پرسش :
چگونه مي توانم جشن تكليف جذاب براي فرزندم بگيرم و اين جشن چه ويژگي هايي داشته باشد كه اثرات تربيتي آن در ذهن او و ديگران مثبت باشد؟
پاسخ :
مقدمه: يكي از حساس ترين مراحل زندگي انسان، دوران بلوغ و رسيدن به سن تكليف شرعي است. از نظر اسلام اين قسمت از زندگي انسان، بسيار اهميت دارد. در اين دوران است كه بناي اساسي شخصيت فردي و اجتماعي جوان پايه ريزي مي شود. در اين دوران حساس، جوان واقعاً نمي داند چه کار كند و چه چيزي در وجود او دارد اتفاق مي افتد.تغييرهاي عمومي بدن و تأثيرهاي رواني آن، چنان سريع و همه جانبه است كه او را دچار تشويش و نگراني مي كند و برخوردها و ارتباط هاي او را با اطرافيان و خانواده اش دچار مشكل مي سازد. در اين زمان است كه او شديداً نياز به صحبت دارد و در پي يافتن يك نقطه اتكاي رواني و روحي است. دوست دارد ديگران به شخصيتش احترام بگذارند. و او را مورد توجه قرار داده و به حساب آورند، بنابراين والدين و مربيان بايد به او مسئوليت بدهند تا شخصيتش شكوفا گردد. همچنين والدين و مربيان مي توانند با برپايي مراسم ويژه، همانند مناسبت هاي اسلامي، از قبيل عيد قربان، غدير و فطر، اين روز مهم بلوغ شرعي را براي هميشه در ذهن و باور نوجوان جاودانه سازند.
معنا و مفهوم تكليف:
تكليف در اصطلاح لغوي، از ريشه «كلفت» به معناي سختي و دشواري مي آيد. و غرض اين است كه نوجوان با نايل شدن به اين مرحله از زندگي، خود را پذيراي اعمال و افعالي نمايد كه در شرع، فرايض و واجبات نام گرفته اند. و قبل از اين مرحله و در سنين كودكي، موظف به انجام آنها نبوده است. اين كه چرا به اين مجموعه از اعمال و عبادات، تكليف اطلاق مي شود، نكته اي است كه بايد ريشة آن را در طبيعت انسان جستجو نمود. طبيعت انسان آميخته با نوعي تساهل و تسامح است. به گونه اي كه عنصر راحت طلبي و آسان گرايي در وجود او از چيرگي و قدرتي خاص برخوردار است. در حالي كه عبادت و فرايض، با نوعي زحمت و در مواردي با سختي و مشقت همراه است. و انجام آنها مستلزم غلبه بر طبع آسان گراي ا نسان مي باشد. انسان بايد با بهره گيري از نيروي اراده بر جاذبه هاي طبيعت خويش، فايق گردد تا موفق به انجام تمامي فرايض شود.[1] البته والدين مي توانند با تربيت صحيح، افزايش بينش فرد، و برنامه هاي متنوع اين تكاليف را شيرين كنند تا فرد از آن استقبال كند.
