پرسش :
رقابت های سیاسی گروهها و جریانهای سیاسی باید چگونه باشد تا تجربه فتنه هشتاد و هشت تکرار نگردد؟
پاسخ :
رقابت سیاسی احزاب ، گروه ها و جریان های سیاسی جز جدا نشدنی انتخابات است و هر گاه نامی از انتخاب و انتخابات برده می شود، پای رقابت و تلاش برای پیروزی در آن به میان می آید. اساساً انتخابات بدون رقابت وتلاش احزاب و گروه ها برای به دست آوردن آرای مردم معنا و مفهوم پیدا نمی کند.البته رقابت سیاسی به همان میزان که می تواند سازنده و مفید باشد و در ایجاد فضای مناسب برای انتخابات و شور و نشاط تأثیر گذار باشد، ممکن است مخرّب و منفی باشد، از این رو ضابطه مند نمودن رقابت های سیاسی ضرورتی غیر قابل انکار می باشد لذا لازم است چارچوب هایی برای رقابت های سیاسی مشخص گردد تا زمینه رقابت های سیاسی سالم و سازنده را فراهم نمایند، روشن است که چارچوب ها و ضوابط رقابت های سیاسی در هر نظام سیاسی بسته به مبانی فکری وارزشی حاکم بر آن متفاوت می باشد و در نظام سیاسی اسلامی که بر پایه مبانی و اصول فکری و ارزش های ناب اسلامی شکل گرفته است، فعالیت و رقابت سیاسی احزاب و گروه های سیاسی به عنوان بخشی از مجموعه نظام نیز باید در چارچوب نظام ارزشی اسلام صورت بگیرد.
بایسته های رقابت سیاسی سالم
رقابت سیاسی برای اینکه مفید وسازنده باشد باید شرایط و ضوابطی داشته باشد که مهمترین بایسته ها و شاخصه های رقابت سیاسی سالم عبارتند از:
قانون مداری:
اولین شاخصه رقابت سیاسی سالم، توجه به قوانین و مبنا قرار دادن آن توسط احزاب وگروه های سیاسی در رقابت هاست. قانونمندی و قاعده مندی رفتارهای سیاسی و از جمله رقابت های سیاسی نقش مهمی در ایجاد فضای رقابت سیاسی سالم دارد و احزاب و گروه های سیاسی با رعایت چارچوب های مشخص شده در قوانین و مقررات کشور گام مهمی در جهت فراهم نمودن رقابت سیاسی سالم برخواهند داشت. اساساً جامعه بدون نظم و قانون به هرج و مرج خواهد انجامید و ضرورت وجود نظم وقانون در جامعه بر کسی پوشیده نیست و رقابت سیاسی نیز به عنوان بخشی از ابعاد جامعه نیازمند قوانین و ضوابطی است که از لجام گسیختگی و بی انضباطی آن جلوگیری نماید. بی توجهی و رعایت نکردن قوانین در رقابت های سیاسی، زمینه ساز رقابت نا سالم و مخرب خواهد بود.
اخلاق مداری:
توجه به اخلاق و هنجارهای اخلاقی و ارزشی در رقابت سیاسی موجب می شود که رقابت سیاسی احزاب و گروه های سیاسی از حالت تخریبی فاصله گرفته و در مسیر رقابتی سازنده وسالم قرار بگیرد.
گرچه رقابت سیاسی به عنوان یك فعالیت تخصصی، تابع ضوابط و اصول قانونی خاص خود است، امّا این امر به هیچ وجه از ضرورت التزام بازیگران به مبادی و اصول اخلاقی، نمی كاهد. اخلاق می تواند همچون محافظی قوی در عرصه رقابت سیاسی عمل نموده و از نفوذ پاره ای از بینش ها و رفتارهای ناسالم كه فضای رقابت سیاسی را مخدوش و ناسالم می سازند، جلوگیری نماید؛ گونه ای از رفتارها كه حتی سد قانون نیز توان مقابله با آن را ندارد.
توجه به اصول و مبانی اسلامی و انقلابی:
با توجه به اسلامی بودن نظام ، توجه به اصول و مبانی ارزشی اسلامی و انقلابی نظام از سوی احزاب و گروه ها و جریان های سیاسی و رقابت در چارچوب آن، زمینه ساز رقابت سالم و صحیح خواهد بود و رقابتی سالم خواهد بود که با در نظر گرفتن اصول و مبانی اسلامی و انقلابی انجام شود . نمی توان انتظار داشت که احزاب، گروه ها و جریان های سیاسی در نظام اسلامی بدون در نظر گرفتن معیارها و اصول اسلامی و انقلابی با یکدیگر به رقابت بپردازند.
