راه‌کارهایی برای حل بحران ازدواج و طلاق

آسیب‌شناسی نهاد خانواده در ایران
خانواده به عنوان اولین کانونی که فرد در آن قرار می‌گیرد دارای اهمیت شایان توجهی است. اولین تأثیرات محیطی که فرد دریافت می‏کند از محیط خانواده است و حتی تأثیرپذیری فرد از سایر محیط‏ها می‌تواند نشأت گرفته از همین محیط خانواده باشد. خانواده پایه گذار بخش مهمی از سرنوشت انسان است و در تعیین سبک و خط مشی زندگی آینده ، اخلاق ، سلامت و عملکرد فرد در آینده نقش بزرگی بر عهده دارد.
در واقع خانواده، به عنوان سلول اصلی سازنده‌ی اجتماع، یکی از عوامل مهم تحصیل آرامش است که اصلاح جامعه به اصلاح آن بستگی دارد. در تمامی اسناد بالادستی نظام، اعم از قانون اساسی و سند چشم‌انداز و سیاست‌های اعلام‌شده توسط مقام معظم رهبری، خانواده به عنوان یک اصل بنیادی در نظر گرفته شده است، اما متأسفانه در برنامه‌های کلان نظام نه تنها خانواده و تحکیم آن کانون توجه قرار نگرفته است، بلکه بر عکس حاصل عملیاتی شدن چهار برنامه‌‌ی توسعه در کشور تضعیف خانواده بوده است؛ به نحوی که شاهد افزایش بی‌رویه‌ی طلاق و نزدیک سه برابر شدن نسبت طلاق به ازدواج هستیم.

خانواده در الگوی اسلامی- ایرانی پیشرفت و الگوی توسعه‌ی غربی

با مراجعه به فطرت انسان، روشن می‌شود که پیشرفت باید وسیله‌ای در جهت کسب آرامش باشد اما در الگوهای توسعه‌ی غربی پیشرفت در کانون توجه قرار داشته و همواره در دوره‌های اخیر آرامش بشر فدای رسیدن به آن شده است. عدالت عاملی است برای آرامش، وقتی در پیشرفت چه در حوزه‌های فردی و چه اجتماعی عدالت رعایت شد، این پیشرفت توأم با آرامش خواهد بود. بنابراین در الگوی اسلامی‌ایرانی پیشرفت آنچه باید همواره مورد توجه واقع شود، اصل قرار گرفتن آرامش در مسیر تحقق پیشرفت است.
اسلام توجه ویژه‌ای به خانواده دارد و نه تنها کارکرد نیمی از جامعه، یعنی زنان جامعه، را به تحکیم و سلامت خانواده اختصاص داده، بلکه مردان جامعه را نیز به صیانت از خانواده و حفظ آن از آسیب‌ها موظف نموده است. از طرف دیگر، در الگوی توسعه‌ی غربی، از کارکرد خانواده کاسته می‌شود و وظایف خانواده به عهده‌ی دولت گذاشته می‌شود و عناصر و پتانسیل‌هایی که باید برای خانواده صرف، به اجتماع کشانده شود و در اجتماع خرج می‌شوند. نتایج و پیامدهای این نوع نگاه و الگوی توسعه را می‌توان در اصل قرار گرفتن اشتغال زنان، افزایش سرای سالمندان، مهدکودک‌ها و پرستارهای خصوصی کودکان و بزرگ‌سالان مشاهده نمود.
سیاست‌های جمعیتی در الگوی توسعه‌ی غربی به سمت کوچک‌تر شدن خانواده‌ها و کاهش کارکرد آن پیش می‌رود. چنانچه جامعه‌ی ما نیز از آن بی‌تأثیر نبوده است و نشانه‌ی بارز آن کاهش تشکیل و تداوم ازدواج‌ها به خصوص در چند سال اخیر است.

نگاهی به آمار ازدواج و طلاق در ایران

برای آسیب‌شناسی خانواده، شاخص‌های زیادی وجود دارد اما دقیق‌ترین آن‌ها آمارهای ازدواج و طلاق است که در این بخش به آن اشاره می‌گردد. آخرین وضعیت ازدواج و طلاق در کشور در سرشماری‌ها منعکس شده است. همچنین همه‌ساله سازمان ثبت احوال گزارش ازدواج و طلاق سال قبل را منتشر می‌نماید. آخرین گزارش از تعداد ازدواج و طلاق در سال گذشته ذیلاً بیان می‌شود:
- در سال 1389، نسبت ازدواج به طلاق در کل کشور رقم 5/6 بوده است.
- در سال 1389، تعداد 627/891 واقعه‌ی ازدواج با نرخ رشد 2/0 درصد و تعداد 200/137 واقعه‌ی طلاق با نرخ رشد 1/9 درصد نسبت به سال قبل ثبت شده است.
- در سال 1389، بیشترین ازدواج ثبت‌شده در مردان در گروه سنی 20 تا 24ساله با رقم 233/356 نفر (40 درصد از کل ازدواج‌ها) بوده است که بیشترین آن‌ها (068/169 نفر) با زنان 15 تا 19ساله ازدواج کرده‌اند.
- در سال 1389، بیشترین ازدواج ثبت‌شده زنان در گروه سنی 20 تا 24ساله با رقم 774/311 نفر (35 درصد از کل ازدواج‌ها) بوده است. (www.sabteahval.ir)
وضعیت ازدواج و طلاق در سال‌های قبل در جداول و نمودارهای زیر ارائه می‌شود:
جدول (1) میانگین سن ازدواج زنان و مردان در اولین ازدواج در سال‌های 1345 تا 1389