سنت حسنة جشن تكليف:
در گذشته بعضي از علماي بزرگ ما، فرا رسيدن دوران بلوغ و تكليف را براي نوجوانان خود جشن مي گرفتند. و بزرگان را دعوت نموده و در مراسم باشكوهي از او به عنوان يك فرد بالغ نام برده و حضار مجلس نيز به او تبريك مي گفتند. و بدين طريق به او مي فهمانيدند كه اين مرحله از زندگي شما، سرآغاز حيات با ارزش و جديد است، كه همانند ساير بزرگسالان رشد يافته، مورد خطاب خداوند قرار مي گيري و مسئوليت پيدا مي كني و بايد خود تصميم بگيري تو داراي شخصيت مستقل شده اي و در رفت و آمدها، در نشست و برخاست ها و در ارتباط با ديگران بايد حريم و حدود الهي را رعايت كني. و بدين سان، با او به عنوان يك شخصيت رشد يافته، رفتار مي كردند. و همين امر به پرورش و رشد روحي و رواني او كمك مي كرد و كم كم او را براي پذيرفتن وظايف پر مسئوليت زندگي آينده خود آماده مي ساخت. بنابراين والدين و مسئولين نيز مي توانند با برپايي مراسم جشن، اين روز مهم را گرامي داشته، تا نوجوان كم كم خود را براي انجام وظايف شرعي خود آماده سازد. ولي آنچه در اين ميان حائز اهميت است، محتواي اين مراسم و جشن است، كه هر چقدر روح معنوي در آن حاكم باشد، اثرات مثبتي خواهد داشت.[2]
ويژگي هاي جشن تكليف:
1. هديه: هديه دادن به نوجوان در تثبيت اين روز مهم، عملي ارزنده است. حتي در روابط انساني ميان مؤمنين و اعضاي خانواده نيز توصيه شده است كه به يكديگر هديه بدهيد تا محبت ها بيشتر شود. لكن بايد دقت نمود كه هدايا صرفاً در جهت مصرف گرايي و تجمل پرستي نباشد، بلكه به نحوي در بر گيرندة روح اسلامي و عبادي باشد. مثلاً اهداي كتب مفيد و خواندني، داستان هاي اخلاقي و ا جتماعي، شرح حال و سيره انسان هاي بزرگ و خود ساخته، كارها و بازي هاي فكري و از اين قبيل، مي تواند تأثير مثبت و سازنده اي در نوجوان به وجود آورد. چنانچه والدين و اوليا احساس كردند كه نوجوان به جهت علايق دنيوي، به هداياي گران قيمت، بيش از حد اعتدال علاقمند شده است و روح مصرف و دنيا گرايي در او تقويت شده است، با آگاهي بخشيدن به وي و گفتگوهاي سازنده اخلاقي، او را متوجه ارزش فكري و معنوي هديه نمائيد، تا تعادل لازم در او بوجود آيد.[3]
2. لباس: استفاده از لباس سفيد و تميز براي چنين روزي، به خصوص براي دختران همراه با مقنعة سفيد و احياناً چادر سفيد، در جهت جاودانگي روز تكليف، تأثير بسيار خوبي خواهد داشت.علاوه بر آن در روايات و احاديث اسلامي، به استفاده از لباس سفيد و تميز براي عبادت توصيه فراواني شده است.[4]
3. خاطره اي شيرين: تهيه و تدارك مجموعه اي از وسايل رشد معنوي براي نوجوان مي تواند خاطره اي فراموش نشدني به ارمغان بياورد. اين امر كه به ذوق و سليقه خاص اولياء و مربيان بستگي دارد،در برخي از خانواده ها و مدارس انجام گرفته است. مثلاً براي پسران آماده نمودن جانماز مرتب و نو همراه سجادة مناسب و شيشة كوچكي از عطر خوب و تسبيح، و براي دختران، چادر نماز و مقنعه سفيد و متناسب، به همراه يك جلد كلام الله مجيد و يك جلد كتاب دعا كه همگي نو و با سليقه تهيه شده باشد و اهداي آنها به نوجوان، تأثيري به سزا در روحيات او خواهد داشت. و اولين ارتباط رسمي و جدّي او را با خدا، در هاله اي از نورانيت و عطر دل انگيز معنويت قرار خواهد داد و براي هميشه در انديشه و قلب او جاودان خواهد ساخت.
4. دعوت دوستان و همسالان: اگر اين جشن در منزل، توسط خانواده صورت مي گيرد، بهتر است با دعوت از همسالان و همكلاسي هاي نوجوان، همچنين بستگان، دوستان و خانواده هايي كه تناسب لازم را با اين فضاي اخلاقي و معنوي دارند، تأثير گذاري اين جشن را افزايش داد. و علاوه بر آن، خاطرة با عظمت اين رسم خدا پسندانه را در شخصيت و روحية همسالان و دوستان نوجوان، زنده نگه داشت كه در عين حال، نوجوان مكلف نيز توسط دوستان و حضور آنان مورد تشويق مناسب قرار مي گيرد.[5] بهتر است از اين فضا هاي معنوي عكس هايي گرفته شود تا وقتي كه فرد در زمان هاي مختلفي به آن نگاه مي كند متوجه قداست تكليف و جايگاه او نزد خدا و خاطره هاي شيرين جشن تكليف و زحمات والدين خود شود.
