پرسش :
چرا شاه و همسرش فرح تصميم گرفتند از ايران فرار کنند تا امام خميني به موقع به ايران بيايد؟
پاسخ :
با اوج گرفتن مبارزات مردمي عليه رژيم شاهنشاهي و گسترش موج تظاهرات و اعتراضات مردمي در سراسر کشور و بدنبال ناتواني رژيم منحوس پهلوي در مقابله با قيام مردم و سرکوب آنان و پس از بکارگيري اقدامات و سياست هاي مختلف براي کنترل و تسلّط بر اوضاع کشور و شکست اين اقدامات، «از پانزده آبان که شاه رسماً شنيدن پيام انقلاب ملت ايران را اعتراف نمود، در حقيقت شمارش معکوس سقوط رژيم شاه آغاز گرديد»[1] و شاه با يک تصميم شتابزده پس از تشکيل شوراي سلطنت به رياست بختيار -که فقط در حد تعيين اعضاء آن توسط شاه باقي ماند ـ به بهانه معالجه در 26 دي ماه 1357 از کشور گريخت و در حقيقت اين اقدام ذبوحانه تير خلاصي بر پيکر بي رمق رژيم شاهنشاهي بود و آخرين اميدها براي نجات رژيم شاهنشاهي را به يأس مبدّل ساخت . مردم اين پيروزي بزرگ را جشن گرفتند و اين رويداد در صفحات تاريخ به يادگار ماند «با رفتن شاه از ايران موج تظاهرات، سراسر شهرهاي ايران را فرا گرفت، امام(ره) از اقامتگاه خود (پاريس) خطاب به ملت ايران اعلام نمود که پيروزي هنوز کامل نيست و گروهها اختلافات حزبي و مذهبي را کنار بگذارند و يکپارچگي ملت را که ضامن پيروزي نهايي است حفظ کنند جرايد تهران روز رفتن شاه را طلوع آزادي و بهار آزادي ناميدند و در گزارش عکس العمل مردم نوشتند تهران، با موجي از نور و گل و فرياد زندگي منهاي شاه را جشن گرفتند»[2] اين اقدام شاه ريشه در شخصيت متزلزل وي و بازتاب فشارها و اوج گرفتن مبارزات مردمي و تبلور قدرت مردم بود.
شاه به دليل محيط خانوادگي، فقدان پايگاه مردمي، بيگانه‌پرستي و خيانتهاي متعدد به کشور، همواره دچار ترس و وحشت بود و اين موضوع، تأثيرات مهمي بر شيوه مديريت و نحوه تصميم‌گيري وي داشت. ثريا اسفندياري، همسر دوم شاه، مي‌نويسد: «در دوران سه‌ساله حكومت دكتر مصدق، محمدرضا، هنگام خواب، سلاح كمري زير بالشش مي‌گذاشت و شب‌هنگام، مرا بيدار نموده، اتاق خوابمان را عوض مي‌نمود و نيز در خوردن غذا، دچار دلهره مي‌شد؛ زيرا مي‌ترسيد در آن سم ريخته باشند».[3] در جريان كودتاي آمريکايي 28 مرداد 1332ش. شاه براي درامان ماندن از عواقب شكست كودتا، با وحشت از ايران فرار كرد. به نوشته سرهنگ غلامرضا مصور رحماني، شتاب و دستپاچگي شاه در هنگام فرار، به حدي بود كه او حتي نتوانست لباسش را مرتب كند؛ چنان كه حتي جوراب نيز به پا نداشت![4] سي.ام. وودهاوس، يك مقام امنيتي و بلند‌پايه اينتليجنس سرويس انگلستان و طراح اصلي كودتاي چكمه يا آژاكس - كه عليه دكتر محمد مصدق برنامه‌ريزي و اجرا شد - مي‌نويسد: «در طرح كودتا، فرار شاه از ايران، پيش‌بيني نشده بود؛ اما خود محمدرضا اصرار كرد كه برنامه فرار از ايران، در صورت شكست، به طرح اضافه شود».[5] و البته کسي که بجاي مردم به بيگانگان دل بسته باشد سرنوشتي جز اين نخواهد داشت .
بنابر اين شخصيت شاه و نيز روند تحولات به گونه اي بود که شاه براي حفظ جان خود و نيز به اميد اقدامات غربي ها و عوامل باقي مانده درداخل کشور براي جلوگيري از انقلاب فرار کرد و اين فرار که بر اساس برخي تحليل هاي غربي بايد زمينه ساز نجات سلطنت مي شد به يکي از زمينه هاي پيروزي انقلاب تبديل گرديد .
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
ـ گزيده انقلاب اسلامي و ريشه هاي آن، عباسعلي عميد زنجاني، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، 1376.
ـ انقلاب اسلامي و چگونگي رخداد آن، جمعي از نويسندگان، قم: نشر معارف، 1381.
پی نوشتها:
[1] . عميد زنجاني، عباسعلي، گزيده انقلاب اسلامي و ريشه هاي آن، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، 1376، ص 293 و 294.
[2]. همان.