سال	زن	مرد	متوسط اختلاف سنی زوجین
1345	4/18	25	6/6
1355	7/19	1/24	4/4
1365	8/19	6/23	8/3
1375	4/22	6/25	2/3
1385	2/23	2/26	4
1387	22	26	4
1388	2/22	5/26	3/4
1389	22	26	4

منبع: (www.sabteahval.ir)
با توجه به جدول فوق، معلوم می‌شود میانگین سن ازدواج مردان نسبت به 45 سال گذشته تنها 1 سال افزایش داشته، در حالی که در سال‌های اول انقلاب هم کاهش داشته است؛ یعنی سن ازدواج مردان تأخیر چندانی نداشته است. بنابراین، علی‌رغم وجود مشکلات اقتصادی، بیکاری و تحصیل، سن ازدواج مردان به طور میانگین فقط با 1 سال تأخیر مواجه شده است؛ اما مطابق جدول، میانگین سن ازدواج زنان بین سال‌های 1345 تا 1389 نزدیک به 4 سال افزایش را نشان می‌دهد. به طور حتم، این افزایش سن مشکلاتی را برای دختران در سنین بالا ایجاد کرده است.
جدول (2) آمار ازدواج و طلاق ثبت‌شده و رشد ازدواج و طلاق و نسبت ازدواج به طلاق در سال‌های1372 تا 1389

سال	ازدواج	نرخ رشد ازدواج نسبت به سال قبل	طلاق	نرخ رشد طلاق نسبت به سال قبل	نسبت ازدواج به طلاق
1372	487/463	7/9	312/29	13-	81/15
1373	671/453	1/2-	706/32	6/11	87/13
1374	855/462	2	738/34	2/6	32/13
1375	263/479	5/3	817/37	9/8	67/12
1376	401/511	7/6	816/41	6/10	23/12
1377	490/531	9/3	391/42	3/1	54/12
1378	519/611	0/15	179/50	4/20	18/12
1379	498/646	7/5	797/53	4/5	01/12
1380	940/641	7/0-	500/60	6/12	61/10
1381	960/650	4/1	256/67	1/11	67/9
1382	034/681	6/4	359/72	6/7	41/9
1383	796/723	3/6	882/73	1/2	79/9
1384	818/787	8/8	241/84	14	35/9
1385	291/778	2/1-	039/94	6/11	27/8
1386	107/841	1/8	852/99	2/6	42/8
1387	592/881	8/4	510/110	7/10	97/7
1388	208/890	1	747/125	8/13	1/7
1389	627/891	2/0	200/137	1/9	5/6
مجموع		77.7		150.2
متوسط		3.7		8.3

منبع: (www.sabteahval.ir) و (www.shefa.ir)
از جدول و نمودار فوق چند مطلب به دست می‌آید:
- طی 18 سال گذشته، ازدواج 92/1 برابر شده که متوسط نرخ رشد سالیانه‌ی آن 7/3 درصد بوده است.
- طلاق در 18 سال گذشته 6/4 برابر شده که به طور متوسط سالیانه 32/8 درصد رشد داشته است؛ یعنی طی این 18 سال رشد طلاق 4/2 برابر رشد ازدواج بوده است.
- طی این 18سال‌ همواره نسبت ازدواج به طلاق سیر نزولی داشته است. در سال 1372، نسبت ازدواج به طلاق 8/15 درصد بوده؛ اما در سال 89 این نسبت به 5/6 درصد رسیده است. این آمار، مطابق آنچه در سایت سازمان ثبت احوال کشور آمده، در شهرهای بزرگ همچون تهران پایین‌تر است (27/3 درصد). بنابراین، با احتساب این نکته که به ازای هر طلاقی که به طور رسمی صورت می‌گیرد، چند پرونده‌ی طلاق در نوبت دادگاه وجود دارد و همچنین چند طلاق عاطفی که به دلایل مختلف مانند حفظ آبرو و فرزندان اقدام رسمی نکرده‌اند، در بین خانواده‌هاست (که نیاز به تحقیق مجزایی دارد)، این موارد وضعیت نگران‌کننده‌ای را در مورد خانواده‌های متزلزل و متلاشی در جامعه گوشزد می‌کند.
- طی دو دهه‌ی اخیر، نرخ رشد ازدواج و طلاق همواره متلاطم بوده است. این وضعیت ناشی از تأثیر عوامل مختلف سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، قانونی و نوع تصمیم‌گیری و میزان توجه مسئولین و جامعه به امر ازدواج است که اثر سریع خود را بر روند ازدواج و طلاق می‌گذارد؛ به طور خاص در سال 1386 تا 1387 نرخ ازدواج نسبت به سال‌های قبل و بعد افزایش چشمگیر و قابل توجهی داشته است؛ البته در این سال‌ها نرخ رشد طلاق نیز نسبت به سال‌های قبل و بعد کم شده و میانگین سن ازدواج بر خلاف روند افزایشی خود در سال‌های قبل از این دو سال سیر نزولی داشته است. این نتایج حاکی است که چون در سال 86 و 87 اولویت سازمان ملی جوانان بر فرهنگ‌سازی و سامان‌دهی امر ازدواج بود و به تبع آن، توجه رسانه‌های عمومی به خصوص رسانه‌ی ملی به این امر تقویت شد و در پی آن، حرکت‌های وسیع مردمی در کل کشور قوت یافت، ازدواج با رشد مواجه شد.
جدول (3) تعداد ازدواج و طلاق ثبت‌شده بر اساس اختلاف سن زوج و زوجه در سال 1388

