نویسنده : ابراهیم خرّمی مشگانی
خانواده
بخشی از بدحجابی یا بی حجابی زنان و دختران مربوط به نوع تربیت آنها در خانواده است. بدون شک تربیت فرزند وظیفه ای سنگین و مسؤولیتی بس بزرگ است که بر عهده ی پدر و مادر واگذار شده است و آنان نمی توانند از این مسؤولیت بزرگ شانه خالی کنند.خانواده اولین و مهم ترین کانون شکل گیری تربیت فرزندان است. در احادیث زیادی که از ائمه ی اطهار بیان شده، تأکید فراوانی بر تربیت فرزندان در کانون گرم خانواده شده است که به نقل چند مورد از آنها بسنده می شود.
تربیت در احادیث
امام زین العابدین می فرمایند:«و اعنی علی تربیتهم و تأدیبهم و برّهم»(1)
«بار خدایا! مرا در تربیت و ادب فرزندانم یاری و کمک بفرما.»
پیامبر گرامی اسلام می فرمایند:
«حقُ الولد علی الوالد... و یحسّن ادبهُ»(2)
«حق فرزند بر پدر آن است که ... و در حسن ادب او بکوشد.»
«جاء رجلٌ الی النبی فقال: یا رسول الله ما حقُّ ابنی هذا؟ قال : تُحسن اسمهُ و ادبهُ»(3)
«مردی محضر پیامبر اسلام رسید و گفت:
یا رسول الله! حق این پسر بر من چیست؟
پیامبر فرمودند: نام نیک بر او بگذاری و او را خوب ادب کنی.»
و نیز از حضرت رسول اکرم نقل شده:
«انّهُ قال: لان یؤدّب احدکم ولدهُ خیرٌ له من ان یتصدقَ بنصف صاعٍ کلّ یومٍ»(4)
«اگر کسی فرزند خود را ادب کند، بهتر از این است که هر روز نیم صاع صدقه بدهد.»
پیامبر اسلام به امیرالمؤمنین علی فرموده اند:
«یا علیُ: لعن الله والدین حملا ولدهما علی عقوقهما»(5)
«ای علی! لعنت خداوند بر پدر و مادری که فرزند خود را بد تربیت کنند و موجبات عاق خود را فراهم نمایند.»
حضرت امیرالمؤمنین می فرمایند:
«ما نحل والدٌ ولداً نحلاً افضل من ادبٍ حسنٍ»(6)
«بخشش هیچ پدری به فرزندش بهتر از ادب نیکو و پسندیده نیست.»
و نیز آن حضرت فرموده است:
«لا میراثَ کالادب»(7)
«هیچ ارثی برای فرزندان بهتر از ادب و تربیت نیست.»
امیرالمؤمنین علی می فرمایند:
«و حقُّ الولد علی الوالد ان یحسن اسمهُ، و یُحَسّن ادبهُ و یعلمهُ القرآن»(8)
«و حق فرزند بر پدر آن است که نام نیک انتخاب کند، خوب تربیتش نماید و قرآن را به او تعلیم دهد.»
حضرت امام جعفر صادق می فرمایند:
«تجبُ للولد علی والده ثلاثُ خصال:
اختیاره لوالدته، و تحسین اسمه، و المبالغة فی تأدیبه»(9)
«واجب می شود از جانب پدر برای فرزند سه خصلت:
انتخاب مربی خوب، انتخاب نام خوب و در تربیت وی تلاش فراوان کند.»
و نیز آن حضرت می فرمایند:
«انّ خیر ما ورث الاباءُ لابناءهمُ الادب لا المال»(10)
«همانا بهترین چیزی که پدران برای فرزندان خود به ارث می گذارند، ادب است نه ثروت.»
پدر و مادر نه تنها فرزند خود را از نظر مادی و جسمی اداره می کنند، بلکه مهم تر از آن در تربیت روح و ایمان فرزند خویش نیز نقش مهمی دارند.
پدران و مادران مسلمان وظیفه دارند از دوران کودکی، فرزند خود را با خدا، قرآن، اهل بیت و احکام دینی آشنا نمایند و با عباداتی مثل نماز و روزه تمرین و پرورش دهند.
