نگاهی اجمالی به پدیده وبلاگ و وبلاگ نویسی فارسی

مقدمه

اینترنت یکی از ابزارهای مهم برای رشد و توسعه ارتباطات انسانی است. اینترنت توانسته است بدون توجه به محدودیت های زمان و مکان فراتر از ارتباطات شخصی در عرصه ارتباطات عمومی گسترش یابد و در این فضا حوزه ای به نام «حوزه مجازی» را به وجود آورد که در آن افراد به درک جدیدی از خود و دیگری می رسند. این حوزه در نحوه تعامل افراد با هم تأثیر گذاشته و مفاهیم اساسی چون هویت فردی و اجتماعی، شخصیت ذهنی و بازتابی، حیطه روابط اجتماعی، مباحث عمومی، شخصی و اخلاقی را دستخوش تحولاتی نموده است.
اکنون انسان در عصر ارتباطات و با وجود پدیده هایی از قبیل وبلاگ ها می تواند به دور از محدودیت های رسانه های پیشین، آزادانه تصورات و نگاه خود را به درون و برون در فضای مجازی اینترنت تولید کند و بسط دهد.
«وبلاگ ها تا حدود زیادی به یک مفهوم جدید معنا بخشیده اند و وبلاگ نویسان علاوه بر اینکه مخاطب رسانه های سایبر هستند، خود نیز به تولید اطلاعات می پردازند و در واقع همه کاربران عرصه سایبر در هر زمان در هر مختصات مکانی به صورت تمام وقت به داده های روزنامه های سایبر و وبلاگ ها دسترسی دارند.»(2)
وبلاگ ها در دنیای امروز به عنوان رسانه ای مطرح شده اند که نهادهای حکومتی بر آنها نظارت و کنترل تام ندارند و به دلیل ویژگی های خود توانسته اند محدودیت و موانع رسانه های پیشین را حذف و از توان و آزادی بیشتری در ارائه اطلاعات و تبادل آراء برخوردار شوند. وبلاگ نویسی در ایران تنوعی بی نظیر یافته و طیف هایی گسترده را با عقاید و آراء متفاوت و بعضاً به خود جلب کرده است. به بیان بهتر، وبلاگ ها واقعیتی از نمودار رفتارهای اجتماعی بوده و آیینه ای از جامعه خود می باشند.
وبلاگ ها ویژگی های خاص خود را دارند و هر چه به جامعه اطلاعاتی نزدیک تر می شویم تغییرات بیشتری در نحوه ارتباط بین افراد و تعاملات رسانه ای مشاهده می کنیم. وبلاگ ها به عنوان ابزارهای بدون قید و بند در دنیای رسانه های دیجیتال هستند که فاصله ها و مرزها را از بین برده و جنبه های مثبت و منفی را در کنار هم برای جوامع به ارمغان آورده اند. در مقاله حاضر، سعی داریم تا با شناخت ماهیت وبلاگ ها و وبلاگ نویسی، مروری بر وبلاگ نویسی فارسی داشته و این پدیده را از ابعاد مختلف مورد بررسی و کاوش قرار دهیم.

1- «بلاگ» یا «وبلاگ» چیست؟

کلمه وبلاگ از دو بخش وب(3) و لاگ(4) تشکیل شده است. و به معنای شبکه جهانی اینترنت و لاگ به معنای نوشتن، یادداشت و گزارش است. با این حال، با توجه به نوع فعالیت وبلاگ نویسان، تعاریف مختلفی در خصوص وبلاگ ارائه شده است که به برخی از آنها اشاره می کنیم:
«وبلاگ یک صفحه شخصی است بر روی اینترنت که با استفاده از آن می توان اطلاعات خود را در شبکه جهانی عرضه کرد».(5)
«وبلاگ یک صفحه وب (مشابه یک روزنامه شخصی) و با قابلیت دست یابی عموم کاربران به آن است.»(6)
«وبلاگ صفحه وبی است با حداقل ویرایش و یا عدم ویرایش خارجی، که به صورت آن لاین(7) گزارش هایی متناوباً به روز شده و با نظم زمانی معکوس و قابلیت هایپرلینک را به دیگر منابع آن لاین ارائه می دهد».(8)
«وبلاگ یا بلاگ(9) وب سایتی است که مکرراً به روز شده و آخرین اطلاعات ارسال شده در ابتدای آن دیده می شود.» (10)
«نوعاً وبلاگ ها توسط افراد نوشته می شوند و شکل های غیر رسمی و یا شخصی دارند.»(11)
وبلاگ ها بر اساس یک نظم خاص به هنگام بوده و محتوای وبلاگ در بردارنده شخصیت نویسنده آن است. اکثر وبلاگ ها دارای شیوه نگارش خاص بوده و مباحث مورد علاقه نویسنده را دنبال می کنند.
بلاگ یک فضای الکترونیکی قابل جست و جو را فراهم می کند که علاقه مند می توانند با استفاده از یک مرورگر وب و در هر نقطه ای از جهان به محتویات آن دسترسی داشته باشند.
یکی از ویژگی هایی که تمامی بلاگ ها آن را رعایت می کنند، ماهیت انتشار و استقرار اطلاعات بر روی وبلاگ بر اساس نظم زمانی خاص است که به آن «تقدیم اطلاعاتی» گفته می شود.(12)
وبلاگ مشابه یک مجله و یا روزنامه آن لاین است که مؤلف آن می تواند در مورد موضوعات مختلف در زمان دلخواه، اطلاعاتی را درج و منتشر کند. برخی از وبلاگ ها دارای مجموعه ای ارزشمند از لینک ها به سایر وبلاگ ها و سایت هایی هستند که مؤلف و نویسنده وبلاگ آن را مثبت و مفید ارزیابی کرده است.