اختلاف سن زوج نسبت به زوجه	تعداد ازدواج	درصد از کل ازدواج	تعداد طلاق	درصد از کل طلاق	نسبت ازدواج به طلاق
جمع	208/890	100	747/125	100	1/7
بیش از 20 سال	546/12	4/1	631/2	1/2	77/4
16 تا 20	101/11	2/1	269/2	8/1	89/4
11 تا 15	275/45	1/5	326/8	6/6	44/5
10	810/23	7/2	978/3	2/3	99/5
9	538/32	7/3	151/5	1/4	32/6
8	395/43	9/4	473/6	1/5	70/6
7	559/55	2/6	205/8	5/6	77/6
6	236/66	4/7	428/9	5/7	02/7
5	524/75	5/8	433/10	3/8	23/7
4	326/81	1/9	866/10	6/8	48/7
3	534/83	4/9	086/11	8/8	54/7
2	484/81	2/9	247/10	1/8	95/7
1	583/73	3/8	237/9	3/7	96/7
0	890/108	2/12	976/12	3/10	39/8
1-	260/32	6/3	150/4	3/3	77/7
2-	959/18	1/2	624/2	1/2	22/7
3-	149/14	6/1	074/2	6/1	82/6
4-	522/8	0/1	317/1	0/1	47/6
5-	863/5	7/0	969	8/0	05/6
6-	092/4	5/0	688	5/0	95/5
7-	187/3	4/0	623	5/0	16/5
8-	025/2	2/0	389	3/0	21/5
9-	479/1	2/0	331	3/0	47/4
10-	032/1	1/0	242	2/0	26/4
(11 تا 15)-	240/2	3/0	651	1/0	44/3
(16 تا 20)-	627	1/0	175	2/0	58/3
بیش از 20 سال کوچک‌تر	972	1/0	226	2/0	30/4

منبع: (www.sabteahval.ir)
نتایج حاصل از جدول فوق به شرح ذیل است:
- نسبت ازدواج به طلاق 1/7 است. مطابق جدول، این نسبت برای هر کدام از اختلاف سنی‌ها به طور مجزا حساب شده است. اعداد بزرگ‌تر از 1/7 نشانه‌ی موفقیت بیشتر و اعداد کمتر نشان‌دهنده‌ی احتمال طلاق بیشتر است. با بررسی نمودار 3، معلوم می‌شود هرچه فاصله‌ی سنی کمتر باشد، ازدواج موفق‌تر است و هرچه بیشتر می‌شود، طلاق هم بیشتر می‌شود.
- در بیش از 25 درصد ازدواج‌های سال 1388، اختلاف سنی زوج نسبت به زوجه از 7 سال بیشتر بوده، در ضمن نسبت ازدواج به طلاق در این ازدواج‌ها به شدت پایین (بین 7/4 تا 77/6) است. بنابراین هم احتمال طلاق در آن‌ها بالاست و از طرفی احتمال انتخاب دختران در سنین بالاتر را به شدت کاهش می‌دهد. لذا توصیه می‌شود، با فرهنگ‌سازی گسترده، نسبت به تأثیر منفی این نوع ازدواج‌ها هشدار داده شود و حتی به مشاوره‌ی قبل از ازدواج منوط شود و قوانینی در این زمینه وضع گردد.
- بیشترین ازدواج (2/12 درصد) در بین همسالان اتفاق افتاده است که بر اساس نسبت ازدواج به طلاق موفق‌ترین ازدواج‌ها هم بوده است. در عین حال، در کنار این آمار، بررسی‌ها حاکی از آسیب‌پذیری کمتر ازدواج‌های با تفاوت سنی 2 سال زوج کوچک‌تر تا 5 سال زوج بزرگ‌تر نسبت به سایر تفاوت‌هاست. البته بهترین نتایج در تفاوت سنی 1- تا 2 سال به دست آمده است. بنابراین تأکید بر ازدواج با همسالان یا تفاوت‌های سنی کم حتی معکوس (با توجه به سلامت این نوع ازدواج‌ها) برای دختران در سنین بالا راه‌حل گریز از تأخیر در ازدواج یا تجرد قطعی آنان است، در غیر این صورت بحران همچنان ادامه می‌یابد.
جدول (4) وضعیت تأهل زنان و مردان 10 تا 34ساله در سال 1385

