پرسش :
آيا فرزندان هم حقي بر گردن پدر و مادر دارند يا آنها هر كاري كردند ما بايد بدون چون و چرا قبول كنيم؟ لطفاً توضيح دهيد.
پاسخ :
حق فرزند بر پدر و مادر
از نظر اسلام، فرزند بر پدر و مادر حقوقی دارد كه عبارتند از:
1. نام نيكو گذاشتن بر فرزند: رسول خدا در مقام تشويق پدران كه نام فرزندانشان را نيكو قرار دهند و از نامگذاري بد دوري نمايند فرمودند: براستي نخستين چيزي كه يكي از شما به فرزندش مي بخشد نام خوب است پس شما نيز نام نيكو بر فرزندان خود بگذاريد و بهترين نام ها عبدالله و عبدالرحمن، محمد، علي، حسن، حسين، جعفر، طالب، فاطمه و... مي باشد.[1]
2. عقيقه: گوسفند يا گاو يا شتري كه در هفتمين روز تولد كودك برايش قرباني مي كنند. امام صادق ـ عليه السلام ـ فرمودند: هر نوزادي در گرو عقيقه خويش است. منظور امام اين است كه عقيقه فداء و عوض نوزاد است.[2]
3. سعي در ازدواج فرزند: از حقوق پسر بر پدر، سعي در ازدواج نمودنش پس از رشد و بلوغ است؛ چنانچه از حقوق دختر، رساندنش به خانه شوهر است و والدين نمي توانند مانع شوهر كردنشان گردند.[3] در اين مورد پيامبر اكرم ـ صلي الله عليه و آله ـ فرمودند:
(من بلغ ولده النكاح و عنده ما ينكحه فلم ينكحه ثم احدث حدثاً فالاثم عليه)[4] يعني كسي كه فرزندش آمادة ازدواج است و پدر قدرت بر فراهم آوردن برنامه ازدواج براي فرزند دارد ولي اقدام نكند، اگر گناه و معصيتي براي فرزندش پيش آمد به عهدة پدر است.
4. تأمين رزق حلال: يكي ديگر از حقوقي كه فرزند بر گردن پدر دارد اين است كه روزي حلال به فرزند بدهد. چون يكي از عوامل سعادت يا شقاوت فرزند در گرو آن طعامي است كه مي خورد. پيامبر اكرم ـ صلي الله عليه و آله ـ فرمودند: (... و ان لا يرزقه الا طيباً)[5] يعني جز روزي پاك و حلال براي فرزندان به خانه نبرد.
5.تربيت ديني و تعليم قرآن: وظيفه ديگر پدر در قبال فرزند اين است كه معارف اسلامي در رأس آنها كتاب آسماني، قرآن مجيد را به او ياد دهد و از اوائل كودكي فرزند هم بايد آغاز كند. پيامبر اكرم در فرمايشي دارند (... و يعلمه القرآن)[6] و به او قرآن آموزش دهد.
6. آشنايي با اهل بيت(ع): پدر بايد چنان در شناساندن ائمه و پيامبران به فرزند كوشا باشد كه عشق و محبت آنها را در دل او بكارد پيامبر اكرم فرمودند: (... حب نبيكم و حبّ اهل بيته)[7] يعني او را دوستار پيامبران و ائمه قرار دهد.
