پرسش :
آیا پیامبر ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ بر تربت امام حسین ـ علیه السلام ـ که امروزه ما شیعیان بر آن سجده می کنیم سجده کرده است یا نه؟
پاسخ :
سجده از دیدگاه فرهنگ شکوفای اسلام، تجلی گاه تذلّل و فروتنی انسان در برابر آفریدگاه جهان و نقطه اوج آدمی در مسیر عبودیّت است، از این رو قرآن کریم، نه تنها انسان را بلکه همه جهانیان را سجده کنندگان برای خدا قلمداد نموده و چنین می فرماید: «وَ لِلَّهِ يَسْجُدُ مَن فِى السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ»[1] هر که در آسمان ها و زمین است، برای خدا سجده می کند و مسلمانان شیعه که پیروان راستین قرآن، سنّت و سیره پیامبر گرامی ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ و اهل بیت آن حضرت می باشند، به پیروی از سخنان رسول خدا و روایات عترت و روش عملی اصحاب پیامبر ـ صلی الله علیه وآله و سلم ـ بر آنند که سجود برای خدا، تنها باید بر زمین و آن چه از آن می روید (جز خوردنی ها و پوشیدنی ها) انجام گیرد.
زیرا سجده بر خاک که مظهر فروتنی انسان در برابر پروردگار است، انسان را در مقام بندگی و عبودیّت، استواری بیشتر بخشیده و او را به هدف بلند آفرینش نزدیک تر می نماید.
و حال این سوال به ذهن می آید که چرا سجده بر تربت امام حسین ـ علیه السلام ـ صورت می گیرد؟
مسلمانان شیعه، به پیروی از سخنان پیامبر گرامی اسلام ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ و اهل بیت معصوم آن حضرت و سیره عملی عترت رسول خدا، بر آنند که سجده برای خدا در نماز، مستحب است بر تربت سالار شهیدان باشد زیرا یکی از سرزمین های مقدّس از دیدگاه روایات اسلامی، سرزمین کربلا است که قربان گاه فرزندان پاک رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ و در رأس آن ها حسین بن علی بن ابیطالب ـ علیهم السلام ـ می باشد سجده پیامبر بر خاک که جای شک ندارد، اما سخن بر سر خاک قبر امام حسین ـ علیه السلام ـ است.
در این جا، نمونه هایی از احادیث معتبری را که در زمینه فضیلت تربت امام حسین ـ علیه السلام ـ در کتب روایی هر دو گروه مسلمان بویژه کتب دانشمندان اهل سنّت رسیده، بیان می کنیم تا قداست و ارزش تربت پاک کربلا روشن شود.
ابن حجر روایت می کند[2] که: «حسین ـ علیه السلام ـ بر رسول خدا وارد گردید و به سرعت به جانب آن حضرت شتافت و پیامبر ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ او را بوسید... یکی از ملائکه که نزد ایشان بود گفت: امّت تو او را به شهادت خواهند رساند... سپس مقداری از ریگ و یا خاک قرمز رنگ آورد و ام سلمه (همسر پیامبر ـ صلی الله علیه وآله و سلم ـ) آن خاک را گرفت و در لباس خود قرار داد، در حدیثی دیگر آمده است که پیامبر ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ آن خاک را بوئید و فرمودند این خاک بوی کرب (اندوه) و بلا می دهد.»
حدیث دیگر روایت ابن سعد از ثعلبی است که از امام علی ـ علیه السلام ـ در راه صفیّن نقل می کند که وقتی به کربلا رسیدند بسیار گریه کردند که زمین آن از اشک ایشان مرطوب شد.[3]
در پرتو انبوه روایاتی از این قبیل، که در بسیاری از کتب صحاح و مسانید اهل سنّت آمده است به روشنی معلوم می شود که کربلا از دیدگاه رسول خدا و امیر مؤمنان و نیز محدثان اسلامی از اهمیت ویژه ای برخوردار است.