2- ویژگی ها و کاربردهای وبلاگ

سبک و شیوه وبلاگ ها عموماً شخصی، غیر رسمی یا خودمانی است.
با استفاده از ابزارهای رایگان موجود در اینترنت می توان به ایجاد و نشر اطلاعات بر روی وبلاگ اقدام کرد.
وبلاگ ها از لحاظ کیفیت، محتوا و اهداف دارای گونه های متعددی بوده و هر یک مخاطبان خاص خود را دارند.
وبلاگ ها با شروع فعالیت خود در اواسط دهه 90 میلادی با استفاده از ابزارهایی چون Blogger.com (بلاگر) تنوع موضوعی بسیار گسترده ای را در برگرفتند. این تنوع از دفتر یادداشت و خاطرات آن لاین تا ارائه فعالیت ها و تجارب روزانه و عرضه داده ها و اطلاعات در حوزه های مختلف جامعه گستردگی دارد.
اکثر وبلاگ های موجود مبتنی بر متن هستند. اما وبلاگ ها با گستردگی ابزارها و لوازم جانبی که هر روز فراوانی بیشتری می یابند، به مرور از صوت، تصویر و کلیپ(13) ویدئو استفاده می نمایند؛ به طوری که این تنوع باعث به وجود آمدن «فتوبلاگ»(14) (بلاگی که صرفاً برای ارائه عکس مورد استفاده واقع می شود) «ویدئوبلاگ»(15) (برای ارائه کلیپ های ویدئویی) و «بلاگ های صوتی»(16) شد، که هر یک کارویژه های خاص خود را دارد. رادیو بلاگ ها نیز از جدیدترین انواع بلاگ ها هستند که به ارائه برنامه های رادیویی از طریق اینترنت می پردارند.
در هر وبلاگی معمولاً لینک هایی ارائه می شود که نویسنده وبلاگ آنها را مهم و قابل توجه دانسته است. بنابراین، مخاطبان می توانند به راحتی به محتویات این لینک ها مراجعه نمایند. نویسنده وبلاگ این لینک ها را بر اساس موضوعات متفاوت تقسیم بندی نموده تا امکان استفاده مناسب و سریع از سایر وبلاگ ها یا وب سایت ها در حوزه موضوع مورد بحث در اختیار کاربران قرار گیرد. به این ترتیب، خوانندگان وبلاگ می توانند از هر نقطه ای در وبلاگ، مطالعه خود را آغاز نمایند و یا از طریق جست وجو در آرشیو، موضوع مورد نظر خود را بیابند. برخی از وبلاگ ها شامل بلاگ رول(17) هستند که در بردارنده فهرستی از لینک ها به سایر وبلاگ هایی است که نویسنده آنها را به خواننده پیشنهاد نموده است. اکثر وبلاگ ها در بخش انتهایی مطالب خود، مکانی برای درج نظرات(18) خوانندگان خود دارند که ویژگی دو طرفه بودن رسانه وبلاگ را نشان می دهد. به عبارت دیگر، در یک وبلاگ، نویسنده می تواند برخلاف رسانه های پیشین و قدیمی از دیدگاه های خوانندگان متون و کاربران وبلاگ خود مطلع شود.
از دیگر ویژگی های وبلاگ ها سادگی آن است. وب سایت ها اغلب دارای یک صفحه اصلی به همراه مجموعه ای از لینک ها به سایر صفحات برای مشاهده اطلاعات تکمیلی می باشند. اما وبلاگ ها ساختاری به مراتب ساده تر دارند:
یک وبلاگ شامل صفحه ای مشتمل بر مجموعه ای از ورودی ها(19) است. یک وبلاگ ممکن است دارای آرشیو مطالب نیز باشد، اما صفحه اصلی دارای جایگاه خاصی است و اغلب توجه تمامی مخاطبان را به خود جلب می کند.
یک وبلاگ معمولاً حالت عمومی داشته و امکان مشاهده و مطالعه آن در اختیار عموم قرار می گیرد.
قابلیت معرفی لینک های دیگر در وبلاگ وجود دارد.
ساده بودن ابزارهای استفاده شده در ارائه مطالب وبلاگ از دیگر ویژگی های آن است؛ به طوری که به سادگی می توان مطالب منتشر شده را حذف و اضافه نمود.
نظم زمانی معکوس از خصوصیات وبلاگ است؛ یعنی مطالب جدیدتر در ابتدای صفحه و مطالب قدیمی تر در انتهای آن است.
ایجاد وبلاگ محدودیت و ممنوعیتی ندارد و هر کسی در هر مقامی و شغلی می تواند با اندکی آشنایی با ابزارهای آن، مطالب خود را در هر کجا که باشد بر روی وبلاگ خود منتشر نماید.
وبلاگ ها کمتر اهداف مالی دارند و بیشتر به دنبال برقراری ارتباط با دیگران، معرفی خود و یا ارائه سرگرمی می باشند.
محتوای موجود در بلاگ به یک نویسنده و یا چند نویسنده تعلق دارد. وبلاگ ها اغلب دارای یک نویسنده هستند، اما برخی به صورت گروهی اداره می شوند. عملکرد برخی از وبلاگ ها بیشتر شبیه پُرتال(20) بوده و خوانندگان را به سایر وبلاگ ها هدایت می کنند.
وبلاگ ها، تبعیض ها و محدودیت های موجود برای سایر رسانه ها (قدیمی) را ندارند. وبلاگ ها در عرصه های متفاوتی در خصوص مسائل سیاسی، اجتماعی، ادبی، فرهنگی و هنری به نشر اطلاعات اقدام کرده و مخاطبان با رویکردی کاملاً آزادانه قادر به مطالعه مطالب منتشر شده هستند و می توانند دیدگاه خود را در آن مورد بیان نمایند.
فضای وبلاگ ها(21) مکانی غیر متمرکز، خودجوش و قدرتمند برای ارائه موضوعات متفاوت و با تمرکز بر حوزه های مختلف و بحث و تبادل نظر در خصوص آن می باشد.(22)
وبلاگ ها همچنین دارای کاربردهای خاص خود نیز هستند که موجب روی آوردن و توجه کاربران اینترنت به آن می شود، از جمله این کاربردها می توان به موارد زیر اشاره کرد:

1- 2- جستجو و انتخاب مطلب (داده)

میزان تولید و نشر اطلاعات در جهان به سرعت در حال گسترش است. در چنین وضعیتی انتخاب و یافتن اطلاعات مورد نظر کاری بسیار وقت گیر و پر هزینه می باشد.
بنابراین نیازمند یافتن راه ها و شیوه هایی برای محدود کردن زمان جست وجو و دسته بندی اطلاعات موجود هستیم. وبلاگ ها با تمرکز بر روی یک موضوع خاص می توانند به عنوان ابزاری مناسب برای دست یابی به اطلاعات و داده های منابع مختلف به صورت یک جا و بسته بندی شده عمل نمایند. در این صورت، کاربران می توانند با مراجعه به وبلاگ هایی که در خصوص موضوع مورد توجه و علاقه آنان می باشد، با سرعت بیشتر و هزینه کمتر به منابع موجود دسترسی یابند.

2- 2- مدیریت دانش و تجارب شخصی

مطالب مندرج در وبلاگ به منزله بایگانی افکار و اندیشه های نویسندگان آن است که در واقع زمانی متفاوتی نوشته شده و حاوی اطلاعات و داده هایی از نوع نگاه وبلاگ نویس به حادثه، واقعه یا رویداد ویژه ای است. به این شیوه، می توان امکان دنبال نمودن یک واقعه، حادثه یا رخداد را در حوزه خاصی فراهم نمود.

3- 2- دسترسی بدون اعمال نظر به اخبار و اطلاعات

وبلاگ با توجه به خصوصیات و ویژگی هایی که دارد می تواند به عنوان منبع مفیدی برای دسترسی بدون سانسور به اخبار و اطلاعات مطرح شود. فعالیت وبلاگ نویسان در برهه های خاص از زمان و در هنگام بروز وقایع و حوادث می تواند توجه و ملاحظه مخاطبان و کاربران را از حوزه اخبار رادیو، تلویزیون و یا مطبوعات به سوی وبلاگ ها جلب کند و منبعی مورد اعتماد برای آنان شود.
گرچه این نکته را نیز نباید فراموش کرد که همین مطلب می تواند منشأ اشاعه شایعات نیز باشد.

4- 2- استفاده بهینه از ارتباط دوسویه

وبلاگ رسانه ای است دو سویه، وبلاگ ها به فضایی برای تبادل افکار و اندیشه های عمومی و خصوصی تبدیل شده اند که امکان تعامل اطلاعات بین وبلاگ نویس و مخاطب و یا خوانندگان مطالب با یکدیگر را فراهم نموده است. بنابراین، گیرنده پیام این رسانه دیگر مثل سابق شنونده صرف نیست و خود قادر است با پیام منتقل شده هم سو شود و یا آن را به نقد بکشد. این ویژگی کاربرد وبلاگ را برای کاربران بیشتر کرده و فضایی را برای رد و بدل کردن داده ها و یافته های دو طرف ایجاد می نماید.

5- 2- ابزاری برای ایجاد شبکه های اجتماعی

وبلاگ ها می توانند به عنوان ابزارهایی برای ایجاد شبکه های اجتماعی مجازی مطرح شوند. این شبکه ها با گسترش فناوری های اطلاعاتی به افراد کمک می کنند تا دوست بیابند، شغل پیدا کنند و یا تعاملات بیشتری با یکدیگر داشته باشند. وبلاگ ها فرصت های مناسبی برای ایجاد چنین شبکه هایی هستند. ارتباط وبلاگ نویسان و مخاطبان باعث می شود تا جایگاه های ویژه ای برای طرفین ایجاد شود. با گسترش میزان رجوع به وبلاگ ها و شناخت سایر وبلاگ ها توسط وبلاگ نویس به مرور زمان مجموعه ای از وبلاگ ها با زنجیره ای نامرئی در فضای مجازی به وجود می آید که با مدیریت صحیح می تواند موجب ایجاد تحولات اجتماعی، فرهنگی و سیاسی در جامعه باشد.

6- 2- چرخش اطلاعات در فضای محدود

وبلاگ ها با توجه به ویژگی های خود می توانند ابزار مناسبی برای چرخش آزاد اطلاعات در فضای گسترده و جهانی و زمینه ساز یک جامعه اطلاعاتی باشند. چنانچه محدودیت زبان از وبلاگ ها برداشته شود. این ابزار در حکم رسانه ای بدون مرز و محدودیت در سطح جهان خواهد بود که دیدگاه های شخصی و غیر رسمی را در فضای مجازی و به دنبال آن در جوامع مختلف گسترش و توسعه می دهد.

7- 2- کوتاه نویسی و ساده نویسی در ارائه اطلاعات و اخبار

وبلاگ نویسی طبق نظر بسیاری از اندیشمندان امر رسانه ، نوع کاملاً جدیدی از روزنامه نگاری هستند.(23) به عنوان نمونه، پروفسور یحیی کمالی پور چنین می گوید:
«وبلاگ نویسی قطعاً نوعی روزنامه نگاری است، اما نوعی از روزنامه نگاری است که به جای علایق جمع وسیعی از مخاطبان بر علایق شخصی استوار است».(24).
با توجه به این نکته، می توان بر کوتاه نویسی و ساده نویسی وبلاگ ها نیز به عنوان یکی از کارکردهای آن اشاره کرد. طبق مطالعه ای که Darren Rowse بر روی 350 وبلاگ انجام داده، هر خواننده به طور متوسط 96 ثانیه در یک وبلاگ می ماند.(25)
بنابراین، خوانندگان بیشتر به مطالب و محتوای وبلاگ هایی روی می آورند که کوتاه و ساده نوشته شده باشد. نویسندگان وبلاگ ها با علم به این موضوع می توانند وبلاگ خود را به عنوان منبع مناسبی برای ارائه اخبار و اطلاعات کوتاه و ساده معرفی نمایند.

