نویسنده: مهدی نیلی پور
قال الصادق (ع):
(وَطُف بِقَلبِکَ مَعَ المَلائِکَهِ حَولَ العَرش کَطَوافِکَ مَعَ المُسلمین بِنَفسِکَ حَولَ البَیتِ.)(1)
«همانگونه که با بدنت همراه مسلمانان بر گرد کعبه طواف می کنی، با قلبت همراه فرشتگان بر گِرد عرش طواف کن.»
یکی از مهمترین اصول طواف و زیارت خانه ی خدا، شناخت فرشتگان، توجه به آنان و همراهی و همخوانی با آنهاست، چرا که خداوند همانطور که برای انسان روی زمین، خانه ی کعبه را بنا نهاد تا بشر با طواف بر گرد آن گناهانش بخشوده گردد، برای فرشتگان در آسمان بیت المعمور را قرار داد تا با طواف بر گرد آن، مورد رحمت و مغفرت خدا واقع شوند. بیت المعمور در آسمان محاذی (در امتداد) کعبه روی زمین است و همانگونه که جمعی در زمین به دور خانه ی خدا (کعبه) در طوافند، جمعی نیز در آسمان به دور خانه ی خدا (بیت المعمور) در طوافند، امام صادق (ع) در این خصوص می فرمایند:
«آنگاه که خداوند عزّوجلّ ملائک را امر به سجده نمود آنان در ابتدا سئوال کردند و گفتند: «أتجعل فیها من یُفسِد فیها و یَسفِک الدّماء و نحن نسبّحُ بحمدکَ و نقدّسُ لک...» خداوند بر آنان غضب کرد، فرشتگان الهی درخواست بخشش نمودند، خداوند آنان را امر کرد تا طواف بیت المعمور کنند، آنان هفت سال طواف کردند، تا خداوند آنان را بخشید، و سپس کعبه را به حِذای (امتداد) آن روی زمین مستقر کرد و طواف آن را توبه و طهارت بنی آدم قرار داد. خداوند می خواهد آدمیان مانند فرشتگان دور خانه اش در زمین بگردند تا از این طریق گناهان آنها را بریزد...» (2)
بنابراین از سوئی سرّ طواف انسان تشبّه به فرشتگان و همانندی با آنان در آسمان است و از سوئی خواسته شده تا ما روی زمین علاوه بر طواف با تن، با قلب با ملائک طواف آسمانی داشته باشیم.
برای تحقق این مهم، کسب حالت تجرید و توجه به روح و قلب و فارغ شدن از تعلقات مادّی، بسیار لازم و اساسی است و به همین دلیل امام صادق (ع) می فرمایند:
(إذا أردتَ الحجَّ فَجَرِّد قَلبَک لله عزَّوجَلَّ و أحرِم عَن کُلِّ شیءٍ یَمنَعُکَ عَن ذِکرِ الله)(3)
«چون اراده ی حج کردی پس قلبت را برای خداوند عزوجل (از غیر او) خالی کن و حرام کن بر خودت هرچه تو را از یاد خداوند باز می دارد.»
باید دانست اگر احرام از غیر خدا تحقق نیابد، حجّ «حجّ تن» خواهد بود نه «حجّ روح» و بدین ترتیب ادراکات و احساسات لطیف و ملکوتی انسان برانگیخته نخواهد شد. برای تحقق حجّ ملکوتی و همراهی با ملکوتیان توجه به این امور بسیار مهم است:
«پاداش و ضمانت حاجی با خداست، چون حاجی داخل مسجدالحرام می شود خداوند دو فرشته را موکّل او می نماید تا طواف و نماز و سعی او (صفا و مروه) را محافظت می کنند، چون شام عرفه فرا می رسد آن دو به شانه ی حاجی می زنند و می گویند: ای فلان! گذشته را (با توبه) کفایت نمودی، بنگر که در آینده چگونه خواهی بود.»
«همانا خدا در رکن یمانی فرشته ای والامقام را موکل نمود که بر دعای شما آمین می گوید.»
«هیچ گاه به سراغ رکن یمانی نرفتم مگر این که جبرئیل را آنجا یافتم که قبل از من آنجا بود.»
(قیل یا رسول الله! رأیناکَ تُکثِرُ استلامَ الرکن الیَمانّی! فَقالَ: ما أتیتُ قَطُّ ألا و جبرئیل قائمٌ عِندَهُ یَستَعفِرُ لِمَن إستَلَمَهُ.)(7)
«به رسول خدا (ص) گفته شد، می بینیم زیاد رکن یمانی را استلام می کنید! فرمود هیچ گاه به سراغ رکن یمانی نرفتم مگر این که (می دیدم) جبرئیل آنجا ایستاده بود و برای آنان که رکن یمانی را استلام می کردند، طلب مغفرت می نمود.»