در برخی از روایات اسلامی آمده است که پیامبر گرامی اسلام ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ پس از بوئیدن خاک کربلاء بر آن تربت مقدس اشک ریختند و فرمودند: «طوبی لک من تربة، یعنی خوشا به حال این تربت».[4]
نکته دیگری که جای یادآوری دارد، روایات ائمه و اهل بیت ـ علیهم السلام ـ می باشد که اعتبار و حجيت آن اثبات شده می باشد، زیرا پیامبر گرامی اسلام ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ مردم را به پیروی از اهل بیت خویش دعوت نموده و حکم آنان را در کنار قرآن مجید، حجّت دانسته است، در وسایل الشیعه چنین آمده: امام صادق ـ علیه السلام ـ کیسه ای زرد رنگ از جنس دیبا داشت که مقداری از تربت امام حسین ـ علیه السلام ـ در آن کیسه بود و به هنگام نماز، آن را بر روی سجاده می نهاد و بر آن سجده می نمودند. [5]
در همان کتاب، چنین روایت می نماید: «کان الصادق ـ علیه السلام ـ لا یسجد الاّ علی تربة الحسین ـ علیه السلام ـ تذلّلاً لله و استکانة له»[6] یعنی امام صادق ـ علیه السلام ـ بر چیزی جز تربت امام حسین ـ علیه السلام ـ سجده نمی نمودند و این به خاطر ابراز تذلّل و فروتنی در مقابل خداوند بزرگ بوده است. در این جا بیان دو نکته لازم به نظر می رسد:
الف: سجده نمودن ائمه اهل بیت ـ علیهم السلام ـ بر تربت کربلا و یا سفارش نمودن آنان به امر مزبور، به خاطر استحباب سجده بر تربت امام حسین ـ علیه السلام ـ بوده است و همه پیشوایان و فقهاء شیعه بر این حقیقت اتفاق نظر دارند که سجده بر تربت امام حسین ـ علیه السلام ـ واجب نیست بلکه فضیلت دارد و بنا بر استحباب ترجیح دارد.
ب: التزام ائمه و اهل بیت ـ علیهم السلام ـ بر سجده بر تربت حسین بن علی ـ علیه السلام ـ بدان جهت بوده است، که آن حضرت در راه کلمه توحيد و ترویج دین خدا به شهادت رسیدند و لذا مورد مودّت و عنایت خاص الهی می باشد. بنابر این پیشوایان معصوم شیعه، به موجب محبّت خدا نسبت به سرباز فداکار اسلام ـ امام حسین ـ علیه السلام ـ ترجیح می دادند بر تربت آن حضرت سجده نمایند و از این طریق سهم بیشتری در رضایت خدای بزرگ را نصیب خود سازند و بر ابراز فروتنی در برابر آفریدگار جهان، جهت دهند.
پس در پرتو آن چه گذشت روشن می گردد که سجده شخص پیامبر ـ صلی الله علیه واله و سلم ـ بر تربت امام حسین ـ علیه السلام ـ در جایی بیان نشده اگرچه خداوند عالم رسول اکرم را توسط جبرئیل و ملائک از کشته شدن امام حسین ـ علیه السلام ـ توسط افراد امّت ایشان باخبر کرده اند و حتی طبق آن چه بیان شد حتی از تربت امام حسین ـ علیه السلام ـ یعنی همان خاکی که خون شریف آن حضرت بر روی آن در آینده خواهد ریخت برای ایشان آورده اند و حضرت پیامبر ـ صلی الله علیه و اله و سلم ـ آن تربت را در دست گرفته بوئید و حتی اشک بر روی آن ریخته اند و حتی خطاب به آن تربت فرموده اند طوبی لک من تربه (خوشا به حال این خاک) لکن سیره عملی اهل بیت گواه این قضیه است و همین مهم ترین دلیل و مدرک برای ما شیعیان و دوستداران اهل بیت عصمت ـ علیهم السلام ـ بر سجده بر تربت امام حسین ـ علیه السلام ـ می باشد.
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1ـ سجده بر تربت یا نهایت تواضع در پیشگاه خدا، سید رضا حسینی نسب، چاپ سید الشهداء.
2ـ صحیح بخاري، کتاب التربه، از منابع اهل سنّت.
3ـ امام حسین این گونه بود (ترجمه الخصائص الحسینّيه)، شیخ جعفر شوشتری، مترجم صادق حسن زاده.
4ـ سوگنامه آل محمد ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ ، محمد محمدی اشتهاردی.
پی نوشتها:
[1] . رعد / 15.
[2] . هیثمی، ابن حجر، کتاب الصواعق المحرقه، ص 192.
[3] . همان، ص 193.
[4] . تعلیقات احقاق الحق، ج11، ص 347، به نقل از معجم الکبیر و تهذیب التهذیب، و مقتل الحسین خوارزمی و ....
