پرسش :
ساواك چه زماني توسط چه كسي و با چه اهدافي تشكيل شد؟
پاسخ :
شكل‌گيري:
ساواك نام سازمان امنيتي ايران در عصر پهلوي بوده كه برخلاف نام آن تداعي كننده شكنجه و جاسوسي و ناامني در اذهان جامعه و برگرفته از سازمان‌هاي سيا و موساد مي‌باشد كه همواره مردم از آن در رعب و وحشت بوده‌اند. وقتي در سال 1335ش. آمريكا به كمك شاه ايران آمد، دوستان آمريكايي او پيشنهاد تشكيل دو سازمان اطلاعات خارجي و امنيت داخلي را مانند، دو سازمان سيا و اف. بي. آي، آمريكا دادند؛ هسته اوليه اين سازمان در فرمانداري نظامي تهران شكل گرفت و روز 11 مهرماه 1335 خبر آن در مطبوعات به چاپ رسيد. چندي بعد لايحه تشكيل «سازمان اطلاعات و امنيت كشور» كه بعداً به اختصار ساواك نام گرفت، توسط دولت تهيه و به مجلس سنا فرستاده شد. در مجلس سنا عده‌اي از سناتورها به شدت با لايحه مذكور مخالفت كردند، از جمله خواجه نوري اين قانون را ظالمانه‌ترين قانون دولت خواند، وي با اشاره به ظلم و ستم‌هايي كه از سوي مأموران نظامي با استفاده از اين قانون مي‌تواند صورت گيرد، اين قانون را، موجب محروم شدن مردم از تمام حقوق دمكراتيك و آزادي‌شان دانست. گلشائيان وزير دادگستري و امير احمدي در رد خواجه نوري صحبت كردند و او در جواب آنها اين شعر را خواند:
شنيدم گوسفندي را بزرگي
رهانيد از دهان و چنگ گرگي
شبانگه كارد بر حلقش بماليد
روان گوسفند از وي بناليد
که از چنگال گرگم در ربودي
و ليكن عاقبت گرگم تو بودي
سناتور جمال امامي نيز با اين لايحه مخالفت نمود و گفت: امروز بايد تمام كوششمان اين باشد كه مردم را راضي نگه داريم.... مردم ايران خطاكار نيستند؛ ولي كارد به استخوانشان رسيده، جنب و جوش مي‌كنند...[1]
سرانجام پس از مخالفتها در سال 1336ش. پس از تصويب مجلس شوراي ملي ساواك فعاليت خود را به رياست تيمور بختيار آغاز كرد.
از آغاز تأسيس 1336 تا 1357 چهار نفر كه همه افسر ارشد بودند، در پي يكديگر در رأس ساواك قرار داشتند 1. بختيار، 2. پاكروان، 3. نصيري، 4. ناصر مقدم.[2] لذا در تاريخ معاصر ايران نام سازمان امنيت همواره با ترس و وحشت باقي است.
اهداف:
1. كشف توطئه‌هاي داخلي و خارجي عليه حكومت استبدادي شاه ، مقابله با نهضت آزادي خواهي مردم ايران و نيز حفظ منافع استعماري قدرت هاي بيگانه
2. يكي از اهداف مهم فرامرزي تأسيس ساواك كه آمريكائيها بدان توجه ويژه داشتند، مقابله با كمونيسم بود كه رقيب امپرياليسم در شرق بود. آمريكائيها از نفود اين انديشه از طرف اتحاد شوروي در ايران مخصوصاً ارتش ايران باخبر شده بودند؛ لذا از آنجا كه ايران براي آمريكا مهمترين پايگاه در منطقه محسوب مي‌شد و بايد از لحاظ حفاظت و امنيت يك سيستم امنيتي خوبي داشته باشد، تا در مقابل تهديد از پايگاه غرب محافظت كند، از اين روي اقدام به تأسيس ساواك نمودند.