3- نرم افزارهای وبلاگ

نرم افزارهای وبلاگ نویسی به دو صورت عمده در فضای اینترنت قابل ملاحظه است:
الف) بسته نرم افزار بلاگ قابل نصب کاربری که می تواند بر روی سرورها و سیستم های بلاگرها (افراد، گروه ها و شرکت ها) نصب و شناسایی شود.
ب) خدمات بلاگ بدون نیاز به نصب توسط کاربر و اجرا شونده از طریق سرور مرکزی با مدیریت و اجرای عملیات توسط یک سیستم.
مورد دوم بسیار عمومی تر بوده و برای بلاگرهایی که از دانش فنی کمی برخوردارند (در حد توانایی استفاده از موش واره(26) و پاسخ به چند سؤال در خصوص اینکه بلاگ آنها به چه شکلی باشد) مفید می باشد.
در حال حاضر، بعد از گذشت 9 سال از تأسیس اولین وبلاگ (1997) سرور بلاگر(27) هنوز راحت ترین و سریع ترین ابزار برای بلاگرها محسوب می شود. این سرور خدمات خود را طی سال های 1999 و 2000 میلادی با گوگل افزایش داده و نرم افزار اشتراک تصویر و امکان به روزرسانی از راه دور بر روی نوار ابزار گوگل را به خدمات خود اضافه نمود.
در ماه آگوست 2005 میلادی نیز، یک سرویس اضافی برای نرم افزار وُرد مایکروسافت امکان ذخیره سازی مطالب به صورت مستقیم از این نرم افزار به بلاگر را طراحی کرد که اقدامی ابتکاری و بدیع در این نرم افزار به شمار می آید.
هر دو نرم افزار وبلاگ معمولاً به کاربران تعدادی از نمونه ها طراحی شده برای شخصی نمودن وبلاگ پیشنهاد می کنند و اغلب توانایی ارائه یک زبان برنامه نویسی پشت صحنه برای تغییرات بعدی دارند.
تنوع و سطح اجرایی هر نرم افزار به میزان توانایی و خواست سرورها و توزیع کنندگان آن دارد، برخی از آنها توانایی حمایت چند زبانی داشته و برخی توانایی ذخیره سازی محتوا در پایگاه داده ها را دارا می باشند.
برخی از سایت ها که به عنوان سرویس وبلاگ میزبان مورد استفاده بلاگرها قرار می گیرند عبارتند از: Blogger به آدرس www.blogger.com و Live Journal به آدرس www. livejournal. com.
یکی از نرم افزارهای نصب روی کامپیوتر و نمونه ای از ابزار وبلاگ عمومی RadioUserland است.
Movable Type به آدرس www.movabletype. org نیز نمونه ای از نرم افزار وبلاگ برای نصب از راه دور است.(28).
در بین نرم افزارهای بلاگ غیر ایرانی، تنها بلاگر با قابلیت فارسی سازی بوده که در ادامه به برخی از ویژگی های این سرویس بلاگ می پردازیم:
ابزار بلاگر در 23 آگوست سال 1999 در سان فرانسیسکو توسط پیرا لبز(29) ارائه شد و امروزه یکی از قدیمی ترین ابزارهای قابل استفاده در وبلاگ می باشد. ابزار بلاگر پرو(30) در 25 ژانویه 2002 وارد شبکه جهانی شد و امکانات بیشتری را به سرویس اضافه نمود.
«بلاگر یک ابزار وبلاگ است و زبان برنامه و ویژگی ها روی آن اثر می گذارد. یکی از ویژگی های اصلی بلاگر میانجی برنامه (31) می باشد. یک API به کاربران امکان می دهد به فضای داخلی برنامه دست یابند تا عملکرد برنامه را سفارشی کرده یا گسترش دهند؛ یعنی کاربران می توانند به عملکردهای اصلی بلاگر مانند وارد شدن، ساختن پیغام جدید، ویرایش پیغام یا تغییر الگو، بدون رفتن به وب سایت بلاگر دست یابند. این امر به شما این امکان را می دهد که برنامه ای را بسازید که با blogger ارتباط برقرار کند، اما از میانجی دیگری استفاده نماید».(32)
Blogger به چند نویسنده امکان می دهد پیغام های خود را به یک وبلاگ ارسال کنند و دو نوع اجازه را صادر می نماید: administrator و poster.
administrator الگو را ویرایش کرده، پیغام را پاک می نماید و تنظیمات را تغییر می دهد و اعضای جدیدی را دعوت می کند در حالی که poster فقط محتویات بلاگ را می بیند و پیغام را ویرایش یا پاک می کند. بلاگر تنها 2 الگو ارائه می دهد یکی برای صفحه اصلی که الگوهای صفحه آرشیو را دوبل می کند و دیگری برای صفحه فهرست آرشیو. بلاگر بیش از 35 موضوع را ارائه می دهد که می توان از بین آنها یکی را برای وبلاگ خود انتخاب نمود.
Bloggertag سیستمی است که از سوی بلاگر برای مشاهده مکان قرار گرفتن متن ارائه می شود. برای آغاز کنندگان وبلاگ، بلاگر ابزار بسیار مناسبی است، اگر چه دارای اشکالاتی نیز می باشد، اما هنوز هم به عنوان ابزار مناسبی برای وبلاگ در سطح اینترنت معروف است که توسط گوگل حمایت می شود.(33)

4- سرویس های وبلاگ فارسی

همان طور که گفتیم شروع وبلاگ با بلاگر بود. به دلیل فرمت و ویژگی های این سرویس، وبلاگ نویسی فارسی نیز با سرویس خارجی بلاگر آغاز شد. امروزه نیز بسیاری از وبلاگ های فارسی توسط این سرویس پشتیبانی می شوند. اما گام بعدی وبلاگ نویسی در ایران با سایت پرشین بلاگ(34) برداشته شد. بلاگر با وجود امکانات خوب، مشکلاتی با زبان فارسی داشت و البته برای بسیاری نیز کار در محیط انگلیسی چندان آسان نبود. پرشین بلاگ با ارائه یک محیط فارسی و سادگی خود، فعالیت را آغاز و در بین کاربران به سرعت شناخته شد. رشد صعودی کاربران به حدی زیاد بود که در ابتدا برای مدیران سایت مشکلاتی را به وجود آورد، اما با طی نمودن مسیر تعیین شده، پرشین بلاگ به عنوان یکی از سایت های پر بیننده ایرانی شناخته شد. در همین زمان، سرویس بلاگ اسکای (35) اعلام حضور نمود. وجود برخی از مشکلات سرویس پرشین بلاگ و ویرایشگر قدرتمند بلاگ اسکای باعث شد بسیاری از کاربران جذب این سرویس جدید شوند. در این سرویس بخش ویژه ای نیز برای نظارت کاربران در خصوص نکات منفی پرشین بلاگ و نکات قوت اسکای در سایت بلاگ اسکای قرار گرفت. بلاگ اسکای از استقبال خوبی برخوردار بود، اما با هک ناگهانی سایت و قطع خدمات آن، لطمه زیادی به این سایت خورد و تقریباً حضور کم رنگ تری در عرصه وبلاگ نسبت به پرشین بلاگ یافت. سرویس دیگری به نام تک بلاگ نیز با امکاناتی به عرصه آمد، اما به دلیل قطع سرویس و مشکلات متعدد، در اکثر موارد چندان جدی گرفته نشد. پرشین لاگ نیز با وجود جذب کاربران متعدد نتوانست به اندازه پرشین بلاگ یا بلاگ اسکای در این حوزه حضور یابد. به دلیل بروز مشکلات و محدودیت های این سرویس ها در مقایسه با پرشین بلاگ، عملاً تنها سایت پرشین بلاگ در صدر سرویس های پر مخاطب فارسی وبلاگ قرار داشت.
هزینه های ارائه خدمات و نیازهای سخت افزاری و نرم افزاری و پهنای باند بالا باعث شد تا شرکت های علاقمند به ایجاد یک سرویس وبلاگ یکی پس از دیگری از صحنه محو شوند؛ اما رقبای جدی تر پرشین بلاگ در سال های بعد تحت عناوین پارسی بلاگ(36) و میهن بلاگ تقریباً هم زمان فعالیت خود را شروع کردند.
میهن بلاگ با توجه به امکانات خود بیشتر مورد توجه قرار گرفت. بلاگ فا(37) نیز از سایت هایی بود که توجه به عده زیادی را به خود جلب نمود. مزیت بلاگ فا روان بودن و سرعت بسیاری خوب آن بود که در مقایسه با کندی سرعت پرشین بلاگ قابل توجه کاربران واقع شد.
بلاگ فا در برابر رقبای خود امکانات جدیدی ارائه نکرد و فقط بر کیفیت بیشتر خود تکیه کرده بود و توانست در مدت کوتاهی در مقام دومین سرویس وبلاگ فارسی قرار گیرد. رقابت بین سرویس های وبلاگ فارسی، انگیزه های متفاوتی دارد. پرشین بلاگ به دنبال حفظ جایگاه خود و کسب درآمد است، وبلاگ فا به دنبال جایگاه نخستین سرویس وبلاگ فارسی و جذب بیشتر کاربران است.
اگر چه آمار درستی در خصوص این سرویس ها وجود ندارد، اما معیارهایی چون ترافیک، تعداد کاربران، ذهنیت عمومی نسبت به سرویس، امکانات سایت و معیارهای فنی و امنیتی را می توان در مقایسه این سرویس ها مورد ارزیابی قرار داد.
از نظر ترافیک از آمار سایت Alexa پرشین بلاگ و بلاگ ها با بیش از 2 تا 3 برابر بازدید کننده نسبت به دیگر سرویس های وبلاگ در صدر قرار دارند. آمار تقریباً ثابت پرشین بلاگ نشان دهنده آن است که عملاً این سرویس از افزایش بازدیدکنندگان بهره ای نبرده است. در حالی که بلاگ فا در طی یک سال گذشته توانسته به ترافیک پرشین بلاگ نزدیک شود.
از نظر آمار بلاگ ها نمی توان به رقم دقیقی رسید، اما طبق سابقه فعالیت و صفحات ذخیره شده در موتورهای جست و جو سایت پرشین بلاگ در مقام نخست و بلاگ ها در مقام دوم جای دارد.
از لحاظ کیفی و امکانات سرویس و همچنین مسائل امنیتی، سایت بلاگ فا در مقام اول قرار دارد.(38)
سایت گوگل نیز که به سایت ها امتیاز بین 0 تا 10 می دهد و با این امتیاز، مکان استراتژیک آن سایت در وب شناخته می شود، سرویس دهندگان فارسی وبلاگ را به ترتیب زیر مشخص نموده است:

سرویس وبلاگ	امتیاز
پرشین بلاگ	6
بلاگ فا	6
بلاگ اسکای	5
پرشین لاگ	4
میهن بلاگ	4
پارسی بلاگ	4

در بررسی دیگری، تعداد URL هایی که اسم سایت در آن ها وجود دارد در گوگل به شکل آمار زیر آمده است.(39)

سرویس وبلاگ	لینک ها در گوگل
پرشین بلاگ	2,100,000
بلاگ فا	1,050,000
بلاگ اسکای	428,000
پرشین لاگ	214,000
میهن بلاگ	160,000
پارسی بلاگ	17,000

البته باید به این نکته توجه داشت که تعداد زیاد لینک ها منحصراً به معنای فعال بودن وبلاگ ها نیست.
طبق آمار محاسبه شده سایت نشر وبلاگ موسوم به Blog Herald از تعداد وبلاگ های ایجاد شده، تا اکتبر سال 2005 میلادی، این رقم به بیش از 100 میلیون تشکیل وبلاگ رسیده است. اگر چه بسیاری از وبلاگ های تشکیل شده اسپم (بلاگ اسپم)(40) یا وبلاگ های غیر فعال می باشد، اما بر اساس گزارش موجود در سایت بلاگ هرالد www.(blogherald).com ایران با 700 هزار وبلاگ ثبت شده و پرشین بلاگ با 520 هزار بلاگ خودنمایی می کنند.(41) (طبق اعلام عضو هیأت مدیره پرشین بلاگ، از این تعداد 18% وبلاگ ها به زنان تعلق دارد.(42)

5- انواع وبلاگ

وبلاگ ها با توجه به نوع فعالیت خود تنوع بسیار زیادی داشته و طیف گسترده ای از موضوعات را در برمی گیرند. ما در اینجا قصد طبقه بندی کردن وبلاگ ها را بر اساس موضوعات نداریم، بلکه از لحاظ شکلی و شیوه عملکرد وبلاگ نویس، سه نوع وبلاگ را به صورت اصلی بر می شماریم که عبارتند از:
شخصی، تجاری ( بازرگانی) و گروهی که به صورت فردی یا همکاری عده ای از افراد نوشته می شود.
وبلاگ ها در اشکالی چون سیاسی، خبری و رسانه ای، آموزشی، علمی و وبلاگ مربوط به یک مؤسسه دیده می شوند.

1- 5- وبلاگ شخصی

بیشتر حجم وبلاگ های موجود در فضای شبکه اینترنت وبلاگ های شخصی است که با توجه به خواسته نویسنده که می توان گویای احساسات، عواطف، عقاید و دیدگاه ها، موضع گیری، تشخیص، مشارکت در مباحث حول وقایع رویدادهای مختلف جهان باشد.

2- 5 - وبلاگ تجاری

این گونه وبلاگ ها به منزله مکانی برای ارائه علایق شخصی، اطلاعات محصول و ویژگی های تکنولوژی یک مؤسسه تجاری به شمار می آید.
در برخی مؤسسات تجاری نیز وبلاگ نوعی ابزار برای ارسال و دریافت دیدگاه های طرفین (مؤسسه و مشتریان) می باشد. البته طراحی شبکه ای از وبلاگ ها نیز کاری است که بعضی از مؤسسات تجاری برای کارکنان خود و مدیران ارائه می دهند تا بتوانند از همفکری و نظرات مجموعه بهتر آگاه شده و شبکه ای منسجم تر برای خود ایجاد نمایند.

3- 5- وبلاگ شبکه ای

این نوع وبلاگ همان طور که از نام آن بر می آید، مجموعه ای است از بلاگ ها که به منظور خاصی برای عده خاصی طراحی می شود؛ البته این نوع وبلاگ، با فضای بحث و مبادله افکار آن لاین (میزگرد)(43) که بر موضوعات ویژه یاتولید خاصی تأکید دارد، متفاوت است.
این مجموعه ها می توانند از افراد هم عقیده با علایق مشترک یا مناسبات حرفه ای مانند: صاحبان شبکه، فوتبالیست ها و بسیاری دیگر از مشاغل تشکیل شود و یا تشکیل جامعه ای فیزیکی مانند یک شهر کوچک (اهالی یک شهر یا منطقه) را در بر می گیرند.

