش بو کننده است. عطر و بوی خوش هم باعث لذت خود شخص می گردد و هم به دیگران نشاط و مسرت می بخشد؛ برعکس، بوی بد و زشت در بدن، لباس و دهان، مایه رنجش دیگران و فرار آنها از انسان می گردد.پیامبراکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) بوی خوش را دوست داشت؛ چنان که در احیاء العلوم نقل شده است:« یحبّ الطیب و یکره الرائحة الردیئة؛ آن حضرت عطریات را دوست داشت و از بوی بد، بدش می آمد»(22).
همچنین نقل شده:« کان رسول الله ینفق فی الطیب اکثر مما ینفق فی الطعام؛ مصرف پیامبر در استفاده از بوی خوش، بیشتر از هزینه او در غذا بود»(23).
رسول خدا آن قدر عطر و مواد خوش بو کننده بر سر و صورت خود می زد که گاه، جلوه و براقی آن در موهای سرش دیده می شد. حضرت با مشک و عنبر و گاهی هم با عود و «غالیه» خود را معطر می ساخت.(24)
از امام صادق (علیه السلام) نقل شده است:« پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) مشکی داشت که پس از وضو به دست خود می مالید، به طوری که وقتی از خانه بیرون می آمد، مردم می فهمیدند که پیغمبر می آید»(25).
حضرت چنان معطر بود که هرگاه از گذرگاهی می گذشت، افرادی که از آن مسیر می گذشتند، از رایحه خوش بر جای مانده، می دانستند که پیامبر از آن کوچه عبور کرده است(26).
رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) همواره معطر بود، به ویژه هرگاه می خواست در میان جمعیت برود، خود را خوش بو می کرد. از این رو به دیگران نیز توصیه می کرد هنگام آمدن به نماز جماعت و یا جمعه، غسل نموده و خود را خوش بو نمایند.
زدودن زمینه ی لغزش
یک مربی همان طور که وظیفه دارد زمینه های لازم برای رشد و شکوفایی استعدادهای متربی را فراهم آورد، مسئولیت دارد زمینه ها و عوامل لغزش و انحراف را از مسیر متربی بردارد، تا او دچار انحراف و گمراهی نشود. سرپرست کانون خانواده نیز که مرد است، نسبت به همسر و فرزندان خود همین وظیفه را دارد؛ باید هم زمینه های لازم را برای گرایش زیردستان خود به سوی معنویات فراهم سازد و هم عوامل انحراف را از محیط خانه دور سازد تا آنها در آینده دچار انحراف نشوند.رسول اکرم توجه داشت که عوامل و زمینه های لغزش در محیط زندگی همسران او ایجاد نشود و اگر مواردی را مشاهده می کرد، به آنها تذکر می داد. به عنوان نمونه از ابوهریره نقل شده است:« پیامبر بر در منزل یکی از همسران خود پرده ای را مشاهده کرد که در آن، تصویر صلیب نقش بسته بود، حضرت امر کرد تا آن را از بین ببرند و در مورد آن به شدت منع کرد»(27).
در نقل دیگری آمده است که عایشه می گوید:« پرده ای به درب منزل خود آویخته بودم که در آن تصویری از برخی اشیا بود. پیامبر وارد منزل شد و آن پرده را از درب برداشت»(28).
باید گفت علاوه بر اینکه « صلیب» نماد و نشانه ی مسیحیت بود، زمینه ساز وسوسه به سوی دنیاگرایی و زینت های آن نیز بود؛ به این دلیل پیامبر دستور داد آن را از بین ببرند.
یکی از زمینه های انحراف فرزندان، دوستان آلوده و نامناسب است که باید پدر و مادر نسبت به آن احساس مسئولیت نمایند و تلاش کنند ارتباط فرزند خود را با آنها قطع سازند تا در آینده، او را به سوی انحراف و لغزش سوق ندهند.