7. آموزش اخلاق و رفتار نيكو: پيامبر اكرم (صلي الله عليه وآله)فرمودند: خدا رحمت كند پدر و مادري را كه در اثر اخلاق و رفتار و تربيت نيكوي خويش فرزندان را به نيكي به خود وا دارند. پرسيدند: چگونه؟حضرت درپاسخ فرمودند: كارهاي آسان را از او بپذيرد. و از واگذار كردن كارهاي دشوار به او صرفنظر نمايد. و بر او ظلم وستم ننمايد. و تندي و خشونت نكند. و گناهش را ببخشد. و مخفيانه در حقش دعا كند. و توفيقش را در همة امور از خداوند درخواست نمايد.[8]
حدنصاب اطاعت از والدين
در روايت آمده است كه: «لاطاعة لمخلوق في معصية الخالق»[9] اطاعت از بندگان خدا در معصيت خالق جايز نيست. نهي والدين در واجبات الهي و امر به محرمات تأثيري ندارد. اما در مستحبات ، مباحات ، مكروهات و واجبات كفايي بايد از والدين اطاعت كرد. و اگر باعث آزار و اذيت آنان مي شود، بايد اطاعت كرد. و اگر با اوامر و نواهي آنان مخالفت شود، از گناهان كبيره محسوب مي گردد. و از عقوق والدين شمرده مي شود. البته از جهات فقهي، اطاعت از والدين در بعضي از امور مهمّه كه باعث عُسر و حرج يا ضرر دنيوي و يا اخروي فوق العاده مي شود لازم نيست مانند اينكه فرزند را از ازدواج نهي كنند، در حالي كه فرزند نياز مبرم به ازدواج دارد. و اگر ازدواج نكند دچار گناه مي شود. و ايمان خود را از دست مي دهد و يا اينكه امر به طلاق و جدائي از همسر كنند در حالي كه جدائي زن و مرد باعث از هم پاشيدگي شيرازة زندگي و نابودي خانواده و فرزندان مي شود. در اين گونه موارد امر و نهي پدر و مادر، قابل اجرا نيست. مگر اينكه آنها مصالح و مفاسد عظيمه اي را در نظر داشته باشند كه در اين صورت فرزند بايد عاقلانه عمل نمايد.
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. حقوق والدين و فرزندان از ديدگاه اسلام، سيدمهدي علوي، چاپخانه علميه قم، چاپ اول.
2. حقوق والدين، ميرعظيمي، قم، كتابخانه حضرت ابوالفضل، سال 1369.
3. نظام خانواده در اسلام، حسين انصاريان، انتشارات ام ابيها، قم، چاپ باقري، پائيز 1379.
پی نوشتها:
[1] . مجلسي، محمدباقر، بحارالانوار، ج 104، ص 130، حديث 2.
[2] . محمد بن يعقوب كليني، كافي، ج 6، ص 24، باب العقيقه.
[3] . دستغيب، گناهان كبيره، نشرحاج محمد ضرابي، 1358، ص 144.
[4] . محمدي ري شهري، محمد، ميزان الحكمه، ج 10، ص 720.
[5] . همان، ميزان الحكمه، ج 10، ص 720.
[6] . همان مدرك.
[7] . همان مدرك.
[8] . وسائل، ج 15، ص 199، 86.
[9] . بحارالانوار، ج 16، ص 25.
منبع: اندیشه قم
حق فرزند بر پدر و مادر
از نظر اسلام، فرزند بر پدر و مادر حقوقی دارد كه عبارتند از:
1. نام نيكو گذاشتن بر فرزند: رسول خدا در مقام تشويق پدران كه نام فرزندانشان را نيكو قرار دهند و از نامگذاري بد دوري نمايند فرمودند: براستي نخستين چيزي كه يكي از شما به فرزندش مي بخشد نام خوب است پس شما نيز نام نيكو بر فرزندان خود بگذاريد و بهترين نام ها عبدالله و عبدالرحمن، محمد، علي، حسن، حسين، جعفر، طالب، فاطمه و... مي باشد.[1]
2. عقيقه: گوسفند يا گاو يا شتري كه در هفتمين روز تولد كودك برايش قرباني مي كنند. امام صادق ـ عليه السلام ـ فرمودند: هر نوزادي در گرو عقيقه خويش است. منظور امام اين است كه عقيقه فداء و عوض نوزاد است.[2]
3. سعي در ازدواج فرزند: از حقوق پسر بر پدر، سعي در ازدواج نمودنش پس از رشد و بلوغ است؛ چنانچه از حقوق دختر، رساندنش به خانه شوهر است و والدين نمي توانند مانع شوهر كردنشان گردند.[3] در اين مورد پيامبر اكرم ـ صلي الله عليه و آله ـ فرمودند:
(من بلغ ولده النكاح و عنده ما ينكحه فلم ينكحه ثم احدث حدثاً فالاثم عليه)[4] يعني كسي كه فرزندش آمادة ازدواج است و پدر قدرت بر فراهم آوردن برنامه ازدواج براي فرزند دارد ولي اقدام نكند، اگر گناه و معصيتي براي فرزندش پيش آمد به عهدة پدر است.
4. تأمين رزق حلال: يكي ديگر از حقوقي كه فرزند بر گردن پدر دارد اين است كه روزي حلال به فرزند بدهد. چون يكي از عوامل سعادت يا شقاوت فرزند در گرو آن طعامي است كه مي خورد. پيامبر اكرم ـ صلي الله عليه و آله ـ فرمودند: (... و ان لا يرزقه الا طيباً)[5] يعني جز روزي پاك و حلال براي فرزندان به خانه نبرد.