سن	جمع زنان	زنان دارای همسر		جمع مردان	مردان دارای همسر
		تعداد	درصد		تعداد	درصد
10 تا 14	349/267/3	090/43	32/1	245/441/3	293/19	56/0
15 تا 19	860/283/4	796/702	41/16	901/442/4	111/84	89/1
20تا 24	571/499/4	150/224/2	43/49	851/511/4	339/935	73/20
25 تا 29	785/564/3	510/648/2	30/74	167/660/3	204/291/2	60/62
30 تا 34	562/715/2	445/328/2	74/85	969/837/2	265/460/2	69/86

منبع: (www.amar.ir)
جدول (5) وضعیت تجرد زنان 10 تا 49ساله در سال 1385

سن	جمع	هرگز ازدواج‌نکرده		بی‌همسر				جمع
				بر اثر فوت		بر اثر طلاق
		تعداد	درصد	تعداد	درصد	تعداد	درصد	تعداد	درصد
10 تا 14	349/267/3	079/158/3	66/96	282/2	07/0	459/2	08/0	820/162/3	680/9
15 تا 19	860/283/4	956/525/3	31/82	204/4	10/0	977/6	16/0	137/537/3	57/82
20 تا 24	571/499/4	840/214/2	22/49	166/10	23/0	395/22	50/0	401/247/2	95/49
25 تا 29	785/564/3	414/849	83/23	676/19	55/0	706/35	00/1	796/904	38/25
30 تا 34	579/409/2	612/312	51/11	068/33	22/1	850/36	36/1	530/382	09/14
35 تا 39	479/2007	396/146	60/8	818/57	44/2	661/36	52/1	875/240	00/10
40 تا 44	0280/173	079/71	54/3	966/89	40/2	631/31	58/1	676/192	60/9
45 تا 49	280/730/1	133/38	20/2	662/129	48/4	714/25	49/1	509/193	18/11

منبع: (www.amar.ir)
جدول (6) وضعیت تجرد مردان 10 تا 49ساله در سال 1385

سن	جمع	هرگز ازدواج‌نکرده		بی‌همسر				جمع
				بر اثر فوت		بر اثر طلاق
		تعداد	درصد	تعداد	درصد	تعداد	درصد	تعداد	درصد
10 تا 14	245/441/3	300/354/3	47/97	155/2	06/0	701/2	08/0	156/359/3	61/97
1915 تا 19	901/442/4	873/308/4	98/96	195/3	07/0	806/3	09/0	874/315/4	14/97
20 تا 24	851/511/4	958/534/3	35/78	292/4	10/0	896/8	20/0	146/548/3	64/78
25 تا 29	167/660/3	156/334/1	45/36	789/4	13/0	658/18	51/0	603/357/1	09/37
30 تا 34	969/837/2	103/347	23/12	988/4	18/0	833/21	77/0	924/373	18/13
35 تا 39	545/511/2	338/125	99/4	207/6	25/0	833/21	87/0	387/153	11/6
40 تا 44	679/081/2	158/54	60/2	351/8	40/0	824/21	85/0	141/80	85/3
45 تا 49	481/792/1	602/28	60/1	239/11	63/0	632/17	79/0	024/54	01/3

منبع: (www.amar.ir)
نتایج جداول فوق عبارت‌اند از:
- سن ازدواج دختران در ایران غالباً از 15 تا 35سالگی و پسران 20 تا 40سالگی است. در این سال‌ها، جمعیت دختران مجرد 1/7 میلیون نفر و پسران 4/5 میلیون نفر است. در نتیجه، جمعیت مجردین آماده‌ی ازدواج حدود 5/12 میلیون نفر است.
- جمعیت دختران و پسران با سنین بالا نیز حائز اهمیت است. مطابق جدول شماره‌ی 5، از هر 7 نفر دختر بین 30 تا 34 سال یک نفر آن‌ها مجرد است که این آمار بدون احتساب زنان مطلقه و همسر فوت‌شده به عدد 9 به 1 می‌رسد. همچنین در حال حاضر بالغ بر یک میلیون دختر مجرد بین 30 تا 50 سال است که حدود 400 هزار نفر آن‌ها زنان مطلقه یا همسر فوت‌شده هستند. در پسران نیز این رقم حدود 650 هزار نفر است که تنها 100 هزار نفر آن‌ها مردان همسر فوت‌شده یا طلاق‌داده هستند. پسران در سنین بالا بیشتر تمایل به ازدواج با دختران سنین پایین‌تر دارند و این منجر به تجرد قطعی برخی دختران بالای 34 سال می‌شود، در صورتی که در پسران بالای 34 سال بی‌رغبتی و وسواس بیشتر است.
- میانگین سن ازدواج، طبق جدول شماره‌ی 1، 4 سال است بنابراین نوعاً دختران مجرد هر پنجه‌ی جمعیتی با پسران پنجه‌ی جمعیتی بعدی ازدواج می‌کنند. با تلفیق جداول 5 و 6 به نتایج نگران‌کننده‌ی زیر می‌رسیم:
جدول (7) مقایسه‌ی تعداد دختران هرگز ازدواج‌نکرده‌ی 20 تا 34 سال با پسران هرگز ازدواج‌نکرده در سال 1385