6- چشم انداز و آینده وبلاگ

فناوری انتشار وبلاگ، به صورت نیرویی فرهنگی و سیاسی در آمده است. چنین به نظر می رسد، رسانه های جمعی در آینده جای خود را به «رسانه های شخصی و مشارکتی» بدهند. اندریاس کلوث در گزارش ویژه ای در خصوص رسانه های نوین به وبلاگ ها و رشد فزاینده آن اشاره کرده (44) و به نقل از سایت تکنوراتی می نویسد:
«هم اکنون هر ثانیه یک وبلاگ در اینترنت خلق می شود و حجم داده های وبلاگستان هم پنج ماه دو برابر می شود.»
با توجه به اینکه کشور ما نیز حجم بالایی از وبلاگ نویسان را در جهان به خود اختصاص داده است، چنین تصور می شود که در آینده این رویکرد به وبلاگ نویسی، رشد فزاینده خود را در ایران ادامه دهد.
وبلاگ نویسان ایرانی به منطقه خاصی اختصاص ندارند و از نوجوانان، زنان، دانشجویان، خبرنگاران، رؤسای مؤسسات و شرکت ها تا نخبگان در سطوح حکومتی و نخبگان غیر حاکم طیف گسترده ای را شکل می دهند. با رشد وبلاگ نویسی قطعاً طیف های دیگری نیز به فهرست کنونی اضافه خواهد شد. چنین به نظر می رسد با گسترش وبلاگ نویسی و پیشرفت های موجود در فناوری، تأثیرگذاری این رسانه دو سویه نیز افزایش داشته باشد. این امر قطعاً تأثیر به سزایی در روزنامه نگاری به شیوه سنتی خواهد داشت. گسترش امکانات و تحولات در حوزه فناوری به ویژه در وبلاگ و نرم افزارهای مربوط به آن در آینده نزدیک این امکان را به افراد می دهد تا با به کار بردن گرافیک، ویدئو و صدا شکل جدیدی از روزنامه نگاری سایبر را به دنیای مجازی بیاورند که در آن حوزه عمومی و خصوصی مرز بین خود را تا حدودی از دست بدهند و تلقی جدیدی از جدایی این دو عرصه از هم به وجود آورند. بدین صورت به تقسیم بندی های سنتی جامعه و روابط اجتماعی- که بر مبنای حوزه خصوصی، عمومی و دولتی بوده - حوزه جدیدی به نام حوزه مجازی اضافه خواهد شد. این حوزه اگر چه برخی ویژگی های حوزه های خصوصی و عمومی را دارد، اما واقعیتی مستقل از آنها بوده و تفاوت های عمده ای با هر یک از آنها دارد.
از دیگر مواردی که در آینده وبلاگ شاهد آن خواهیم بود می توان به ایجاد شبکه های اجتماعی مجازی اشاره کرد. این شبکه مجازی امکان ارتباط گسترده وبلاگ نویسان، مخاطبان و افراد حاشیه ای آنان را فراهم کرده و شبکه های جزیره ای در یک جامعه به وجود خواهد آورد؛ به نحوی که این شبکه ها قادر خواهند بود در واقعیت نیز حضوری منسجم و یکپارچه داشته باشند و نسبت به مسائل جاری جامعه و یا حوادث و وقایع در ابعاد گسترده تری از خود واکنش نشان داده و فعالیت نمایند که جنبه های مثبت و منفی در پی داشته و بدون تردید پیامدها و آثار عمده ای خواهد داشت.(45)
آینده وبلاگ هر آنچه که باشد قدرت وبلاگ را در تبدیل نویسندگان و خوانندگان از مخاطب غیر فعال به مخاطب فعال واز مصرف کننده به پدیده آورنده نباید نادیده گرفت.( 46)
از سوی دیگر، چنین پیش بینی می شود که وبلاگ ها به سوی تخصصی شدن حرکت می کنند. به عبارت دیگر، هر چقدر عمر وبلاگ ها افزایش می یابد. بر میزان تخصصی شدن وبلاگ ها نیز افزوده می شود.
«شاید تا دو سال قبل بیشتر وبلاگ هایی که ایجاد شده بود حالتی عمومی داشت و وبلاگ نویسان نیز تصور می کردند باید درموردمسائل عمومی و یا کلی وبلاگ بنویسند...حال می توان تعداد وبلاگ های زیادی را یافت که در یک موضوع خاص مثلاً مسابقات رالی و یا زمین شناسی( و بسیاری موضوعات تخصصی) به فعالیت می پردازند و از این طریق عملاً ظرفیت های وبلاگ را در ارائه مطالب تخصصی باز می کنند.(47)
از دیگر تغییرات و تحولات در حوزه وبلاگ می توان به عدم رضایت نویسندگان وبلاگ ها از امکانات ساده و سطحی فعلی سرویس های وبلاگ اشاره کرد که موجب توجه و دقت نظر بیشتر در حوزه فنی و تکنولوژیک ابزارهای وبلاگ نویسی می شود بنابراین در آینده نه چندان دور می تواند در امر طراحی وبلاگ ها طبق خواسته افراد با لحاظ نمودن کار ویژه وبلاگ- که تمرکز بر متن و محتواست - تغییراتی را مشاهده کرد. به این مطلب باید چالش آینده برای طراحی وبلاگ هایی که قادر به بایگانی و نمایش مطالب طی بیست سال گذشته باشند، را افزود.

