پرسش :
جوانان چه نقشي در شکل گيري و پيروزي انقلاب اسلامي داشتند ؟
پاسخ :
قشر جوان در هر جامعهای به لحاظ برخورداری از توان، انرژی و استعدادهای فراوان قادر است، نقش تعیین كنندهای در آینده آن جامعه داشته باشد . جوانان در هر جامعهای سرمایه اصلی آن جامعه محسوب میگردند كه میتوانند زمینههای رشد و پیشرفت آن جامعه را در عرصههای مختلف علمی، فرهنگی، اقتصادی، سیاسی، هنری،ورزشی و... فراهم نمایند. در كشور ما نیز نسل جوان، سهم بزرگی از تحولات و پیشرفتهای كشور را بر عهده داشته و شاهد حضور جوانان در عرصههای مختلف از شكلگیری انقلاب گرفته تا پیروزی آن و پس از پیروزی انقلاب اسلامی بوده و هستیم. نوشتار حاضر كنكاشی است هر چند مختصر در خصوص نقش جوانان در شكلگیری و پیروزی انقلاب اسلامی، در بررسی و تحلیل این موضوع، نگاهی خواهیم داشت به نحوه برخورد رژیم گذشته با جوانان و ویژگیهای جوانان قبل از انقلاب تا درك صحیحی از چرایی حضور جوانان در شكل گیری انقلاب اسلامی و همراه شدن آنان با اهداف اين انقلاب داشته باشیم سپس عرصهها و مراكز اصلی حضور جوانان و فعالیت آنان در شكل گیری انقلاب اسلامی را مورد ارزیابی قرار میدهیم و در پایان نقش جوانان در انقلاب اسلامی را از دیدگاه امام خمینی (ره) از نظر میگذرانیم.
جوانان و رژیم گذشته
جوانان در رژیم گذشته مورد بیمهری قرار گرفته و توانمندیها و تواناییهای آنان نادیده گرفته میشد. خلاقیت، نوآوری و... جایی در رژیم گذشته نداشت، دغدغه اصلی آن رژیم، حاكم ساختن فرهنگ غربی در كشور و گرایش به غرب تحت لوای رسیدن به تمدن و پیشرفت بود با چنین تفكری فرهنگ دینی و ملی مورد بی توجهی قرار گرفته و با ارزشها و باورهای دینی مقابله میشد و تلاش مي گرديد جوانان را با تشویق به فساد و مراكز فحشاء و دامن زدن به آن، نسبت به فرهنگ و سرنوشت كشور بیتفاوت نموده ، فكر و خلاقیت را از آنها گرفته و این عناصر سازنده كشور را به عناصری بیتأثیر و بیمصرف تبدیل سازند مرحوم امام در این باره فرمودند: «اصل برنامه این بوده است كه جوانهای ما را به فساد بكشند برای اینكه مبادا یك قدرتی در مقابلشان قیام كند... اینها میخواستند هر فكری را كه احتمال بدهند كه این فكر در مقابل آنهاست از بین ببرند... مراكز فسادی كه سرتاسر مملكت بود جوانها را مشغول میكرد به امور شهوانی كه به كلی افكار را از دستشان میگرفت.»[1] «آنها بنا داشتند جوانهای ما را فاسد كنند تا اینكه بی تفاوت بشوند راجع به مسایل خودشان و هر قضیهای و هر بلایی سرشان بیاید... این جوان دیگر نمیتواند فكر بكند به این كه سر مملكت چه آمده است.»[2] در چنین شرایطی نهضت اسلامی و آرمانهای بلند امام (ره) موجب آگاهی و بیداری جوانان شد، آنان هویت از دست رفته خویش را در این نهضت یافتند و امام (ره) به آنان شخصیت و هویت بخشید، آنان كه میدیدند منابع سرشار كشور پیش چشمان ملت توسط اجانب به یغما برده شده و دولتمردان وقت تنها به فكر عیش و نوش خویش هستند و توجهی به كشور و مردم ندارند، سعادت و رهایی از چنگال ظلم و بیعدالتی را در آرمانهای بلند امام یافتند و نهضت اسلام خواهی و عدالت طلبی امام را با دل و جان همراهی كردند . به تعبیر زیبای شهید مطهری ندای امام خمینی (ره) از قلب فرهنگ و از اعماق تاریخ و از ژرفای روح این ملت بر میخاست، مردمی كه در طول چهارده قرن حماسه محمد، علی، زهرا، حسین، زینب، سلمان، ابوذر... و صدها هزار زن و مرد دیگر را شنیده بودند و این حماسهها با روحشان عجین شده بود، بار دیگر همان ندای آشنا را از حلقوم این مرد شنیدند علی را و حسین را در چهره او دیدند او را آینه تمام نمای فرهنگ خود كه تحقیر شده بود تشخیص دادند، امام چه كرد؟ او به مردم شخصیت داد، خود واقعی و هویت اسلامی آنها را به آنان بازگرداند، آنها را از حالت خودباختگی خارج كرد این بزرگترین هدیهای بود كه رهبر به ملت داد او توانست ایمان از دست رفته مردم را به آنها بازگرداند و آنها را به خودشان مؤمن كند.»[3]
مراكز اصلی حضور جوانان در شكل گیری انقلاب اسلامی
سه مركز عمده در روند انقلاب اسلامی نقش تعیین كنندهای داشتند، این مراكز كه پایگاهها و كانونهای اصلی مبارزه و انقلاب بودند در تعمیق و گسترش آرمانها و شعارهای انقلاب اسلامی و پیشبرد نهضت تأثیر بسزایی داشتند و مراكز اصلی حضور جوانان در شكلگیری و پیروزی انقلاب اسلامی محسوب میشدند بگونهای كه نام این مراكز تداعی كننده حضور پرشور جوانان و آمیخته با نام آنان بود. این سه مركز عبارت بودند از مسجد، حوزه علمیه و دانشگاه كه ما به صورت گذرا اشارهای خواهیم داشت به نقش جوانان در این مراكز، در پیشبرد اهداف انقلاب و به ثمر رساندن آن؛
الف) مساجد
مساجد یكی از مراكز و پایگاههای اصلی در روند شكلگیری انقلاب اسلامی بودند فعالیتهای مختلف مبارزین به ویژه جوانان در مساجد و نماز جماعت، سخنرانی،ارشاد و تبلیغ، تجهیز مبارزان انقلابی و اطلاع رسانی این نهاد مقدس را به عنوان اصلیترین پایگاه نهضت قرار داد و مسجد توانست نقش دیرینه خود را در صدر اسلام بازیابد.[4]
روحانیت مبارز در سنگر محراب و منبر به تبیین تفكر سیاسی اسلام و نشر اهداف نهضت و افشاگری در زمینه فجایع رژیم ستمشاهی و آثار شوم سلطه خارجی و توطئههای استكبار جهانی پرداخت و با بازگو كردن بیانیهها و اعلامیهها و سخنان رهبر انقلاب، آگاهی مردم به ویژه نسل جوان را نسبت به آرمانهای اسلامی و فجایع نظام ستمشاهی رشد و تعمیق بخشید. حضور جوانان در مساجد و ارتباط آنان با روحانیت مساجد را در متن مبارزات مردمی قرار داده بود . نیكی آركدی نویسنده و محقق آمریكایی معتقد است «طبقه وسیعی از تحصیل كردهها، دانشجویان طبقه سیاسی جدید و تهیدستان شهری تحت تأثیر و سازماندهی مساجد ستون فقرات سیاست نوین مردمی را فراهم ساختند.»[5] حضور جوانان در مساجد و فعالیتهای مختلف مبارزاتی آنان و نقش محوری مساجد در پیشبرد اهداف نهضت اسلامی، موجبات نگرانی رژیم را فراهم نمود از این تلاش مینمود كه با ترفندهای مختلف از جمله ایجاد پایگاههای موازی برای تجمع جوانان مثل سینماها كانونهای باصطلاح هنری و رواج فساد، دستگیری روحانیون و ائمه جماعات، تحت كنترل درآوردن برنامههای مساجد و نظارت شدید بر مساجد، شكستن حرمت مساجد و مسدود كردن و تعطیل نمودن مساجد و... در نقش مساجد خلل ایجاد نماید و آن را از محوریت مبارزات دور نموده و جوانان را از مساجد باز دارد[6] اما هیچ كدام از شگردهای رژیم نتوانست در جایگاه محوری مساجد تزلزلی ایجاد نماید و مساجد كماكان بعنوان پایگاه اصلی مبارزات ایفای نقش میكردند. روحانیون و ائمه جماعات در دوران انقلاب از مساجد برای سازماندهی و هدایت مبارزات مردمی، اطلاع رسانی و آگاهی بخشی به مردم به ویژه نسل جوان و... بهره میبردند و با تقسیم مناطق و پایگاه قرار دادن هر مسجد در آن منطقه حركات نهضت را هماهنگ میكردند در تهران مسجد قبا مركزیت این تشكیلات بود كه تحت نظر شهید دكتر مفتح اداره میشد، مسجد جلیلی به امامت آیت الله مهدوی كنی، مسجد امیرالمؤمنین به امامت آیت الله موسوی اردبیلی، مسجد لرزاده به امامت حجت الاسلام عمید زنجانی، مسجد رستم آباد به امامت حجت الاسلام شاه آبادی (ره)، مسجد ارك، مسجد جاوید، مهدیه تهران و... از مراكز فعال تجمع و سازماندهی نیروها و چاپ و نشر اعلامیهها و نوارهای انقلابی بود حضور و فعالیت جوانان به این مراكز عبادی و سیاسی پویایی و رونق خاصی بخشیده بود به عنوان نمونه مسجد رستم آباد در شمیران از سال 1350 كانون مبارزه و تربیت جوانان بود و سازماندهی و رهبری گروه حزب الله در این مسجد انجام میشد.[7] همچنین در سایر شهرها مساجد كانون اصلی مبارزه و مركزی برای حضور و فعالیت جوانان بوده و سازماندهی فعالیتهای مبارزاتی و گروههای مبارزه در این مراكز صورت میگرفت .[8]
