دنیا در پی الگوسازی و الگو آفرینی است، لکن ما مسلمانان نیاز به الگو سازی نداریم، چرا که از بهترین الگوها برخورداریم. ترسیم الگوی خانواده اسلامی- ایرانی. و قرآن کریم بهترین الگو را معرفی و فرموده است:
لَقَدْ کَانَ لَکُمْ فِی رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِّمَن کَانَ یَرْجُو اللَّهَ وَالْیَوْمَ الْآخِرَ وَذَکَرَ اللَّهَ کَثِیرًا؛ مسلما برای شما در زندگی رسول خدا سرمشق نیکویی بود، برای آن ها که امید به رحمت خدا و روز رستاخیز دارند و خدا را بسیار یاد می کنند. (احزاب /۲۱)
از نظر اسلام بهترین الگو، بلکه الگوی منحصرکسی است که کامل و بی نقص باشد و تجلی احکام الهی را بتوان در رفتار وی مشاهده کرد. به عبارت دیگر، کسی شایسته الگو شدن است که تجسم قرآن کریم باشد و همانا این شخصیت بی همتا، رسول گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله) است. او که به فرموده قرآن کریم صاحب خلق عظیم است: وَ اِنَّکَ لَعَلی خُلُقٍ عَظیمٍ ؛ و تو ای پیامبر برقله اخلاق و کرامت قرار داری. ( قلم، آیه۴)
رسول گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله) و خاندان مطهرش قرآن مجسم هستند. شخصی به نام «سعد بن هشام» روایت کرده است " به دیدار همسر پیامبر رفتم و از اخلاق رسول خدا صلی الله علیه و آله پرسیدم او گفت آیا تو قرآن نمی خوانی؟ گفتم چرا. گفت اخلاق رسول خدا (صلی الله علیه و آله)، قرآنی است" بنابراین، ما برای طراحی و تبیین سبک زندگی خانوادگی به سیره عملی پیامبر مهربان اسلام رجوع می کنیم، زیرا خدای حیات آفرین فرمود
: وَمَا آَتَاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَمَا نَهَاکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا ؛ آنچه را رسول خدا برای شما آورده بگیرید و اجرا کنید و آنچه نهی کرده خودداری نمایید.
نخستین سنگ بنای نهاد مقدس خانواده، با پیوند زن و مرد آغاز می شود و در نتیجه، اولین مسئولیت نیز از همین پیوند و رابطه شکل می گیرد. زن و شوهر به محض پیوند مشترک، مسئولیت هایی برایشان به وجود می آید که اگر به درستی عمل کنند، محیط خانواده و در نتیجه اجتماع، یکپارچه لبریز صفا و صمیمیت می شود و رنگ معنویت می گیرد.
مقصود از همسرداری، مفهوم عام آن یعنی زن داری و شوهرداری است، بنابراین محتوای این نوشتار، منشوری برای همه زن و شوهرها به ویژه برای زوجین جوانی است که تازه تشکیل خانواده داده و در این وادی فاقد تجربه هستند.