سن دختران	تعداد دختران هرگز ازدواج‌نکرده	تفاضل با پسران پنجه‌ی بالاتر هرگز ازدواج‌نکرده	درصد دختران  مازاد	تفاضل با پسران هم‌سن هرگز ازدواج‌نکرده
20 تا 24	840/214/2	684/880	40%	118/420/2-
25 تا 29	414/849	311/502	59%	742/484-
30 تا 34	612/312	274/187	60%	491/34-
20 تا 34	866/286/3	269/570/1	48%	351/939/1-

- همان طور که در جدول 7 دیده می‌شود، در میانگین اختلاف سنی 5 سال بر فرض که تمام پسران هم ازدواج کنند، برای حدود نیمی از دختران معادل یک‌میلیون و ششصد‌هزار نفر هیچ پسری نخواهد بود. این در حالی است که این دختران یک‌میلیون و نهصد‌هزار نفر بیشتر از پسران همسال خود هستند؛ بنابراین اگر میانگین اختلاف سنی بین 2 تا 3 سال قرار گیرد، تعادل جمعیتی برقرار می‌شود. از آنجا که میانگین فعلی اختلاف سنی 4 سال است، برای تعدیل آن، فرهنگ‌سازی مناسب و توصیه‌ی کارشناسان و مشاورین باید به ازدواج‌های همسالان یا فاصله‌ی سنی کم از دو طرف باشد، به خصوص آنکه بر اساس جدول شماره‌ی 3 رغبت جوانان نیز به این ازدواج‌ها بیشتر و موفقیت آن هم بیشتر است.
ریشه‌های کم اقبالی جوانان به ازدواج
با آنکه سیره‌ی عملی و گفتاری پیامبر (صلی الله علیه و آله) و اولیا‌ی دین آسان‌گیری در ازدواج بوده است، ولی این امر در اغلب موارد از مسیر سهل و بی‌آلایش خود خارج و به دلایل گوناگون به آداب و رسوم و توقعات مادی و غیرمادی زائد و دست‌وپاگیر مبتلا شده، به طوری که موانع و مشکلات ازدواج را بیشتر کرده است.
به نظر بعضی، عمده‌ترین مانع ازدواج جوانان مشکل اقتصادی است. قرآن کریم، در پاسخ به چنین تفکری، صریحاً بیان می‌کند: «ان یکونوا فقراء یغنهم‌الله من فضله» (سوره‌ی نور، آیه‌ی 32) و بر اساس آن پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) فرمودند: «هر کس از ترس فقر ازدواج نکند، حتماً نسبت به خداوند متعال بدگمان شده است.» (الکافی، ج 5، 331) حتی در جای دیگر به کسی که از فقر شکایت می‌کرد، پیامبر توصیه نمودند: «ازدواج کن.» بعد از عمل به توصیه‌ی ایشان معیشت وی وسیع گردید. (حر عاملی، 1409 ق، ج 14، 25)
البته توسعه‌ی شهرنشینی و تمرکز بر رفاه فردی یا فردگرایی، در رفتار‌های مربوط به ازدواج جوانان تغییر ایجاد نموده است؛ اما مشکل مالی نمی‌تواند به عنوان عامل بازدارنده باشد، زیرا افراد متعلق به پایگاه‌های اقتصادی‌اجتماعی بالاتر نیز به این مشکل اشاره کرده‌اند. بنابراین مشکلات مالی یک امر نسبی است و سطح انتظار فرد از زندگی می‌تواند تعیین‌کننده‌ی تشخیص فرد از مشکلات مالی باشد (کاظمی‌پور، 1387، ص 277).
سیر تحولات اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و همچنین موانعی که برای ازدواج بیان شد، باعث پیچیدگی امر ازدواج شده است و نتیجه‌ی آن چند آسیب عمده است که متوجه خانواده شده است:
- بالا رفتن سن ازدواج و یأس از ازدواج
در دهه‌های اخیر، با توجه به موانع ازدواج، میانگین سن ازدواج در پسران تنها یک سال بالا رفته، اما در بین دختران حدود 3 سال بالا رفته است؛ این در حالی است که سن بلوغ جنسی پایین آمده است. این موضوع هشداری برای جامعه است؛ زیرا اگرچه نیاز جسمی و روحی برای ازدواج وجود دارد، اما به هر دلیل ازدواج صورت نمی‌گیرد که آسیب‌های این دوران نه ‌تنها به صلاح نیست، بلکه برای جوانان و خانواده‌ها خطرناک هم هست.