حوزه علمیه و مدارس علوم دینی
یكی دیگر از عرصههای حضور جوانان در نهضت اسلامی حوزههای علمیه و مدارس علوم دینی بود كه جوانان متدین و آگاه را در خود پرورش داده بود و آنان تحت هدایت و راهنمایی علمای بزرگ به مقابله و مبارزه با رژیم میپرداختند. حوزه با همه موجودیت خود از مراجع تقلید گرفته تا اساتید و طلاب جوان پشت سر رهبری نهضت قرار گرفت و حمایت بیدریغ خود را بنابر رسالت خویش نثار نهضت كرد. طلاب حوزه علمیه با ایجاد شبكههای ارتباطی مستقیم با اقشار و گروههای مختلف، پیام نهضت و رهبری آن را در سطح جامعه منتشر نمودند و نقش زیادی در پیشبرد اهداف نهضت ایفا كردند.»[9] «پایگاه اصلی طلاب جوان انقلابی در قم مدرسه فیضیه، حجتیه، خان، حقانی و مسجد امام حسن عسگری ـ علیه السّلام ـ بود كه به مناسبتهای مختلف مورد تجاوز ساواك قرار میگرفت در این میان، مدرسه فیضیه پایگاه اصلی تلقی میشد و تا سال 54 كه كاملاً تعطیل شد، هر از چندی مورد حمله نیروهای ساواك قرار میگرفت.»[10] در سایر شهرها نیز مدارس علمیه از كانونهای اصلی مبارزه محسوب میشدند در اینجا به نمونههایی از فعالیت طلاب جوان حوزه علمیه در پیوندی انقلاب اسلامی اشارهای گذرا خواهیم داشت؛
الف) در مقابله با «انقلاب سفید» و رفراندم رژیم، طلاب حوزههای علمیه و مدارس علوم دینی آنچنان حضور پرشوری داشتند كه مأموران انتظامی در قم به مدرسه فیضیه حمله كرده و در صحن مدرسه به تیراندازی و مجروح كردن طلاب پرداختند و از رفت و آمد طلاب و روحانیون به خیابانها به شدت جلوگیری كرده، مدارس علوم اسلامی را در محاصره قرار داده و هیچ كس را نمیگذاشتند از مدرسه خارج شود[11] در تهران نیز بسیاری از روحانیون و طلاب و تعدادی از دانشجویان را دستگیر نمودند و مورد ضرب و شتم قرار دادند در مشهد نیز رژیم مجبور به محاصره مدارس علوم دینی و منازل علماء و مسجد گوهرشاد شد.[12]
ب) حمله‌رژیم به مدرسه فیضیه در دوم فروردین 42 و همزمان به مدرسه طالبیه تبریز[13] و به خاك و خون كشیدن روحانیون و طلاب جوان حاكی از نفرت رژیم از روحانیت و نقش محوری آنان در نهضت اسلامی بود كه رژیم در تلاش بود با چنین حركتی و با ایجاد رعب و وحشت آنان را از ادامه مبارزه باز دارد! غافل از اینكه چنین تلاشهای مذبوحانهای نه تنها راه بجایی نخواهد برد بلكه بر شور و هیجان مبارزات مردمی خواهد افزود كما اینكه به دنبال این جنایت موجی از اعتراضات و تظاهرات سراسر كشور را فرا گرفت.
ج) طرح اعزام طلاب به سربازی نیز از طرحهای رژیم بود كه با هدف دور ساختن طلاب جوان از صحنه مبارزات انجام میگرفت و بیانگر نقش و تأثیر طلاب جوان در نهضت بود كه رژیم را به هراس انداخته و اینگونه به مقابله با آن پرداخت اما سخنان امام (ره) موجب شد كه ابتكار عمل از دست رژیم گرفته شود امام (ره) فرمودند: نگران نباشید تزلزل بخود راه ندهید و با كمال رشادت و سربلندی و روحی قوی بایستید شما هر كجا كه باشید سربازان امام زمان (عج) میباشید و باید به وظیفه سربازی خود عمل نمایید، رسالت سنگینی كه اكنون بر عهده دارید،روشن ساختن و آگاه كردن سربازان است. از نظر روحی و هم از نظر جسمی خود را قوی سازید.»[14] این رهنمود امام موجب شد كه دامنه‌نهضت تا داخل پادگانهای نظامی نیز گسترش پیدا نماید و علی رغم محدودیتهایی كه برای روحانیون و طلاب در محیط سربازی فراهم شده بود آنان به وظیفه ارشاد و تبلیغ خویش ادامه میدادند.
د) دستگیری امام (ره) و قیام خونین پانزده خرداد كه منجر به اوج گیری نهضت مردمی شد نیز یكی از صحنههای حضور جوانان به ویژه طلاب علوم دینی در روند مبارزات بود، مبارزات ملت مسلمان ایران پس از قیام 15 خرداد بصورتی متشكلتر و منظمتر ادامه یافت و گروهها و اكیپهایی از تربیت یافتگان مكتب امام (ره) در تهران و بسیاری از شهرستانها تشكیل یافت كه اكثراً از جوانان تشكیل شده بود و در پیشبرد آرمانها و منویات رهبر انقلاب و ادامه نهضت ایشان نقش بسزایی داشت جمعیتهای مؤتلفه اسلامی، مجمع روحانیون مجاهد و جبهه مسلمانان آزاد از جمله این گروهها هستند. در اصفهان نیز عدّهای از جوانان پرشور انقلابی با تشكیل اكیپهایی دست بكار مبارزات وسیع و گسترده ولی متشكل و منظمی شدند. اعلامیههای پی در پی این مبارزین پرشور و نیز تكثیر ، پخش و نشر اعلامیهها و نشریات حوزه علمیه قم (از جمله نشریه بعثت و فریاد) از طرف آنان، رژیم را سخت نگران ساخته بود.[15]
هـ) از دیگر برنامههای روحانیون جوان در جهت افشاگری توطئههای رژیم استفاده از مجالس و مراسماتی بود كه از طرف مقامات برجسته حوزه به مناسبتهای مختلف تشكیل میشد. جوانان روحانی به طور پراكنده در مجالس مزبور شركت میجستند و در پایان با شعار و صلوات و پخش اعلامیه حماسه میآفریدند و شور و هیجان تازهای در مردم ایجاد میكردند.[16]
د) انتشار نشریههايی مانند «فریاد»، «بعثت»، «انتقام» و... توسط روحانیون جوان نیز از اقدامات مؤثری بود كه در راه انقلاب فكری اسلامی، روشنگری، افشاگری و پیشبرد آرمانهای مقدس امام خمینی (ره) نقش بسزایی داشتند.[17]
دانشگاه
دانشگاه یكی ديگر از عرصههای حضور جوانان در صحنههای مبارزات مردمی است و تاریخ انقلاب گویای حضور پرشور دانشجویان در نهضت اسلامی است بگونهای كه دانشگاه را بعنوان یكی از مراكز و كانونهای اصلی مبارزه مطرح ساخت . بدون شك دانشجویان از پیشگامان و یكی از نیروهای اصلی انقلاب به شمار میآمدند به گونه اي كه دانشگاههای كشور را به مركزی برای مبارزات انقلابی تبدیل كرده بودند.»[18] در اینجا به گوشهای از فعالیتهای دانشجویان در جریان شكل گیری انقلاب اسلامی اشارهای گذرا خواهیم داشت؛
الف) پیوستن دانشجویان به نهضت اسلامی با مخالفت با لایحه انجمنهای ایالتی و ولایتی آغاز گردید. به دنبال تصویب این لایحه، دانشجویان دانشگاه تهران با انتشار اعلامیهای این لایحه را محكوم كردند و به دولت چنین اخطار نمودند. «... ما دانشجویان مسلمان دانشگاه تهران تا آخرین لحظه از این نهضت مقدس علیه استبداد و برای احیاء قرآن و قانون اساسی حمایت میكنیم و تا حصول پیروزی از پای نخواهیم نشست و خون خود را برای برقراری حكومت قرآن و قانون اساسی وقف نمودهایم.»[19] دانشجویان دانشگاه تهران با تشكیل میتینگ بزرگی به قم شتافته، در صحن مطهر، مسجد اعظم و منازل علمای قم به تظاهرات دست زدند و پشتیبانی خود را از خواستههای علمای اسلام اعلام داشتند.[20] اهمیت این اقدام دانشجویان آن وقت بیشتر آشكار میگردد كه بدانیم بسیاری از باصطلاح روشنفكران و احزاب باصطلاح ملی موافقت خود را با لایحه انجمنهای ایالتی و ولایتی اعلام نموده بودند اما دانشجویان با كنار زدن آنها با پیروی از علماء به مخالفت با رژیم پرداختند.
