پرسش :
متون دینی برگزاری مراسم عزاداری برای امام حسین را تأکید می کند آیا عزاداری مخالفت ورزیدن با قضا و قدر الهی نیست؟!
پاسخ :
برای دست یابی به پاسخی مناسب نخست لازم است معنای مختصر و روشنی از قضا و قدر ارائه شود.
قضا در لغت به معناي: محكم كردن، تمام كردن، خاتمه دادن مي باشد،[1] قدر يعني: حكم، اندازه چيزي، سرنوشت.[2]
قضا و قدر در كاربرد شرعي آن؛
قضا يعني حتميت اشياء و حوادث،[3] آن جا كه يك شئ حتماً موجود مي شود و يك حادثه حتماً اتفاق مي افتد. و هنگامي كه فرمان چيزي را صادر كند تنها مي گويد: موجود باش، و آن، فوري موجود ميشود؛ "وَ إِذا قَضى أَمْراً فَإِنَّما يَقُولُ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ".[4]
قدر: يعني خصوصيات و صفات يك شئ، يعني اين كه شئ در چه زمان و مكان معيني و با چه كيفيات و خصوصيات رخ ميدهد.[5]
قضا و قدر را مي توان بر نظام علي معلولي جهان منطبق كرد. قضا منطبق مي شود بر وجوبي كه يك شئ (معلول) از ناحيه علت تامه اش بدست مي آورد.[6] وقتي خداوند مي خواهد يك شئ موجود شود آن شئ حتماً موجود خواهد شد، لذا علت تامه آن را فراهم مي كند تا آن شئ به عنوان معلول به مرحله وجوب برسد. قدر منطبق مي شود بر تك تك شرائط و عللي كه بايد در كنار هم جمع شوند تا علت تامه شئ شكل گيرد. يك بچه كه مي خواهد به دنيا بيايد اگر قضا الهي بر آن تعلق گرفته آن بچه حتماً به دنيا مي آيد اما اين بچه چون يك موجودي است كه در عالم ماده پا به عرصه وجود مي گذارد بايد شرائط زيادي دست به دست هم دهند؛ پدر خاص، مادر خاص، زمان معين، مكان معين و... به اين شرائط قدر الهي و به اين كه خداوند خواسته بچه از پدر و مادر معيني در زمان و مكان مخصوصي با شكل و شمايل خاصي متولد شود تقدير الهي می گويند.
پس قضا و قدر الهي چيزي بيرون از نظام علي و معلولي عالم نيست كه اين نظام خودش نيز به تدبير الهي ايجاد شده است، خداوند قضا و قدر خود را از طريق علل و معاليلي كه آفريده، جاري مي كند.
مي دانيم كه يكي از موجودات عالم آفرينش انسان است كه مثل ساير موجودات در عين حال كه خودش معلول علل قبل از خود است، علت (ناقصه) براي ساير موجودات و حوادث عالم مي باشد.
انسان موجودي است عاقل و صاحب اراده و اختيار. قضا و قدر خداوند به اين تعلق گرفته است كه انسان با اين خصوصيات موجود شود. بنابراين خداوند خواسته است بعضي چيزها از طريق انسان و اختيار و ارادهاي كه به او داده است تحقق پيدا كند مثلاً از اين كه بشر توانسته كامپيوتر بسازد مي فهميم قضا و قدر الهي به اين مسئله تعلق گرفته است خداوند خواسته است كه بشر با توجه به عقل و اراده و ساير تواناهايي كه به او داده است، كامپيوتر بسازد. خداست كه همه اسباب و شرائط لازم از جمله انسان و تواناهايي او را براي بوجود آمدن كامپيوتر فراهم كرد.
و مي دانيم كه در ازاء تواناهايي كه به بشر داده است از عقل و اراده و اختيار و ارسال و انزال كتب او را به تكاليف شرعي مكلّف كرده است كه در صورت تخلف از آنها او را عقاب خواهد كرد. البته اين تكاليف در حدّ توان بشر است و خارج از قدرت بشر نيست.[7]
يكي از تكاليفي كه بشر دارد حفظ دین و تعظیم شعائر دینی است لذا اگر کسانی با دین معارضه کنند و ایجاد فتنه کنند ما وظیفه داریم در مقابل انان ایستادگی کنیم و از کسانی که از دین دفاع می کنند حمایت کنیم.