با توجه به تأخیر در ازدواج و افزایش میانگین سن ازدواج با گذر عمر جوانان خاصه در دختران، متأسفانه، یأس از ازدواج در دختران بالای 30 سال و پسران بالای 35 سال رخ می‌دهد. تعداد این دختران و پسران در سال 1385، جمعاً به 776هزار نفر رسیده است. متأسفانه این آمار سال به سال به شدت رو به افزایش است. یأس از ازدواج زمینه را برای راه‌های ناهنجار رفع نیاز جنسی فراهم می‌کند و مصونیتی را که فرد بر اثر داشتن خانواده دارد از وی می‌گیرد.
- افزایش روزافزون طلاق‏های رسمی و عاطفی
متأسفانه، طبق بررسی‌های آماری ارائه‌شده در دهه‌های اخیر، طلاق در کشور روندی رو به رشد داشته است، حتی بیشتر از میزان پیش‌بینی‌شده در برنامه‌ی پنج‌ساله‌ی چهارم، که از 5/5 درصد رشد پیش‌بینی‌شده در سال آخر برنامه‌ی (1388) به 8/13 درصد رشد در این سال رسیده است (امیدی شهرکی، 1387، ص 113)؛ یعنی حدود 5/2 برابرِ میزان پیش‌بینی‌شده، طلاق رخ داده است و نسبت به 17 سال گذشته نزدیک به 5 برابر شده است؛ در حالی که در این مدت ازدواج کمتر از دو برابر افزایش داشته است. همچنین آسیب‌های پس از اجرای طلاق، جامعه را با مشکلات متعدد مواجه می‌سازد که حل نمودن هر یک از آن‌ها آسان‌تر از حل معضل طلاق نیست.
در برخی از موارد نیز زوجین از زندگی زناشویی ناراضی هستند؛ اما به دلیل ساختار فرهنگی جامعه، تأکیدات اسلام بر قبح طلاق و پیامد‌های طلاق به خصوص با وجود فرزندان در خانواده، در بسیاری از موارد اگرچه از زندگی مشترک نارضایتی شدید دارند، اما حاضر به جدایی نیستند و به زندگی سرد و توأم با فرسایش روحی و روانی و حتی جسمی و چه بسا بسیار متشنج برای سال‌های زیادی ادامه می‌دهند. در این موارد طلاق عاطفی اتفاق می‌افتد و زن و مرد بدون جاری نمودن صیغه‌ی طلاق زیر یک سقف، اما به صورت جدا از یکدیگر زندگی می‌نمایند. متأسفانه، کم شدن رضایت از زندگی آفت بسیاری از خانواده‌ها در حال حاضر است. آسیب‌های ناشی از آن کمتر از آسیب‌های طلاق برای فرد، فرزندان، خانواده‌ها و جامعه نیست.
- گسترش فساد و ازدواج‌های غیررسمی
گسترش فساد تأثیر متقابل در تضعیف بنیان خانواده دارد. یکی از این آسیب‌ها غیررسمی شدن ازدواج است که به عنوان یک فرهنگ وارداتی به خصوص در شهرهای بزرگ پدید آمده است.
وضعیت سنجی ازدواج و طلاق در ایران
- برنامه‌های توسعه در دو دهه‌ی اخیر تأثیر منفی در وضعیت ازدواج و طلاق به بار آورده است که اگر برنامه‌ریزی همه‌جانبه‌ای برای جبران این مشکلات نشود، پیامدهای مخرب آن روزبه‌روز زیاد خواهد شد.
- طلاق در 18 سال گذشته 4.6 برابر شده، در حالی که ازدواج کمتر از دو برابر شده و نسبت ازدواج به طلاق از 15.8 به 6.5 رسیده است که این نسبت در شهرهای بزرگ به خصوص در تهران بسیار بیشتر است (3.27) و با احتساب آنکه به ازای هر طلاق رسمی چند طلاق عاطفی هم وجود دارد، وضعیت نگران‌کننده‌ی طلاق و پیامدهای آن را چه از لحاظ فرهنگی چه از لحاظ اقتصادی، هشدار می‌دهد.
- جمعیت 12.5میلیونی جوانان در سن ازدواج نشان‌دهنده‌ی اهمیت برنامه‌ریزی نظام برای این گروه است که متأسفانه هیچ جایی متولی این امر نیست، در حالی که برای یک‌میلیون نفر جوان کنکوری دو وزارتخانه و چندین مرکز بزرگ آموزش عالی خصوصی در حال برنامه‌ریزی هستند.
- موانع فرهنگی ازدواج بیشتر و گسترده تر از موانع اقتصادی می‌باشد ولی کمتر مورد توجه قرار گرفته است.
- وجود حدود یک‌میلیون دختر مجرد بین 30 تا 50 سال بر اساس سرشماری 1385 و افزایش سریع این جمعیت و پیامدهای مختلف اجتماعی آن در جامعه در حالی که شانس ازدواج در بین آن‌ها خیلی کم است، نیاز به سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزیجدی در این زمینه را می‌رساند.