3 . از طرفي تأسيس ساواك به آمريكا اين امكان را مي‌داد، تا تسلط كامل خود را بر ايران در تمام شهرها تأمين كند و از شكل‌گيري احزاب و نيروهاي فعال بر عليه سيستم حاكم باخبر نمايد تا عمق نفوذ آمريكا در ايران حاصل شود.
4. ديگر هدف مهم آمريكا اين بود كه تسلط بر نيروهاي نظامي داشته باشد و بعنوان ضد اطلاعات نيروهاي سه گانه انجام وظيفه كند، چون ارتش سازمان اطلاعاتي براساس نياز تأسيس كرده بود كه آمريكا در مقابل آن، ضد اطلاعات را تأسيس نمود، تا در مقابل آن به انجام مأموريتهاي مخفي محوله بپردازد، در شهرباني و ژاندارمري نيز چنين نيرويي با تقليد از ارتش ايجاد شده بود كه ضد اطلاعات ، مأموريتي در بين اين نيروهاي سه گانه ايجاد كرده بود؛ لذا تمام اطلاعات دربارة نيروهاي سه گانه در اختيار نيروهاي آمريكايي قرار داشت، آنها توسط مأموران خود براي برخي از فرماندهان نظامي پرونده جاسوسي روسها را تشكيل داده و متهم به طرفداري از كمونيسم نموده بودند.[3]
ساواك از سيستم بسيار پيچيده و گسترده‌‌اي برخوردار بود، بطوري كه كوچكترين تحركات را گزارش مي‌نمودند.[4] در شهرهاي مختلف از جمله قم جاسوسان متعددي داشتند كه تمام تحركات بيوتات آيات عظام و بيانه‌هاي آنها را گزارش مي‌نمود. امروز اسنادي كه از ساواك بر جاي مانده نشان‌دهنده گستردگي فعاليت اين نهاد ضد مردمي مي‌باشد كه چه جنايتي در تاريخ ايران براي حفظ منافع استعمارگران و طاغوت ستمگر مرتكب شده‌اند.[5]
اعضاي ساواك:
اعضاي اين سازمان را از 30 هزار تا 60 هزار نفر تخمين زده‌اند، اگرچه شاه تعداد نفرات آن را 3500 نفر ذكر كرده بود؛ ولي روزنامه خارجي نيوزيك در سال 74 ادعا كرد كه سه ميليون ايراني به نحوي از انحاء بعنوان خبرچين براي ساواك كار مي‌كنند و در هر لباسي از كارگر تا دهقان افراد نفوذي داشتند.[6]
آموزش نيروها
نيروهاي اصلي و هسته‌‌اي ساواك تحت نظارت موساد در خارج از كشور و در كشورهاي اروپائي از جمله انگليس و آمريكا و يا در اسرائيل آموزشهاي لازم را مي‌ديدند و از خبرگي و مهارت لازم در كار شكنجه و اعتراف گرفتن برخوردار مي‌شدند.
اين نيروها به هيچ ارزش اخلاقي و انساني پايبند نبودند و از ناموس خويش نيز در راه اهداف تعريف شده بهره مي‌گرفتند. آنها براي بازجوئي نيز آموزشهاي ويژه‌اي مي‌ديدند،[7] ساواك كه از گستردگي ويژه و اختيارات فراواني در كشور برخوردار و موظف به كنترل نامه‌ها و تلفنهاي مردم و جاسوسي در ارگانهاي مختلف و تمام قواي اجرائي كشور بود.[8] در دانشگاه‌هاي خارج از كشور و داخل نيز مأموران ساواك فعال بودند.[9]
نتيجه:
اين سازمان مخوف در سال 1335 توسط آمريكائيان و به پيشنهاد آنها و با نظر شخص محمدرضا پهلوي براي اهداف خاص از جمله كنترل نيروهاي سه گانه ايران و ايجاد سد دفاعي در برابر كمونيسم و نفوذ شوروي، كنترل فعاليتهاي سياسي طبقات مختلف مردم از جمله فعاليتهاي فرهنگي و سياسي علما و مراجع تقليد و دانشجويان و ساير اقشار فرهنگي و علمي در خارج و داخل، و كنترل ادارات دولتي، و سركوب قيامهاي مردمي و ايجاد خوف و وحشت براي عدم قيام مردم توسط رهبران مذهبي در نتيجه حفاظت از منافع غرب و امپرياليسم و صهيونيسم و حفاظت از سلطه استبداد و نوكري غرب و غارت منابع و ثروتهاي منطقه خاورميانه و اهداف شوم ديگري تأسيس گرديد.
