پرسش :
تاريخچه مراسم طشت گذاري و علّت پيدايش اين مراسم چيست در عزاداری چگونه بود؟
پاسخ :
مراسم طشت گذاري يا طشت گرداني يکي از مراسم هاي عزاداري منطقه اردبيل در ماه محرم است که طشت، نماد مشک سقاي کربلا، و آب نماد رود فراتي است که در کربلا به روي ابا عبدالله الحسين ـ عليه السلام ـ و يارانش بسته شد.
اين مراسم در اردبيل از 27 ذي الحجه آغاز مي شود که از گذشته اين مراسم در روز اول با برگزاري در مسجد جامع شروع مي شد و از روزهاي بعد مساجد محله شروع مي کردند و اين مراسم بدين صورت است که دسته هاي زنجيرزني و سينه زني با نوحه سرايي و نواختن شيپور و طبل و برداشتن علم هاي عزاداري به ياد تشنگان کربلا، مشکي را پر از آب کرده و آن را همراه با طشت هايي از جنس برنز يا مس به مسجد مي برند و با گذاشتن آن در گوشه اي از مسجد و پرکردن آب، شروع به عزاداري بر ابا عبدالله الحسين ـ عليه السلام ـ مي کنند و در پايان حاضران و عزاداران مقداري از اين آب را به عنوان تبرک برداشته و به خانه هاي خود مي برند و عزاداران به عنوان بيعت با ابا عبدالله الحسين دستان خود را در اين طشت ها مي گذارند.[1]
بررسي ديدگاه ها در علت پيدايش مراسم طشت گذاري
در علت پيدايش مراسم طشت گذاري چند ديدگاه وجود دارد که به نقد و بررسي آن پرداخته مي شود:
ديدگاه اول: ياد آوري واقعه غدير خم
رئيس سازمان تبليغات اسلامي شهرستان کرج در مصاحبه اي با مهر به مناسبت برگزاري اين مراسم توسط اردبيلي هاي مقيم کرج دو فلسفه بر اين مي شمارد که يکي ياد آوري حادثه غدير خم و بيعت زنان با امير مؤمنان علي ـ عليه السلام ـ به عنوان جانشين رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ مي باشد، وي مي گويد: پس از واقعه غدير خم، زنان براي بيعت با امير مؤمنان علي ـ عليه السلام ـ در طشت آبي که رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ و امير مؤمنان علي ـ عليه السلام ـ دست خود را درون آن گذاشته بودند، دست مي زدند و با اين کار ضمن رعايت احکام شرعي (در دست ندادن با امام که نامحرم است) بيعت با جانشين پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ را نيز انجام مي دادند.[2]
واقعه غدير خم هر چند از مسلمات تاريخ است و بيعت مردان و زنان با جانشيني و امامت امير مؤمنان علي ـ عليه السلام ـ بر کسي پوشيده نيست، ولي مراسم طشت گذاري نمي تواند ياد آور اين واقعه باشد زيرا واقعه غدير خم در 18 ذي الحجه رخ داد که شيعيان در ياد آوري واقعه غدير خم جشن گرفته و شادي مي کنند نه اين که مراسم عزاداري اباعبدالله الحسين ـ عليه السلام ـ را بر پا کنند و سينه زني و زنجيرزني کنند.
ديدگاه دوم: ياد آوري واقعه خرابه شام
رئيس سازمان تبليغات کرج دومين فلسفه طشت گذاري را واقعه خرابه شام مي داند که در يکي از شب ها سر مطهر ابا عبدالله الحسين ـ عليه السلام ـ را در طشتي نهاده و براي حضرت رقيه ـ سلام الله عليها ـ آوردند به خرابه شام و امروزه مردم اردبيل با برپايي مراسم طشت گذاري، آن شب را به ياد آورده و عزاداري مي کنند.[3]
هر چند اين ديدگاه با توجه به عزاداري هايي که در اين مراسم مي شود قابل قبول تر است ولي داراي ايراداتي است که بايد حل گردد، اولا: از سال هاي گذشته همواره مردم به اين نگرش که امام حسين ـ عليه السلام ـ در 27 ذي الحجه به لشکر حر و اسب هاي آنان آب داد ولي در کربلا آب را به روي حضرت و يارانش بستند، اين مراسم را بر پا مي دارند و به ياد لب تشنگان کربلا اشک ريخته و سينه زني و زنجير زني مي کنند. ثانيا: در مراسم طشت گذاري، هميشه طشت ها را پر از آب مي کنند در حالي که در نمادين ساختن آوردن سر مطهر امام حسين ـ عليه السلام ـ طشتي را آماده کرده و پارچه اي روي آن مي اندازند و آن را در گوشه اي گذاشته و شروع به مرثيه سرايي حضرت رقيه ـ سلام الله عليها ـ مي کنند.