بنابراين، قضا و قدر الهي در مورد مرگ و اجرای مراسم عزاداری منافاتي با هم ندارند همچنان که دفاع از تجاوز و تعدی برای حفظ جان و گرفتن دیه از قاتل نیز منافاتی با قضا و قدر الهي ندارد.
بر این اساس، تفسير درست از قضا و قدر الهى اين نيست كه انسان وظيفه و تكليف خود را انجام ندهد و كار را به عهده ى حوادث بگذارد.
حال با توجه به توضیحات داده شده، آيا مى توان گفت كه قضا و قدر الهي با برگزاری مراسم عزاداری امام حسین (ع) ناسازگارى دارند؟
همان طور كه اشاره شد، انسان بايد وظیفه خود را در امور دنیوی و اخروی ايفا كند و در اين عرصه، در رفتار يك انسان مؤمن در مقايسه با غير مؤمن وغير معتقد به قضا و قدر، هيچ نقصانى وجود ندارد; بلكه يك انسان مؤمن برخلاف انسان بى ايمان، با اعتقاد به قضا و قدر و اتكا به خداوند، به بزرگداشت بزرگان دین و کسانی که برای احیای دین متحمل مصائب و مشکلات شده اند مى پردازد.
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1- تحقیقی پیرامون نهضت عاشورا؛مرکز مطالعات وپاسخگویی به شبهات
2- عزادری علما ؛ ربانی خلخالی
پی نوشتها:
[1] ابن اثير، النهاية، مؤسسه اسماعيليان، قم، چاپ 4، 1364، ج 4، ص 78.
[2] احمد سياح، فرهنگ بزرگ جامع نوين، انتشارات اسلام تهران، ج 2، ص 1280.
[3] ر.ك: مرتضي مطهري، انسان و سرنوشت، انتشارات صدرا، ص 31.
[4] قرآن كريم، سوره بقره، آيه 117.
[5] ر.ك: مرتضي مطهري، انسان و سرنوشت، انتشارات صدرا، ص 31.
[6] ر.ك: محمد حسين طباطبائي، نهاية الحكمه، نشر اسلامي وابسته به جامعه مدرسين، ص 293.
[7] سوره بقره، آيه 286.
منبع: اندیشه قم
برای دست یابی به پاسخی مناسب نخست لازم است معنای مختصر و روشنی از قضا و قدر ارائه شود.
قضا در لغت به معناي: محكم كردن، تمام كردن، خاتمه دادن مي باشد،[1] قدر يعني: حكم، اندازه چيزي، سرنوشت.[2]
قضا و قدر در كاربرد شرعي آن؛
قضا يعني حتميت اشياء و حوادث،[3] آن جا كه يك شئ حتماً موجود مي شود و يك حادثه حتماً اتفاق مي افتد. و هنگامي كه فرمان چيزي را صادر كند تنها مي گويد: موجود باش، و آن، فوري موجود ميشود؛ "وَ إِذا قَضى أَمْراً فَإِنَّما يَقُولُ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ".[4]
قدر: يعني خصوصيات و صفات يك شئ، يعني اين كه شئ در چه زمان و مكان معيني و با چه كيفيات و خصوصيات رخ ميدهد.[5]
قضا و قدر را مي توان بر نظام علي معلولي جهان منطبق كرد. قضا منطبق مي شود بر وجوبي كه يك شئ (معلول) از ناحيه علت تامه اش بدست مي آورد.[6] وقتي خداوند مي خواهد يك شئ موجود شود آن شئ حتماً موجود خواهد شد، لذا علت تامه آن را فراهم مي كند تا آن شئ به عنوان معلول به مرحله وجوب برسد. قدر منطبق مي شود بر تك تك شرائط و عللي كه بايد در كنار هم جمع شوند تا علت تامه شئ شكل گيرد. يك بچه كه مي خواهد به دنيا بيايد اگر قضا الهي بر آن تعلق گرفته آن بچه حتماً به دنيا مي آيد اما اين بچه چون يك موجودي است كه در عالم ماده پا به عرصه وجود مي گذارد بايد شرائط زيادي دست به دست هم دهند؛ پدر خاص، مادر خاص، زمان معين، مكان معين و... به اين شرائط قدر الهي و به اين كه خداوند خواسته بچه از پدر و مادر معيني در زمان و مكان مخصوصي با شكل و شمايل خاصي متولد شود تقدير الهي می گويند.