«همانا مکه شهری است که خداوند آن را بزرگ داشته و احترامش را عظیم دانسته است، مکّه را آفرید و آن را در محاصره فرشتگان قرار داد قبل از آن که چیزی از زمین را بیافریند...»
(أما عَلمِتَ أنَّ البَیتَ یَطُوفُ بِهِ کُلَّ یومٍ سَبعُونَ ألفَ مَلَکٍ حَتّی إذا أدرکهُمُ اللَّیلُ صَعِدُوا و نَزَلَ غَیرُهم فَطافوا بِالبَیتِ حَتّی الصَّباحِ...)(9)
«آیا نمی دانی که هر روز هفتاد هزار فرشته خانه ی خدا را طواف می کنند تا این که شب می شود و آنان به آسمان بالا می روند و فرشتگان دیگری فرود می آیند و تا صبح به طواف خانه ی خدا مشغول می گردند.»
(وَطُف بِقَلبِکَ مَعَ المَلائِکَهِ حَولَ العَرش کَطَوافِکَ مَعَ المُسلمین بِنَفسِکَ حَولَ البَیتِ.)(1)
«همانگونه که با بدنت همراه مسلمانان بر گرد کعبه طواف می کنی، با قلبت همراه فرشتگان بر گِرد عرش طواف کن.»
یکی از مهمترین اصول طواف و زیارت خانه ی خدا، شناخت فرشتگان، توجه به آنان و همراهی و همخوانی با آنهاست، چرا که خداوند همانطور که برای انسان روی زمین، خانه ی کعبه را بنا نهاد تا بشر با طواف بر گرد آن گناهانش بخشوده گردد، برای فرشتگان در آسمان بیت المعمور را قرار داد تا با طواف بر گرد آن، مورد رحمت و مغفرت خدا واقع شوند. بیت المعمور در آسمان محاذی (در امتداد) کعبه روی زمین است و همانگونه که جمعی در زمین به دور خانه ی خدا (کعبه) در طوافند، جمعی نیز در آسمان به دور خانه ی خدا (بیت المعمور) در طوافند، امام صادق (ع) در این خصوص می فرمایند:
«آنگاه که خداوند عزّوجلّ ملائک را امر به سجده نمود آنان در ابتدا سئوال کردند و گفتند: «أتجعل فیها من یُفسِد فیها و یَسفِک الدّماء و نحن نسبّحُ بحمدکَ و نقدّسُ لک...» خداوند بر آنان غضب کرد، فرشتگان الهی درخواست بخشش نمودند، خداوند آنان را امر کرد تا طواف بیت المعمور کنند، آنان هفت سال طواف کردند، تا خداوند آنان را بخشید، و سپس کعبه را به حِذای (امتداد) آن روی زمین مستقر کرد و طواف آن را توبه و طهارت بنی آدم قرار داد. خداوند می خواهد آدمیان مانند فرشتگان دور خانه اش در زمین بگردند تا از این طریق گناهان آنها را بریزد...» (2)
بنابراین از سوئی سرّ طواف انسان تشبّه به فرشتگان و همانندی با آنان در آسمان است و از سوئی خواسته شده تا ما روی زمین علاوه بر طواف با تن، با قلب با ملائک طواف آسمانی داشته باشیم.
برای تحقق این مهم، کسب حالت تجرید و توجه به روح و قلب و فارغ شدن از تعلقات مادّی، بسیار لازم و اساسی است و به همین دلیل امام صادق (ع) می فرمایند:
(إذا أردتَ الحجَّ فَجَرِّد قَلبَک لله عزَّوجَلَّ و أحرِم عَن کُلِّ شیءٍ یَمنَعُکَ عَن ذِکرِ الله)(3)
«چون اراده ی حج کردی پس قلبت را برای خداوند عزوجل (از غیر او) خالی کن و حرام کن بر خودت هرچه تو را از یاد خداوند باز می دارد.»