7- وبلاگ و وبلاگ نویسی در ایران

روزنامه تایمز لندن در گزارش شماره 23 دسامبر 2005 خود، ایران را از لحاظ تعداد وبلاگ ها در رتبه دوم جهان قرار داده است. طبق آمار موجود در سایت تکنوراتی که پیش از این نیز به آن اشاره شد. تعداد وبلاگ های فعال فارسی رقمی بالغ بر 100 هزار وبلاگ است. به عبارت دیگر، وبلاگ های فارسی در کنار وبلاگ های فرانسوی رتبه دوم وبلاگ های جهان را مشترکاً کسب کرده اند و از وبلاگ های آلمانی، ایتالیایی، اسپانیایی، روسی و چینی پیشی گرفته است.
وبلاگ های فارسی در طی 5 سال گذشته رشد فراوانی داشته اند. حجم وسیعی از اطلاعات و محتوای موجود در اینترنت مربوط به وبلاگ ها است.
در خصوص محتوای فارسی اینترنت نیز می توان چنین برداشتی را داشت. در حال حاضر و بر اساس آمار سرویس پرشن بلاگ در هر دقیقه، 1/7 یادداشت توسط وبلاگ نویسان این سرویس، بر روی اینترنت منتشر می شود طی همین زمان 6/2 نظر و پیام برای نویسندگان این یادداشت ها ارسال می شود.(48)
یکی از دلایل فعال بودن جامعه ایرانی در حوزه وبلاگ نویسی را می توان با سواد بودن بیش از 90% جمعیت ایران و جوان بودن آن (هفتاد درصد جمعیت ایران کمتر از 30 سال سن دارند) دانست.
به نظر می رسد نحوه مواجهه افراد با پدیده وبلاگ و وبلاگ نویسی - علاوه بر میزان سواد و جوان بودن افراد- باید دلایل دیگری نیز داشته باشد. به عبارت دیگر ، علل رویکرد ما به وبلاگ نویسی و حضور فعال در چنین فضای مجازی نیاز به بررسی و تحلیل بیشتری دارد. دست یابی به چنین رتبه ای در حالی اهمیت بیشتری پیدا می کند که بدانیم حداکثر سرعت اینترنت در کشور ما 56 کیلو بایت در هر ثانیه است و تعداد کاربران اینترنت حدود 5 میلیون نفر از جمعیت 70 میلیونی ما می باشد. این ارقام در کنار سرعت های صدها مگابایتی در اروپا، آمریکا، ژاپن و کره جنوبی و جمعیت 700 میلیونی کاربران اینترنت در جهان بسیار معنادار خواهد بود.
با توجه به ویژگی های وبلاگ در فضای مجازی عوامل زیادی را می توان در رویکرد کاربران اینترنت به وبلاگ نویسی برشمرد.
در نگاه اول یکی از اصلی ترین علل رویکرد افراد به ویژه جوانان ایرانی به وبلاگ نویسی را سانسور سنتی عقاید، اخبار، دیدگاه ها و نبود آزادی بیان می دانند. این ایده بیشتر از ناحیه برخی از وبلاگ نویسان سیاسی در داخل و یا خارج از مرزها پرداخته شده که قابل بحث و گفتگوست. اگر چه نمی توان منکر برخی سمت گیری های غیر کارشناسانه و موازی بودن نهادهای نظارتی در حوزه این فعالیت ها بود، اما به نظر می رسد رویکرد وبلاگ نویسی در ایران تنها دلیل این محدودیت ها نیست. به عنوان مثال، می توان با مرور بسیار مختصر آمار نسبی از وبلاگ های سیاسی و مقایسه آن با انبوه وبلاگ های شخصی غیر سیاسی- که در حوزه های ادبی، هنری، دانشگاهی، اقتصادی و تجاری فعالیت دارند- به این نتیجه رسید که میزان وبلاگ های سیاسی مخالف نظام جمهوری اسلامی سهم کوچکی از مجموعه وبلاگ های فعال فارسی را در بر می گیرد.(49) بنابراین، باید دلایل عمده دیگری را در گسترش و افزایش وبلاگ و وبلاگ نویسی فارسی دخیل دانست.
بسیاری از کسانی که برای خود وبلاگ می سازند، به دنبال ایجاد فضایی برای ارائه نکات طنزآلود، اشتراک گذاشتن موسیقی یا عکس و ارائه عقاید و نظرات شخصی خود می باشند. سهولت کار در محیط وبلاگ، سرعت بالای انتقال اطلاعات، و جاذبه های این ابزار جدید می تواند به نوبه خود از مهم ترین عوامل رویکرد جوانان به آن به شمار آید.
یکی از نکات قابل توجه در وبلاگ ها «پرداختن به خود» است. برخی از کارشناسان بر این باورند توجه به خود و موضوعات شخصی یا خصوصی به نوعی «تراپی» یا «درمان» می باشد که تنها به جامعه ایران اختصاص ندارد. با نگاهی سطحی به وبلاگ های فارسی این نکته قابل دریافت است که بسیاری از وبلاگ نویسان ایرانی سرگرم خودنگاری، از خودنویسی و پراکنده گویی هستند.
«خیلی به ندرت می بینید که وبلاگ نویس ایرانی خودش را معرفی کند و در همان صفحه اول علایق اش را بنویسد و محتوای وبلاگش را دقیقاً متصل و مرتبط با علایق خود نگاه دارد. آن دسته از وبلاگ نویسان ایرانی که دارای تحصیلات بالایی هستند، با توجه به اینکه از اعتماد به نفس و موقعیت اجتماعی بهتری نیز برخوردارند. خیلی راحت تر خودشان و کارهایشان را مصرفی می کنند و خیلی راحت تر امکان ارتباط و تماس را در فضای وبلاگ خود قرار می دهند.»(50)
از این نکات چنین بر می آید که یکی دیگر از عوامل و اسباب توجه به وبلاگ نویسی فارسی، ناشناس بودن و امکان ابراز وجود با هویتی غیر واقعی در دنیای مجازی باشد. به عبارت دیگر، افراد می توانند بدون اینکه هویت واقعی خود را فاش نمایند، با چهره ای دیگر نظرات و دیدگاه های شخصی خود را مطرح کرده و به معرض بحث و تبادل نظر دیگران قرار دهند. در این حالت، امکان آزمایش و تجربه ای جدید و قابل اجرا برای فرد به وجود می آید که به واسطه ی آن با هویت های ساختگی و طبق خواست خود به گشت و گذار می پردازد.
یکی دیگر از عواملی که باعث جلب توجه قشر جوان به وبلاگ نویسی شده است، وجه ابزاری وبلاگ برای طرح سؤالات و یافتن پاسخ هاست. این ابزار با توجه به ویژگی دو سویه بودن، این توانایی را دارد که هم خوانندگان و هم نویسندگان را از سطح «مخاطبان» به سطح «عموم»(51) و هر یک را از سطح «مصرف کننده» به مرتبه «آفرینندگی» برساند. بنابراین، به سهولت می توان به طرح سؤالات و انتقادها و یا دلمشغولی ها در وبلاگ پرداخت؛ در حالی که چنین فضایی آزادانه ای در محیط واقعی اجتماعی کمتر مشاهده می شود. نویسندگان وبلاگ درباره یک موضوع بحث و جدل به راه می اندازند و دیدگاه هایی را مطرح می کنند، خوانندگان هم سؤالات و پاسخ هایی در خصوص آن موضوع ارائه کرده و یا به ارزیابی آنچه نوشته شده می پردازند. در این حالت، وبلاگ ابزاری است رها از قید و بند که فرصتی برای از خودگفتن و نوشتن ایجاد می کند.(52)
ناکارآمدی و ضعف برخی از نهادهای اجتماعی و رسانه ها را نیز می توان یکی دیگر از عوامل مؤثر در رویکرد به وبلاگ و وبلاگ نویسی دانست. وبلاگ نویسی با در نظر گرفتن ویژگی هایی که دارد می تواند برخی از ضعف های موجود در نهادهای اجتماعی و رسانه ها را به عهده بگیرد. بنابراین، در بین کاربران اینترنت، وبلاگ رسانه ای است با توانایی پرداختن به موضوعات و مطالبی در سطح جامعه که از طریق نهادهای اجتماعی و رسانه های دولتی به آن پرداخته نمی شود. این موضوعات بعضاً به نوعی تابو تبدیل شده که قابلیت انتشار عمومی ندارد، اما در فضای مجازی مورد بحث و بررسی قرار می گیرد. در این حالت، فرد یا افراد می توانند تحت پوشش مخفی بدون اینکه هویت واقعی خود را فاش نمایند به طرح این گونه مسائل بپردازند.
پوشاندن نقاط خلأ و پاسخ به نیازهایی که جامعه ی بیرون، از روبه رو شدن با آنها ناتوان است، موجب شده توجه کاربران اینترنت در ایران به وبلاگ نویسی جلب شود. در این حالت، فضای مجازی زمینه گفت وگو پیرامون این مسائل را فراهم می نماید.
نباید فراموش کرد که وبلاگ ها زاییده تحول تکنولوژی ارتباطات هستند. به همین دلیل، وبلاگ ها هرگز نمی توانند در خدمت به منبع قدرت سیاسی، مورد استفاده قرار گیرند. اما می توانند به نسبت تأثیرگذاری و فعالیت خود، در حیات سیاسی کشور نقش داشته باشند. وبلاگ ها را می توان نقطه شروع اجتماعی شدن و جدایی از فرهنگ شفاهی دانست. بنابراین هرگونه تقابل با این پدیده در اصل رواج فرهنگ شفاهی و مقابله با گسترش فرهنگ مکتوب در جامعه محسوب می شود. از این منظر، وبلاگ ها مقدمه ای برای آماده سازی بستر گفت وگو و تساهل هستند.
