پرسش :
شیوه‌های تربیت دینی چگونه است؟
پاسخ :
توجه و اهميت به مسايل ديني و سوق دادن خانواده و اطرافيان در جهت پايبندي و حرکت در اين مسير از خواسته ها و دغدغه هاي هر فرد متعهد و متديني است که مي خواهد با به کارگيري راهکارها و شيوه هاي تربيتي، اين مهم را تحقق بخشد تا اطرافيان او در سايه اين پايبندي و التزام به مسائل ديني، زندگي توأم، با آرامش و آسايش معنوي و روحي و بدور از درگيري هاي فردي و اجتماعي هنجار شکن داشته باشند. براي آن که بتوانيم به بهترين سبک و شيوه به اين خواسته دست يابيم لازم است توجه داشته باشيم که فرد مربی خود ساخته باید مبانی، اصول و شیوه‌های برگرفته از آن اصول و مبانی را بداند؛ با توجه به نامه شما به شکل نکته‌ای نکاتی در ادامه ذکر می‌شود:
1. براي تربيت افراد ابتدا بايستي آنها را خوب شناخت و به اقتضاي سن و شخصيت آن ها، نسبت به آنها برنامه‌ریزی تربیتی داشت. چرا که نحوه انتقال و بيان مطالب و دستورات ديني به تناسب هر سني متفاوت خواهد بود.
2. توجه به اين نکته بسيار مهم است که تربيت، امري تدريجي و دير بازده است. يعني چنين نيست که با گفتن يک جمله يا خواندن يک کتاب بتوان شخصي را مذهبي يا متخلق به اخلاق ديني بار آورد؛ بلکه اين کار نيازمند گذر زمان و صبر و حوصله فراوان است. در واقع بايد دانست که سعه صدر از شرايط اساسي براي مديريت هر جمع و جرياني است.
3. استفاده از روش هاي متنوع و مختلف تربيتي (با توجه به سن افراد) چون تشويق، تلقين، الگوسازي، تنبيه، ايجاد احساس رقابت، داستان گويي و... براي انتقال آموزه هاي ديني مؤثر خواهد بود.
4. زبان عمل، زباني بين المللي است که براي تربيت، خصوصاً فرزندان، بسيار تأثيرگذار خواهد بود. آنچه در آيات و احاديث زيادي نيز به آن سفارش شده است اشاره به همين نکته است. مثلا در آيه 2 و 3 سوره صف خداوند برخي انسان ها را به خاطر عمل نکردن به آنچه مي گويند توبيخ مي کند؛ يا آن که امام صادق ـ عليه السلام ـ مي فرمايد: «کونوا دعاة الناس بالخير بغير السنتکم»؛[1] يعني آنکه با رفتار و عمل خود ديگران را به کارها و امور خير راهنمايي و دعوت کنيد. لذا عمل کردن به دستورات دين و متدين بودن به آنچه آموزه هاي ديني ما، توصيه کرده است بسيار مهم خواهد بود.
5. در آموزش مسائل ديني بايد سعي کرد نقش نزديک کننده و انگيزاننده داشت، نه تحميل‌گر و تزريق کننده؛ لذا به کار گيري زبان تحميل و اجبار خصوصا در سنين نوجواني چه بسا اثري معکوس داشته باشد.
6. انسان موجودي است مرکب از روح و جسم که تربيت او نيز بايد با توجه به طبيعت ترکيبي او صورت گيرد. بنابر این، در عين اين که به دنبال آن هستيم که روش ها و سبک هاي آموزش اخلاق و مسايل ديني که با بعد روحي و معنوي انسان سروکار دارد را مورد توجه قرار دهيم، لازم است به نيازهاي مادي و طبيعي اطرافيان و خانواده نيز پرداخت و در صدد بود که خواسته هاي مادي آن ها در حد متعارف و معمول بر آورده شود.
7. زمان شروع تربيت و آموزش مسايل ديني اگر در سنين پايين تر صورت گيرد (البته با شيوه ها و ظرافت هاي خاص خود) پايداري و ماندگاري بيشتري را به همراه خواهد داشت؛ همانطور که در حديث آمده است که «انما القلب الحدث کالارض الخاليه ما القي فيها من شي قبلته»؛[2] دل و قلب نوجوان مانند زمين آماده اي است که از هر سبزه و گياهي خالي است هر بذري که در آن افشانده شود مي پذيرد و در آغوش خود به خوبي مي پرورد.