ب) در مخالفت با انقلاب سفید و رفراندم رژیم دانشجویان همگام با مردم به مخالفت به رژیم پرداختند و به اعتراض و تظاهرات پرداختند و در دانشگاه تهران در مسجد دانشگاه اجتماع كردند كه مأموران رژیم به آنها هجوم بردند و تعدادی از دانشجویان را دستگیر نمودند. عدّهای از چاقوكشان سازمان ضد امنیت در همین روز به دانشگاه یورش بردند و دانشجویان را مورد ضرب و شتم قرار دادند و وسایل دانشگاه را تخریب نمودند.[21] «موضع انقلابی دانشگاه بر ضد انقلاب سفید شاه آنچنان ضربهای به حیثیت سیاسی رژیم وارد ساخت كه جاروجنجال و گرفتن و بستن و از تحصیلات محروم كردن دانشجویان هرگز آن را جبران نمیكرد و نتیجه دلخواه برای رژیم به بار نمیآورد.[22]
ج) تظاهرات دانشجویان در مراسم چهلم پهلوان تختی،به بازداشت و زندانی كردن دهها دانشجو توسط رژیم انجامید و در پی آن موجی از اعتراض و اعتصاب و خشونت دانشگاهها را فرا گرفت . دامنه تظاهرات به دبیرستانها نیز كشیده شد و دانشگاه تهران و دبیرستانهای مهم به مدت سه روز در محاصره پلیس بود . در شهرستانها نیز دانشجویان دانشگاههای اصفهان، تبریز و شیراز به پشتیبانی از دانشجویان تهران به اعتصاب و تظاهرات دست زدند كه شدیدترین آن تظاهرات در دانشگاه شیراز بود كه دانشجویان در محوطه دانشگاه دست به تحصن زده با كماندوهای مهاجم به زد و خورد پرداختند، رژیم شاه ناچار شد دانشگاه شیراز را برای مدتی نامعلوم تعطیل اعلام كند.[23]
د) رویارویی دانشجویان با طرح اسلام زدایی و گسترش فساد و فحشاء در دانشگاهها: هر چند رژیم شاه تلاش مینمود تا با اجرای برنامههای ضد فرهنگی، اسلام زدایی،فساد و فحشاء زمینه بیدینی و بیتفاوتی دانشجویان را فراهم سازد و آنان را نسبت به سرنوشت كشور بیتفاوت نموده و دانشگاه را به گورستانی بیروح تبدیل كند لیكن جوانان روشن ضمیری كه در مكتب انسان ساز اسلام، درس دینداری آموخته بودند با تمام توان در برابر نقشههای ضد اسلامی رژیم ایستادگی كردند به عنوان نمونه در دانشگاه شیراز دانشجویان مسلمان با سیاست ترویج «آزادی جنسی» و اشاعه فحشاء و فساد به مبارزه برخاستند و به عنوان اعتراض به رواج دادن فساد و فحشاء در دانشگاه دست به تحصن زده و یك هفته شبانه روز در دانشگاه ماندند كه مأموران رژیم وارد دانشگاه شده به دانشجویان یورش بردند و آنان را مورد ضرب و جرح قرار داده از دانشگاه بیرون كرده و شماری از آنان را بازداشت نمودند.[24] در این راستا میتوان به مخالفت دانشجویان با برگزاری جنبشهای 2500 ساله اشاره نمود.
هـ) واكنش دانشجویان به بازداشت امام خمینی و قیام پانزده خرداد؛ نخستین واكنش نسبت به بازداشت امام (ره) در دانشگاه تهران بروز كرد، دانشجویان به دنبال آگاهی از بازداشت امام (ره) كلاسهای درس را تعطیل و ضمن برگزاری تظاهراتی وسیع مردم را از بازداشت امام (ره) آگاه كردند . در نتیجه اعتراض دانشجویان مأموران رژیم، دانشگاه را محاصره كردند.[25] دانشگاههای دیگر كشور نیز شاهد اعتراض و تظاهرات دانشجویان بود.
د) مقابله دانشجویان با كنسرسیوم سرمایهگذاری آمریكا در ایران؛ در پی افشای نقشه رژیم برای اجرای كنسرسیوم سرمایهگذاری آمریكا در ایران مرحوم امام فرمودند «بر رجال سیاسی و دینی و جوانان مدارس دینی و دانشگاه و بر همه طبقات لازم است كه قبل از اجرا شدن این واقعه و نتایج مرگ بار آن اعتراض كنند.»[26] دانشجویان متعهد دانشگاهها با دریافت كلام امام و اعلامیه حوزه علمیه قم و آگاهی از توطئه جدید شاه و آمریكا علیه اقتصاد ایران واكنشهایی در حد امكانات محدود از خود نشان دادند . پخش اعلامیه، اعتصاب و تظاهرات از جمله فعالیتهای دانشجویان مسلمان بود.[27]
ز) حركتهای دانشجویی با وجود دسیسهها و نقشههای باز دارنده رژیم شاه هر روز بیشتر اوج گرفت و موج نوینی پدید آورد كه رژیم را مجبور ساخت كه دستور دهد كه در تعطیلات تابستان از فرصت استفاده كرده، دانشجویان مبارز و به اصطلاح او «عناصر نامطلوب»را از دانشگاه بیرون كند . به دنبال این اقدام موج دستگیری،اخراج و اعزام به سربازی در دانشگاههای سراسر كشور بالا گرفت و شماری از بهترین جوانان كشور به جرم آزاد منشی و آزادیخواهی از تحصیل بازماندند و قربانی زورمداری و خودكامگی رژیم شاه شدند.[28]
این برخورد رژیم حاكی از نقش مهم دانشجویان در روند مبارزات مردمی بود كه اینگونه رژیم را به وحشت انداخته بود.
ح) اوج فعالیتهای مذهبی دانشجویان طی سالهای 1352 ـ 1356 بوده است در شرایطی كه حكومت سعی داشت دانشگاه را به محیطی فاقد انگیزههای مذهبی و اجتماعی تبدیل كند دانشجویان با تشكیل انجمنهای اسلامی و ایجاد كتابخانههای اسلامی سعی در ترویج هر چه بیشتر اندیشههای مذهبی در دانشگاهها داشتند بطوری كه موفقیت دانشجویان موجب شد كه رژیم در شهریور 1356 تمام كتابخانههای اسلامی دانشگاهها را تعطیل نماید.[29]
ط) سیزده آبان 1357 و تظاهرات دانشجویان و دانش آموزان و كشتار آنان توسط رژیم را میتوان نقطه عطفی در حركتهای دانشجویی دانست كه نشان ضعف رژیم و ناكامی آن در برابر مبارزات دانشجویی و بیانگر نقش مهم دانشجویان در نهضت مردمی بود.