[3] ثريا اسفندياري، كاخ تنهايي (خاطرات ثريا اسفندياري)، ترجمه: اميرهوشنگ كاووسي، نشر البرز، تهران، چاپ سوم، ص197 به نقل از عليرضا محمدي ، آنها چرا فرار مي کنند ؟ ، نشريه پرسمان ، شماره 72
[4] سين‌قلي سررشته، خاطرات من، نويسنده، چاپ اول، تهران 1367، ص108 به نقل از همان
[5] سي. ام وودهاوس، شرح عمليات چكمه (اسرار كودتاي 28 مرداد)، ترجمه نظام‌الدين بندري، نشر راهنما، چاپ دوم، تهران 1368، ص77 و 84. به نقل از همان
منبع: اندیشه قم
با اوج گرفتن مبارزات مردمي عليه رژيم شاهنشاهي و گسترش موج تظاهرات و اعتراضات مردمي در سراسر کشور و بدنبال ناتواني رژيم منحوس پهلوي در مقابله با قيام مردم و سرکوب آنان و پس از بکارگيري اقدامات و سياست هاي مختلف براي کنترل و تسلّط بر اوضاع کشور و شکست اين اقدامات، «از پانزده آبان که شاه رسماً شنيدن پيام انقلاب ملت ايران را اعتراف نمود، در حقيقت شمارش معکوس سقوط رژيم شاه آغاز گرديد»[1] و شاه با يک تصميم شتابزده پس از تشکيل شوراي سلطنت به رياست بختيار -که فقط در حد تعيين اعضاء آن توسط شاه باقي ماند ـ به بهانه معالجه در 26 دي ماه 1357 از کشور گريخت و در حقيقت اين اقدام ذبوحانه تير خلاصي بر پيکر بي رمق رژيم شاهنشاهي بود و آخرين اميدها براي نجات رژيم شاهنشاهي را به يأس مبدّل ساخت . مردم اين پيروزي بزرگ را جشن گرفتند و اين رويداد در صفحات تاريخ به يادگار ماند «با رفتن شاه از ايران موج تظاهرات، سراسر شهرهاي ايران را فرا گرفت، امام(ره) از اقامتگاه خود (پاريس) خطاب به ملت ايران اعلام نمود که پيروزي هنوز کامل نيست و گروهها اختلافات حزبي و مذهبي را کنار بگذارند و يکپارچگي ملت را که ضامن پيروزي نهايي است حفظ کنند جرايد تهران روز رفتن شاه را طلوع آزادي و بهار آزادي ناميدند و در گزارش عکس العمل مردم نوشتند تهران، با موجي از نور و گل و فرياد زندگي منهاي شاه را جشن گرفتند»[2] اين اقدام شاه ريشه در شخصيت متزلزل وي و بازتاب فشارها و اوج گرفتن مبارزات مردمي و تبلور قدرت مردم بود.
شاه به دليل محيط خانوادگي، فقدان پايگاه مردمي، بيگانه‌پرستي و خيانتهاي متعدد به کشور، همواره دچار ترس و وحشت بود و اين موضوع، تأثيرات مهمي بر شيوه مديريت و نحوه تصميم‌گيري وي داشت. ثريا اسفندياري، همسر دوم شاه، مي‌نويسد: «در دوران سه‌ساله حكومت دكتر مصدق، محمدرضا، هنگام خواب، سلاح كمري زير بالشش مي‌گذاشت و شب‌هنگام، مرا بيدار نموده، اتاق خوابمان را عوض مي‌نمود و نيز در خوردن غذا، دچار دلهره مي‌شد؛ زيرا مي‌ترسيد در آن سم ريخته باشند».[3] در جريان كودتاي آمريکايي 28 مرداد 1332ش. شاه براي درامان ماندن از عواقب شكست كودتا، با وحشت از ايران فرار كرد. به نوشته سرهنگ غلامرضا مصور رحماني، شتاب و دستپاچگي شاه در هنگام فرار، به حدي بود كه او حتي نتوانست لباسش را مرتب كند؛ چنان كه حتي جوراب نيز به پا نداشت![4] سي.ام. وودهاوس، يك مقام امنيتي و بلند‌پايه اينتليجنس سرويس انگلستان و طراح اصلي كودتاي چكمه يا آژاكس - كه عليه دكتر محمد مصدق برنامه‌ريزي و اجرا شد - مي‌نويسد: «در طرح كودتا، فرار شاه از ايران، پيش‌بيني نشده بود؛ اما خود محمدرضا اصرار كرد كه برنامه فرار از ايران، در صورت شكست، به طرح اضافه شود».[5] و البته کسي که بجاي مردم به بيگانگان دل بسته باشد سرنوشتي جز اين نخواهد داشت .
بنابر اين شخصيت شاه و نيز روند تحولات به گونه اي بود که شاه براي حفظ جان خود و نيز به اميد اقدامات غربي ها و عوامل باقي مانده درداخل کشور براي جلوگيري از انقلاب فرار کرد و اين فرار که بر اساس برخي تحليل هاي غربي بايد زمينه ساز نجات سلطنت مي شد به يکي از زمينه هاي پيروزي انقلاب تبديل گرديد .
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
ـ گزيده انقلاب اسلامي و ريشه هاي آن، عباسعلي عميد زنجاني، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، 1376.
ـ انقلاب اسلامي و چگونگي رخداد آن، جمعي از نويسندگان، قم: نشر معارف، 1381.
پی نوشتها:
[1] . عميد زنجاني، عباسعلي، گزيده انقلاب اسلامي و ريشه هاي آن، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، 1376، ص 293 و 294.
[2]. همان.
[3] ثريا اسفندياري، كاخ تنهايي (خاطرات ثريا اسفندياري)، ترجمه: اميرهوشنگ كاووسي، نشر البرز، تهران، چاپ سوم، ص197 به نقل از عليرضا محمدي ، آنها چرا فرار مي کنند ؟ ، نشريه پرسمان ، شماره 72
[4] سين‌قلي سررشته، خاطرات من، نويسنده، چاپ اول، تهران 1367، ص108 به نقل از همان
[5] سي. ام وودهاوس، شرح عمليات چكمه (اسرار كودتاي 28 مرداد)، ترجمه نظام‌الدين بندري، نشر راهنما، چاپ دوم، تهران 1368، ص77 و 84. به نقل از همان
منبع: اندیشه قم