8. دوستان، اطرافيان و کساني که انسان با آن ها مراوده و آمد و شد دارد در جهت گيري نسبت به مسائل ديني و تمايل و رغبت افراد، مؤثر خواهند بود. لذا با هدايت و راهنمايي و کمک در نحوه انتخاب دوستان و اطرافيان مي توان به رشد ديني فرزندان کمک کرد.
9. حضور و شرکت فعال در مجالس و محافل مذهبي و برگزاري اين جلسات در خانواده به طور طبيعي، افراد خانواده را مرتبط با مسائل ديني و مذهبي خواهد کرد.
10 شرايط زماني و اجتماعي براي تربيت فرزندان را بايد مد نظر قرار داد. بایستی با توجه به ادبيات و ابزار دوران و زماني که آن ها با آن مواجه هستند بر آن ها آموزه هاي ديني را منتقل کرد. همان گونه که امام علي ـ عليه السلام ـ مي فرمايد: «فرزندان شما براي زمان غير از زمان شما هستند».[3] لذا نبايد توقع داشت که با همان ادبيات و ابزار که مثلا در زمان پدران ما موسوم بود الزاما با همان ادبيات و شيوه عمل کرد.
11. همان گونه که امام سجاد ـ عليه السلام ـ به درگاه خداوند عرض مي کند «اللهم اعني علي تربيتهم و تأديبهم»؛[4] خداوندا مرا در تربيت و تأديب فرزندانم ياري فرما، بسيار ضروري و لازم است که ما نيز خاضعانه و خاشعانه از خداوند منان بخواهيم که ما را در انجام اين وظيفه خطير و مهم ياري رساند.
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1ـ روش هاي پرورش احساس مذهبي (نماز) در کودکان، غلامعلي افروز.
2ـ پرورش مذهبي و اخلاق کودکان، علي قائمي.
3ـ اصول و روش هاي تربيت در اسلام، سيد احمد احمدي.
پی نوشتها:
[1]. محمدبن یعقوب کليني، الکافي، نشر اسلاميه، تهران، 1362ش، ج2، ص78.
[2]. محمدتقي فلسفي، الحديث (روايات تربيتي) تهران، نشر فرهنگ اسلامي، 1368ش، ج2، ص108.
[3]. نهج البلاغه، نامه 31.
[4]. صحيفه سجاديه، دعاي 25، دعائه عليه السلام لولده.
منبع: اندیشه قم
توجه و اهميت به مسايل ديني و سوق دادن خانواده و اطرافيان در جهت پايبندي و حرکت در اين مسير از خواسته ها و دغدغه هاي هر فرد متعهد و متديني است که مي خواهد با به کارگيري راهکارها و شيوه هاي تربيتي، اين مهم را تحقق بخشد تا اطرافيان او در سايه اين پايبندي و التزام به مسائل ديني، زندگي توأم، با آرامش و آسايش معنوي و روحي و بدور از درگيري هاي فردي و اجتماعي هنجار شکن داشته باشند. براي آن که بتوانيم به بهترين سبک و شيوه به اين خواسته دست يابيم لازم است توجه داشته باشيم که فرد مربی خود ساخته باید مبانی، اصول و شیوه‌های برگرفته از آن اصول و مبانی را بداند؛ با توجه به نامه شما به شکل نکته‌ای نکاتی در ادامه ذکر می‌شود:
1. براي تربيت افراد ابتدا بايستي آنها را خوب شناخت و به اقتضاي سن و شخصيت آن ها، نسبت به آنها برنامه‌ریزی تربیتی داشت. چرا که نحوه انتقال و بيان مطالب و دستورات ديني به تناسب هر سني متفاوت خواهد بود.
2. توجه به اين نکته بسيار مهم است که تربيت، امري تدريجي و دير بازده است. يعني چنين نيست که با گفتن يک جمله يا خواندن يک کتاب بتوان شخصي را مذهبي يا متخلق به اخلاق ديني بار آورد؛ بلکه اين کار نيازمند گذر زمان و صبر و حوصله فراوان است. در واقع بايد دانست که سعه صدر از شرايط اساسي براي مديريت هر جمع و جرياني است.
3. استفاده از روش هاي متنوع و مختلف تربيتي (با توجه به سن افراد) چون تشويق، تلقين، الگوسازي، تنبيه، ايجاد احساس رقابت، داستان گويي و... براي انتقال آموزه هاي ديني مؤثر خواهد بود.