ی) تشكلهای دانشجویان خارج از كشور نیز از كانونهای مبارزه دانشجویی محسوب میشد كه در مراحل مختلف از نهضت مردمی و مبارزات دانشجویان حمایت نموده و از اعمال رژیم و سیاستهای آن ابراز انزجار مینمودند . مرحوم امام نیز به این گروهها توجه ویژهای داشته و آنها را هدایت مینمودند. تشكل دانشجویان پارسی زبان در آمریكا و كانادا نمونهای از این تشكلهاست مرحوم امام در نامهای به این دانشجویان فرمودند: شما جوانان تحصیل كرده در هر جا هستید وظایف خطیری دارید، وظیفه دفاع از اسلام كه به عهده هر فرد مسلم است، وظیفه دفاع از میهن و استقلال آن كه از وظایف حتمیه اسلامی است وظیفه شناساندن اسلام بزرگ به جوامع بشری چه از ناحیه طرز حكومت و بسط عدالت آن و چه از ناحیه رفتار والی مسلمین با ملت...»[30]
همراهی جوانان با روحانیت و پیروی از مرحوم امام عامل اصلی پیشبرد نهضت اسلامی بود با وجود فعالیت گروههای سیاسی و گرایشهای متفاوت در جامعه مردم به ویژه نسل جوان در طول مبارزات خود بدون اعتنا به این گروهها و گرایشات یكپارچه و منسجم،رهبری روحانیت را پذیرفته و اسلام را هدف اصلی خویش قرار دادند اسلام تنها چیزی بود كه این یكپارچگی را بوجود آورد، و جز این، اگر شعار و شعور دیگر حاكم بود،بیشك به این وحدت لطمه وارد میآورد و به اختلاف نظر میكشاند.
نقش جوانان در پیروزی انقلاب اسلامی از دیدگاه امام خمینی (ره)
مرحوم امام خميني ره پیروزی انقلاب اسلامی را مرهون فداكاریها و از خودگذشتگی جوانان میدانستند و در این مورد فرمودند: جوانان دانشگاهی، جوانان مدارس قدیم،جوانان بازاری، عشایر محترم این طبقه بودند كه با قیام خود رژیم منحوس را به عقب نشاندند و دست جهانخواران را از مملكت قطع كردند.»[31]
«شما جوانان با قدرت ایمان این نهضت را تا اینجا آوردید و به پیروزی رساندید، این قدرت ایمان را حفظ كنید.»[32] «درود خدا بر شما ملت بزرگ ایران و شما جوانان غیور هوشمند با همت والای شما جوانان در تمام اقشار ایران، این نهضت به این مرتبه رسید، همت والای شما بود كه پیروز شدیم و ریشه فساد را از ایران تا حدودی بیرون آوردیم و ان شاء الله از این به بعد هم با همت والای شما جوانان تتمه این ریشه فساد از بیخ و بن كنده خواهد شد.»[33]
بدون شك جوانان همانگونه كه در پیروزی انقلاب اسلامی و شكل گیری آن نقش بسزایی داشتند در تداوم انقلاب اسلامی و تثبیت آن نیز دارای نقش محوری هستند و همراهی آنان تضمینی برای آینده انقلاب اسلامی و پیشبرد اهداف آن در تمام زمینهها خواهد بود همانطوری كه پس از انقلاب، در طول جنگ تحمیلی حضور جوانان و فداكاری آنان توطئه دشمنان را خنثی نمود و در عرصههای علمی نیز پس از جنگ در سازندگی كشور نقش جوانان نقشی بیبدیل بوده است . از این رو توجه جدی به جوانان و فراهم نمودن زمینههای پیشرفت همه جانبه‌آنان تضمینی برای پیشرفت انقلاب اسلامی و تحقق اهداف آن است و بدون همراهی جوانان دستیابی به اهداف انقلاب اسلامی امكان پذیر نخواهد بود بنابراین شناخت آسیبهایی كه متوجه جوانان است و برطرف كردن آن باید از اولویتهای نظام و دغدغه اصلی مسئولان باشد.
پی نوشتها:
[1] . صحیفه نور، ج 7، ص 269.
[2] صحیفه نور،ج 9 ص 138.
[3] مطهری، مرتضی، پیرامون انقلاب اسلامی، تهران،انتشارات صدرا، چاپ چهارم، 1368،ص 119 و 120
[4] میزبانی، مهناز، صدری، منیژه، نقش مساجد و دانشگاهها در پیروزی انقلاب اسلامی، تهران، مركز اسناد انقلاب اسلامی، 1382 ص 11.
[5] آر، كدی، نیكی، بررسی تطبیقی انقلاب مشروطیت و انقلاب اسلامی، ترجمه حسینعلی نوذری، روزنامه ایران، 18/6/75.
[6] میزبانی، مهناز، صدری، منیژه، نقش مساجد و دانشگاهها در پیروزی انقلاب اسلامی، پیشین، ص 69 تا 141 (متن اسناد تلاش رژیم برای به انزوا كشیدن مساجد و دور كردن جوانان و گزارشهای ساواك از فعالیتهای مساجد مختلف).
[7] میزبانی، مهناز، صدری، منیژه، نقش مساجد و دانشگاهها در پیروزی انقلاب اسلامی، پیشین، ص 45 ـ47.
[8] ر. ك: نقش مساجد و دانشگاهها در پیروزی انقلاب اسلامی، پیشین، اسناد ساواك، ص 69 تا 141.
[9] عمید زنجانی، عباسعلی، گزیده انقلاب اسلامی و ریشههای آن، تهران، انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1376، ص 24 و 25.
[10] جعفریان، رسول،جریانها و جنبشهای مذهبی ـ سیاسی ایران سالهای 1320 ـ 1357، تهران مؤسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر، 1381، ص 149.
[11] روحانی، سید حمید، بررسی و تحلیلی از نهضت امام خمینی (ره) ، تهران: مركز اسناد انقلاب اسلامی، 1376، ج 1، ص 250 و 251.
[12] روحانی، سید حمید، پیشین، ج 1، ص 267 و 268.
[13] روحانی،سید حمید، پیشین، ج 1، ص 334 ـ371
[14] روحانی، سید حمید، پیشین، ج 1، ص 405 و 406
[15] روحانی، سید حمید، پیشین، ج 1، ص 613
[16] روحانی، سید حمید، پیشین، ج 1، ص 777.
[17] روحانی، سید حمید، پیشین، ج 1، ص 623 و 779.
[18] بایمت اُف، لقمان، انقلاب اسلامی از دیدگاه محققان شوروی، تهران: مركز اسناد انقلاب اسلامی، 1382، ص 90.
[19] میزبانی،مهناز،صدری منیژه، نقش مساجد و دانشگاهها در پیروزی انقلاب اسلامی، تهران:مركز اسناد انقلاب اسلامی،1383، ص 242.
[20] روحانی، سید حمید، پیشین، ج 1، ص 182.
[21] روحانی، سید حمید، پیشین، ج 1، ص 244 و 245 و ج 2،ص 899 تا 916.
[22] روحانی، سید حمید، پیشین، ج 2، ص 916.
[23] روحانی، سید حمید، پیشین، ج 2، ص 455
[24] روحانی، سید حمید، پیشین، ج 2، ص 456.
[25] میزبانی،مهناز،صدری منیژه، نقش مساجد و دانشگاهها در پیروزی انقلاب اسلامی، تهران: مركز اسناد انقلاب اسلامی 1383 ، ص 247.
[26] روحانی، سید حمید، پیشین، ج 2، ص 877.
[27] روحانی، سید حمید، پیشین، ج 2، ص 895 تا 896.
[28] روحانی، سید حمید، پیشین، ج 2، ص 735 تا 741.
[29] میزبانی،مهناز،صدری منیژه، نقش مساجد و دانشگاهها در انقلاب اسلامی، پیشین، ص 253 و 254.
[30] روحانی، سید حمید، پیشین، ج 3، ص 812.
[31] صحیفه نور، ج 6،ص 189.
[32] صحیفه نور، ج 8، ص 217.