ديدگاه سوم: ياد آوري رفتار جوان مردانه ابا عبدالله الحسين ـ عليه السلام ـ با سپاه حر رياحي: در تاريخ آمده است که ابا عبدالله الحسين ـ عليه السلام ـ وقتي با سپاه حر رو به رو شد بر تشنگان آن ها آب داد و طشت ها را پر از آب نمود تا اسب هاي تشنه نيز آب بنوشند و چون عده اي مي گويند اين رفتار امام در 27 ذي حجه رخ داد لذا با برپائي مراسم طشت گذاري به ياد امام حسين ـ عليه السلام ـ افتاده و با ياد آوري رفتار جوانمردانه امام و رفتار پر از قساوت دشمن در کربلا به استقبال ماه عزاي سالار شهيدان مي روند.[4]
به نظر مي رسد اين ديدگاه به واقعيت نزديک تر است و شيعيان با نمادين ساختن اين واقعه ضمن اعلام وفاداري به پيام هاي عاشورا و اعلام آمادگي بر اقامه و عملي ساختن اهداف قيام امام حسين ـ عليه السلام ـ از دشمنان سالار شهيدان اعلام انزجار نموده و خود را براي عزاداري آماده مي کنند چنان چه در بررسي مراسم طشت گذاري عده اي از نويسندگان به اين امر اشاره کرده اند که اين آئين نوعي بيعت با امام حسين ـ عليه السلام ـ و حمايت از وفاداري علمدار کربلا حضرت عباس ـ عليه السلام ـ است.[5] جواد محدثي نيز اين مراسم را سمبوليک و تاسي از اقدام سالار شهيدان دانسته[6] و گزارش هايي هم در سال هاي اخير در روزنامه ها شده به اين علت و فلسفه اشاره شده است.[7]
تاريخ پيدايش
با توجه به اين که اين گونه مراسم پشتوانه روايي ندارند و در کتاب هاي مقتل نيز بدان اشاره نشده است و با توجه به اينکه حتي علت پيدايش مراسم طشت گذاري نيز خيلي قطعي نمي باشد و فقط ديدگاه و نگرش عزاداران امروزه مي باشد و معلوم نيست که سال هاي نخستين پيدايش نيز چنين نگرشي وجود داشته، لذا مي توان گفت که تاريخ دقيق پيدايش آن را نمي توان به دست آورد هر چند پژوهشگراني مانند جامعي عضو هيأت امناي محله طوي اردبيل مي گويد ديرينه تاريخي مراسم طشت گذاري به پانصد سال پيش بر مي گردد. ولي بايد توجه داشت که چنين اظهار نظرهايي بر پايه مستندات دقيق نمي باشد و بلکه چون تاريخ عزاداري مردم اردبيل به امام حسين ـ عليه السلام ـ را ششصد ساله مي دانند، درباره مراسم طشت گذاري نيز آن را پانصد سال پيش مي گويند وگرنه ممکن است عزاداري ها از ششصد سال پيش شروع شده و مراسم طشت گذاري سال هاي بعد پيدا شد؛ همان گونه که مراسم عزاداري ديگر مناطق نيز به مرور تاريخ تغيير و تحول يافته و بر اساس عرف و پيشرفت هاي تمدني عوض مي شوند، براي نمونه استفاده از بلند گو، با نوع پذيرايي با ادبيات نوحه خواني ها و .... همه در طول زمان متأثر فرهنگ زمانه هستند.
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1ـ درآمدي بر سنت عزاداري ماه محرم در اردبيل، مالک رضائي.
2- فرهنگ عزاداری ؛کاشانی
پی نوشتها:
[1]. محدثي، جواد، فرهنگ عاشورا، بي جا، نشر معروف، بي تا، ذيل کلمه طشت، محراب، محمد علي، مقاله کربلا، فرهنگ مردم و آب، سازمان ميراث فرهنگي کشور، چاپ اول، 1376ش، وبلاگ www.ardebilnews.blogfa.com ؛ خبر گزاري مهر www.mehrnews.com.
[2]. www.karugnews.com ؛ www.mehrnews.com .
[3]. همان.
[4]. مقاله کربلا، فرهنگ مردم آب، ذيل مراسم طشت گذاري، فرهنگ عاشورا، ذيل کلمه طشت.
[5]. مقاله کربلا، فرهنگ آب، ذيل مراسم طشت گذاري.
[6]. فرهنگ عاشورا، ذيل کلمه طشت.
[7]. روزنامه رسالت، 3/4/1372، ص5، شوق کربلا، ر.ک: روزنامه کيهان، 2/4/1373، ص17، طشت گذاري در اردبيل.