وبلاگ ها مشکلات رسانه های سنتی را ندارند و به شکلی بحران فردیت انسان امروزی را تقریباً جبران می کنند. از دیگر قابلیت های که وبلاگ را به عنوان یک رسانه قدرتمندتر معرفی می کند می توان به نبود محدودیت به زمان و مکان - در مقایسه با رسانه های سنتی - اشاره کرد. سادگی، سهولت و زبان جدید و تازه، اثر بخشی بیشتری برای وبلاگ نسبت به رسانه های سنتی ایجاد کرده است. اما به رغم آنکه وبلاگ ها توانسته اند به سرعت با رسانه های قدیمی تر به رقابت برخیزند و یا شهرت کسب کنند با مشکلاتی نیز رو به رو هستند.
مهم ترین مشکل وبلاگ ها استناد به آنها است که هنوز به سختی صورت می گیرد. در حقیقت، هنوز مردم رسانه های سنتی را از نظر استناد خبری بیشتر از وبلاگ ها می پذیرند.
مشکل دیگر کمبود منابع مالی برای انتشار تخصصی اخبار و تحلیل ها و یا تهیه گزارش است. به این مشکلات می توان مسأله زبان را نیز اضافه نمود که میزان اثرگذاری وبلاگ ها را کاهش می دهد.
چنین به نظر می رسد وبلاگ یک فضای مجازی تر در عالم مجازی اینترنت است. اگر چه این فضا توسط افراد انتخاب می شود و به نوعی کاملاً اختصاصی است در حقیقت بخشی از فضایی است که همگان از آن استفاده می کنند. محتوای این فضا، هر چه باشد، کاملاً شخصی نیست. شاید به علت اینکه در این فضا می توان آزادانه حرکت کرد و هر چه خواست طراحی کرد، بتوان نوعی «فردیت» و «شخصی بودن» به معنای یک محصول «شخصی» که به دیگران ارتباطی ندارد، از آن استنباط کرد. اما به علت اینکه این فضا برای دیگران نیز قابل دسترسی بوده و امکان دیدن و بهره برداری کردن از آن دارند، از نوعی «عمومیت» یا «همگانی بودن» برخوردار است. وبلاگ محصول رشد درونی ارتباطات در عالم اینترنت است. این محصول، بازتاب تعامل انسان با فضای مجازی اینترنت است. این تعامل اگر در آغاز جنبه نظامی یا اقتصادی داشت، هم اکنون از این دو زمینه بسیار فراتر رفته و به فضایی برای به نمایش گذاشتن ابعاد فردی با تمامیت ظرفیت خود در یک عرصه عمومی، تبدیل شده است. تکنولوژی ارتباطات در عین حال که توانست عرصه های جدیدی در روابط انسان بگشاید، زمینه ابراز وجود انسان را نیز مهیا ساخت. رسانه هایی همچون رادیو و تلویزیون تنها بخشی از هویت انسانی را که می توانست برای دیگران عیان تر باشد به معرض نمایش گذاشتند. ولی اینترنت زمینه را برای عرضه کردن بسیاری از ابعاد درونی انسان آماده ساخت.» (53)
این پدیده سطح ارتباط از حالت یک طرفه را به دو طرفه تبدیل کرده و قابلیت دریافت پیام از انسان های دیگر را به وجود آورده است. استمرار این ارتباط و تبدیل آن به شخص - عموم زمانی اتفاق می افتد که مسائل طرح شده در این فضا توانسته باشد افراد زیادتری را به خود جذب و نوعی همخوانی و یکنواختی درونی را میان آنها برقرار سازد. وبلاگ در این مرحله به عرصه فعالی تبدیل می شود که در آن بازیگران مختلف به جای طرح مسائل «خارج از خود» به «خود بیانی» با استفاده از شناخت روان شناسانه به وجود آمده از «دیگر خود» با دیگران می پردازند.(54)
به عبارت دیگر، وبلاگ ها را می توان ابزاری برای آشنا کردن دیگران با خود دانست اما از جنبه های دیگر نیز می توان به بررسی وبلاگ ها پرداخت. «وبلاگ های تخصصی یا وبلاگ هایی که در موضوع و حوزه ی تعریف شده و معینی فعالیت می کنند، باید جزو وبلاگ های ابزاری دسته بندی شوند؛ چرا که در این وبلاگ ها همان موضوعی که به آن پرداخته شده است، خود هدفی است که خارج از خودِ وبلاگ نویسی مطرح است. وبلاگ های علمی، خبری ، هنری، تحلیلی و مانند این ها از این دسته هستند. این دسته از وبلاگ ها در الگوی نظریه های ارتباطات می گنجند؛ الگویی که دو قطبی «فرستنده گیرنده» یا «کارورز- مخاطب» بر آن ها حاکم است. در این وبلاگ ها ، نویسنده وبلاگ مخاطبان را در نظر دارد و هدف از نوشتن ایجاد تغییر در مخاطبان خود است. این تغییر در بهترین حالت افزایش دانش و اطلاعات مخاطبان است. گروه بزرگی از وبلاگ ها موضوع ثابتی ندارند. وبلاگ هایی با محتوایی مانند: درددل ها، رنج و شادی ها، پستی و بلندی های زندگی روزمره و اتفاقات بسیار عادی که به نظر می رسد ارزش خواندن و دانسته شدن ندارند و معمولاً کم ترین اطلاعاتی برای خواننده در برندارند، شاید نمونه های نابی از وبلاگ های «در خود» باشند. در این وبلاگ ها اثرگذاری بر مخاطب چندان مورد نظر نیست، بلکه نفس ایجاد رابطه و وارد شدن در یک شبکه ارتباطات مدنظر است.»(55)
از سوی دیگر، برخی کارشناسان وبلاگ ها را جزو رسانه های جایگزین به حساب می آورند. از دیدگاه آنان وبلاگ ها بر روی نقشه قدرت و ثروت جایی ندارند بنابراین، بدون ترس و واهمه حرف می زنند و در این زمینه به انتقاد و ارائه نظرات و آراء غیر رسمی و غیر حکومتی می پردازند. البته این امر شمول ندارد و برخی از وبلاگ ها به سیاست، اقتصاد، فرهنگ و جامعه کاری نداشته و فقط به امور خود و تجارت شخصی اختصاص دارند.( 56)
قابلیت های وبلاگ ها در ابتدا چندان واضح و آشکار نبود. آزادی و سادگی بیش از حد وبلاگ نویسی بهترین دلیل برای رشد و گسترش وبلاگ ها به شمار می رفت، با افزایش تعداد وبلاگ ها و افزوده شدن قابلیت های جدید توجه بخش های مختلف به این ابزار جلب شد؛ به طوری که امروزه وبلاگ را به عنوان رقیبی برای روزنامه نگاری می دانند. وبلاگ ها در آغاز توسط کسانی به کار گرفته می شدند که رسانه یا تریبونی در اختیار نداشتند، اما به تدریج تا به امروز حتی کسانی که به رسانه های قوی دسترسی دارند نیز تمایل خود را به داشتن وبلاگ پنهان نمی کنند، چنان که وبلاگ های بسیاری امروزه توسط روزنامه نگاران نوشته می شود و یا حتی برخی رسانه های قدرتمند از وبلاگ برای پوشش بهتر اخبار و گزارش های خود بهره می گیرند.
در حال حاضر به نظر می رسد وجه غیر رسمی وبلاگ ها همچنان حفظ شده و گرچه موضوع غیر رسمی بودن وبلاگ ها یکی از مهم ترین ضعف های آنها در قدرت نمایی در برابر رسانه های سنتی به شمار می رفت، اما امروزه این مطلب خود یک شیوه خاص خبررسانی محسوب می شود. به عقیده برخی تحلیلگران با افزایش تعداد رسانه ها طی چند دهه گذشته شیوه ها و روش های جدیدی برای جلب مخاطبان به وجود خواهد آمد.
از سویی کوچک ترین اتفاق در هر گوشه جهان، که در نزدیکی یک وبلاگ نویس اتفاق می افتد، می تواند از طریق همان وبلاگ ها به جهان انتقال یابد. در مقابل این نقطه قوت، وبلاگ ها در پوشش اتفاقات و رویدادها این رسانه از ضعف آشکاری نیز برخوردار است و آن یکپارچه نبودن آنها است.
به بیان ساده تر، در یک رسانه هدف و نتیجه کار به صورتی یکپارچه و مشخص به مخاطب تحویل داده می شود، اما وقایع از نگاه وبلاگ نویس ها به دلیل آنکه نویسندگان آنها افرادی گوناگون و با سلیقه های متفاوت هستند، به شکل غیر منسجمی به مخاطب ارائه می شود. به هر حال، اگر این موضوع را به عنوان یک نقطه ضعف عمده برای وبلاگ ها در نظر نگیریم باز هم نمی توان از موضوع استناد خبری غافل شد. از آنجا که وبلاگ ها معمولاً نظرات نویسندگان را در خود دارند، موضوع استناد خبری تا اندازه ای دچار مشکل می شود.
در مجموع، وبلاگ ها با وجود چنین چالش هایی تاکنون توانسته اند خود را به سرعت به رسانه های سنتی و قدرتمند برسانند. این کار بدون صرف هزینه های مالی و حمایت ها و پشتیبانی های حکومتی صورت گرفته و در رویدادهای مختلف وبلاگ ها حتی قدرت خود را به رخ رسانه ها کشانده اند. سرعت رشد وبلاگ ها طی سال های اخیر آن قدر زیاد بوده که رسانه های سنتی در برابر آن احساس خطر کرده اند. به همین دلیل، برخی معتقدند: وبلاگ ها حتی اگر نتوانند جای رسانه های سنتی را پر کنند، عملاً آنها را با تغییرات متعددی رو به رو خواهند کرد.