5.تربيت ديني و تعليم قرآن: وظيفه ديگر پدر در قبال فرزند اين است كه معارف اسلامي در رأس آنها كتاب آسماني، قرآن مجيد را به او ياد دهد و از اوائل كودكي فرزند هم بايد آغاز كند. پيامبر اكرم در فرمايشي دارند (... و يعلمه القرآن)[6] و به او قرآن آموزش دهد.
6. آشنايي با اهل بيت(ع): پدر بايد چنان در شناساندن ائمه و پيامبران به فرزند كوشا باشد كه عشق و محبت آنها را در دل او بكارد پيامبر اكرم فرمودند: (... حب نبيكم و حبّ اهل بيته)[7] يعني او را دوستار پيامبران و ائمه قرار دهد.
7. آموزش اخلاق و رفتار نيكو: پيامبر اكرم (صلي الله عليه وآله)فرمودند: خدا رحمت كند پدر و مادري را كه در اثر اخلاق و رفتار و تربيت نيكوي خويش فرزندان را به نيكي به خود وا دارند. پرسيدند: چگونه؟حضرت درپاسخ فرمودند: كارهاي آسان را از او بپذيرد. و از واگذار كردن كارهاي دشوار به او صرفنظر نمايد. و بر او ظلم وستم ننمايد. و تندي و خشونت نكند. و گناهش را ببخشد. و مخفيانه در حقش دعا كند. و توفيقش را در همة امور از خداوند درخواست نمايد.[8]
حدنصاب اطاعت از والدين
در روايت آمده است كه: «لاطاعة لمخلوق في معصية الخالق»[9] اطاعت از بندگان خدا در معصيت خالق جايز نيست. نهي والدين در واجبات الهي و امر به محرمات تأثيري ندارد. اما در مستحبات ، مباحات ، مكروهات و واجبات كفايي بايد از والدين اطاعت كرد. و اگر باعث آزار و اذيت آنان مي شود، بايد اطاعت كرد. و اگر با اوامر و نواهي آنان مخالفت شود، از گناهان كبيره محسوب مي گردد. و از عقوق والدين شمرده مي شود. البته از جهات فقهي، اطاعت از والدين در بعضي از امور مهمّه كه باعث عُسر و حرج يا ضرر دنيوي و يا اخروي فوق العاده مي شود لازم نيست مانند اينكه فرزند را از ازدواج نهي كنند، در حالي كه فرزند نياز مبرم به ازدواج دارد. و اگر ازدواج نكند دچار گناه مي شود. و ايمان خود را از دست مي دهد و يا اينكه امر به طلاق و جدائي از همسر كنند در حالي كه جدائي زن و مرد باعث از هم پاشيدگي شيرازة زندگي و نابودي خانواده و فرزندان مي شود. در اين گونه موارد امر و نهي پدر و مادر، قابل اجرا نيست. مگر اينكه آنها مصالح و مفاسد عظيمه اي را در نظر داشته باشند كه در اين صورت فرزند بايد عاقلانه عمل نمايد.
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. حقوق والدين و فرزندان از ديدگاه اسلام، سيدمهدي علوي، چاپخانه علميه قم، چاپ اول.
2. حقوق والدين، ميرعظيمي، قم، كتابخانه حضرت ابوالفضل، سال 1369.
3. نظام خانواده در اسلام، حسين انصاريان، انتشارات ام ابيها، قم، چاپ باقري، پائيز 1379.
پی نوشتها:
[1] . مجلسي، محمدباقر، بحارالانوار، ج 104، ص 130، حديث 2.
[2] . محمد بن يعقوب كليني، كافي، ج 6، ص 24، باب العقيقه.
[3] . دستغيب، گناهان كبيره، نشرحاج محمد ضرابي، 1358، ص 144.
[4] . محمدي ري شهري، محمد، ميزان الحكمه، ج 10، ص 720.
[5] . همان، ميزان الحكمه، ج 10، ص 720.
[6] . همان مدرك.
[7] . همان مدرك.
[8] . وسائل، ج 15، ص 199، 86.
[9] . بحارالانوار، ج 16، ص 25.
منبع: اندیشه قم