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. ظهور و سقوط سلطنت پهلوي،نویسنده: حسين فردوست،.
2. ساواك ،نویسنده: نقي نجاري راد،.
3. تاريخ سياسي معاصر ،نویسنده: سيد جلال الدين مدني،.
پی نوشتها:
[1] . بخاري راد، نقي، ساواك. تهران، مركز اسناد، چاپ اول، 1379، ص 30 و گريستين دلانوآ ساواك، ترجمه نيك‌گوهر، تهران، طرح نو، چاپ اول، 1371، ص 239 ـ 55 و ص 65.
[2] . بخاري، «پيشين»، ص 73.
[3] . فردوست، حسين، ظهور و سقوط سلطنت پهلوي، تهران، اطلاعات، چاپ سوم، 1370، ج 1، ص 4 ـ 382.
[4] . همان،ص 394 ـ 390.
[5] . اسناد انقلاب اسلامي، تهران، سازمان تبليغات، چاپ اول، 69 در صفحات مختلف بيانگر كنترل شديد بيوت مراجع قم است كه از نامه هاي مراجع تقليد عكس‌برداري شده.
[6] . مدني، تاريخ سياسي معاصر، قم، مدرسين، چاپ سوم، بي تا، ج 1، ص 5 ـ584.
[7] . همان،ص 448.
[8] . همان، ص 452.
[9] . همان، ص 472.
منبع: اندیشه قم
شكل‌گيري:
ساواك نام سازمان امنيتي ايران در عصر پهلوي بوده كه برخلاف نام آن تداعي كننده شكنجه و جاسوسي و ناامني در اذهان جامعه و برگرفته از سازمان‌هاي سيا و موساد مي‌باشد كه همواره مردم از آن در رعب و وحشت بوده‌اند. وقتي در سال 1335ش. آمريكا به كمك شاه ايران آمد، دوستان آمريكايي او پيشنهاد تشكيل دو سازمان اطلاعات خارجي و امنيت داخلي را مانند، دو سازمان سيا و اف. بي. آي، آمريكا دادند؛ هسته اوليه اين سازمان در فرمانداري نظامي تهران شكل گرفت و روز 11 مهرماه 1335 خبر آن در مطبوعات به چاپ رسيد. چندي بعد لايحه تشكيل «سازمان اطلاعات و امنيت كشور» كه بعداً به اختصار ساواك نام گرفت، توسط دولت تهيه و به مجلس سنا فرستاده شد. در مجلس سنا عده‌اي از سناتورها به شدت با لايحه مذكور مخالفت كردند، از جمله خواجه نوري اين قانون را ظالمانه‌ترين قانون دولت خواند، وي با اشاره به ظلم و ستم‌هايي كه از سوي مأموران نظامي با استفاده از اين قانون مي‌تواند صورت گيرد، اين قانون را، موجب محروم شدن مردم از تمام حقوق دمكراتيك و آزادي‌شان دانست. گلشائيان وزير دادگستري و امير احمدي در رد خواجه نوري صحبت كردند و او در جواب آنها اين شعر را خواند:
شنيدم گوسفندي را بزرگي
رهانيد از دهان و چنگ گرگي
شبانگه كارد بر حلقش بماليد
روان گوسفند از وي بناليد
که از چنگال گرگم در ربودي
و ليكن عاقبت گرگم تو بودي
سناتور جمال امامي نيز با اين لايحه مخالفت نمود و گفت: امروز بايد تمام كوششمان اين باشد كه مردم را راضي نگه داريم.... مردم ايران خطاكار نيستند؛ ولي كارد به استخوانشان رسيده، جنب و جوش مي‌كنند...[1]
سرانجام پس از مخالفتها در سال 1336ش. پس از تصويب مجلس شوراي ملي ساواك فعاليت خود را به رياست تيمور بختيار آغاز كرد.