5. افزايش بينش: حضور فردي آگاه و واجد شرايط، به عنوان سخنگو در اين جشن، يقيناً مي تواند در جهت توجيه اهداف والاي جشن و انگيزه برگزاري آن كه از روح قداست و معنويت برخوردار است، سازنده باشد. لازم است چنين فردي با جملات و كلماتي بسيار روان و ساده و با ذكر حكاياتي شيرين و دلچسب، با زبان خاص خود آنان سخن گويد. بديهي است كه با در نظر گرفتن شرايط نوجوان، اين سخنراني نبايد طولاني و خسته كننده باشد، بلكه به صورتي جذاب و مختصر و مفيد و حداكثر به مدت 30ـ20 دقيقه انجام شود.[6]
6. مكان و زمان: در جايي كه جشن تكليف برگزار مي شود، مي توان با ذوق و سليقه خاصي، فضاي معنوي و روحاني مناسبي ايجاد نمود. مثلاً با تعدادي شمع روشن، آواي دلنشين قرآن، استفاده از مقواهاي رنگي كه شعارهاي جالبي همچون «روز تولد معنوي تو را تبريك مي گوييم» و يا «اين جشن بزرگ تكليف بر شما مبارك باد»، «روز پيوستن تو را به صف موحّدان تبريك مي گوييم»، و غيره مي توان بر شكوه و عظمت اين جشن افزود.[7]
7 دعوت نامه: تنظيم دعوتنامه مناسب همراه با جزوه اي مختصر و مفيد در زمينة «جشن تكليف» براي والدين و ارسال آن به منازل، در جهت توجيه خانواده ها و هماهنگي آنان با مدرسه در برپايي هر چه بهتر و مؤثرتر اين مراسم بسيار مناسب خواهد بود.[8]
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. راهنماي سعادت، سيد بن طاووس، مترجم، سيد محمد باقر شهيدي گلپايگاني،تهران، انتشارات سعدي، 1341.
2. جشن تكليف، محمدي ري شهري، نشر دارالحديث قم.
پی نوشتها:
[1] . شرفي، محمد رضا، دنياي نوجوان، مؤسسه فرهنگي منادي تربيت، چاپ ششم، 1383، ص 96.
[2] . فرهاديان، رضا، والدين و مربيان مسئول، دفتر تبليغات اسلامي، چاپ اول، 1373، ص 103.
[3] . شرفي، محمد رضا، دنياي نوجوان، ص104.
[4] . دنياي نوجوان، ص 104.
[5] . همان.
[6] . شرفي، محمدرضا، دنياي نوجوان، ص 105.
[7] . همان.
[8] . همان.
منبع: اندیشه قم
مقدمه: يكي از حساس ترين مراحل زندگي انسان، دوران بلوغ و رسيدن به سن تكليف شرعي است. از نظر اسلام اين قسمت از زندگي انسان، بسيار اهميت دارد. در اين دوران است كه بناي اساسي شخصيت فردي و اجتماعي جوان پايه ريزي مي شود. در اين دوران حساس، جوان واقعاً نمي داند چه کار كند و چه چيزي در وجود او دارد اتفاق مي افتد.تغييرهاي عمومي بدن و تأثيرهاي رواني آن، چنان سريع و همه جانبه است كه او را دچار تشويش و نگراني مي كند و برخوردها و ارتباط هاي او را با اطرافيان و خانواده اش دچار مشكل مي سازد. در اين زمان است كه او شديداً نياز به صحبت دارد و در پي يافتن يك نقطه اتكاي رواني و روحي است. دوست دارد ديگران به شخصيتش احترام بگذارند. و او را مورد توجه قرار داده و به حساب آورند، بنابراين والدين و مربيان بايد به او مسئوليت بدهند تا شخصيتش شكوفا گردد. همچنين والدين و مربيان مي توانند با برپايي مراسم ويژه، همانند مناسبت هاي اسلامي، از قبيل عيد قربان، غدير و فطر، اين روز مهم بلوغ شرعي را براي هميشه در ذهن و باور نوجوان جاودانه سازند.