بر همین اساس، مطابق قانون اساسی «احزاب، جمعيتها، انجمنهاي سياسي و صنفي و انجمنهاي اسلامي يا اقليتهاي ديني شناخته شده آزادند، مشروط به اينكه اصول استقلال، آزادي، وحدت ملي، موازين اسلامي و اساس جمهوري اسلامي را نقض نكنند، هيچ كس را نميتوان از شركت در آنها منع كرد يا به شركت در يكي از آنها مجبور ساخت.»[1]
حاکمیت عقلانیت:
از مؤلفه های اساسی رقابت سالم میان احزاب و گروه های سیاسی، حاکم شدن عقلانیت بر رقابت های سیاسی است. حاکمیت فضای عقلانی بر رقابت های سیاسی موجب خواهد شد که تصمیم گیری ها، برنامه ریزی ها و همه فعالیت ها و از جمله رقابت های احزاب و جریان های سیاسی بر اساس عقل و منطق و به دور از احساسات و عواطف و هیجان های مقطعی و زود گذر صورت بگیرد و در سایه عقلانیت ، منافع و مصالح عموم جامعه در نظر گرفته خواهد شد.
رعایت این بایسته ها و شاخصه ها موجب خواهد شد که رقابت های سیاسی، سالم و سازنده باشد و چنین رقابتی مصداق و نمونه « فاستبقوا الخیرات»[2] و «یسارعون فی الخیرات»[3] پیشی گرفتن در نیکیها و خوبی خواهد بود.
در نگاه دینی و بر اساس آموزه های اسلامی ، مسئولیت و حکومت در نظام اسلامی ، امانت و فرصتی برای خدمت به مردم محسوب می گردد، نه زمینه ای برای کسب قدرت و ثروت و همانگونه که حضرت علی علیه السلام به یکی از کارگزاران خود فرمودند: «و انّ عملک لیس لک بطعمه و لکنه فی عنقک امانه»[4] «همانا مسئولیت تو برای تو وسیله آب و نان نبوده ، بلکه امانتی در گردن تو است».
براین اساس، پذیرش مسئولیت ها و مناصب در نظام اسلامی باید با هدف خدمت به مردم صورت بگیرد و در نتیجه رقابتی که با این نگرش و در این راستا صورت می گیرد ، رقابتی است که در آن ارزش ها و اصول اسلامی و اخلاقی رعایت خواهد شد و عقلانیت در آن حاکم خواهد بود و جایی برای بد اخلاقی و رقابت های مخّرب و ناسالم نخواهد بود ، زیرا هدف در نهایت خدمت به مردم است نه کسب قدرت و این همان نکته ای است که رقابت های سیاسی در نظام اسلامی را از نظام های سیاسی غیر دینی جدا می کند و رنگ اخلاقی، ارزشی و معنوی به تمامی فعالیت های در این زمینه می دهد.
به یقین اگر احزاب، گروه ها و جریان های سیاسی، مسئولیت هایی که برای به دست آوردن آنها با یکدیگر رقابت می کنند ، زمینه و فرصتی برای خدمت به جامعه بدانند، رقابت های سیاسی آنان از مرز های اخلاقی و اسلامی فراتر نرفته و شکل زیبایی به خود خواهد گرفت و شاهد بد اخلاقی ها و رقابت های سیاسی نا سالم نخواهیم بود.
آسیب شناسی رقابت احزاب، گروه ها و جریان های سیاسی
در کنار بایسته ها و شاخصه های رقابت سیاسی سالم ، رقابت سیاسی احزاب و گروههای سیاسی با آسیب هایی روبرو می باشد که در صورت بی توجهی به آنها ، رقابت های سیاسی را از یک رقابت سازنده و سالم به رقابتی مخرب و ناسالم تبدیل خواهد نمود که نه تنها به ثبات و توسعه سیاسی کشور هیچ کمکی نخواهد کرد ، بلکه عامل لجام گسیختگی و بی ثباتی خواهد شد.