از آغاز تأسيس 1336 تا 1357 چهار نفر كه همه افسر ارشد بودند، در پي يكديگر در رأس ساواك قرار داشتند 1. بختيار، 2. پاكروان، 3. نصيري، 4. ناصر مقدم.[2] لذا در تاريخ معاصر ايران نام سازمان امنيت همواره با ترس و وحشت باقي است.
اهداف:
1. كشف توطئه‌هاي داخلي و خارجي عليه حكومت استبدادي شاه ، مقابله با نهضت آزادي خواهي مردم ايران و نيز حفظ منافع استعماري قدرت هاي بيگانه
2. يكي از اهداف مهم فرامرزي تأسيس ساواك كه آمريكائيها بدان توجه ويژه داشتند، مقابله با كمونيسم بود كه رقيب امپرياليسم در شرق بود. آمريكائيها از نفود اين انديشه از طرف اتحاد شوروي در ايران مخصوصاً ارتش ايران باخبر شده بودند؛ لذا از آنجا كه ايران براي آمريكا مهمترين پايگاه در منطقه محسوب مي‌شد و بايد از لحاظ حفاظت و امنيت يك سيستم امنيتي خوبي داشته باشد، تا در مقابل تهديد از پايگاه غرب محافظت كند، از اين روي اقدام به تأسيس ساواك نمودند.
3 . از طرفي تأسيس ساواك به آمريكا اين امكان را مي‌داد، تا تسلط كامل خود را بر ايران در تمام شهرها تأمين كند و از شكل‌گيري احزاب و نيروهاي فعال بر عليه سيستم حاكم باخبر نمايد تا عمق نفوذ آمريكا در ايران حاصل شود.
4. ديگر هدف مهم آمريكا اين بود كه تسلط بر نيروهاي نظامي داشته باشد و بعنوان ضد اطلاعات نيروهاي سه گانه انجام وظيفه كند، چون ارتش سازمان اطلاعاتي براساس نياز تأسيس كرده بود كه آمريكا در مقابل آن، ضد اطلاعات را تأسيس نمود، تا در مقابل آن به انجام مأموريتهاي مخفي محوله بپردازد، در شهرباني و ژاندارمري نيز چنين نيرويي با تقليد از ارتش ايجاد شده بود كه ضد اطلاعات ، مأموريتي در بين اين نيروهاي سه گانه ايجاد كرده بود؛ لذا تمام اطلاعات دربارة نيروهاي سه گانه در اختيار نيروهاي آمريكايي قرار داشت، آنها توسط مأموران خود براي برخي از فرماندهان نظامي پرونده جاسوسي روسها را تشكيل داده و متهم به طرفداري از كمونيسم نموده بودند.[3]
ساواك از سيستم بسيار پيچيده و گسترده‌‌اي برخوردار بود، بطوري كه كوچكترين تحركات را گزارش مي‌نمودند.[4] در شهرهاي مختلف از جمله قم جاسوسان متعددي داشتند كه تمام تحركات بيوتات آيات عظام و بيانه‌هاي آنها را گزارش مي‌نمود. امروز اسنادي كه از ساواك بر جاي مانده نشان‌دهنده گستردگي فعاليت اين نهاد ضد مردمي مي‌باشد كه چه جنايتي در تاريخ ايران براي حفظ منافع استعمارگران و طاغوت ستمگر مرتكب شده‌اند.[5]
اعضاي ساواك:
اعضاي اين سازمان را از 30 هزار تا 60 هزار نفر تخمين زده‌اند، اگرچه شاه تعداد نفرات آن را 3500 نفر ذكر كرده بود؛ ولي روزنامه خارجي نيوزيك در سال 74 ادعا كرد كه سه ميليون ايراني به نحوي از انحاء بعنوان خبرچين براي ساواك كار مي‌كنند و در هر لباسي از كارگر تا دهقان افراد نفوذي داشتند.[6]
آموزش نيروها
نيروهاي اصلي و هسته‌‌اي ساواك تحت نظارت موساد در خارج از كشور و در كشورهاي اروپائي از جمله انگليس و آمريكا و يا در اسرائيل آموزشهاي لازم را مي‌ديدند و از خبرگي و مهارت لازم در كار شكنجه و اعتراف گرفتن برخوردار مي‌شدند.