- طبق آمار، بر اساس میانگین فاصله‌ی سنی 5 سال، حدود نیمی از دختران معادل یک‌میلیون و ششصدهزار نفر شانسی برای ازدواج ندارند.
- توصیه به ازدواج همسالان و جلوگیری از ازدواج‌های با اختلاف سنی بیش از 7 سال، هم طلاق را کاهش می‌دهد و هم شانس ازدواج دختران با سنین بالاتر را بیشتر می‌نماید.
- وضعیت نوسانی نرخ ازدواج و طلاق در سال‌های اخیر نشان‌دهنده‌ی تأثیرپذیری جدی عوامل مختلف سیاسی، اجتماعی و تصمیم‌گیری‌های کلان در این امر است. به طور خاص در سال‌های 86 و 87، با در اولویت قرار گرفتن بحث ازدواج در سازمان ملی جوانان و حرکت‌های گسترده‌ی رسانه‌ای و مردمی در این زمینه نسبت به سال‌های قبل و بعد، نرخ رشد ازدواج افزایش و نرخ رشد طلاق و میانگین سن ازدواج کاهش پیدا کرد که با توجه به تجربه‌های به دست آمده در آن سال‌ها در این زمینه راهکارهایی در بخش پیشنهادات ارائه شده است.
راهکارهای پیشنهادی برای برون‌رفت از این آسیب‌ها:
1. منطبق شدن برنامه‌ها با سیاست‌ها
همان طور که تطابق و همخوانی قوانین با متن قانون اساسی و شرع مبین اسلام توسط شورای نگهبان یک امر ضروری و مفید در نظام است، باید همواره برای نظارت تطابق برنامه‌ها با سیاست‌ها و اسناد بالادستی نیز یک محمل قانونی در نظر گرفته شود؛ این امر می‌تواند توسط شورای نگهبان یا مجمع تشخیص انجام گیرد.
2. وضع و اجرای قوانین مربوط به خانواده
اجرای کامل قوانین موجود از قبیل قانون تسهیل ازدواج جوانان، مصوبه‌ی 12 دی1384، مصوبات بیست‌و‌نهمین جلسه‌ی شورای عالی جوانان (2 مرداد 1386)، لایحه‌ی حمایت از خانواده، «سیاست‌های تشکیل، تحکیم و تعالی خانواده» شورای فرهنگی اجتماعی زنان شورای عالی انقلاب فرهنگی می‌تواند بخش زیادی از مشکلات را برطرف نماید؛ البته باید با بازنگری جامع نسبت به بعضی قوانین از لحاظ تحکیم خانواده ضعف‌های قانونی را نیز برطرف کرد.
3. عزم ملی برای نهضت خانواده‌سازی
با الهام از فراخوان الهی «وانکحوا الایامی منکم» (سوره‌ی نور، آیه‌ی 32) نهضت خانه‌سازی را به نهضت خانواده‌سازی برسانیم. توجه به جایگاه خانواده و اولویت در رسیدگی به امر ازدواج یکی از مصادیق بارز سیاست‌هایی است که توجه لازم به آن نشده است. در مسئله‌ی ازدواج، کشور نیازمند یک عزم ملی و نهضت تشکیل خانواده است تا به واسطه‌ی ایجاد یک موج عظیم از تمامی امکانات در این زمینه بهره گرفته شود.
4. تأسیس و گسترش رشته‌ی مطالعات خانواده
مسائل خانواده و اداره‌ی آن چنان پیچیده و دقیق است که لازمه‌ی آن تنظیم رشته‌های مربوط به خانواده در دانشگاه‌هاست. فارغ‌التحصیلان این رشته، ضمن آن که جواب‌گوی وظیفه‌ی اصلی و خطیر خود به عنوان یک همسر، مادر و نهایتاً مدیر خوب برای خانواده‌ی خود هستند، می‌توانند در جهت آموزش خانواده‌ها مؤثر باشند.
5. ارزیابی برنامه‌ها و عملکردها بر اساس رصد سالیانه‌ی وضعیت ازدواج و طلاق
6. پژوهش‌های کاربردی و تطبیقی
با توجه به وضعیت نگران‌کننده‌ی خانواده در کشور و جهان، انجام پژوهش و تحقیقات کاربردی و تطبیقی در زمینه‌های مختلف موضوع خانواده به همراه جمع‌بندی مطالعات انجام‌شده‌ی قبلی و فراتحلیل آن‌ها جهت حل معضلات خانواده و تدوین الگوی اسلامی‌ایرانی خانواده اجتناب ناپذیر است. این الگو می‌تواند منجر به صدور پیام جهانی اسلام در تحکیم خانواده، که یکی از نقاط تفوق فرهنگ اسلامی بر فرهنگ غرب و پاسخ‌گوی عطش جهان در این بن‌بست عاطفی و جامعه‌ی رها شده‌ی انسانی است، باشد.
7. آموزشی مهارت‌های زندگی خانوادگی