وَمِنْ آَیَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَکُمْ مِنْ أَنْفُسِکُمْ أَزْوَاجًا لِتَسْکُنُوا إِلَیْهَا وَجَعَلَ بَیْنَکُمْ مَوَدَّةً وَرَحْمَةً ؛ و از نشانه های او این است که همسرانی از جنس خودتان برای شما آفرید تا در کنار آنان آرامش یابید و در میانتان مودت و رحمت قرار داد. در این نشانه هایی است برای گروهی که تفکر می کنند. (روم/۲۱)
بعضی از اشخاص می پندارند آرامش تنها با آسایش به دست می آید، به همین دلیل از آرامش خود هزینه می کنند تا به آسایش برسند. غافل از اینکه گم شده ی بشر آرامش است. هیچ کسی منکر نیاز انسان به آسایش نیست، لکن آسایش مقدمه ای برای رسیدن به آرامش است. قرآن کریم راه های رسیدن به آرامش را نشان داده از جمله این راه ها یاد خداوند است: الَّذِینَ آمَنُوا وَتَطْمَئِنُّ قُلُوبُهُمْ بِذِکْرِ اللَّهِ أَلا بِذِکْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ؛ آن ها کسانی هستند که ایمان آورده اند و دل هایشان به یاد خدا مطمئن وآرام است. آگاه باشید، با یاد خدا دل ها آرامش می یابد. (الرعد/۲۸)
مفسران نوشته اند، مقصود از اطمینان در آیه ی فوق همان سکون و آرامش است. (طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن،ج۶،ص۲۴۹)
عجیب است قرآن کریم افزون بر یاد خدا، همسر را نیز آرامش بخش نامیده است. تعبیر « لِتَسْکُنُوا إِلَیْهَا » در آیه مذکور، مبین همین معنی می باشد. همچنین در سوره مبارکه اعراف تعبیر دیگری از آرامش بخشی همسر ذکر شده و در آن آمده است : هُوَ الَّذِی خَلَقَکُمْ مِنْ نَفْسٍ وَاحِدَةٍ وَجَعَلَ مِنْهَا زَوْجَهَا لِیَسْکُنَ إِلَیْهَا؛ او خدایی است که همه ی شما را از یک فرد آفرید و همسرش را نیز از جنس او قرار داد، تا در کنار او بیاساید. (اعراف/۱۸۹)
انسان نیازهای متنوعی دارد که برخی از آن ها جسمی و بعضی دیگر روحی است. نیاز انسان به امنیت، امید، احترام، محبت و امور جنسی از این جمله اند. آرامش نیز یکی از مهم ترین این نیازها به شمار می آید که نقش همسر در تامین آن ها چشم گیر و بی نظیر است. بی پاسخ ماندن این نیازها اضطراب، نا امیدی و افسردگی را به دنبال دارد که در این خصوص به روایتی اشاره می شود. امام علی (علیه السلام) درباره حضرت زهرا (سلام الله علیها) فرمودند:
ولقد کنت انظر الیها فتنکشف عنی الهموم والاحزان؛ من هرگاه به فاطمه نگاه می کردم، غم و غصه هایم زائل می گردید.( علی بن عیسی اربلی،کشف الغمه،ج ۱، ص ۳۶۲)
همچنین امام صادق (علیه السلام) از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) نقل کرده است که فرمودند:
ما استفاد امرؤ مسلم فائدة بعد الإسلام أفضل من زوجة مسلمة تسره إذا نظر إلیها؛ مرد مسلمان بعد از اسلام از هیچ چیز بیش از همسر مسلمانی که وقتی به او نگاه می کند شاد شود بهره نمی برد. (کلینی،الکافی،ج۵،ص۳۲۷)
انسان همواره بی قرار و نا آرام است و جز همسو شدن با قطب نمای الهی خداوند متعال امکان درک آرامش را نخواهد داشت و خداوند زوجین را آفرید تا مایه آرامش یکدیگر باشند.
وجعل بینکم مودة ورحمة إن فی ذلک لآیات لقوم یتفکرون؛ و خداوند میان شما همسران مودت و رحمت قرار داد در این نشانه هایی است برای گروهی که تفکر می کنند. (روم/۲۱)
مفسران درباره تفاوت مفهومی دو واژه «مودت» و «رحمت» نوشته اند، مودت به معنای محبتی است که اثرش در مقام عمل ظاهر باشند و رحمت به معنای نوعی تاثر نفسانی است که از مشاهده محرومیت محرومی که کمالی را ندارد و محتاج به رفع نقص است، در دل پدید می آید و صاحب دل را وادار می کند تا در مقام عمل برآید و او را از محرومیت نجات داده و نقصش را رفع کند.(طباطبایی،المیزان،ج ۱۶،ص ۱۶۶)
بدین ترتیب می توان گفت رحمت، مهر قلبی است و مودت اثری است که در نتیجه آن بر زبان یا رفتار ظاهر می شود. با توجه به مفهوم دو واژه یاد شده مودت و رحمت، مجعول خداوند در روابط همسران است. نکته قابل توجه آن است که مطابق آنچه پیش از این ذکر شد، فلسفه آفرینش همسر برای انسان نیل به آرامش است.