آری! همان طور که گفته شد، خانواده یکی از عوامل مؤثر در شکل گیری تربیت فرزند است و بدون شک خانواده است که می تواند روح ایمان و تقوا را در فرزند خود پی ریزی کند.
تربیت صحیح و اسلامی فرزند در درجه ی اول موجب افتخار پدر و مادر است و چنانچه والدین در این کار اهمال و سستی کنند، دچار مشکلات دنیوی و اخروی خواهند شد.
امام جعفر صادق می فرمایند:
«بادرو اولادکم بالحدیث قبل ان یسبقکم الیهم المرجئة»(11)
«هرچه زودتر و سریع تر معارف اسلامی را به فرزندان خود بیاموزید، پیش از آن که منحرفان با آموزش های انحرافی بر شما سبقت بگیرند.»
پیامبر اسلام می فرمایند:
«ادّبوا اولادکم علی ثلاث خصال:
حبُّ نبیّکم و حبّ اهل بیته و قراءة القرآن»(12)
«فرزندانتان را به سه خصلت تربیت نمایید:
1- محبت پیامبر 2- محبت اهل بیت 3- خواندن قرآن.»
حضرت امام زین العابدین فرموده است:
«و اما حقُّ ولدک:
فان تعلم انه منک و مضافٌ الیک فی عاجل الدنیا بخیره و شرّه، و انک مسؤولٌ عما ولیتهُ به من حسن الادب و الدلالة علی ربّه و المعونة له علی طاعته.»(13)
«حق فرزندت آن است که:
بدانی او از توست و خوب و بدی های او در این دنیا وابسته به توست. وظیفه داری فرزندت را به ادب نیکو پرورش دهی و او را به خداوند بزرگ راهنمایی کنی و در اطاعت و بندگی پروردگار یاری اش نمایی.»
حضرت امام محمد باقر می فرمایند:
«هرگاه کودک به سه سالگی رسید، هفت بار به او بگو لا اله الا الله، سپس به حال خودش واگذار تا سه سال و هفت ماه و بیست روز شود، آن گاه ذکر محمد رسول الله را هفت بار برایش بخوان.
دوباره به حال خودش واگذار تا چهار ساله شود، در این سن هفت بار یادش بده که بر محمد و آل او صلوات بفرستد «اللهم صل علی محمد و آل محمد».
در سن پنج سالگی دست چپ و راست را به وی بیاموز، وقتی که یاد گرفت، صورتش را به طرف قبله کن و سجده کردن را به او آموزش ده.
بعد در شش سالگی وضو گرفتن را به او یاد بده، سپس نماز را به او بیاموز و دستور نماز خواندن به وی بده و در کوتاهی نمودن در امر نماز او را تهدید کن.»(14)
امام صادق فرموده اند:
«روزی پیامبر اسلام می خواست نماز بخواند، امام حسین پهلوی آن حضرت ایستاده بود، وقتی پیامبر خواست تکبیر بگوید، امام حسین نتوانست تکبیر بگوید. رسول خدا، تا هفت مرتبه تکبیر را تکرار کرد تا امام حسین توانست ذکر «الله اکبر» را بر زبان جاری نماید.»(15)
شیوه ی کاشف الغطاء در تربیت فرزندش
مرحوم آیت الله شیخ جعفر کاشف الغطاء در تربیت فرزندش روشی آموزنده و مؤثر داشت. در حالات وی نوشته اند که:
«او می خواست پسر نوجوانش را به سحرخیزی و شب زنده داری عادت بدهد، به طوری که تا پایان عمر از روی علاقه و میل قلبی به این کار ادامه بدهد.
شبی پیش از اذان صبح کنار بستر پسرش آمد و به آرامی او را بیدار کرد و گفت: عزیزم! برخیز تا به حرم مطهر مولای متقیان علی مشرف گردیم.
پسر نوجوان چشمان خواب آلودش را مالید و گفت: بابا جان! شما بروید، من خودم می آیم.
پدر گفت: نه من ایستاده ام تا با هم برویم.
پسر برخاست، وضو گرفت و به اتفاق پدر به سوی حرم مطهر روانه شد. جلو حرم امیرالمؤمنین مرد مستمندی نشسته و دستش را پیش مردم دراز کرده بود، پدر از پسرش پرسید: فرزندم! این مرد برای چه در اینجا نشسته است؟
پسر گفت: برای گدایی و دریافت کمک از مردم.