اگر چه به یک معنا فقدان بایسته ها و شاخصه های رقابت سیاسی سالم که بدان اشاره شد، در قالب رعایت نکردن قوانین ، زیر پا گذاشتن ارزش ها و اخلاق اسلامی، نادیده گرفتن اصول و مبانی نظام و حاکمیت احساسات و عواطف به جای عقلانیت، را می توان به عنوان آسیب های کلی رقابت سیاسی احزاب، گروه ها و جریان های سیاسی برشمرد، امّا در اینجا نگاهی گذرا به مهمترین آسیب های رقابت های سیاسی را از دیدگاه امام راحل و مقام معظم رهبری خواهیم داشت.
مهمترین آسیب های فرا روی رقابت سیاسی احزاب، گروه ها و جریان های سیاسی از منطر امام راحل و مقام معظم رهبری عبارتند از:
اختلاف افکنی و تشنج آفرینی
یکی از آسیب های رقابت های سیاسی ، اختلاف افکنی و تشنج آفرینی در سایه رقابت در جامعه است . هر چند احزاب و گرو ه های سیاسی ممکن است دیدگاه ها و نظرات مختلفی در مورد مسائل کشور داشته باشند ، ولی این به معنای اختلاف افکنی و ایجاد تنش و تشنج در جامعه نیست و باید رقابت آنها به دور از هر گونه اختلاف افکنی و تشنج باشد تا فضای مناسب برای انتخاب و گزینش مناسب توسط مردم فراهم گردد.
حضرت امام(ره) در این باره فرمودند: «اين طور نباشد كه گروههاى مختلف، احزاب مختلف، و اشخاص مختلف، در يك موقعى كه ما همه احتياج به وحدت كلمه داريم، اختلاف ايجاد كنند؛ تشنج ايجاد كنند...توجه به اين معنا داشته باشند كه در صدر مشروطيت كه احزاب مختلف پيدا شد دنبال آن پيروزى كه ملت پيدا كرده بود، اين احزاب مختلف به جان هم افتادند و اين كشور را تباه كردند. شما گمان نكنيد كه احزابى كه در ممالك ديگرى هست، در صدر مشروطيت در انگلستان بود، آن احزاب با همان كارى كه آنها مىكردند و حزب بازى مىكردند ماها را به اختلاف مىكشيدند، و خود آنها با هم دشمنى نداشتند. هيچ حزبى بر ضد مصالح كشور خودش عمل نمىكرد. اگر هم با هم اختلاف سليقه يا اختلاف رَويّه داشتند، عاقلانه بود؛ با حساب بود. اين طور نبود كه يك دسته دسته ديگر را آن چنان تضعيف كنند كه كشورشان آسيب ببيند. مع الأسف همان احزابى كه در آنجا بودند به ما نمايش مىدادند كه كشور بايد احزاب داشته باشد و احزاب هم بايد مخالف با هم باشند، ما را و احزاب ما را روبروى يكديگر قرار مىدادند و به ضرر هم صحبت مىكردند و به ضرر هم قلم فرسايى مىكردند؛ و نتيجه اين شد كه به ضرر كشور بود.»[5]
مقام معظم رهبری فرمودند: «گروهها و جريانهاي سياسي با هم كنار بيايند و با هم كار كنند بدبيني ، تهمت، اهانت به يكديگر و قهر از يكديگر نداشته باشند حالا ميگويند كه اختلاف مذاق سياسي داريم... به فرض اگر در زمينههاي اقتصادي و سياسي با هم اختلافي دارند، اگر اختلافشان فقط اختلاف عاطفي نيست، در دايره آن اختلافات با هم رقابت كنند، حرفي نيست امّا اين رقابتها را به خصومت به دشمني و به كينهورزي در مقابل هم نكشانند، ببينيد كه دشمن اينجا ايستاده است ببينيد كه دشمن منتظر فرصت است ببينيد كه روي جنگ جناحها با يكديگر محاسبه ميكند.»[6]
جبهه گیری، تخریب و تضعیف دیگران
از آسیب های رقابت های سیاسی، تخریب و تضعیف دیگران است. رقابتی که به دنبال آن تخریب و تضعیف دیگران باشد، رقابتی نا سالم خواهد بود.