[33] صحیفه نور، ج 5،ص 253.
منبع: اندیشه قم
قشر جوان در هر جامعهای به لحاظ برخورداری از توان، انرژی و استعدادهای فراوان قادر است، نقش تعیین كنندهای در آینده آن جامعه داشته باشد . جوانان در هر جامعهای سرمایه اصلی آن جامعه محسوب میگردند كه میتوانند زمینههای رشد و پیشرفت آن جامعه را در عرصههای مختلف علمی، فرهنگی، اقتصادی، سیاسی، هنری،ورزشی و... فراهم نمایند. در كشور ما نیز نسل جوان، سهم بزرگی از تحولات و پیشرفتهای كشور را بر عهده داشته و شاهد حضور جوانان در عرصههای مختلف از شكلگیری انقلاب گرفته تا پیروزی آن و پس از پیروزی انقلاب اسلامی بوده و هستیم. نوشتار حاضر كنكاشی است هر چند مختصر در خصوص نقش جوانان در شكلگیری و پیروزی انقلاب اسلامی، در بررسی و تحلیل این موضوع، نگاهی خواهیم داشت به نحوه برخورد رژیم گذشته با جوانان و ویژگیهای جوانان قبل از انقلاب تا درك صحیحی از چرایی حضور جوانان در شكل گیری انقلاب اسلامی و همراه شدن آنان با اهداف اين انقلاب داشته باشیم سپس عرصهها و مراكز اصلی حضور جوانان و فعالیت آنان در شكل گیری انقلاب اسلامی را مورد ارزیابی قرار میدهیم و در پایان نقش جوانان در انقلاب اسلامی را از دیدگاه امام خمینی (ره) از نظر میگذرانیم.
جوانان و رژیم گذشته
جوانان در رژیم گذشته مورد بیمهری قرار گرفته و توانمندیها و تواناییهای آنان نادیده گرفته میشد. خلاقیت، نوآوری و... جایی در رژیم گذشته نداشت، دغدغه اصلی آن رژیم، حاكم ساختن فرهنگ غربی در كشور و گرایش به غرب تحت لوای رسیدن به تمدن و پیشرفت بود با چنین تفكری فرهنگ دینی و ملی مورد بی توجهی قرار گرفته و با ارزشها و باورهای دینی مقابله میشد و تلاش مي گرديد جوانان را با تشویق به فساد و مراكز فحشاء و دامن زدن به آن، نسبت به فرهنگ و سرنوشت كشور بیتفاوت نموده ، فكر و خلاقیت را از آنها گرفته و این عناصر سازنده كشور را به عناصری بیتأثیر و بیمصرف تبدیل سازند مرحوم امام در این باره فرمودند: «اصل برنامه این بوده است كه جوانهای ما را به فساد بكشند برای اینكه مبادا یك قدرتی در مقابلشان قیام كند... اینها میخواستند هر فكری را كه احتمال بدهند كه این فكر در مقابل آنهاست از بین ببرند... مراكز فسادی كه سرتاسر مملكت بود جوانها را مشغول میكرد به امور شهوانی كه به كلی افكار را از دستشان میگرفت.»[1] «آنها بنا داشتند جوانهای ما را فاسد كنند تا اینكه بی تفاوت بشوند راجع به مسایل خودشان و هر قضیهای و هر بلایی سرشان بیاید... این جوان دیگر نمیتواند فكر بكند به این كه سر مملكت چه آمده است.»[2] در چنین شرایطی نهضت اسلامی و آرمانهای بلند امام (ره) موجب آگاهی و بیداری جوانان شد، آنان هویت از دست رفته خویش را در این نهضت یافتند و امام (ره) به آنان شخصیت و هویت بخشید، آنان كه میدیدند منابع سرشار كشور پیش چشمان ملت توسط اجانب به یغما برده شده و دولتمردان وقت تنها به فكر عیش و نوش خویش هستند و توجهی به كشور و مردم ندارند، سعادت و رهایی از چنگال ظلم و بیعدالتی را در آرمانهای بلند امام یافتند و نهضت اسلام خواهی و عدالت طلبی امام را با دل و جان همراهی كردند . به تعبیر زیبای شهید مطهری ندای امام خمینی (ره) از قلب فرهنگ و از اعماق تاریخ و از ژرفای روح این ملت بر میخاست، مردمی كه در طول چهارده قرن حماسه محمد، علی، زهرا، حسین، زینب، سلمان، ابوذر... و صدها هزار زن و مرد دیگر را شنیده بودند و این حماسهها با روحشان عجین شده بود، بار دیگر همان ندای آشنا را از حلقوم این مرد شنیدند علی را و حسین را در چهره او دیدند او را آینه تمام نمای فرهنگ خود كه تحقیر شده بود تشخیص دادند، امام چه كرد؟ او به مردم شخصیت داد، خود واقعی و هویت اسلامی آنها را به آنان بازگرداند، آنها را از حالت خودباختگی خارج كرد این بزرگترین هدیهای بود كه رهبر به ملت داد او توانست ایمان از دست رفته مردم را به آنها بازگرداند و آنها را به خودشان مؤمن كند.»[3]
مراكز اصلی حضور جوانان در شكل گیری انقلاب اسلامی
سه مركز عمده در روند انقلاب اسلامی نقش تعیین كنندهای داشتند، این مراكز كه پایگاهها و كانونهای اصلی مبارزه و انقلاب بودند در تعمیق و گسترش آرمانها و شعارهای انقلاب اسلامی و پیشبرد نهضت تأثیر بسزایی داشتند و مراكز اصلی حضور جوانان در شكلگیری و پیروزی انقلاب اسلامی محسوب میشدند بگونهای كه نام این مراكز تداعی كننده حضور پرشور جوانان و آمیخته با نام آنان بود. این سه مركز عبارت بودند از مسجد، حوزه علمیه و دانشگاه كه ما به صورت گذرا اشارهای خواهیم داشت به نقش جوانان در این مراكز، در پیشبرد اهداف انقلاب و به ثمر رساندن آن؛
الف) مساجد
مساجد یكی از مراكز و پایگاههای اصلی در روند شكلگیری انقلاب اسلامی بودند فعالیتهای مختلف مبارزین به ویژه جوانان در مساجد و نماز جماعت، سخنرانی،ارشاد و تبلیغ، تجهیز مبارزان انقلابی و اطلاع رسانی این نهاد مقدس را به عنوان اصلیترین پایگاه نهضت قرار داد و مسجد توانست نقش دیرینه خود را در صدر اسلام بازیابد.[4]
روحانیت مبارز در سنگر محراب و منبر به تبیین تفكر سیاسی اسلام و نشر اهداف نهضت و افشاگری در زمینه فجایع رژیم ستمشاهی و آثار شوم سلطه خارجی و توطئههای استكبار جهانی پرداخت و با بازگو كردن بیانیهها و اعلامیهها و سخنان رهبر انقلاب، آگاهی مردم به ویژه نسل جوان را نسبت به آرمانهای اسلامی و فجایع نظام ستمشاهی رشد و تعمیق بخشید. حضور جوانان در مساجد و ارتباط آنان با روحانیت مساجد را در متن مبارزات مردمی قرار داده بود . نیكی آركدی نویسنده و محقق آمریكایی معتقد است «طبقه وسیعی از تحصیل كردهها، دانشجویان طبقه سیاسی جدید و تهیدستان شهری تحت تأثیر و سازماندهی مساجد ستون فقرات سیاست نوین مردمی را فراهم ساختند.»[5] حضور جوانان در مساجد و فعالیتهای مختلف مبارزاتی آنان و نقش محوری مساجد در پیشبرد اهداف نهضت اسلامی، موجبات نگرانی رژیم را فراهم نمود از این تلاش مینمود كه با ترفندهای مختلف از جمله ایجاد پایگاههای موازی برای تجمع جوانان مثل سینماها كانونهای باصطلاح هنری و رواج فساد، دستگیری روحانیون و ائمه جماعات، تحت كنترل درآوردن برنامههای مساجد و نظارت شدید بر مساجد، شكستن حرمت مساجد و مسدود كردن و تعطیل نمودن مساجد و... در نقش مساجد خلل ایجاد نماید و آن را از محوریت مبارزات دور نموده و جوانان را از مساجد باز دارد[6] اما هیچ كدام از شگردهای رژیم نتوانست در جایگاه محوری مساجد تزلزلی ایجاد نماید و مساجد كماكان بعنوان پایگاه اصلی مبارزات ایفای نقش میكردند. روحانیون و ائمه جماعات در دوران انقلاب از مساجد برای سازماندهی و هدایت مبارزات مردمی، اطلاع رسانی و آگاهی بخشی به مردم به ویژه نسل جوان و... بهره میبردند و با تقسیم مناطق و پایگاه قرار دادن هر مسجد در آن منطقه حركات نهضت را هماهنگ میكردند در تهران مسجد قبا مركزیت این تشكیلات بود كه تحت نظر شهید دكتر مفتح اداره میشد، مسجد جلیلی به امامت آیت الله مهدوی كنی، مسجد امیرالمؤمنین به امامت آیت الله موسوی اردبیلی، مسجد لرزاده به امامت حجت الاسلام عمید زنجانی، مسجد رستم آباد به امامت حجت الاسلام شاه آبادی (ره)، مسجد ارك، مسجد جاوید، مهدیه تهران و... از مراكز فعال تجمع و سازماندهی نیروها و چاپ و نشر اعلامیهها و نوارهای انقلابی بود حضور و فعالیت جوانان به این مراكز عبادی و سیاسی پویایی و رونق خاصی بخشیده بود به عنوان نمونه مسجد رستم آباد در شمیران از سال 1350 كانون مبارزه و تربیت جوانان بود و سازماندهی و رهبری گروه حزب الله در این مسجد انجام میشد.[7] همچنین در سایر شهرها مساجد كانون اصلی مبارزه و مركزی برای حضور و فعالیت جوانان بوده و سازماندهی فعالیتهای مبارزاتی و گروههای مبارزه در این مراكز صورت میگرفت .[8]