پدر گفت: تو فکر می کنی چه قدر پول از این طریق به دست می آورد؟
پسر گفت: شاید چند درهمی عایدش گردد.
پدر گفت: آیا مطمئن هستی این مبلغ را به دست خواهد آورد؟
پسر گفت: البته به طور قطع نمی توان آن را پیش بینی کرد، شاید مبلغی عایدش شود، شاید هم دست خالی برگردد.
در اینجا پدر دانا و نکته سنج که زمینه را برای بیان مطلب خود آماده دید، گفت: پسرم! ببین این مرد فقیر برای به دست آوردن مبلغی از ثروت دنیا که به آن یقین هم ندارد، در این موقع شب آمده اینجا و دستش را پیش مردم دراز کرده است.
تو که واقعاً به پاداش هایی که خداوند برای سحرخیزی و خواندن نماز شب تعیین فرموده، یقین داری و سخنان امامان معصوم را باور کرده ای، پس چرا در انجام آن سستی به خود راه می دهی؟
مطمئن باش که خداوند مهربان به تمام وعده هایش عمل می کند و پاداش عمل ما را به طور کامل می پردازد و هیچ کس را محروم نمی سازد.
این شیوه ی زیبا، در اعماق وجود فرزند جای گرفت و نتیجه اش آن شد که وی تا آخر عمر، سحرخیزی و نماز شب و تهجد را ترک نکرد.»(16)
با توجه به احادیث ذکر شده و توصیه های پیشوایان معصوم روشن شد که خانواده چه نقش مهم و کلیدی در تربیت و ادب فرزند خود دارد. بنابراین توضیح درباره ی فلسفه وجودی و آموزش حجاب که یکی از نمودهای تربیتی، اخلاقی و دینی است، باید از خانواده شروع شود.
والدین به ویژه مادران وظیفه دارند که دختر خود را از همان دوران کودکی به حجاب سفارش کرده و آثار و فواید و برکات حجاب در جامعه را به او بشناسانند تا فرزند وی با اطلاع کامل نسبت به حجاب و پوشش وارد جامعه شود و طرز فکر و برداشت صحیح و درستی از حجاب در ذهن داشته باشد.
پدر و مادر باید به فرزند دختر خود آموزش دهند که حجاب و رعایت آن برای زن شخصیت آور است و چون اسلحه ای برای تأمین شرافت و عظمت زن کارساز است.
بی توجهی والدین نسبت به فرزند دختر خود به ویژه در سنّ تکلیف، زمینه ساز بی حجابی فرزند می شود. چیزی که در سال های اخیر بیشتر به چشم می خورد این است که به مسئله ی حجاب دختران کم سن کمتر توجه می شود و بسیار مشکل است دختری را که تا قبل از تکلیف هیچ الزامی برای رعایت حجاب نداشته است به یک باره به حجاب فرا خواند. بنابراین حجاب مسئله ای است که خانواده ها باید قبل از سنّ تکلیف به آن توجه داشته باشند و قبل از رسیدن به تکلیف آن ها را به رعایت آن ملزم کنند.
جای بسیار تأسف است که در جامعه، مادرانی محجب ظاهر می شوند که همراه آنان دخترانی بدحجاب دیده می شوند.
والدین باید از همان دوران بچگی دختران خود را به حفظ حجاب عادت دهند تا حجاب ملکه ی ذهن آنها شود و هنگام خارج شدن از منزل خود را ملزم به پوشش نمایند.
پیش از آن که شیاطین و مخالفان حجاب، با زمزمه های زهرآگین خود دختران و زنان را مورد هدف قرار دهند، این خانواده است که باید دختر خود را نسبت به حجاب آماده سازد. پدر و مادر باید به دختر خود بگویند که حجاب به عنوان یک پوشش برای زن مسلمان، واجب است رعایت شود.
و به یقین پدر و مادری که چنین رفتار کنند، در پیشگاه خداوند دارای پاداش خواهند بود و از جایگاه رفیعی در بهشت برخوردارند و از عذاب دوزخ رهایی می یابند.
امام موسی بن جعفر می فرمایند:
«لیس من شیعتنا من لا تتحدّثُ المخدرات بورعه فی خدورهنّ»(17)
«از شیعیان ما نیستند، آنان که زنان و دختران خود را به عفاف و پاکدامنی ارشاد و راهنمایی نکنند.»