منبع: اندیشه قم
مراسم طشت گذاري يا طشت گرداني يکي از مراسم هاي عزاداري منطقه اردبيل در ماه محرم است که طشت، نماد مشک سقاي کربلا، و آب نماد رود فراتي است که در کربلا به روي ابا عبدالله الحسين ـ عليه السلام ـ و يارانش بسته شد.
اين مراسم در اردبيل از 27 ذي الحجه آغاز مي شود که از گذشته اين مراسم در روز اول با برگزاري در مسجد جامع شروع مي شد و از روزهاي بعد مساجد محله شروع مي کردند و اين مراسم بدين صورت است که دسته هاي زنجيرزني و سينه زني با نوحه سرايي و نواختن شيپور و طبل و برداشتن علم هاي عزاداري به ياد تشنگان کربلا، مشکي را پر از آب کرده و آن را همراه با طشت هايي از جنس برنز يا مس به مسجد مي برند و با گذاشتن آن در گوشه اي از مسجد و پرکردن آب، شروع به عزاداري بر ابا عبدالله الحسين ـ عليه السلام ـ مي کنند و در پايان حاضران و عزاداران مقداري از اين آب را به عنوان تبرک برداشته و به خانه هاي خود مي برند و عزاداران به عنوان بيعت با ابا عبدالله الحسين دستان خود را در اين طشت ها مي گذارند.[1]
بررسي ديدگاه ها در علت پيدايش مراسم طشت گذاري
در علت پيدايش مراسم طشت گذاري چند ديدگاه وجود دارد که به نقد و بررسي آن پرداخته مي شود:
ديدگاه اول: ياد آوري واقعه غدير خم
رئيس سازمان تبليغات اسلامي شهرستان کرج در مصاحبه اي با مهر به مناسبت برگزاري اين مراسم توسط اردبيلي هاي مقيم کرج دو فلسفه بر اين مي شمارد که يکي ياد آوري حادثه غدير خم و بيعت زنان با امير مؤمنان علي ـ عليه السلام ـ به عنوان جانشين رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ مي باشد، وي مي گويد: پس از واقعه غدير خم، زنان براي بيعت با امير مؤمنان علي ـ عليه السلام ـ در طشت آبي که رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ و امير مؤمنان علي ـ عليه السلام ـ دست خود را درون آن گذاشته بودند، دست مي زدند و با اين کار ضمن رعايت احکام شرعي (در دست ندادن با امام که نامحرم است) بيعت با جانشين پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ را نيز انجام مي دادند.[2]
واقعه غدير خم هر چند از مسلمات تاريخ است و بيعت مردان و زنان با جانشيني و امامت امير مؤمنان علي ـ عليه السلام ـ بر کسي پوشيده نيست، ولي مراسم طشت گذاري نمي تواند ياد آور اين واقعه باشد زيرا واقعه غدير خم در 18 ذي الحجه رخ داد که شيعيان در ياد آوري واقعه غدير خم جشن گرفته و شادي مي کنند نه اين که مراسم عزاداري اباعبدالله الحسين ـ عليه السلام ـ را بر پا کنند و سينه زني و زنجيرزني کنند.
ديدگاه دوم: ياد آوري واقعه خرابه شام
رئيس سازمان تبليغات کرج دومين فلسفه طشت گذاري را واقعه خرابه شام مي داند که در يکي از شب ها سر مطهر ابا عبدالله الحسين ـ عليه السلام ـ را در طشتي نهاده و براي حضرت رقيه ـ سلام الله عليها ـ آوردند به خرابه شام و امروزه مردم اردبيل با برپايي مراسم طشت گذاري، آن شب را به ياد آورده و عزاداري مي کنند.[3]
هر چند اين ديدگاه با توجه به عزاداري هايي که در اين مراسم مي شود قابل قبول تر است ولي داراي ايراداتي است که بايد حل گردد، اولا: از سال هاي گذشته همواره مردم به اين نگرش که امام حسين ـ عليه السلام ـ در 27 ذي الحجه به لشکر حر و اسب هاي آنان آب داد ولي در کربلا آب را به روي حضرت و يارانش بستند، اين مراسم را بر پا مي دارند و به ياد لب تشنگان کربلا اشک ريخته و سينه زني و زنجير زني مي کنند. ثانيا: در مراسم طشت گذاري، هميشه طشت ها را پر از آب مي کنند در حالي که در نمادين ساختن آوردن سر مطهر امام حسين ـ عليه السلام ـ طشتي را آماده کرده و پارچه اي روي آن مي اندازند و آن را در گوشه اي گذاشته و شروع به مرثيه سرايي حضرت رقيه ـ سلام الله عليها ـ مي کنند.