کمک در کارهای خانه
یکی از روش های رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) کمک به همسران خود در کارهای منزل بود. کمک به همسر، از نظر معصومان (علیهم السلام) کار بسیار پسندیده ای بوده و پاداش فراوانی دارد؛ از امام علی (علیه السلام) نقل شده است:پیامبر وارد منزل ما شد، در حالی که فاطمه در کنار دیگ نشسته بود و من عدس پاک می کردم. پیامبر خطاب به من فرمود: ای اباالحسن! گفتم : بله ای رسول خدا! فرمود:
« اسمع منی و ما اقول الا من امر ربّی ما من رجل یعین امرأته فی بیت ها الا کان له بکلّ شعرةٍ علی بدنه عبادة سنة صیام نهارها و قیام لیلها؛ از من بشنو و من به جز دستور پروردگار سخنی به زبان نمی آورم! هر مردی که به زن خود در کارهای خانه کمک نماید، برای او به تعداد هر موی بدنش ثواب یک سال عبادت نوشته می شود؛ عبادتی که روزهایش، روزه و شب هایش به عبادت پرداخته باشد»(29).
پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) به همسران خود، در انجام کارهای منزل یاری می رساند؛ چنان که از عایشه نقل شده است:« پیامبر لباس خود را می دوخت، کفش خود را وصله می زد و آن چه را که یک مرد باید در مورد همسر خود انجام دهد، انجام می داد»(30).
در روایت دیگری آمده:« پیامبر لباس خود را رنگ، کفش های خود را وصله و گوسفندان خود را می دوشید. و نیازمندی های منزل را از بازار به خانه می برد و از این کار شرم نداشت»(31).
و نیز آمده است :« و کان اکثر عمله فی بیته الخیاطة؛ بیشتر کار پیامبر در خانه، دوختن لباس ها بود»(32).
پی‌نوشت‌ها:
1. تحریم/6.
2. بحارالانوار، محمدباقر مجلسی، ج71، ص 86.
3. مستدرک الوسائل، حسین نوری، ج16، ص 39؛ طه/132.
4. وسایل الشیعه، شیخ حر عاملی، ج20، ص 232.
5. بحارالانوار، ج16، ص 265.
6. همان، ص 295.
7. سنن النبی، محمدحسین طباطبایی، ص 149.
8. طبقات الکبری، محمد بن سعد، ج1، ص 136.
9. بحارالانوار، ج25، ص 310.
10. مجمع البیان، شیخ طبرسی، ج10، ص 149.
11. صحیح بخاری، محمد بن اسماعیل بخاری، ج2، ص 156،بیروت، دار احیاء‌التراث العربی، 1401ق.
12. سنن النبی، ص 148.
13.بحارالانوار، ج25، ص 310.
14. سنن النبی، ص 148.
15. صحیح بخاری، ج2، ص 156.
16. همان.
17. سیرة المصطفی، هاشم معروف حسنی، ص 71، قم، انتشارات الشریف، چ3، 1415ق.
18. نهج الفصاحه، ترجمه:لطیف راشدی، ص 100.
19. بحارالانوار، ج16، ص 249.
20. حجرات/11.
21. بحارالانوار، ج16، ص 265.
22. سنن النبی، ص 100.
23. همان، ص99.
24. مکارم الاخلاق، ص 33.
25. سنن النبی، ص 102.
26. مکارم الاخلاق، ص 82.
27. بحارالانوار، ج16، ص 249.
28. مستدرک الوسائل، ج3، ص 453.
29.الجامع الصحیح، مسلم بن حجاج نیشابوری، ج1، ص 875، بیروت، دارالجبل، چ1، 1426ق.
30. بحارالانوار، ج104، ص 132.
31. موسوعة احادیث اهل البیت، حسین بروجردی، ج1، ص 136.
32. ارشاد القلوب، حسن بن محمد دیلمی، ص115، قم، منشورات، [بی تا].
/ج