تربیت دختر
پیامبر اسلام می فرمایند:«من کانت له ابنةٌ فادّبها و احسنَ ادبها و علّمها فاحسن تعلیمها، فاوسع علیها من نعم الله التی اسبغ علیه کانت له منعةً و ستراً من النار»(18)
«هرکس دختری داشته باشد و او را نیکو تربیت نماید و علم بیاموزد و از نعمتی که خدایش ارزانی فرموده برای دختر گشایشی دهد، این عمل مانع از آتش برای او خواهد بود.»
درود و صلوات خداوند و ملائکه و انبیا و مقربان الهی بر آن خانواده ای که در حفظ حجاب زن و دختر خود دقت داشته و کوشا باشد.
حضرت امام خمینی(ره) به مناسبت های مختلف در جمع بانوان کشور فرمایشاتی داشته و در مورد دامن مادران که اولین مکتب و محلّ تربیت فرزندان می باشد، تأکید زیادی کرده اند و مادران را مؤظف می دانند که فرزندان خود را خوب تربیت کنند و در این وظیفه هیچ گونه کوتاهی را جایز نمی شمارند.
ایشان می فرمایند:
«مادرها مبدأ خیرات هستند، اگر خدای ناخواسته مادرانی باشند که بچه ها را بد تربیت کنند، مبدأ شرند»(19).
«شما در اول که بچه ها در دامن شما بزرگ می شوند، مسؤول افعال و اعمال آنها هم شما هستید. همان طور که اگر یک بچه ی خوب تربیت کنید، ممکن است که سعادت یک ملت را همان یک بچه تأمین کند.»(20)
«دامن مادر بهترین مکتب است برای اولاد»(21).
«دامن مادر بزرگ ترین مدرسه ای است که بچه در آنجا تربیت می شود.»(22)
«اگر از دامن مادر این تربیت خوب شروع شد و مادر، بچه را خوب تربیت کرد و به دبستان تحویل داد، دبستان هم خوب تربیت کرد و به دبیرستان تحویل داد، آنجا هم همین طور تا دانشگاه یا مدارس علمی دیگر، آنها هم خوب تربیت کردند، یک وقت در یک برهه از زمان می بینید که جوان ها همه خوب از کار در آمده اند و یک مملکت را به طرف خوبی می کشانند.»(23)
«دامن مادرها، دامنی است که انسان از آن باید درست شود، یعنی اولین مرتبه ی تربیت، تربیت بچه است در دامن مادر. برای اینکه علاقه ی بچه به مادر بیشتر از همه ی علایق هست و هیچ علاقه ای بالاتر از علاقه ی مادری و فرزندی نیست. بچه ها از مادر بهتر چیز أخذ می کنند.»(24)
چنانچه ملاحظه می شود، حضرت امام(ره) تأثیر و نقشی که زن و مادر در تربیت و شکل گیری شخصیت فرزندان دارد را فراتر و مؤثرتر از دیگر عوامل می دانند.
پی نوشت ها :
1. . صحیفه سجادیه.
2. . آثار الصادقین، ج27، ص 177.
3. . میزان الحکمه، ج10، ص 720.
4. . آثار الصادقین، ج27، ص 178، حدیث 12.
5. . کودک فلسفی، ج2، ص 5.
6. . همان، ص 3.
7. . نهج البلاغه، حکمت 54.
8. . نهج البلاغه، حکمت 399.
9. . تحف العقول، ص 337، حدیث 67.
10. . آثار الصادقین، ج27، ص 215.
11. . چهل حدیث تربیت، ص 59.
12. . آثار الصادقین، ج27، ص 176.
13. . تحف العقول، ص 269.
14. . آثارالصادقین، ج27، ص 179.
15. . بانوی نمونه اسلام.
16. . تعالیم آسمانی اسلام، ص 242.
17. . دُرَرُالکلام، حسین حائری کرمانی، ص 136.
18. . آثارالصادقین، ج 27، ص 167.
19. . صحیفه نور، ج 8، ص 162.
20. . همان، ج 6، ص 137.
21. . همان، ص 293.
22. . همان، ج8، ص 240.
23. . همان، ص 162.
24. 3. همان، ج 7، ص 76.