روشن است که آرامش در روابط همسران بدون مودت و رحمت به دست نخواهد آمد. به همین دلیل خدای متعال نعمتش را کامل کرده و مودت و رحمت را نیز ایجاد کرده است . بنابراین، نیازی نیست همسران در ایجاد محبت بکوشند، بلکه آنان بیاموزند و بکوشند این نعمت خدایی را حفظ نمایند و از هرچه آن را کم رنگ و به نفرت تبدیل می کند اجتناب نمایند.
اگر زن و شوهر به یکدیگر مهر ورزند، خانه به محیطی امن، آرام و مناسب برای رشد و کمال خود و فرزندان تبدیل خواهد شد. همه ی دستورهایی که اسلام درباره چگونگی صدا کردن یکدیگر، سلام کردن، پیشواز و بدرقه رفتن، خداحافظی کردن، غذای خوب پختن، ایراد نگرفتن از کارهای یکدیگر، تمیزی و نظافت، زینت و خودآرایی، سپاس و قدردانی از یکدیگر، عیب پوشی، تبسم و خوش رویی، خوش زبانی و مسائل دیگری از این قبیل به ما آموخته است، به منظور ایجاد محبت و تحکیم روابط خانوادگی است.
امام صادق (ع) در سخنی زیبا فرمود: کوشش در زیاد کردن محبت به همسر، در حقیقت کوشش برای افزودن مراتب ایمانی است. حتی تاکید شده است که این محبت را اظهار کنید و بر زبان آورید، در این صورت است که هرگز از یادشان نمی رود.(مکارم الاخلاق،ص ۵۰)
www.farhangnews.ir
لَقَدْ کَانَ لَکُمْ فِی رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِّمَن کَانَ یَرْجُو اللَّهَ وَالْیَوْمَ الْآخِرَ وَذَکَرَ اللَّهَ کَثِیرًا؛ مسلما برای شما در زندگی رسول خدا سرمشق نیکویی بود، برای آن ها که امید به رحمت خدا و روز رستاخیز دارند و خدا را بسیار یاد می کنند. (احزاب /۲۱)
از نظر اسلام بهترین الگو، بلکه الگوی منحصرکسی است که کامل و بی نقص باشد و تجلی احکام الهی را بتوان در رفتار وی مشاهده کرد. به عبارت دیگر، کسی شایسته الگو شدن است که تجسم قرآن کریم باشد و همانا این شخصیت بی همتا، رسول گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله) است. او که به فرموده قرآن کریم صاحب خلق عظیم است: وَ اِنَّکَ لَعَلی خُلُقٍ عَظیمٍ ؛ و تو ای پیامبر برقله اخلاق و کرامت قرار داری. ( قلم، آیه۴)
رسول گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله) و خاندان مطهرش قرآن مجسم هستند. شخصی به نام «سعد بن هشام» روایت کرده است " به دیدار همسر پیامبر رفتم و از اخلاق رسول خدا صلی الله علیه و آله پرسیدم او گفت آیا تو قرآن نمی خوانی؟ گفتم چرا. گفت اخلاق رسول خدا (صلی الله علیه و آله)، قرآنی است" بنابراین، ما برای طراحی و تبیین سبک زندگی خانوادگی به سیره عملی پیامبر مهربان اسلام رجوع می کنیم، زیرا خدای حیات آفرین فرمود
: وَمَا آَتَاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَمَا نَهَاکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا ؛ آنچه را رسول خدا برای شما آورده بگیرید و اجرا کنید و آنچه نهی کرده خودداری نمایید.
نخستین سنگ بنای نهاد مقدس خانواده، با پیوند زن و مرد آغاز می شود و در نتیجه، اولین مسئولیت نیز از همین پیوند و رابطه شکل می گیرد. زن و شوهر به محض پیوند مشترک، مسئولیت هایی برایشان به وجود می آید که اگر به درستی عمل کنند، محیط خانواده و در نتیجه اجتماع، یکپارچه لبریز صفا و صمیمیت می شود و رنگ معنویت می گیرد.
مقصود از همسرداری، مفهوم عام آن یعنی زن داری و شوهرداری است، بنابراین محتوای این نوشتار، منشوری برای همه زن و شوهرها به ویژه برای زوجین جوانی است که تازه تشکیل خانواده داده و در این وادی فاقد تجربه هستند.