حضرت امام(ره) فرمودند: «ما اگر اختلاف سليقه داريم، اختلاف بينش داريم، بايد بنشينيم با هم در يك محيط آرام صحبت كنيم و مسائل خودمان را به ميان بگذاريم و حل كنيم. با تفاهم مسائل را حل كنيم؛ نه اينكه جبههگيرى كنيم. يكى يك طرف بايستد، با دار و دسته خودش؛ و يكى يك طرف بايستد با دار و دسته خودش؛ و كوشش كنند در تضعيف يكديگر و كوشش كنند در تضعيف كشور اسلامى. اينها براى اين است كه تعهد اسلامى نيست، و ديد سياسى هم نيست. شماها اگر مُسْلم هستيد، به احكام اسلام عمل كنيد. و اگر خداى نخواسته تعهد اسلامى را قبول نداريد، با ديد سياسى مسائل را حل كنيد. اگر ملت اشخاصى را ديد، گروه‌هايى را ديد كه بر خلاف مصالح كشور دارند جبههگيرى مىكنند و اين طايفه آن طايفه را مى‌كوبند و آن طايفه آن طايفه را، تكليف شرعى ملت اين است كه از آنها اعراض كنند و آنها را پذيرا نباشند.»[7]
مقام معظم رهبری فرمودند: «من خواهش می کنم همیشه، در همه دوران ها، انتخابات ها را وسیله ای قرار بدهید برای قوت ملی، برای افزایش اقتدار ملی؛ نه برای تضعیف نظام و تضعیف آبروی ملت. جنجالهایی که بعضاً از طرف بعضی از احزاب و گروه ها و جریانهای سیاسی و جناحهای بداخلاق در اطراف انتخابات می شود، تضعیف کننده کشور و ملت و نظام است. جناحهای مختلف، جریانهای مختلف، گرایش‌های مختلف، با شوق و ذوق و علاقه‌مندی همه عواملشان را بسیج کنند و انتخابات را به عنوان یک هدف عالی، هدف خوب، هدف شیرین مورد توجه قرار بدهند و به دعوا و جنجال و اهانت و پنجه به روی هم کشیدن قضایا را نکشانند. انتخابات را وسیله ای بکنید برای اینکه دشمنان را نا امید بکنید.»[8]
توهین و اتهام به سایر رقیب ها
یکی از آسیب ها و آفت های رقابت های سیاسی ، توهین و اتهام به دیگران در جریان رقابت است.
حضرت امام(ره) فرمودند: «هيچ مقامى و حزبى و گروهى و شخصى حق ندارد به ديگران كه مخالف نظرشان هستند توهين كنند، يا خداى نخواسته افشاگرى نمايند؛ گرچه همه حق تبليغات صحيح براى خود يا كانديداهاى خود يا ديگران را دارند، و هيچ كس نمىتواند جلوگيرى از اين حق نمايد. و البته لازم است تبليغات موافق مقررات دولت باشد. و احدى شرعاً نمىتواند به كسى كوركورانه و بدون تحقيق رأى بدهد.»[9]
مقام معظم رهبری نیز فرمودند: «فضا باید متعادل، منطقی و عقلایی باشد. گفتگوی انتقادی اشکالی ندارد؛ امّا گفتگو با های و هوی فرق دارد. در مردم سالاری اسلامی، گفتگو با عربده کشی و چاقوکشی در بعضی از دمکراسی ها تفاوت دارد. این جا گفتگو می کنند؛ به قول امام، مثل مباحثه های طلبگی. در مجلس و جاهای دیگر مباحثه کنند، حتّی بر سر مسأله ای دعوا کنند؛ امّا کینه از هم به دل نگیرند؛ بعد هم پهلوی همدیگر بنشینند و با هم صحبت کنند. نگذارند اختلاف نظر به تنازع برسد. این تنازع موجب فشل و ضعف قوا خواهد شد. دروغ، اهانت، دستگاه ها یکدیگر را متّهم کردن، شایعه پراکنی، افتراء به رقیب، تحریک عصبیّت های گوناگون؛ این ها هیچکدام با انتخابات اسلامی سازگار نیست. این خطاب به همه ی جناحهاست؛ خطاب به اشخاص یا جناح معیّنی نیست؛ این وظیفه ی همه ی ماست. همه ی جناح ها باید این چیزها را رعایت کنند. همه هم در چارچوب قانون حرکت کنند.»[10]
بی توجهی به اصول و مبانی اسلامی و انقلابی
از آسیب های رقابت های سیاسی ، نادیده گرفتن و زیر پا گذاشتن اصول و مبانی اسلامی و انقلابی و توجه نکردن به آنها ست.