8- راهبردها

با داده های به دست آمده در مقاله حاضر چنین به نظر می رسد که وبلاگ ها در حوزه رسانه جایگاه ویژه خود را یافته اند و نحوه مواجهه با این پدیده - که روز به روز بر توان و امکانات آن افزوده می شود- نیاز به شناخت دقیق تر و کنکاش در حوزه ارتباطات دیجیتال دارد. از این رو، ضرورت توجه به آثار و پیامدهای حاصل از ظهور و گسترش چنین رسانه ای اهمیت ویژه ای می یابد؛ چرا که با شیوه های جدید فناوری اطلاعات در آینده شاهد تحولات بیشتری در وضعیت وبلاگها خواهیم دید و تعامل با این وضعیت نیاز به اتخاذ استراتژی مناسب، صحیح، به موقع و بجا دارد.
همان طور که اشاره کردیم وبلاگ ها جنبه های مثبت و منفی دارد. توجه به رویکردهای مثبت این پدیده نیازمند دقت نظر و تأمل بیشتر در حوزه فعالیت های وبلاگی است. مناسب است مقاله را با نکته ای برگرفته از مقاله وبلاگستان فارسی به پایان برسانم.(57)
وبلاگ را می توان ابزاری مناسب و مؤثر در سطوح مدیریت دانش دانست:
الف) در سطح ساختار بیرونی با استفاده دانش دیگر ملل و انتقال دانش به آنان،
ب) در سطح ساختار درونی، برای ایجاد فرهنگ مشارکت دانش ( به ویژه از طریق وبلاگ های تخصصی رسمی)؛ برای ایجاد دریافت های تازه از دانش موجود ( به ویژه از طریق وبلاگ های تخصصی نامتعارف و در نتیجه غیر رسمی)؛ برای تحصیل دانش شهودی افراد، ذخیره آن، پخش آن و استفاده مجدد از آن ( به ویژه از طریق وبلاگ های شخصی)؛ برای اندازه گیری فرایندهای ایجاد دانش و دارایی های نامرئی یا سرمایه معنوی ( به ویژه از طریق ملاحظه کل وبلاگستان)؛
ج)در سطح توانایی ها و استعدادهای افراد برای برآوردن نیازهای اجرایی مدیریت دانش (به ویژه از طریق ملاحظه کل وبلاگستان).
به علاوه از آنجا که مدیریت دانش مشتمل بر مدیریت دانش غیر رسمی نیز می شود، وبلاگ به عنوان فضایی آزاد، راحت و رایگان برای آشکار سازی دانش غیر رسمی می تواند ابزار مناسب و مؤثری در اختیار اعمال سیاست های فرهنگی - اطلاعاتی باشد.
در هر حال، وبلاگ و وبلاگستان برغم اهمیتی که در فرایند تبدیل دانش پنهان به دانش آشکار دارند و به رغم ابتنایی که بر دانش غیر رسمی دارند، متأسفانه نادیده گرفته شده اند.
وبلاگ برای ورود ایران به جامعه اطلاعاتی یک مزیت نسبی است؛ چون در میان فارسی زبانان فراگیری زیادی دارد و بنا برآوردهای انجام شده وبلاگ های فارسی زبان، جایگاه سوم ( یا چهارم) را در دنیا (وبلاگستان جهانی) دارند که رتبه قابل توجهی است و نشان دهنده اقبال عمومی (اکثراً جوانان) به این رسانه جدید است. حال که وبلاگستان زبان فارسی جایگاه مطلوبی در وبلاگستان جهانی دارد، باید از این زمینه مناسب برای ورود به جامعه اطلاعاتی نهایت استفاده را برد؛ چرا که جامعه اطلاعاتی مبتنی بر مدیریت دانش است و چنانکه اشاره شد وبلاگ و وبلاگستان زمینه و ابزاری فراهم می آورد برای:
1- تبدیل دانش پنهان به دانش آشکار؛
2- آگاهی لحظه به لحظه از لایه های زیرین دانش جامعه یا دانش غیر رسمی.
نتیجه آنکه وبلاگ و وبلاگ نویسی جوانان را باید به جای تهدید، فرصتی مغتنم برای مدیریت فرهنگی- دانشی جامعه به منظور نیل به مداری ازتوسعه یافتگی که جامعه دانشی یا اطلاعاتی خوانده شده، دانست. بنابراین، گسترش وبلاگ نویسی و در نتیجه وبلاگستان زبان فارسی از طریق افزایش دسترسی آزاد، آسان و ارزان (رایگان)، فراهم آوردن حداقل امکانات آموزش وبلاگ داری و تشویق به راه اندازی وبلاگ، باید به عنوان هدفی راهبردی تعیین شود و مورد حمایت قرار گیرد. در انتها راهبردهای پیشنهادی برای تعامل بهتر با وبلاگ نویسی فارسی ارائه می شود:
1- نظر سنجی و تحلیل محتوای وبلاگ های فارسی و شناخت ماهیت و ابعاد وجودی وبلاگ ها.
2- برگزاری نشست ها و اجتماعات علمی و پژوهشی در خصوص وبلاگ نویسی و موازین اخلاقی حاکم بر آن.
3- تعیین ضوابط و مقررات توسط خود وبلاگ نویسان و ترغیب آنان برای ایجاد قوانین اخلاقی و رعایت آن در نگارش وبلاگ ها( ethics codes)
4- جهت دهی و شکل دهی به ساختار پراکنده وبلاگ نویسی تحت عناوین انجمن ها، واحدهای صنفی و یا نهادهای خاص که هر یک حوزه هایی از وبلاگ نویسی را در برگیرند.
5- طراحی و ایجاد بسترهای لازم برای نظارت و کنترل بر محتوای وبلاگ ها به عنوان «مسئولیت اجتماعی» توسط وبلاگ نویسان.
6- ساماندهی به سرویس دهنده های وبلاگ نویسی فارسی.
7- فیلترینگ وبلاگ های غیر اخلاقی و مخرب (البته با توجه به فناوری های نوین امکان شکستن فیلترها نیز وجود دارد.)
8- تشویق و ترغیب به روند سالم وبلاگ نویسی از طریق برنامه ها، گردهمایی ها و جشنواره ها.
9- توجه به نقاط مثبت و مفید وبلاگ ها و استفاده بهینه از استعدادها و توانایی های بالقوه آن در ایجاد ارتباطات بین گروهی و فردی و بالا بردن سطح فرهنگ عمومی.

پی‌نوشت‌ها:

1- کارشناس ارشد علوم ارتباطات.
2- در این خصوص رجوع کنید به «وبلاک و وبلاگ نویسی»، بهاره نصیری، به آدرس www.bashgah. net.
3-web
4-log
5- سعید شمس، وبلاگ نویسی، نشریه ره آورد نور، شماره 6.
6- www.cliker. blogfa. com.
7-online
8- "The Power and Politics of Blogs", Daniel. W. Drezner, August 2004.
تعاریف مختصر و مفیدی از کلمات بلاگ در سایت زیر قابل دریافت است.
9-blog
www. samizdata. net/blog/glossary-html;.
10- http://huminf. Uib.No//~Jill/archives/blog_Theorising/Final_version _of_weblog_definition.html.
11- "Blogging Iran - Acase Study of Iranian English Language Weblogs, www.esst.uio.no.
12- وبلاگ، قدم در عرصه ادبیات جهانی، روزنامه شرق، 23/ 3/ 85 به نقل از Srco
13-clip
14-photoblog
15- videoblog
16- audioblog
17- blogroll
18- comment
19- entry
20- portal
21- blog sphere
22- برای اطلاعات بیشتر رجوع کنید به: مقاله دو قسمتی «وبلاگ، قدم در عرصه ادبیات جهانی» مندرج در سایت www.bashgah.net
23- برای اطلاعات بیشتر رجوع کنید به: یونس شکرخواه، « روزنامه نگاری سایبر» انتشارات ثانیه.
24- همان.
25- http://www.livingroom.org.au/blog.
26-mouse
27-blogger
28- برای اطلاعات بیشتر در خصوص نرم افزارهای وبلاگ به سایت www.blogroots.com.مراجعه شود.
29-Pyra Labs
30-bloggerpro
31-API (Application Programming Interface ) blogger
32- پل باوش و دیگران، « آشنایی با weblog»، ترجمه: الهه طاهریان و ابوالفضل طاهریان، تهران: طاهریان، 1383 ، ص 99.
33- همان، ص 101.
34-persianblog
35-blogsky
36-parsiblog
37-blogfa
38- برای آگاهی بیشتر از مقایسه سرویس های وبلاگ ر.ک به: مقاله «سرویس های وبلاگ فارسی روز به روز قدرت مندتر می شوند»، نوشته ی امیر تبریزی»، سایت ایتنا (www.itna.ir)
39- http://www.persianweblog.com/articles/show.aspx?id=18
40-blogspam
41- برای اطلاع از آمار وبلاگ های جهان در سال 2005 می توانید به سایت تکنوراتی به آدرس زیر مراجعه نمایید: http://technorati.com/weblog/2005/08/24.html
42- http://www.persianweblog.com/articles/show.aspx?id=55
43-forum
44- اکونومیست، شماره 22، آوریل 2006 ، به نقل از www.bbc.co.uk ، رسانه های نوین؛ مشارکت مخاطب.
45- پدید آمدن وبلاگ های دانشگاهی و یا وبلاگ های روزنامه نگاری را می توان از نمونه های این شبکه های اجتماعی دانست که در آغاز راه می باشد.
46- http://www.rebeccablood.net/essays/weblog_Jistory.html
47-مینو مؤمنی، «رشد بلاگ ها و افزایش توقع وبلاگ نویسان»، روزنامه شرق، 13 اسفند 1383.
www.bashgah.net.
48- حمید ضیایی پرور، وبلاگستان فارسی، مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه ها، معاونت امور مطبوعاتی و تبلیغاتی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ، دی ماه 1384.
49- همین دیدگاه در خصوص وبلاگ های غیر اخلاقی نیز استفاده می شود.
50- در بررسی یکصد وبلاگ فارسی تنها 29 وبلاگ (29%) ترجیح داده اند نام اصلی خود را در وبلاگ بنویسند (26% نام مستعار داشته اند.)
وبلاگ، تاریخ و چشم انداز، به آدرس:
www.bashgah.net
51- تمایز بین مخاطب و عموم، در نوع مواجهه این دو است. «مخاطب» منفعل است اما «عموم» مشارکت جوست. بنابراین می توان گفت: وبلاگ رسانه ای عام گراست. برای اطلاع بیشتر رجوع کنید به: مقاله «وبلاگ، تاریخ و چشم انداز» مندرج در سایت باشگاه به آدرس http://www.bashgah.net.
52- http://ziaiy.persianblog.com/21/4/83
53- در این خصوص رجوع کنید به: « بررسی پدیده وبلاگ ها و روان شناسی خودمانی»
http://journal. blogfa.com/post-4.aspx
54- همان.
55-http://journal. blogfa.com/post-30.aspx
56-این نوع وبلاگ ها به me-zine شهرت بافته اند.
57- در این خصوص رجوع کنید به : مقاله «وبلاگستان زبان فارسی» نوشته بهزاد دوران، به نشانی: http://iranwsis.org، 1383/9/13

منبع: سایت رسمی مرکز تحقیقات مجمع تشخیص مصلحت نظام