حوزه علمیه و مدارس علوم دینی
یكی دیگر از عرصههای حضور جوانان در نهضت اسلامی حوزههای علمیه و مدارس علوم دینی بود كه جوانان متدین و آگاه را در خود پرورش داده بود و آنان تحت هدایت و راهنمایی علمای بزرگ به مقابله و مبارزه با رژیم میپرداختند. حوزه با همه موجودیت خود از مراجع تقلید گرفته تا اساتید و طلاب جوان پشت سر رهبری نهضت قرار گرفت و حمایت بیدریغ خود را بنابر رسالت خویش نثار نهضت كرد. طلاب حوزه علمیه با ایجاد شبكههای ارتباطی مستقیم با اقشار و گروههای مختلف، پیام نهضت و رهبری آن را در سطح جامعه منتشر نمودند و نقش زیادی در پیشبرد اهداف نهضت ایفا كردند.»[9] «پایگاه اصلی طلاب جوان انقلابی در قم مدرسه فیضیه، حجتیه، خان، حقانی و مسجد امام حسن عسگری ـ علیه السّلام ـ بود كه به مناسبتهای مختلف مورد تجاوز ساواك قرار میگرفت در این میان، مدرسه فیضیه پایگاه اصلی تلقی میشد و تا سال 54 كه كاملاً تعطیل شد، هر از چندی مورد حمله نیروهای ساواك قرار میگرفت.»[10] در سایر شهرها نیز مدارس علمیه از كانونهای اصلی مبارزه محسوب میشدند در اینجا به نمونههایی از فعالیت طلاب جوان حوزه علمیه در پیوندی انقلاب اسلامی اشارهای گذرا خواهیم داشت؛
الف) در مقابله با «انقلاب سفید» و رفراندم رژیم، طلاب حوزههای علمیه و مدارس علوم دینی آنچنان حضور پرشوری داشتند كه مأموران انتظامی در قم به مدرسه فیضیه حمله كرده و در صحن مدرسه به تیراندازی و مجروح كردن طلاب پرداختند و از رفت و آمد طلاب و روحانیون به خیابانها به شدت جلوگیری كرده، مدارس علوم اسلامی را در محاصره قرار داده و هیچ كس را نمیگذاشتند از مدرسه خارج شود[11] در تهران نیز بسیاری از روحانیون و طلاب و تعدادی از دانشجویان را دستگیر نمودند و مورد ضرب و شتم قرار دادند در مشهد نیز رژیم مجبور به محاصره مدارس علوم دینی و منازل علماء و مسجد گوهرشاد شد.[12]
ب) حمله‌رژیم به مدرسه فیضیه در دوم فروردین 42 و همزمان به مدرسه طالبیه تبریز[13] و به خاك و خون كشیدن روحانیون و طلاب جوان حاكی از نفرت رژیم از روحانیت و نقش محوری آنان در نهضت اسلامی بود كه رژیم در تلاش بود با چنین حركتی و با ایجاد رعب و وحشت آنان را از ادامه مبارزه باز دارد! غافل از اینكه چنین تلاشهای مذبوحانهای نه تنها راه بجایی نخواهد برد بلكه بر شور و هیجان مبارزات مردمی خواهد افزود كما اینكه به دنبال این جنایت موجی از اعتراضات و تظاهرات سراسر كشور را فرا گرفت.
ج) طرح اعزام طلاب به سربازی نیز از طرحهای رژیم بود كه با هدف دور ساختن طلاب جوان از صحنه مبارزات انجام میگرفت و بیانگر نقش و تأثیر طلاب جوان در نهضت بود كه رژیم را به هراس انداخته و اینگونه به مقابله با آن پرداخت اما سخنان امام (ره) موجب شد كه ابتكار عمل از دست رژیم گرفته شود امام (ره) فرمودند: نگران نباشید تزلزل بخود راه ندهید و با كمال رشادت و سربلندی و روحی قوی بایستید شما هر كجا كه باشید سربازان امام زمان (عج) میباشید و باید به وظیفه سربازی خود عمل نمایید، رسالت سنگینی كه اكنون بر عهده دارید،روشن ساختن و آگاه كردن سربازان است. از نظر روحی و هم از نظر جسمی خود را قوی سازید.»[14] این رهنمود امام موجب شد كه دامنه‌نهضت تا داخل پادگانهای نظامی نیز گسترش پیدا نماید و علی رغم محدودیتهایی كه برای روحانیون و طلاب در محیط سربازی فراهم شده بود آنان به وظیفه ارشاد و تبلیغ خویش ادامه میدادند.
د) دستگیری امام (ره) و قیام خونین پانزده خرداد كه منجر به اوج گیری نهضت مردمی شد نیز یكی از صحنههای حضور جوانان به ویژه طلاب علوم دینی در روند مبارزات بود، مبارزات ملت مسلمان ایران پس از قیام 15 خرداد بصورتی متشكلتر و منظمتر ادامه یافت و گروهها و اكیپهایی از تربیت یافتگان مكتب امام (ره) در تهران و بسیاری از شهرستانها تشكیل یافت كه اكثراً از جوانان تشكیل شده بود و در پیشبرد آرمانها و منویات رهبر انقلاب و ادامه نهضت ایشان نقش بسزایی داشت جمعیتهای مؤتلفه اسلامی، مجمع روحانیون مجاهد و جبهه مسلمانان آزاد از جمله این گروهها هستند. در اصفهان نیز عدّهای از جوانان پرشور انقلابی با تشكیل اكیپهایی دست بكار مبارزات وسیع و گسترده ولی متشكل و منظمی شدند. اعلامیههای پی در پی این مبارزین پرشور و نیز تكثیر ، پخش و نشر اعلامیهها و نشریات حوزه علمیه قم (از جمله نشریه بعثت و فریاد) از طرف آنان، رژیم را سخت نگران ساخته بود.[15]
هـ) از دیگر برنامههای روحانیون جوان در جهت افشاگری توطئههای رژیم استفاده از مجالس و مراسماتی بود كه از طرف مقامات برجسته حوزه به مناسبتهای مختلف تشكیل میشد. جوانان روحانی به طور پراكنده در مجالس مزبور شركت میجستند و در پایان با شعار و صلوات و پخش اعلامیه حماسه میآفریدند و شور و هیجان تازهای در مردم ایجاد میكردند.[16]
د) انتشار نشریههايی مانند «فریاد»، «بعثت»، «انتقام» و... توسط روحانیون جوان نیز از اقدامات مؤثری بود كه در راه انقلاب فكری اسلامی، روشنگری، افشاگری و پیشبرد آرمانهای مقدس امام خمینی (ره) نقش بسزایی داشتند.[17]
دانشگاه
دانشگاه یكی ديگر از عرصههای حضور جوانان در صحنههای مبارزات مردمی است و تاریخ انقلاب گویای حضور پرشور دانشجویان در نهضت اسلامی است بگونهای كه دانشگاه را بعنوان یكی از مراكز و كانونهای اصلی مبارزه مطرح ساخت . بدون شك دانشجویان از پیشگامان و یكی از نیروهای اصلی انقلاب به شمار میآمدند به گونه اي كه دانشگاههای كشور را به مركزی برای مبارزات انقلابی تبدیل كرده بودند.»[18] در اینجا به گوشهای از فعالیتهای دانشجویان در جریان شكل گیری انقلاب اسلامی اشارهای گذرا خواهیم داشت؛
الف) پیوستن دانشجویان به نهضت اسلامی با مخالفت با لایحه انجمنهای ایالتی و ولایتی آغاز گردید. به دنبال تصویب این لایحه، دانشجویان دانشگاه تهران با انتشار اعلامیهای این لایحه را محكوم كردند و به دولت چنین اخطار نمودند. «... ما دانشجویان مسلمان دانشگاه تهران تا آخرین لحظه از این نهضت مقدس علیه استبداد و برای احیاء قرآن و قانون اساسی حمایت میكنیم و تا حصول پیروزی از پای نخواهیم نشست و خون خود را برای برقراری حكومت قرآن و قانون اساسی وقف نمودهایم.»[19] دانشجویان دانشگاه تهران با تشكیل میتینگ بزرگی به قم شتافته، در صحن مطهر، مسجد اعظم و منازل علمای قم به تظاهرات دست زدند و پشتیبانی خود را از خواستههای علمای اسلام اعلام داشتند.[20] اهمیت این اقدام دانشجویان آن وقت بیشتر آشكار میگردد كه بدانیم بسیاری از باصطلاح روشنفكران و احزاب باصطلاح ملی موافقت خود را با لایحه انجمنهای ایالتی و ولایتی اعلام نموده بودند اما دانشجویان با كنار زدن آنها با پیروی از علماء به مخالفت با رژیم پرداختند.