حضرت امام (ره) فرمودند: «اختلاف اگر زيربنايى و اصولى شد، موجب سستى نظام مىشود .... هر دو ]جناح[ بايد كاملًا متوجه باشند كه موضعگيري ها بايد به گونهاى باشد كه در عين حفظ اصول اسلام براى هميشه تاريخ، حافظ خشم و كينه انقلابى خود و مردم عليه سرمايه دارى غرب و در رأس آن امريكاى جهانخوار و كمونيسم و سوسياليزم بين الملل و در رأس آن شوروى متجاوز باشند.»[11]
مقام معظم رهبری فرمودند: «من به خط و گرايش سياسي شما و رقبايتان و اختلافات شما کاري ندارم، امّا تأکيد ميکنم که بايد با حفظ اصول و مباني با يکديگر رقابت و مباحثه کنيد... همه شما معتقد به اسلام، انقلاب و امام هستيد ولي در داخل کشور کساني هستند که همچون آمريکا با اين اصول دشمني ميورزند و مهم اين است که در برابر اين مخالفت‌ها و دشمنيها، به طور شفاف و روشن موضعگيري شود امّا موضع برخي دوستان و مجموعههاي سياسي در اين زمينهها به قدري نامحسوس است که اگر کسي به اين مواضع، اعتقاد يافت، احساس ميکند ميتواند حتي به ضد انقلاب نيز نوعي دلبستگي داشته باشد به همين لحاظ همه شخصيت ها، گروها و جناحهاي وفادار به اسلام و انقلاب بايد مواضع محکم خود را در برابر کساني که در داخل و خارج زير پوشش اصلاحات، انقلاب، راه امام، ولايت فقيه و قانون اساسي را مورد تعرض قرار ميدهند، اعلام کنند...»[12]
فراموشی دشمن و فقدان مرز بندی مشخص با آنان
حضرت امام (ره) فرمودند: «هر دو جريان بايد با تمام وجود تلاش كنند كه ذرهاى از سياست «نه شرقى و نه غربى جمهورى اسلامى» عدول نشود كه اگر ذرهاى از آن عدول شود، آن را با شمشير عدالت اسلامى راست كنند. هر دو گروه بايد توجه كنند كه دشمنان بزرگ مشترك دارند كه به هيچ يک از آن دو جريان رحم نمىكند. دو جريان با كمال دوستى مراقب آمريكاى جهانخوار و شوروى خائن به امت اسلامى باشند...»[13]
مقام معظم رهبری نیز در این باره فرمودند: «انتخابات مال ملت ایران است، مال جمهوری اسلامی است، مال اسلام است؛ مرز هاشان را با دشمن مشخص و متمایز کنند. من بار ها به بعضی از افراد سیاسی که فعالیت‌هایی دارند و گاهی یک مخالف خوانی‌هایی می‌کنند، تذکر داده‌ام، نصیحت کرده‌ام؛ گفته ام مواظب باشید مرزهای میان شما و دشمن کمرنگ نشود؛ پاک نشود. مرز وقتی کمرنگ شد، احتمال اینکه کسانی از این مرز عبور کنند یا دشمن از این مرز عبور کند و بیاید این طرف یا دوست و خودی غافل شود و از مرز عبور کند و برود به دامن دشمن، زیاد خواهد بود. مرز ها را روشن کنید؛ مشخص کنید.»[14]
ترجیح منافع حزبی و جناحی بر منافع کشور:
از آسیب های مهم رقابت‌های سیاسی احزاب و گروه های سیاسی، مقدم داشتن منافع حزبی و گروهی بر منافع عمومی کشور و مردم است حضرت امام(ره) در این خصوص فرمودند: «اگر در اين نظام كسى يا گروهى خداى ناكرده بىجهت در فكر حذف يا تخريب ديگران برآيد و مصلحت جناح و خط خود را بر مصلحت انقلاب مقدم بدارد، حتماً پيش از آنكه به رقيب يا رقباى خود ضربه بزند به اسلام و انقلاب لطمه وارد كرده است. در هر حال يكىاز كارهايى كه يقيناً رضايت خداوند متعال در آن است، تأليف قلوب و تلاش جهت زدودن كدورت‌ها و نزديك ساختن مواضع خدمت به يكديگر است. بايد از واسطههايى كه فقط كارشان القاى بدبينى نسبت به جناح مقابل است، پرهيز نمود. شما آن قدر دشمنان مشترك داريد كه بايد با همه توان در برابر آنان بايستيد، لكن اگر ديديد كسى از اصول تخطى مىكند، در برابرش قاطعانه بايستيد»[15]