[5] . عاملی، شیخ حر، وسایل الشیعه، ج3، ص 608.
[6] . همان.
منبع: اندیشه قم
سجده از دیدگاه فرهنگ شکوفای اسلام، تجلی گاه تذلّل و فروتنی انسان در برابر آفریدگاه جهان و نقطه اوج آدمی در مسیر عبودیّت است، از این رو قرآن کریم، نه تنها انسان را بلکه همه جهانیان را سجده کنندگان برای خدا قلمداد نموده و چنین می فرماید: «وَ لِلَّهِ يَسْجُدُ مَن فِى السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ»[1] هر که در آسمان ها و زمین است، برای خدا سجده می کند و مسلمانان شیعه که پیروان راستین قرآن، سنّت و سیره پیامبر گرامی ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ و اهل بیت آن حضرت می باشند، به پیروی از سخنان رسول خدا و روایات عترت و روش عملی اصحاب پیامبر ـ صلی الله علیه وآله و سلم ـ بر آنند که سجود برای خدا، تنها باید بر زمین و آن چه از آن می روید (جز خوردنی ها و پوشیدنی ها) انجام گیرد.
زیرا سجده بر خاک که مظهر فروتنی انسان در برابر پروردگار است، انسان را در مقام بندگی و عبودیّت، استواری بیشتر بخشیده و او را به هدف بلند آفرینش نزدیک تر می نماید.
و حال این سوال به ذهن می آید که چرا سجده بر تربت امام حسین ـ علیه السلام ـ صورت می گیرد؟
مسلمانان شیعه، به پیروی از سخنان پیامبر گرامی اسلام ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ و اهل بیت معصوم آن حضرت و سیره عملی عترت رسول خدا، بر آنند که سجده برای خدا در نماز، مستحب است بر تربت سالار شهیدان باشد زیرا یکی از سرزمین های مقدّس از دیدگاه روایات اسلامی، سرزمین کربلا است که قربان گاه فرزندان پاک رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ و در رأس آن ها حسین بن علی بن ابیطالب ـ علیهم السلام ـ می باشد سجده پیامبر بر خاک که جای شک ندارد، اما سخن بر سر خاک قبر امام حسین ـ علیه السلام ـ است.
در این جا، نمونه هایی از احادیث معتبری را که در زمینه فضیلت تربت امام حسین ـ علیه السلام ـ در کتب روایی هر دو گروه مسلمان بویژه کتب دانشمندان اهل سنّت رسیده، بیان می کنیم تا قداست و ارزش تربت پاک کربلا روشن شود.
ابن حجر روایت می کند[2] که: «حسین ـ علیه السلام ـ بر رسول خدا وارد گردید و به سرعت به جانب آن حضرت شتافت و پیامبر ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ او را بوسید... یکی از ملائکه که نزد ایشان بود گفت: امّت تو او را به شهادت خواهند رساند... سپس مقداری از ریگ و یا خاک قرمز رنگ آورد و ام سلمه (همسر پیامبر ـ صلی الله علیه وآله و سلم ـ) آن خاک را گرفت و در لباس خود قرار داد، در حدیثی دیگر آمده است که پیامبر ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ آن خاک را بوئید و فرمودند این خاک بوی کرب (اندوه) و بلا می دهد.»
حدیث دیگر روایت ابن سعد از ثعلبی است که از امام علی ـ علیه السلام ـ در راه صفیّن نقل می کند که وقتی به کربلا رسیدند بسیار گریه کردند که زمین آن از اشک ایشان مرطوب شد.[3]
در پرتو انبوه روایاتی از این قبیل، که در بسیاری از کتب صحاح و مسانید اهل سنّت آمده است به روشنی معلوم می شود که کربلا از دیدگاه رسول خدا و امیر مؤمنان و نیز محدثان اسلامی از اهمیت ویژه ای برخوردار است.