ب) در مخالفت با انقلاب سفید و رفراندم رژیم دانشجویان همگام با مردم به مخالفت به رژیم پرداختند و به اعتراض و تظاهرات پرداختند و در دانشگاه تهران در مسجد دانشگاه اجتماع كردند كه مأموران رژیم به آنها هجوم بردند و تعدادی از دانشجویان را دستگیر نمودند. عدّهای از چاقوكشان سازمان ضد امنیت در همین روز به دانشگاه یورش بردند و دانشجویان را مورد ضرب و شتم قرار دادند و وسایل دانشگاه را تخریب نمودند.[21] «موضع انقلابی دانشگاه بر ضد انقلاب سفید شاه آنچنان ضربهای به حیثیت سیاسی رژیم وارد ساخت كه جاروجنجال و گرفتن و بستن و از تحصیلات محروم كردن دانشجویان هرگز آن را جبران نمیكرد و نتیجه دلخواه برای رژیم به بار نمیآورد.[22]
ج) تظاهرات دانشجویان در مراسم چهلم پهلوان تختی،به بازداشت و زندانی كردن دهها دانشجو توسط رژیم انجامید و در پی آن موجی از اعتراض و اعتصاب و خشونت دانشگاهها را فرا گرفت . دامنه تظاهرات به دبیرستانها نیز كشیده شد و دانشگاه تهران و دبیرستانهای مهم به مدت سه روز در محاصره پلیس بود . در شهرستانها نیز دانشجویان دانشگاههای اصفهان، تبریز و شیراز به پشتیبانی از دانشجویان تهران به اعتصاب و تظاهرات دست زدند كه شدیدترین آن تظاهرات در دانشگاه شیراز بود كه دانشجویان در محوطه دانشگاه دست به تحصن زده با كماندوهای مهاجم به زد و خورد پرداختند، رژیم شاه ناچار شد دانشگاه شیراز را برای مدتی نامعلوم تعطیل اعلام كند.[23]
د) رویارویی دانشجویان با طرح اسلام زدایی و گسترش فساد و فحشاء در دانشگاهها: هر چند رژیم شاه تلاش مینمود تا با اجرای برنامههای ضد فرهنگی، اسلام زدایی،فساد و فحشاء زمینه بیدینی و بیتفاوتی دانشجویان را فراهم سازد و آنان را نسبت به سرنوشت كشور بیتفاوت نموده و دانشگاه را به گورستانی بیروح تبدیل كند لیكن جوانان روشن ضمیری كه در مكتب انسان ساز اسلام، درس دینداری آموخته بودند با تمام توان در برابر نقشههای ضد اسلامی رژیم ایستادگی كردند به عنوان نمونه در دانشگاه شیراز دانشجویان مسلمان با سیاست ترویج «آزادی جنسی» و اشاعه فحشاء و فساد به مبارزه برخاستند و به عنوان اعتراض به رواج دادن فساد و فحشاء در دانشگاه دست به تحصن زده و یك هفته شبانه روز در دانشگاه ماندند كه مأموران رژیم وارد دانشگاه شده به دانشجویان یورش بردند و آنان را مورد ضرب و جرح قرار داده از دانشگاه بیرون كرده و شماری از آنان را بازداشت نمودند.[24] در این راستا میتوان به مخالفت دانشجویان با برگزاری جنبشهای 2500 ساله اشاره نمود.
هـ) واكنش دانشجویان به بازداشت امام خمینی و قیام پانزده خرداد؛ نخستین واكنش نسبت به بازداشت امام (ره) در دانشگاه تهران بروز كرد، دانشجویان به دنبال آگاهی از بازداشت امام (ره) كلاسهای درس را تعطیل و ضمن برگزاری تظاهراتی وسیع مردم را از بازداشت امام (ره) آگاه كردند . در نتیجه اعتراض دانشجویان مأموران رژیم، دانشگاه را محاصره كردند.[25] دانشگاههای دیگر كشور نیز شاهد اعتراض و تظاهرات دانشجویان بود.
د) مقابله دانشجویان با كنسرسیوم سرمایهگذاری آمریكا در ایران؛ در پی افشای نقشه رژیم برای اجرای كنسرسیوم سرمایهگذاری آمریكا در ایران مرحوم امام فرمودند «بر رجال سیاسی و دینی و جوانان مدارس دینی و دانشگاه و بر همه طبقات لازم است كه قبل از اجرا شدن این واقعه و نتایج مرگ بار آن اعتراض كنند.»[26] دانشجویان متعهد دانشگاهها با دریافت كلام امام و اعلامیه حوزه علمیه قم و آگاهی از توطئه جدید شاه و آمریكا علیه اقتصاد ایران واكنشهایی در حد امكانات محدود از خود نشان دادند . پخش اعلامیه، اعتصاب و تظاهرات از جمله فعالیتهای دانشجویان مسلمان بود.[27]
ز) حركتهای دانشجویی با وجود دسیسهها و نقشههای باز دارنده رژیم شاه هر روز بیشتر اوج گرفت و موج نوینی پدید آورد كه رژیم را مجبور ساخت كه دستور دهد كه در تعطیلات تابستان از فرصت استفاده كرده، دانشجویان مبارز و به اصطلاح او «عناصر نامطلوب»را از دانشگاه بیرون كند . به دنبال این اقدام موج دستگیری،اخراج و اعزام به سربازی در دانشگاههای سراسر كشور بالا گرفت و شماری از بهترین جوانان كشور به جرم آزاد منشی و آزادیخواهی از تحصیل بازماندند و قربانی زورمداری و خودكامگی رژیم شاه شدند.[28]
این برخورد رژیم حاكی از نقش مهم دانشجویان در روند مبارزات مردمی بود كه اینگونه رژیم را به وحشت انداخته بود.
ح) اوج فعالیتهای مذهبی دانشجویان طی سالهای 1352 ـ 1356 بوده است در شرایطی كه حكومت سعی داشت دانشگاه را به محیطی فاقد انگیزههای مذهبی و اجتماعی تبدیل كند دانشجویان با تشكیل انجمنهای اسلامی و ایجاد كتابخانههای اسلامی سعی در ترویج هر چه بیشتر اندیشههای مذهبی در دانشگاهها داشتند بطوری كه موفقیت دانشجویان موجب شد كه رژیم در شهریور 1356 تمام كتابخانههای اسلامی دانشگاهها را تعطیل نماید.[29]
ط) سیزده آبان 1357 و تظاهرات دانشجویان و دانش آموزان و كشتار آنان توسط رژیم را میتوان نقطه عطفی در حركتهای دانشجویی دانست كه نشان ضعف رژیم و ناكامی آن در برابر مبارزات دانشجویی و بیانگر نقش مهم دانشجویان در نهضت مردمی بود.