مقام معظم رهبری فرمودند: «از ورود در مناقشات جناحي و حزبي كه عده‌اي مي‌خواهند در كشور ما اينها را روز به روز بيشتر كنند، پرهيز كنيد و راز موفقيت شما اين است. دست‌هايي در كار است تا سر مسائل هيچ و پوچ عده‌اي را به جان هم بياندازند و سر موضع‌گيري‌هاي گوناگون حزبي و جناحي و گروهي و گاهي گروهكي افراد را نسبت به يکديگر مسأله دار كنند، درست نقطه مقابل «انما المؤمنون اخوه فاصلحوا بين اخويكم» قرآن مي‌فرمايد كه مؤمنين به خدا، مومنين به دين، مومنين به راه انبياء با هم برادرند دو برادر ممكن است با هم دعوا كنند امّا تكليف ما چيست؟ فاصلحوا بين اخويكم بين دو برادر را بايد اصلاح كرد درست نقطه مقابل اين عده مي‌خواهند با جناح بندي و اظهارات حزبي و ايجاد ولايت حزبي به تنور اختلاف افكني و آتش افروزي بدمند.»[16]
تقابل، دشمنی و نفی دیگران به جای رقابت:
از دیگر آسیب‌های رقابت های سیاسی، تبدیل شدن رقابت به تقابل، تعارض و دشمنی است روشن است که در چنین فضایی نمی‌توان انتظار رشد و بالندگی کشور را داشت ، رقابت هیچگاه به معنای دشمنی ، کینه توزی و نفی دیگران نیست، ماهیت رقابت سالم، تکیه و تأکید بر توانایی ها و داشته های خود است نه تقابل ، دشمنی و نفی دیگران.
حضرت امام این گونه نگرانی خود را نسبت به رقابت احزاب و گروه های سیاسی بیان فرمودند: «هيچ گاه نگران مباحثات تند طلبگى در فروع و اصول فقه نبودهام ولى نگران تقابل و تعارض جناحهاى مؤمن به انقلابم كه مبادا منتهى به تقويت جناح رفاه طلب بىدرد و نق بزن گردد.»[17]
همچنین فرمودند : «البته دو تفكر هست، بايد هم باشد. دو رأى هست، بايد هم باشد. سليقههاى مختلف بايد باشد، لكن سليقههاى مختلف اسباب اين نمىشود كه انسان با هم خوب نباشد...اگر در يك ملتى اختلاف سليقه نباشد، اين ناقص است. اگر در يك مجلسى اختلاف نباشد، اين مجلس ناقصى است. اختلاف بايد باشد، اختلاف سليقه، اختلاف رأى، مباحثه، جار و جنجال اينها بايد باشد، لكن نتيجه اين نباشد كه ما دو دسته، بشويم دشمن هم. بايد دو دسته باشيم در عين حالى كه اختلاف داريم، دوست هم باشيم.»[18]
مقام معظم رهبری نیز فرمودند: «انتخابات باید سالم باشد، رقابتی باشد. رقابت غیر از خصومت است، رقابت غیر از تهمت زنیِ متقابل است؛ این ها را باید همه مواظب باشیم. رقابت این نیست که کسی اثبات خود را متوقف بر نفی دیگری بداند. رقابت این نیست که کسانی بیایند برای جلب نظر مردم، وعده‌های خلاف قانون اساسی، خلاف قوانین عادی بدهند؛ این ها نباید باشد. کسانی که وارد عرصه ی انتخابات می شوند، چه از طرف مجریان و مسئولان، چه از طرف کسانی که نامزد می شوند، بایستی به آداب و شروط یک حرکت عمومیِ سالم پایبند باشند، متعهد باشند؛ این لازم است.»[19]
آنچه در جریان انتخابات سال 88 رخ داد، نتیجه بی توجهی به شاخصه های رقابت‌های سالم و در نظر نگرفتن مرزهای اخلاقی ، ارزشی و اسلامی در رقابت و حاکمیت فضای احساسی و جنجالی به جای عقلانیت بود و همین مسأله موجب شد تا فضای رقابتی و انتخاباتی به صحنه ای برای اتهام زنی، دروغ پراکنی، سیاه نمایی، تضعیف و تخریب دیگران، تشنج آفرینی، اختلاف افکنی و... تبدیل گردد.
برای اینکه دیگر شاهد چنین صحنه‌های ناگواری در کشور نباشیم، احزاب، گروهها و جریانهای سیاسی باید با در نظر گرفتن شاخصه‌های رقابت‌های سالم و توجه به آسیب‌ها و آفت‌های آن با یکدیگر به رقابت بپردازند و مرزهای اخلاقی، ارزشی و اسلامی را رعایت نمایند و پست‌ها و مسئولیت‌ها را، فرصتی برای خدمت به مردم بدانند نه زمینه‌ای برای کسب قدرت و ثروت.