اصول قرآنی همسرداری
قرآن کریم اصولی را بیان می کند که رعایت آن موجب تقویت و تحکیم پیوندهای خانوادگی و در نهایت کسب سعادت اخروی می شود. درست است که روانشناسان و مشاوران خانواده بر اساس مطالعات و تجربیات خود اصولی را به زوجین می آموزند که در جای خود باید مورد توجه قرار گیرد، لکن قصد داریم به طور اختصار اصول قرآنی را مورد توجه قرار دهیم.1. اصل آرامش بخشی
یکی از اصول مهم همسرداری در قرآن کریم اصل آرامش بخشی است. اصلی که اساساً علت آفرینش همسر بوده و فلسفه ازدواج نیز دست یابی به آن است. قرآن کریم رابطه و نقش تکمیلی زن و مرد در چارچوب نهاد خانواده را مایه سکون و آرامش طرفین در فضایی آکنده از مودت و مهربانی بر می شمارد:وَمِنْ آَیَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَکُمْ مِنْ أَنْفُسِکُمْ أَزْوَاجًا لِتَسْکُنُوا إِلَیْهَا وَجَعَلَ بَیْنَکُمْ مَوَدَّةً وَرَحْمَةً ؛ و از نشانه های او این است که همسرانی از جنس خودتان برای شما آفرید تا در کنار آنان آرامش یابید و در میانتان مودت و رحمت قرار داد. در این نشانه هایی است برای گروهی که تفکر می کنند. (روم/۲۱)
بعضی از اشخاص می پندارند آرامش تنها با آسایش به دست می آید، به همین دلیل از آرامش خود هزینه می کنند تا به آسایش برسند. غافل از اینکه گم شده ی بشر آرامش است. هیچ کسی منکر نیاز انسان به آسایش نیست، لکن آسایش مقدمه ای برای رسیدن به آرامش است. قرآن کریم راه های رسیدن به آرامش را نشان داده از جمله این راه ها یاد خداوند است: الَّذِینَ آمَنُوا وَتَطْمَئِنُّ قُلُوبُهُمْ بِذِکْرِ اللَّهِ أَلا بِذِکْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ؛ آن ها کسانی هستند که ایمان آورده اند و دل هایشان به یاد خدا مطمئن وآرام است. آگاه باشید، با یاد خدا دل ها آرامش می یابد. (الرعد/۲۸)
مفسران نوشته اند، مقصود از اطمینان در آیه ی فوق همان سکون و آرامش است. (طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن،ج۶،ص۲۴۹)
عجیب است قرآن کریم افزون بر یاد خدا، همسر را نیز آرامش بخش نامیده است. تعبیر « لِتَسْکُنُوا إِلَیْهَا » در آیه مذکور، مبین همین معنی می باشد. همچنین در سوره مبارکه اعراف تعبیر دیگری از آرامش بخشی همسر ذکر شده و در آن آمده است : هُوَ الَّذِی خَلَقَکُمْ مِنْ نَفْسٍ وَاحِدَةٍ وَجَعَلَ مِنْهَا زَوْجَهَا لِیَسْکُنَ إِلَیْهَا؛ او خدایی است که همه ی شما را از یک فرد آفرید و همسرش را نیز از جنس او قرار داد، تا در کنار او بیاساید. (اعراف/۱۸۹)
انسان نیازهای متنوعی دارد که برخی از آن ها جسمی و بعضی دیگر روحی است. نیاز انسان به امنیت، امید، احترام، محبت و امور جنسی از این جمله اند. آرامش نیز یکی از مهم ترین این نیازها به شمار می آید که نقش همسر در تامین آن ها چشم گیر و بی نظیر است. بی پاسخ ماندن این نیازها اضطراب، نا امیدی و افسردگی را به دنبال دارد که در این خصوص به روایتی اشاره می شود. امام علی (علیه السلام) درباره حضرت زهرا (سلام الله علیها) فرمودند:
ولقد کنت انظر الیها فتنکشف عنی الهموم والاحزان؛ من هرگاه به فاطمه نگاه می کردم، غم و غصه هایم زائل می گردید.( علی بن عیسی اربلی،کشف الغمه،ج ۱، ص ۳۶۲)
همچنین امام صادق (علیه السلام) از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) نقل کرده است که فرمودند:
ما استفاد امرؤ مسلم فائدة بعد الإسلام أفضل من زوجة مسلمة تسره إذا نظر إلیها؛ مرد مسلمان بعد از اسلام از هیچ چیز بیش از همسر مسلمانی که وقتی به او نگاه می کند شاد شود بهره نمی برد. (کلینی،الکافی،ج۵،ص۳۲۷)
انسان همواره بی قرار و نا آرام است و جز همسو شدن با قطب نمای الهی خداوند متعال امکان درک آرامش را نخواهد داشت و خداوند زوجین را آفرید تا مایه آرامش یکدیگر باشند.