معنا و مفهوم تكليف:
تكليف در اصطلاح لغوي، از ريشه «كلفت» به معناي سختي و دشواري مي آيد. و غرض اين است كه نوجوان با نايل شدن به اين مرحله از زندگي، خود را پذيراي اعمال و افعالي نمايد كه در شرع، فرايض و واجبات نام گرفته اند. و قبل از اين مرحله و در سنين كودكي، موظف به انجام آنها نبوده است. اين كه چرا به اين مجموعه از اعمال و عبادات، تكليف اطلاق مي شود، نكته اي است كه بايد ريشة آن را در طبيعت انسان جستجو نمود. طبيعت انسان آميخته با نوعي تساهل و تسامح است. به گونه اي كه عنصر راحت طلبي و آسان گرايي در وجود او از چيرگي و قدرتي خاص برخوردار است. در حالي كه عبادت و فرايض، با نوعي زحمت و در مواردي با سختي و مشقت همراه است. و انجام آنها مستلزم غلبه بر طبع آسان گراي ا نسان مي باشد. انسان بايد با بهره گيري از نيروي اراده بر جاذبه هاي طبيعت خويش، فايق گردد تا موفق به انجام تمامي فرايض شود.[1] البته والدين مي توانند با تربيت صحيح، افزايش بينش فرد، و برنامه هاي متنوع اين تكاليف را شيرين كنند تا فرد از آن استقبال كند.
سنت حسنة جشن تكليف:
در گذشته بعضي از علماي بزرگ ما، فرا رسيدن دوران بلوغ و تكليف را براي نوجوانان خود جشن مي گرفتند. و بزرگان را دعوت نموده و در مراسم باشكوهي از او به عنوان يك فرد بالغ نام برده و حضار مجلس نيز به او تبريك مي گفتند. و بدين طريق به او مي فهمانيدند كه اين مرحله از زندگي شما، سرآغاز حيات با ارزش و جديد است، كه همانند ساير بزرگسالان رشد يافته، مورد خطاب خداوند قرار مي گيري و مسئوليت پيدا مي كني و بايد خود تصميم بگيري تو داراي شخصيت مستقل شده اي و در رفت و آمدها، در نشست و برخاست ها و در ارتباط با ديگران بايد حريم و حدود الهي را رعايت كني. و بدين سان، با او به عنوان يك شخصيت رشد يافته، رفتار مي كردند. و همين امر به پرورش و رشد روحي و رواني او كمك مي كرد و كم كم او را براي پذيرفتن وظايف پر مسئوليت زندگي آينده خود آماده مي ساخت. بنابراين والدين و مسئولين نيز مي توانند با برپايي مراسم جشن، اين روز مهم را گرامي داشته، تا نوجوان كم كم خود را براي انجام وظايف شرعي خود آماده سازد. ولي آنچه در اين ميان حائز اهميت است، محتواي اين مراسم و جشن است، كه هر چقدر روح معنوي در آن حاكم باشد، اثرات مثبتي خواهد داشت.[2]
ويژگي هاي جشن تكليف:
1. هديه: هديه دادن به نوجوان در تثبيت اين روز مهم، عملي ارزنده است. حتي در روابط انساني ميان مؤمنين و اعضاي خانواده نيز توصيه شده است كه به يكديگر هديه بدهيد تا محبت ها بيشتر شود. لكن بايد دقت نمود كه هدايا صرفاً در جهت مصرف گرايي و تجمل پرستي نباشد، بلكه به نحوي در بر گيرندة روح اسلامي و عبادي باشد. مثلاً اهداي كتب مفيد و خواندني، داستان هاي اخلاقي و ا جتماعي، شرح حال و سيره انسان هاي بزرگ و خود ساخته، كارها و بازي هاي فكري و از اين قبيل، مي تواند تأثير مثبت و سازنده اي در نوجوان به وجود آورد. چنانچه والدين و اوليا احساس كردند كه نوجوان به جهت علايق دنيوي، به هداياي گران قيمت، بيش از حد اعتدال علاقمند شده است و روح مصرف و دنيا گرايي در او تقويت شده است، با آگاهي بخشيدن به وي و گفتگوهاي سازنده اخلاقي، او را متوجه ارزش فكري و معنوي هديه نمائيد، تا تعادل لازم در او بوجود آيد.[3]
2. لباس: استفاده از لباس سفيد و تميز براي چنين روزي، به خصوص براي دختران همراه با مقنعة سفيد و احياناً چادر سفيد، در جهت جاودانگي روز تكليف، تأثير بسيار خوبي خواهد داشت.علاوه بر آن در روايات و احاديث اسلامي، به استفاده از لباس سفيد و تميز براي عبادت توصيه فراواني شده است.[4]
3. خاطره اي شيرين: تهيه و تدارك مجموعه اي از وسايل رشد معنوي براي نوجوان مي تواند خاطره اي فراموش نشدني به ارمغان بياورد. اين امر كه به ذوق و سليقه خاص اولياء و مربيان بستگي دارد،در برخي از خانواده ها و مدارس انجام گرفته است. مثلاً براي پسران آماده نمودن جانماز مرتب و نو همراه سجادة مناسب و شيشة كوچكي از عطر خوب و تسبيح، و براي دختران، چادر نماز و مقنعه سفيد و متناسب، به همراه يك جلد كلام الله مجيد و يك جلد كتاب دعا كه همگي نو و با سليقه تهيه شده باشد و اهداي آنها به نوجوان، تأثيري به سزا در روحيات او خواهد داشت. و اولين ارتباط رسمي و جدّي او را با خدا، در هاله اي از نورانيت و عطر دل انگيز معنويت قرار خواهد داد و براي هميشه در انديشه و قلب او جاودان خواهد ساخت.