اين نيروها به هيچ ارزش اخلاقي و انساني پايبند نبودند و از ناموس خويش نيز در راه اهداف تعريف شده بهره مي‌گرفتند. آنها براي بازجوئي نيز آموزشهاي ويژه‌اي مي‌ديدند،[7] ساواك كه از گستردگي ويژه و اختيارات فراواني در كشور برخوردار و موظف به كنترل نامه‌ها و تلفنهاي مردم و جاسوسي در ارگانهاي مختلف و تمام قواي اجرائي كشور بود.[8] در دانشگاه‌هاي خارج از كشور و داخل نيز مأموران ساواك فعال بودند.[9]
نتيجه:
اين سازمان مخوف در سال 1335 توسط آمريكائيان و به پيشنهاد آنها و با نظر شخص محمدرضا پهلوي براي اهداف خاص از جمله كنترل نيروهاي سه گانه ايران و ايجاد سد دفاعي در برابر كمونيسم و نفوذ شوروي، كنترل فعاليتهاي سياسي طبقات مختلف مردم از جمله فعاليتهاي فرهنگي و سياسي علما و مراجع تقليد و دانشجويان و ساير اقشار فرهنگي و علمي در خارج و داخل، و كنترل ادارات دولتي، و سركوب قيامهاي مردمي و ايجاد خوف و وحشت براي عدم قيام مردم توسط رهبران مذهبي در نتيجه حفاظت از منافع غرب و امپرياليسم و صهيونيسم و حفاظت از سلطه استبداد و نوكري غرب و غارت منابع و ثروتهاي منطقه خاورميانه و اهداف شوم ديگري تأسيس گرديد.
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. ظهور و سقوط سلطنت پهلوي،نویسنده: حسين فردوست،.
2. ساواك ،نویسنده: نقي نجاري راد،.
3. تاريخ سياسي معاصر ،نویسنده: سيد جلال الدين مدني،.
پی نوشتها:
[1] . بخاري راد، نقي، ساواك. تهران، مركز اسناد، چاپ اول، 1379، ص 30 و گريستين دلانوآ ساواك، ترجمه نيك‌گوهر، تهران، طرح نو، چاپ اول، 1371، ص 239 ـ 55 و ص 65.
[2] . بخاري، «پيشين»، ص 73.
[3] . فردوست، حسين، ظهور و سقوط سلطنت پهلوي، تهران، اطلاعات، چاپ سوم، 1370، ج 1، ص 4 ـ 382.
[4] . همان،ص 394 ـ 390.
[5] . اسناد انقلاب اسلامي، تهران، سازمان تبليغات، چاپ اول، 69 در صفحات مختلف بيانگر كنترل شديد بيوت مراجع قم است كه از نامه هاي مراجع تقليد عكس‌برداري شده.
[6] . مدني، تاريخ سياسي معاصر، قم، مدرسين، چاپ سوم، بي تا، ج 1، ص 5 ـ584.
[7] . همان،ص 448.
[8] . همان، ص 452.
[9] . همان، ص 472.
منبع: اندیشه قم