آموزش مهارت‌های زندگی خانوادگی و ارتباطی از دبستان تا دانشگاه حتی سربازخانه‌ها و ادارات، تربیت مربی جهت آموزش و سخنرانی، آموزش شیوه‌های مدیریت خانواده و مسائل جنسی و زناشویی قبل و بعد از ازدواج و ارائه‌ی گواهی‌نامه‌ی ازدواج و مهارت‌های زندگی از جمله فعالیت‌های مؤثر برای رشد آگاهی نسل جوان در امر ازدواج خواهد بود.
8. تأسیس و تقویت مراکز مشاوره
تأسیس و تقویت مراکز مشاوره‌ی مطمئن و کارآمد در سطح ملی مبتنی بر ارزش‌های اسلامی‌ایرانی و تشویق و هدایت جوانان و خانواده‌ها به سمت بهره‌گیری از آن‌ها، امکان استفاده از دفترچه‌ی بیمه در این مراکز، مشاوره‌ی تلفنی و مجازی برای رسیدن به عدالت مشاوره‌ای، کاهش هزینه‌های مشاوره و تربیت مشاوران متخصص به خصوص روحانیون خبره در کنار اختصاص ساعتی جهت مشاوره در مساجد می‌تواند مشکلات زیادی را در این زمینه حتی قبل از وقوع حل کند.
9. فرهنگ‌سازی ازدواج آسان
رفع معضلات ازدواج نیاز به یک فرهنگ‌سازی گسترده و آموزش همگانی دارد. ترغیب جوانان و خانواده‌ها به آسان‌گیری ازدواج و ساده‌زیستی در زندگی، ایجاد فضای گفتمان ازدواج در جامعه، ترغیب رسانه‌های عمومی از قبیل صدا‌وسیما، مطبوعات و سایت‌ها به اختصاص برنامه‌هایی ویژه‌ی ازدواج و خانواده، تهیه و تولید فیلم‌های آموزنده در مورد ازدواج، ترویج فرهنگ مطالعه و کتاب‌خوانی پیرامون موضوع ازدواج و خانواده می‌تواند فرهنگ جامعه را در این زمینه اصلاح کند. علاوه بر این، راه‌اندازی قفسه‌ی کتاب و محصولات فرهنگی ازدواج و خانواده در ادارات، دانشکده‌ها، مراکز پرجمعیت، آپارتمان‌ها و...، تبلیغ و معرفی کتاب و محصولات فرهنگی ازدواج و خانواده در صداوسیما، راه‌اندازی فروشگاه‌های تخصصی ازدواج و خانواده در کلیه‌ی استان‌ها و حمایت از تولیدکنندگان تولیدات فرهنگی در زمینه‌ی ازدواج و خانواده سطح آگاهی‌های عمومی را در مورد ازدواج و تحکیم خانواده بالا می‌برد.
10. تأسیس و تقویت مراکز همسریابی
تأسیس مراکز همسریابی و مشاوره‌ی معتبر، مطمئن و کارآمد با مجوز رسمی و با استفاده از ظرفیت‌های مردمی به همراه تقویت احساس مسئولیت عمومی برای معرفی جوانان، همچنین آموزش شیوه‌های صحیح همسرگزینی و معرفی الگوهای مناسب در این زمینه برای تسهیل در انتخاب ضروری به نظر می‌رسد.
11. تسهیلات ازدواج
ارائه‌ی تسهیلات ازدواج به زوجین (یارانه‌ی ازدواج)، کمک به دسترسی ارزان‌تر زوج‌های جوان به کالا‌های مورد نیاز در زمان ازدواج، استفاده از ظرفیت‌ها و امکانات رفاهی دستگاه‌های دولتی برای کاهش هزینه‌های تشریفات و جشن‌های ازدواج، ایجاد فرصت و اولویت گذاشتن و ارائه‌ی تشویق جهت به‌کارگیری افراد متأهل جهت اشتغال زوج‌های جوان، کم کردن زمان سربازی افراد متأهل و افزایش حقوق و دادن وام بلندمدت حقوقی، افزایش حق عائله‌مندی کارکنان، توسعه‌ی خوابگاه‌های متأهلی دانشجویی، اعطای تسهیلات ویژه به کسانی که ازدواج آسان انجام می‌دهند، می‌تواند تا حدودی مشکلات اقتصادی را برطرف نماید.
12. تقویت شبکه‌های اجتماعی و حرکت‌های مردمی
تشکیل مجمع خیرین ازدواج جهت انسجام‌بخشی، تقویت فعالیت‌ها و استفاده از توانمندی‌های خیرین کشور، کمک به راه‌اندازی کانون‌های پیوند مهر در استان‌ها و دانشگاه‌ها توسط بخش خصوصی در جهت برنامه‌ریزی برای تسهیلات، آموزش، مشاوره و فرهنگ‌سازی ازدواج، همسریابی و... تنظیم مقرراتی جهت بخشودگی مالیاتی جهت فعالین حوزه‌ی ازدواج و تشویق آنان به در اختیار گذاشتن منابع به زوجین جوان می‌تواند حمایت‌های مردمی را در این زمینه تقویت کند.
.منبع: سایت برهان