پس قضا و قدر الهي چيزي بيرون از نظام علي و معلولي عالم نيست كه اين نظام خودش نيز به تدبير الهي ايجاد شده است، خداوند قضا و قدر خود را از طريق علل و معاليلي كه آفريده، جاري مي كند.
مي دانيم كه يكي از موجودات عالم آفرينش انسان است كه مثل ساير موجودات در عين حال كه خودش معلول علل قبل از خود است، علت (ناقصه) براي ساير موجودات و حوادث عالم مي باشد.
انسان موجودي است عاقل و صاحب اراده و اختيار. قضا و قدر خداوند به اين تعلق گرفته است كه انسان با اين خصوصيات موجود شود. بنابراين خداوند خواسته است بعضي چيزها از طريق انسان و اختيار و ارادهاي كه به او داده است تحقق پيدا كند مثلاً از اين كه بشر توانسته كامپيوتر بسازد مي فهميم قضا و قدر الهي به اين مسئله تعلق گرفته است خداوند خواسته است كه بشر با توجه به عقل و اراده و ساير تواناهايي كه به او داده است، كامپيوتر بسازد. خداست كه همه اسباب و شرائط لازم از جمله انسان و تواناهايي او را براي بوجود آمدن كامپيوتر فراهم كرد.
و مي دانيم كه در ازاء تواناهايي كه به بشر داده است از عقل و اراده و اختيار و ارسال و انزال كتب او را به تكاليف شرعي مكلّف كرده است كه در صورت تخلف از آنها او را عقاب خواهد كرد. البته اين تكاليف در حدّ توان بشر است و خارج از قدرت بشر نيست.[7]
يكي از تكاليفي كه بشر دارد حفظ دین و تعظیم شعائر دینی است لذا اگر کسانی با دین معارضه کنند و ایجاد فتنه کنند ما وظیفه داریم در مقابل انان ایستادگی کنیم و از کسانی که از دین دفاع می کنند حمایت کنیم.
بنابراين، قضا و قدر الهي در مورد مرگ و اجرای مراسم عزاداری منافاتي با هم ندارند همچنان که دفاع از تجاوز و تعدی برای حفظ جان و گرفتن دیه از قاتل نیز منافاتی با قضا و قدر الهي ندارد.
بر این اساس، تفسير درست از قضا و قدر الهى اين نيست كه انسان وظيفه و تكليف خود را انجام ندهد و كار را به عهده ى حوادث بگذارد.
حال با توجه به توضیحات داده شده، آيا مى توان گفت كه قضا و قدر الهي با برگزاری مراسم عزاداری امام حسین (ع) ناسازگارى دارند؟
همان طور كه اشاره شد، انسان بايد وظیفه خود را در امور دنیوی و اخروی ايفا كند و در اين عرصه، در رفتار يك انسان مؤمن در مقايسه با غير مؤمن وغير معتقد به قضا و قدر، هيچ نقصانى وجود ندارد; بلكه يك انسان مؤمن برخلاف انسان بى ايمان، با اعتقاد به قضا و قدر و اتكا به خداوند، به بزرگداشت بزرگان دین و کسانی که برای احیای دین متحمل مصائب و مشکلات شده اند مى پردازد.
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1- تحقیقی پیرامون نهضت عاشورا؛مرکز مطالعات وپاسخگویی به شبهات
2- عزادری علما ؛ ربانی خلخالی
پی نوشتها:
[1] ابن اثير، النهاية، مؤسسه اسماعيليان، قم، چاپ 4، 1364، ج 4، ص 78.
[2] احمد سياح، فرهنگ بزرگ جامع نوين، انتشارات اسلام تهران، ج 2، ص 1280.
[3] ر.ك: مرتضي مطهري، انسان و سرنوشت، انتشارات صدرا، ص 31.
[4] قرآن كريم، سوره بقره، آيه 117.
[5] ر.ك: مرتضي مطهري، انسان و سرنوشت، انتشارات صدرا، ص 31.
[6] ر.ك: محمد حسين طباطبائي، نهاية الحكمه، نشر اسلامي وابسته به جامعه مدرسين، ص 293.
[7] سوره بقره، آيه 286.
منبع: اندیشه قم