4. دعوت دوستان و همسالان: اگر اين جشن در منزل، توسط خانواده صورت مي گيرد، بهتر است با دعوت از همسالان و همكلاسي هاي نوجوان، همچنين بستگان، دوستان و خانواده هايي كه تناسب لازم را با اين فضاي اخلاقي و معنوي دارند، تأثير گذاري اين جشن را افزايش داد. و علاوه بر آن، خاطرة با عظمت اين رسم خدا پسندانه را در شخصيت و روحية همسالان و دوستان نوجوان، زنده نگه داشت كه در عين حال، نوجوان مكلف نيز توسط دوستان و حضور آنان مورد تشويق مناسب قرار مي گيرد.[5] بهتر است از اين فضا هاي معنوي عكس هايي گرفته شود تا وقتي كه فرد در زمان هاي مختلفي به آن نگاه مي كند متوجه قداست تكليف و جايگاه او نزد خدا و خاطره هاي شيرين جشن تكليف و زحمات والدين خود شود.
5. افزايش بينش: حضور فردي آگاه و واجد شرايط، به عنوان سخنگو در اين جشن، يقيناً مي تواند در جهت توجيه اهداف والاي جشن و انگيزه برگزاري آن كه از روح قداست و معنويت برخوردار است، سازنده باشد. لازم است چنين فردي با جملات و كلماتي بسيار روان و ساده و با ذكر حكاياتي شيرين و دلچسب، با زبان خاص خود آنان سخن گويد. بديهي است كه با در نظر گرفتن شرايط نوجوان، اين سخنراني نبايد طولاني و خسته كننده باشد، بلكه به صورتي جذاب و مختصر و مفيد و حداكثر به مدت 30ـ20 دقيقه انجام شود.[6]
6. مكان و زمان: در جايي كه جشن تكليف برگزار مي شود، مي توان با ذوق و سليقه خاصي، فضاي معنوي و روحاني مناسبي ايجاد نمود. مثلاً با تعدادي شمع روشن، آواي دلنشين قرآن، استفاده از مقواهاي رنگي كه شعارهاي جالبي همچون «روز تولد معنوي تو را تبريك مي گوييم» و يا «اين جشن بزرگ تكليف بر شما مبارك باد»، «روز پيوستن تو را به صف موحّدان تبريك مي گوييم»، و غيره مي توان بر شكوه و عظمت اين جشن افزود.[7]
7 دعوت نامه: تنظيم دعوتنامه مناسب همراه با جزوه اي مختصر و مفيد در زمينة «جشن تكليف» براي والدين و ارسال آن به منازل، در جهت توجيه خانواده ها و هماهنگي آنان با مدرسه در برپايي هر چه بهتر و مؤثرتر اين مراسم بسيار مناسب خواهد بود.[8]
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. راهنماي سعادت، سيد بن طاووس، مترجم، سيد محمد باقر شهيدي گلپايگاني،تهران، انتشارات سعدي، 1341.
2. جشن تكليف، محمدي ري شهري، نشر دارالحديث قم.
پی نوشتها:
[1] . شرفي، محمد رضا، دنياي نوجوان، مؤسسه فرهنگي منادي تربيت، چاپ ششم، 1383، ص 96.
[2] . فرهاديان، رضا، والدين و مربيان مسئول، دفتر تبليغات اسلامي، چاپ اول، 1373، ص 103.
[3] . شرفي، محمد رضا، دنياي نوجوان، ص104.
[4] . دنياي نوجوان، ص 104.
[5] . همان.
[6] . شرفي، محمدرضا، دنياي نوجوان، ص 105.
[7] . همان.
[8] . همان.
منبع: اندیشه قم