ی) تشكلهای دانشجویان خارج از كشور نیز از كانونهای مبارزه دانشجویی محسوب میشد كه در مراحل مختلف از نهضت مردمی و مبارزات دانشجویان حمایت نموده و از اعمال رژیم و سیاستهای آن ابراز انزجار مینمودند . مرحوم امام نیز به این گروهها توجه ویژهای داشته و آنها را هدایت مینمودند. تشكل دانشجویان پارسی زبان در آمریكا و كانادا نمونهای از این تشكلهاست مرحوم امام در نامهای به این دانشجویان فرمودند: شما جوانان تحصیل كرده در هر جا هستید وظایف خطیری دارید، وظیفه دفاع از اسلام كه به عهده هر فرد مسلم است، وظیفه دفاع از میهن و استقلال آن كه از وظایف حتمیه اسلامی است وظیفه شناساندن اسلام بزرگ به جوامع بشری چه از ناحیه طرز حكومت و بسط عدالت آن و چه از ناحیه رفتار والی مسلمین با ملت...»[30]
همراهی جوانان با روحانیت و پیروی از مرحوم امام عامل اصلی پیشبرد نهضت اسلامی بود با وجود فعالیت گروههای سیاسی و گرایشهای متفاوت در جامعه مردم به ویژه نسل جوان در طول مبارزات خود بدون اعتنا به این گروهها و گرایشات یكپارچه و منسجم،رهبری روحانیت را پذیرفته و اسلام را هدف اصلی خویش قرار دادند اسلام تنها چیزی بود كه این یكپارچگی را بوجود آورد، و جز این، اگر شعار و شعور دیگر حاكم بود،بیشك به این وحدت لطمه وارد میآورد و به اختلاف نظر میكشاند.
نقش جوانان در پیروزی انقلاب اسلامی از دیدگاه امام خمینی (ره)
مرحوم امام خميني ره پیروزی انقلاب اسلامی را مرهون فداكاریها و از خودگذشتگی جوانان میدانستند و در این مورد فرمودند: جوانان دانشگاهی، جوانان مدارس قدیم،جوانان بازاری، عشایر محترم این طبقه بودند كه با قیام خود رژیم منحوس را به عقب نشاندند و دست جهانخواران را از مملكت قطع كردند.»[31]
«شما جوانان با قدرت ایمان این نهضت را تا اینجا آوردید و به پیروزی رساندید، این قدرت ایمان را حفظ كنید.»[32] «درود خدا بر شما ملت بزرگ ایران و شما جوانان غیور هوشمند با همت والای شما جوانان در تمام اقشار ایران، این نهضت به این مرتبه رسید، همت والای شما بود كه پیروز شدیم و ریشه فساد را از ایران تا حدودی بیرون آوردیم و ان شاء الله از این به بعد هم با همت والای شما جوانان تتمه این ریشه فساد از بیخ و بن كنده خواهد شد.»[33]
بدون شك جوانان همانگونه كه در پیروزی انقلاب اسلامی و شكل گیری آن نقش بسزایی داشتند در تداوم انقلاب اسلامی و تثبیت آن نیز دارای نقش محوری هستند و همراهی آنان تضمینی برای آینده انقلاب اسلامی و پیشبرد اهداف آن در تمام زمینهها خواهد بود همانطوری كه پس از انقلاب، در طول جنگ تحمیلی حضور جوانان و فداكاری آنان توطئه دشمنان را خنثی نمود و در عرصههای علمی نیز پس از جنگ در سازندگی كشور نقش جوانان نقشی بیبدیل بوده است . از این رو توجه جدی به جوانان و فراهم نمودن زمینههای پیشرفت همه جانبه‌آنان تضمینی برای پیشرفت انقلاب اسلامی و تحقق اهداف آن است و بدون همراهی جوانان دستیابی به اهداف انقلاب اسلامی امكان پذیر نخواهد بود بنابراین شناخت آسیبهایی كه متوجه جوانان است و برطرف كردن آن باید از اولویتهای نظام و دغدغه اصلی مسئولان باشد.
پی نوشتها:
[1] . صحیفه نور، ج 7، ص 269.
[2] صحیفه نور،ج 9 ص 138.
[3] مطهری، مرتضی، پیرامون انقلاب اسلامی، تهران،انتشارات صدرا، چاپ چهارم، 1368،ص 119 و 120
[4] میزبانی، مهناز، صدری، منیژه، نقش مساجد و دانشگاهها در پیروزی انقلاب اسلامی، تهران، مركز اسناد انقلاب اسلامی، 1382 ص 11.
[5] آر، كدی، نیكی، بررسی تطبیقی انقلاب مشروطیت و انقلاب اسلامی، ترجمه حسینعلی نوذری، روزنامه ایران، 18/6/75.
[6] میزبانی، مهناز، صدری، منیژه، نقش مساجد و دانشگاهها در پیروزی انقلاب اسلامی، پیشین، ص 69 تا 141 (متن اسناد تلاش رژیم برای به انزوا كشیدن مساجد و دور كردن جوانان و گزارشهای ساواك از فعالیتهای مساجد مختلف).
[7] میزبانی، مهناز، صدری، منیژه، نقش مساجد و دانشگاهها در پیروزی انقلاب اسلامی، پیشین، ص 45 ـ47.
[8] ر. ك: نقش مساجد و دانشگاهها در پیروزی انقلاب اسلامی، پیشین، اسناد ساواك، ص 69 تا 141.
[9] عمید زنجانی، عباسعلی، گزیده انقلاب اسلامی و ریشههای آن، تهران، انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1376، ص 24 و 25.
[10] جعفریان، رسول،جریانها و جنبشهای مذهبی ـ سیاسی ایران سالهای 1320 ـ 1357، تهران مؤسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر، 1381، ص 149.
[11] روحانی، سید حمید، بررسی و تحلیلی از نهضت امام خمینی (ره) ، تهران: مركز اسناد انقلاب اسلامی، 1376، ج 1، ص 250 و 251.
[12] روحانی، سید حمید، پیشین، ج 1، ص 267 و 268.
[13] روحانی،سید حمید، پیشین، ج 1، ص 334 ـ371
[14] روحانی، سید حمید، پیشین، ج 1، ص 405 و 406
[15] روحانی، سید حمید، پیشین، ج 1، ص 613
[16] روحانی، سید حمید، پیشین، ج 1، ص 777.
[17] روحانی، سید حمید، پیشین، ج 1، ص 623 و 779.
[18] بایمت اُف، لقمان، انقلاب اسلامی از دیدگاه محققان شوروی، تهران: مركز اسناد انقلاب اسلامی، 1382، ص 90.
[19] میزبانی،مهناز،صدری منیژه، نقش مساجد و دانشگاهها در پیروزی انقلاب اسلامی، تهران:مركز اسناد انقلاب اسلامی،1383، ص 242.
[20] روحانی، سید حمید، پیشین، ج 1، ص 182.
[21] روحانی، سید حمید، پیشین، ج 1، ص 244 و 245 و ج 2،ص 899 تا 916.
[22] روحانی، سید حمید، پیشین، ج 2، ص 916.
[23] روحانی، سید حمید، پیشین، ج 2، ص 455
[24] روحانی، سید حمید، پیشین، ج 2، ص 456.
[25] میزبانی،مهناز،صدری منیژه، نقش مساجد و دانشگاهها در پیروزی انقلاب اسلامی، تهران: مركز اسناد انقلاب اسلامی 1383 ، ص 247.
[26] روحانی، سید حمید، پیشین، ج 2، ص 877.
[27] روحانی، سید حمید، پیشین، ج 2، ص 895 تا 896.
[28] روحانی، سید حمید، پیشین، ج 2، ص 735 تا 741.
[29] میزبانی،مهناز،صدری منیژه، نقش مساجد و دانشگاهها در انقلاب اسلامی، پیشین، ص 253 و 254.
[30] روحانی، سید حمید، پیشین، ج 3، ص 812.
[31] صحیفه نور، ج 6،ص 189.
[32] صحیفه نور، ج 8، ص 217.
[33] صحیفه نور، ج 5،ص 253.
منبع: اندیشه قم