باید دانست اگر احرام از غیر خدا تحقق نیابد، حجّ «حجّ تن» خواهد بود نه «حجّ روح» و بدین ترتیب ادراکات و احساسات لطیف و ملکوتی انسان برانگیخته نخواهد شد. برای تحقق حجّ ملکوتی و همراهی با ملکوتیان توجه به این امور بسیار مهم است:
1. توجه به فرشتگانِ همراه
قال الصادق (ع): (الحاجُّ حُملانه و ضمانه علی الله، فإذا دَخَل المسجدَ الحرامِ وَکَّلَ اللهُ بِهِ مَلَکین یَحفظانِ طوافَهُ و صَلاتَهُ و سَعیَهُ، فإذا کان عشیّهُ عرفهَ ضَرَبا علی مَنکِبِهِ وَ یَقولانِ لَهُ: یا هذا، أمّا ما مَضی فَقَد کفیتَهُ فانظُر کیفَ تکونُ فیها تَستَقبِل.) (4)«پاداش و ضمانت حاجی با خداست، چون حاجی داخل مسجدالحرام می شود خداوند دو فرشته را موکّل او می نماید تا طواف و نماز و سعی او (صفا و مروه) را محافظت می کنند، چون شام عرفه فرا می رسد آن دو به شانه ی حاجی می زنند و می گویند: ای فلان! گذشته را (با توبه) کفایت نمودی، بنگر که در آینده چگونه خواهی بود.»
2. توجه به فرشته ی آمین گو در رکن یمانی
قال رسول الله (ص): (إنَّ اللهَ عزَّوَجَلَّ وَکَّلَ بِالرُّکنِ الیَمانی مَلَکاً هَجّیرا یُؤمِنُ علی دُعائِکُم.)(5)«همانا خدا در رکن یمانی فرشته ای والامقام را موکل نمود که بر دعای شما آمین می گوید.»
3. توجه به حضور جبرئیل در رکن یمانی و استغفار او برای طواف کنندگان
قال رسول الله (ص): (ما أتَیتُ الرُُّکن الیمانی إلا وَجَدتُ جبرئیل (ع) قد سَبَقَنی إلَیه یَلتَزِمُهُ)(6)«هیچ گاه به سراغ رکن یمانی نرفتم مگر این که جبرئیل را آنجا یافتم که قبل از من آنجا بود.»
(قیل یا رسول الله! رأیناکَ تُکثِرُ استلامَ الرکن الیَمانّی! فَقالَ: ما أتیتُ قَطُّ ألا و جبرئیل قائمٌ عِندَهُ یَستَعفِرُ لِمَن إستَلَمَهُ.)(7)
«به رسول خدا (ص) گفته شد، می بینیم زیاد رکن یمانی را استلام می کنید! فرمود هیچ گاه به سراغ رکن یمانی نرفتم مگر این که (می دیدم) جبرئیل آنجا ایستاده بود و برای آنان که رکن یمانی را استلام می کردند، طلب مغفرت می نمود.»
4. توجه به محاصره ی مکّه توسط فرشتگان
قال رسول الله (ص): (إنّ مَکّه بَلَدٌ عَظَّمَهُ الله و عَظَّم حُرمَتَهُ، خَلَقَ مَکَّهَ و حَفَّها بِالمَلائِکَه قَبلَ أن یَخلُقَ شیئا مِنَ الأرضِ ...) (8)«همانا مکه شهری است که خداوند آن را بزرگ داشته و احترامش را عظیم دانسته است، مکّه را آفرید و آن را در محاصره فرشتگان قرار داد قبل از آن که چیزی از زمین را بیافریند...»
5. توجه به خیل ملائک طواف کننده ی کعبه
قال الرضا(ع):(أما عَلمِتَ أنَّ البَیتَ یَطُوفُ بِهِ کُلَّ یومٍ سَبعُونَ ألفَ مَلَکٍ حَتّی إذا أدرکهُمُ اللَّیلُ صَعِدُوا و نَزَلَ غَیرُهم فَطافوا بِالبَیتِ حَتّی الصَّباحِ...)(9)
«آیا نمی دانی که هر روز هفتاد هزار فرشته خانه ی خدا را طواف می کنند تا این که شب می شود و آنان به آسمان بالا می روند و فرشتگان دیگری فرود می آیند و تا صبح به طواف خانه ی خدا مشغول می گردند.»
پی نوشت ها :
1. مستدرک الوسائل، ج 10، ص 172
2. فروع کافی، ج 4،ص 411
3. مصباح الشریعه، ص 48
4. الحجّ والعمره فی الکتاب و السنه، ص 220
5. همان، ص 114
6. همان، ص 114
7. همان، ص 112
8. الحجّ و العمره فی الکتاب و السنّه، ص 34
9. موسوعه زیارت، ج 3، ص 61