پی‌نوشت‌ها:
1- قانون اساسی، اصل 26
2- سوره بقره، آیه 148 و سوره مائده ، آیه 48
3- سوره آل عمران، آیه 114، سوره مؤمنون، آیه 61
4- نهج البلاغه، نامه 5
5- صحیفه امام، ج14، صص 48-50
6- پایگاه اطلاع رسانی دفتر مقام معظم رهبری، نماز جمعه تهران، 1378/5/8
7- صحیفه امام، ج14، صص 48-50
8- پایگاه اطلاع رسانی دفتر مقام معظم رهبری، بیانات در دیدار مسئولان و کارگزاران نظام، 1386/6/31
9- صحیفه امام، ج 18، ص 337
10- پایگاه اطلاع رسانی دفتر مقام معظم رهبری، بیانات در دیدار کارگزاران نظام، 1382/5/15
11- صحیفه امام، ج21، ص 178-179
12- گروهها و جناحهای سياسی از ديدگاه مقام معظم رهبري، قم: انتشارات سطر، 1381، ص 2 و8 و 9، سخنراني در ديدار سران جبهه دوم خرداد، 1379/2/7
13- صحیفه امام، ج 21، صص 178-179
14- پایگاه اطلاع رسانی دفتر مقام معظم رهبری، بیانات در دیدار هزاران نفر از مردم قم به مناسبت سالروز قیام 19 دی، 1386/10/19
15- صحیفه امام، ج21 ، صص 179-180
16- پایگاه اطلاع رسانی دفتر مقام معظم رهبری، بيانات مقام معظم رهبری ر ديدار با دانشجويان دانشگاه شهيد بهشتي، 1382/2/22
17- صحیفه امام، ج 21، صص 287-288
18- صحیفه امام، ج 21، ص 47
19- پایگاه اطلاع رسانی دفتر مقام معظم رهبری، بیانات در دیدار مردم قم به مناسبت سالروز 19 دی، 1390/10/19
رقابت سیاسی احزاب ، گروه ها و جریان های سیاسی جز جدا نشدنی انتخابات است و هر گاه نامی از انتخاب و انتخابات برده می شود، پای رقابت و تلاش برای پیروزی در آن به میان می آید. اساساً انتخابات بدون رقابت وتلاش احزاب و گروه ها برای به دست آوردن آرای مردم معنا و مفهوم پیدا نمی کند.البته رقابت سیاسی به همان میزان که می تواند سازنده و مفید باشد و در ایجاد فضای مناسب برای انتخابات و شور و نشاط تأثیر گذار باشد، ممکن است مخرّب و منفی باشد، از این رو ضابطه مند نمودن رقابت های سیاسی ضرورتی غیر قابل انکار می باشد لذا لازم است چارچوب هایی برای رقابت های سیاسی مشخص گردد تا زمینه رقابت های سیاسی سالم و سازنده را فراهم نمایند، روشن است که چارچوب ها و ضوابط رقابت های سیاسی در هر نظام سیاسی بسته به مبانی فکری وارزشی حاکم بر آن متفاوت می باشد و در نظام سیاسی اسلامی که بر پایه مبانی و اصول فکری و ارزش های ناب اسلامی شکل گرفته است، فعالیت و رقابت سیاسی احزاب و گروه های سیاسی به عنوان بخشی از مجموعه نظام نیز باید در چارچوب نظام ارزشی اسلام صورت بگیرد.
بایسته های رقابت سیاسی سالم
رقابت سیاسی برای اینکه مفید وسازنده باشد باید شرایط و ضوابطی داشته باشد که مهمترین بایسته ها و شاخصه های رقابت سیاسی سالم عبارتند از:
قانون مداری:
اولین شاخصه رقابت سیاسی سالم، توجه به قوانین و مبنا قرار دادن آن توسط احزاب وگروه های سیاسی در رقابت هاست. قانونمندی و قاعده مندی رفتارهای سیاسی و از جمله رقابت های سیاسی نقش مهمی در ایجاد فضای رقابت سیاسی سالم دارد و احزاب و گروه های سیاسی با رعایت چارچوب های مشخص شده در قوانین و مقررات کشور گام مهمی در جهت فراهم نمودن رقابت سیاسی سالم برخواهند داشت. اساساً جامعه بدون نظم و قانون به هرج و مرج خواهد انجامید و ضرورت وجود نظم وقانون در جامعه بر کسی پوشیده نیست و رقابت سیاسی نیز به عنوان بخشی از ابعاد جامعه نیازمند قوانین و ضوابطی است که از لجام گسیختگی و بی انضباطی آن جلوگیری نماید. بی توجهی و رعایت نکردن قوانین در رقابت های سیاسی، زمینه ساز رقابت نا سالم و مخرب خواهد بود.