2. اصل مهرورزی
مهرورزی در روابط میان همسران یک اصل مهم و یک نیاز ضروری است. مقصود از مهرورزی دوست داشتن و به طور خاص آشکار سازی دوستی ها است. خدای متعال میان زوجین محبت ایجاد کرده است. این مطلب در بخش پایانی سوره مبارکه روم ذکر شده :وجعل بینکم مودة ورحمة إن فی ذلک لآیات لقوم یتفکرون؛ و خداوند میان شما همسران مودت و رحمت قرار داد در این نشانه هایی است برای گروهی که تفکر می کنند. (روم/۲۱)
مفسران درباره تفاوت مفهومی دو واژه «مودت» و «رحمت» نوشته اند، مودت به معنای محبتی است که اثرش در مقام عمل ظاهر باشند و رحمت به معنای نوعی تاثر نفسانی است که از مشاهده محرومیت محرومی که کمالی را ندارد و محتاج به رفع نقص است، در دل پدید می آید و صاحب دل را وادار می کند تا در مقام عمل برآید و او را از محرومیت نجات داده و نقصش را رفع کند.(طباطبایی،المیزان،ج ۱۶،ص ۱۶۶)
بدین ترتیب می توان گفت رحمت، مهر قلبی است و مودت اثری است که در نتیجه آن بر زبان یا رفتار ظاهر می شود. با توجه به مفهوم دو واژه یاد شده مودت و رحمت، مجعول خداوند در روابط همسران است. نکته قابل توجه آن است که مطابق آنچه پیش از این ذکر شد، فلسفه آفرینش همسر برای انسان نیل به آرامش است.
روشن است که آرامش در روابط همسران بدون مودت و رحمت به دست نخواهد آمد. به همین دلیل خدای متعال نعمتش را کامل کرده و مودت و رحمت را نیز ایجاد کرده است . بنابراین، نیازی نیست همسران در ایجاد محبت بکوشند، بلکه آنان بیاموزند و بکوشند این نعمت خدایی را حفظ نمایند و از هرچه آن را کم رنگ و به نفرت تبدیل می کند اجتناب نمایند.
اگر زن و شوهر به یکدیگر مهر ورزند، خانه به محیطی امن، آرام و مناسب برای رشد و کمال خود و فرزندان تبدیل خواهد شد. همه ی دستورهایی که اسلام درباره چگونگی صدا کردن یکدیگر، سلام کردن، پیشواز و بدرقه رفتن، خداحافظی کردن، غذای خوب پختن، ایراد نگرفتن از کارهای یکدیگر، تمیزی و نظافت، زینت و خودآرایی، سپاس و قدردانی از یکدیگر، عیب پوشی، تبسم و خوش رویی، خوش زبانی و مسائل دیگری از این قبیل به ما آموخته است، به منظور ایجاد محبت و تحکیم روابط خانوادگی است.
امام صادق (ع) در سخنی زیبا فرمود: کوشش در زیاد کردن محبت به همسر، در حقیقت کوشش برای افزودن مراتب ایمانی است. حتی تاکید شده است که این محبت را اظهار کنید و بر زبان آورید، در این صورت است که هرگز از یادشان نمی رود.(مکارم الاخلاق،ص ۵۰)
www.farhangnews.ir