در برخی از روایات اسلامی آمده است که پیامبر گرامی اسلام ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ پس از بوئیدن خاک کربلاء بر آن تربت مقدس اشک ریختند و فرمودند: «طوبی لک من تربة، یعنی خوشا به حال این تربت».[4]
نکته دیگری که جای یادآوری دارد، روایات ائمه و اهل بیت ـ علیهم السلام ـ می باشد که اعتبار و حجيت آن اثبات شده می باشد، زیرا پیامبر گرامی اسلام ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ مردم را به پیروی از اهل بیت خویش دعوت نموده و حکم آنان را در کنار قرآن مجید، حجّت دانسته است، در وسایل الشیعه چنین آمده: امام صادق ـ علیه السلام ـ کیسه ای زرد رنگ از جنس دیبا داشت که مقداری از تربت امام حسین ـ علیه السلام ـ در آن کیسه بود و به هنگام نماز، آن را بر روی سجاده می نهاد و بر آن سجده می نمودند. [5]
در همان کتاب، چنین روایت می نماید: «کان الصادق ـ علیه السلام ـ لا یسجد الاّ علی تربة الحسین ـ علیه السلام ـ تذلّلاً لله و استکانة له»[6] یعنی امام صادق ـ علیه السلام ـ بر چیزی جز تربت امام حسین ـ علیه السلام ـ سجده نمی نمودند و این به خاطر ابراز تذلّل و فروتنی در مقابل خداوند بزرگ بوده است. در این جا بیان دو نکته لازم به نظر می رسد:
الف: سجده نمودن ائمه اهل بیت ـ علیهم السلام ـ بر تربت کربلا و یا سفارش نمودن آنان به امر مزبور، به خاطر استحباب سجده بر تربت امام حسین ـ علیه السلام ـ بوده است و همه پیشوایان و فقهاء شیعه بر این حقیقت اتفاق نظر دارند که سجده بر تربت امام حسین ـ علیه السلام ـ واجب نیست بلکه فضیلت دارد و بنا بر استحباب ترجیح دارد.
ب: التزام ائمه و اهل بیت ـ علیهم السلام ـ بر سجده بر تربت حسین بن علی ـ علیه السلام ـ بدان جهت بوده است، که آن حضرت در راه کلمه توحيد و ترویج دین خدا به شهادت رسیدند و لذا مورد مودّت و عنایت خاص الهی می باشد. بنابر این پیشوایان معصوم شیعه، به موجب محبّت خدا نسبت به سرباز فداکار اسلام ـ امام حسین ـ علیه السلام ـ ترجیح می دادند بر تربت آن حضرت سجده نمایند و از این طریق سهم بیشتری در رضایت خدای بزرگ را نصیب خود سازند و بر ابراز فروتنی در برابر آفریدگار جهان، جهت دهند.
پس در پرتو آن چه گذشت روشن می گردد که سجده شخص پیامبر ـ صلی الله علیه واله و سلم ـ بر تربت امام حسین ـ علیه السلام ـ در جایی بیان نشده اگرچه خداوند عالم رسول اکرم را توسط جبرئیل و ملائک از کشته شدن امام حسین ـ علیه السلام ـ توسط افراد امّت ایشان باخبر کرده اند و حتی طبق آن چه بیان شد حتی از تربت امام حسین ـ علیه السلام ـ یعنی همان خاکی که خون شریف آن حضرت بر روی آن در آینده خواهد ریخت برای ایشان آورده اند و حضرت پیامبر ـ صلی الله علیه و اله و سلم ـ آن تربت را در دست گرفته بوئید و حتی اشک بر روی آن ریخته اند و حتی خطاب به آن تربت فرموده اند طوبی لک من تربه (خوشا به حال این خاک) لکن سیره عملی اهل بیت گواه این قضیه است و همین مهم ترین دلیل و مدرک برای ما شیعیان و دوستداران اهل بیت عصمت ـ علیهم السلام ـ بر سجده بر تربت امام حسین ـ علیه السلام ـ می باشد.
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1ـ سجده بر تربت یا نهایت تواضع در پیشگاه خدا، سید رضا حسینی نسب، چاپ سید الشهداء.
2ـ صحیح بخاري، کتاب التربه، از منابع اهل سنّت.
3ـ امام حسین این گونه بود (ترجمه الخصائص الحسینّيه)، شیخ جعفر شوشتری، مترجم صادق حسن زاده.
4ـ سوگنامه آل محمد ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ ، محمد محمدی اشتهاردی.
پی نوشتها:
[1] . رعد / 15.
[2] . هیثمی، ابن حجر، کتاب الصواعق المحرقه، ص 192.
[3] . همان، ص 193.
[4] . تعلیقات احقاق الحق، ج11، ص 347، به نقل از معجم الکبیر و تهذیب التهذیب، و مقتل الحسین خوارزمی و ....
[5] . عاملی، شیخ حر، وسایل الشیعه، ج3، ص 608.
[6] . همان.
منبع: اندیشه قم