4. زبان عمل، زباني بين المللي است که براي تربيت، خصوصاً فرزندان، بسيار تأثيرگذار خواهد بود. آنچه در آيات و احاديث زيادي نيز به آن سفارش شده است اشاره به همين نکته است. مثلا در آيه 2 و 3 سوره صف خداوند برخي انسان ها را به خاطر عمل نکردن به آنچه مي گويند توبيخ مي کند؛ يا آن که امام صادق ـ عليه السلام ـ مي فرمايد: «کونوا دعاة الناس بالخير بغير السنتکم»؛[1] يعني آنکه با رفتار و عمل خود ديگران را به کارها و امور خير راهنمايي و دعوت کنيد. لذا عمل کردن به دستورات دين و متدين بودن به آنچه آموزه هاي ديني ما، توصيه کرده است بسيار مهم خواهد بود.
5. در آموزش مسائل ديني بايد سعي کرد نقش نزديک کننده و انگيزاننده داشت، نه تحميل‌گر و تزريق کننده؛ لذا به کار گيري زبان تحميل و اجبار خصوصا در سنين نوجواني چه بسا اثري معکوس داشته باشد.
6. انسان موجودي است مرکب از روح و جسم که تربيت او نيز بايد با توجه به طبيعت ترکيبي او صورت گيرد. بنابر این، در عين اين که به دنبال آن هستيم که روش ها و سبک هاي آموزش اخلاق و مسايل ديني که با بعد روحي و معنوي انسان سروکار دارد را مورد توجه قرار دهيم، لازم است به نيازهاي مادي و طبيعي اطرافيان و خانواده نيز پرداخت و در صدد بود که خواسته هاي مادي آن ها در حد متعارف و معمول بر آورده شود.
7. زمان شروع تربيت و آموزش مسايل ديني اگر در سنين پايين تر صورت گيرد (البته با شيوه ها و ظرافت هاي خاص خود) پايداري و ماندگاري بيشتري را به همراه خواهد داشت؛ همانطور که در حديث آمده است که «انما القلب الحدث کالارض الخاليه ما القي فيها من شي قبلته»؛[2] دل و قلب نوجوان مانند زمين آماده اي است که از هر سبزه و گياهي خالي است هر بذري که در آن افشانده شود مي پذيرد و در آغوش خود به خوبي مي پرورد.
8. دوستان، اطرافيان و کساني که انسان با آن ها مراوده و آمد و شد دارد در جهت گيري نسبت به مسائل ديني و تمايل و رغبت افراد، مؤثر خواهند بود. لذا با هدايت و راهنمايي و کمک در نحوه انتخاب دوستان و اطرافيان مي توان به رشد ديني فرزندان کمک کرد.
9. حضور و شرکت فعال در مجالس و محافل مذهبي و برگزاري اين جلسات در خانواده به طور طبيعي، افراد خانواده را مرتبط با مسائل ديني و مذهبي خواهد کرد.
10 شرايط زماني و اجتماعي براي تربيت فرزندان را بايد مد نظر قرار داد. بایستی با توجه به ادبيات و ابزار دوران و زماني که آن ها با آن مواجه هستند بر آن ها آموزه هاي ديني را منتقل کرد. همان گونه که امام علي ـ عليه السلام ـ مي فرمايد: «فرزندان شما براي زمان غير از زمان شما هستند».[3] لذا نبايد توقع داشت که با همان ادبيات و ابزار که مثلا در زمان پدران ما موسوم بود الزاما با همان ادبيات و شيوه عمل کرد.
11. همان گونه که امام سجاد ـ عليه السلام ـ به درگاه خداوند عرض مي کند «اللهم اعني علي تربيتهم و تأديبهم»؛[4] خداوندا مرا در تربيت و تأديب فرزندانم ياري فرما، بسيار ضروري و لازم است که ما نيز خاضعانه و خاشعانه از خداوند منان بخواهيم که ما را در انجام اين وظيفه خطير و مهم ياري رساند.
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1ـ روش هاي پرورش احساس مذهبي (نماز) در کودکان، غلامعلي افروز.
2ـ پرورش مذهبي و اخلاق کودکان، علي قائمي.
3ـ اصول و روش هاي تربيت در اسلام، سيد احمد احمدي.
پی نوشتها:
[1]. محمدبن یعقوب کليني، الکافي، نشر اسلاميه، تهران، 1362ش، ج2، ص78.
[2]. محمدتقي فلسفي، الحديث (روايات تربيتي) تهران، نشر فرهنگ اسلامي، 1368ش، ج2، ص108.
[3]. نهج البلاغه، نامه 31.
[4]. صحيفه سجاديه، دعاي 25، دعائه عليه السلام لولده.
منبع: اندیشه قم