ديدگاه سوم: ياد آوري رفتار جوان مردانه ابا عبدالله الحسين ـ عليه السلام ـ با سپاه حر رياحي: در تاريخ آمده است که ابا عبدالله الحسين ـ عليه السلام ـ وقتي با سپاه حر رو به رو شد بر تشنگان آن ها آب داد و طشت ها را پر از آب نمود تا اسب هاي تشنه نيز آب بنوشند و چون عده اي مي گويند اين رفتار امام در 27 ذي حجه رخ داد لذا با برپائي مراسم طشت گذاري به ياد امام حسين ـ عليه السلام ـ افتاده و با ياد آوري رفتار جوانمردانه امام و رفتار پر از قساوت دشمن در کربلا به استقبال ماه عزاي سالار شهيدان مي روند.[4]
به نظر مي رسد اين ديدگاه به واقعيت نزديک تر است و شيعيان با نمادين ساختن اين واقعه ضمن اعلام وفاداري به پيام هاي عاشورا و اعلام آمادگي بر اقامه و عملي ساختن اهداف قيام امام حسين ـ عليه السلام ـ از دشمنان سالار شهيدان اعلام انزجار نموده و خود را براي عزاداري آماده مي کنند چنان چه در بررسي مراسم طشت گذاري عده اي از نويسندگان به اين امر اشاره کرده اند که اين آئين نوعي بيعت با امام حسين ـ عليه السلام ـ و حمايت از وفاداري علمدار کربلا حضرت عباس ـ عليه السلام ـ است.[5] جواد محدثي نيز اين مراسم را سمبوليک و تاسي از اقدام سالار شهيدان دانسته[6] و گزارش هايي هم در سال هاي اخير در روزنامه ها شده به اين علت و فلسفه اشاره شده است.[7]
تاريخ پيدايش
با توجه به اين که اين گونه مراسم پشتوانه روايي ندارند و در کتاب هاي مقتل نيز بدان اشاره نشده است و با توجه به اينکه حتي علت پيدايش مراسم طشت گذاري نيز خيلي قطعي نمي باشد و فقط ديدگاه و نگرش عزاداران امروزه مي باشد و معلوم نيست که سال هاي نخستين پيدايش نيز چنين نگرشي وجود داشته، لذا مي توان گفت که تاريخ دقيق پيدايش آن را نمي توان به دست آورد هر چند پژوهشگراني مانند جامعي عضو هيأت امناي محله طوي اردبيل مي گويد ديرينه تاريخي مراسم طشت گذاري به پانصد سال پيش بر مي گردد. ولي بايد توجه داشت که چنين اظهار نظرهايي بر پايه مستندات دقيق نمي باشد و بلکه چون تاريخ عزاداري مردم اردبيل به امام حسين ـ عليه السلام ـ را ششصد ساله مي دانند، درباره مراسم طشت گذاري نيز آن را پانصد سال پيش مي گويند وگرنه ممکن است عزاداري ها از ششصد سال پيش شروع شده و مراسم طشت گذاري سال هاي بعد پيدا شد؛ همان گونه که مراسم عزاداري ديگر مناطق نيز به مرور تاريخ تغيير و تحول يافته و بر اساس عرف و پيشرفت هاي تمدني عوض مي شوند، براي نمونه استفاده از بلند گو، با نوع پذيرايي با ادبيات نوحه خواني ها و .... همه در طول زمان متأثر فرهنگ زمانه هستند.
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1ـ درآمدي بر سنت عزاداري ماه محرم در اردبيل، مالک رضائي.
2- فرهنگ عزاداری ؛کاشانی
پی نوشتها:
[1]. محدثي، جواد، فرهنگ عاشورا، بي جا، نشر معروف، بي تا، ذيل کلمه طشت، محراب، محمد علي، مقاله کربلا، فرهنگ مردم و آب، سازمان ميراث فرهنگي کشور، چاپ اول، 1376ش، وبلاگ www.ardebilnews.blogfa.com ؛ خبر گزاري مهر www.mehrnews.com.
[2]. www.karugnews.com ؛ www.mehrnews.com .
[3]. همان.
[4]. مقاله کربلا، فرهنگ مردم آب، ذيل مراسم طشت گذاري، فرهنگ عاشورا، ذيل کلمه طشت.
[5]. مقاله کربلا، فرهنگ آب، ذيل مراسم طشت گذاري.
[6]. فرهنگ عاشورا، ذيل کلمه طشت.
[7]. روزنامه رسالت، 3/4/1372، ص5، شوق کربلا، ر.ک: روزنامه کيهان، 2/4/1373، ص17، طشت گذاري در اردبيل.
منبع: اندیشه قم