اخلاق مداری:
توجه به اخلاق و هنجارهای اخلاقی و ارزشی در رقابت سیاسی موجب می شود که رقابت سیاسی احزاب و گروه های سیاسی از حالت تخریبی فاصله گرفته و در مسیر رقابتی سازنده وسالم قرار بگیرد.
گرچه رقابت سیاسی به عنوان یك فعالیت تخصصی، تابع ضوابط و اصول قانونی خاص خود است، امّا این امر به هیچ وجه از ضرورت التزام بازیگران به مبادی و اصول اخلاقی، نمی كاهد. اخلاق می تواند همچون محافظی قوی در عرصه رقابت سیاسی عمل نموده و از نفوذ پاره ای از بینش ها و رفتارهای ناسالم كه فضای رقابت سیاسی را مخدوش و ناسالم می سازند، جلوگیری نماید؛ گونه ای از رفتارها كه حتی سد قانون نیز توان مقابله با آن را ندارد.
توجه به اصول و مبانی اسلامی و انقلابی:
با توجه به اسلامی بودن نظام ، توجه به اصول و مبانی ارزشی اسلامی و انقلابی نظام از سوی احزاب و گروه ها و جریان های سیاسی و رقابت در چارچوب آن، زمینه ساز رقابت سالم و صحیح خواهد بود و رقابتی سالم خواهد بود که با در نظر گرفتن اصول و مبانی اسلامی و انقلابی انجام شود . نمی توان انتظار داشت که احزاب، گروه ها و جریان های سیاسی در نظام اسلامی بدون در نظر گرفتن معیارها و اصول اسلامی و انقلابی با یکدیگر به رقابت بپردازند.
بر همین اساس، مطابق قانون اساسی «احزاب، جمعيتها، انجمنهاي سياسي و صنفي و انجمنهاي اسلامي يا اقليتهاي ديني شناخته شده آزادند، مشروط به اينكه اصول استقلال، آزادي، وحدت ملي، موازين اسلامي و اساس جمهوري اسلامي را نقض نكنند، هيچ كس را نميتوان از شركت در آنها منع كرد يا به شركت در يكي از آنها مجبور ساخت.»[1]
حاکمیت عقلانیت:
از مؤلفه های اساسی رقابت سالم میان احزاب و گروه های سیاسی، حاکم شدن عقلانیت بر رقابت های سیاسی است. حاکمیت فضای عقلانی بر رقابت های سیاسی موجب خواهد شد که تصمیم گیری ها، برنامه ریزی ها و همه فعالیت ها و از جمله رقابت های احزاب و جریان های سیاسی بر اساس عقل و منطق و به دور از احساسات و عواطف و هیجان های مقطعی و زود گذر صورت بگیرد و در سایه عقلانیت ، منافع و مصالح عموم جامعه در نظر گرفته خواهد شد.
رعایت این بایسته ها و شاخصه ها موجب خواهد شد که رقابت های سیاسی، سالم و سازنده باشد و چنین رقابتی مصداق و نمونه « فاستبقوا الخیرات»[2] و «یسارعون فی الخیرات»[3] پیشی گرفتن در نیکیها و خوبی خواهد بود.
در نگاه دینی و بر اساس آموزه های اسلامی ، مسئولیت و حکومت در نظام اسلامی ، امانت و فرصتی برای خدمت به مردم محسوب می گردد، نه زمینه ای برای کسب قدرت و ثروت و همانگونه که حضرت علی علیه السلام به یکی از کارگزاران خود فرمودند: «و انّ عملک لیس لک بطعمه و لکنه فی عنقک امانه»[4] «همانا مسئولیت تو برای تو وسیله آب و نان نبوده ، بلکه امانتی در گردن تو است».
براین اساس، پذیرش مسئولیت ها و مناصب در نظام اسلامی باید با هدف خدمت به مردم صورت بگیرد و در نتیجه رقابتی که با این نگرش و در این راستا صورت می گیرد ، رقابتی است که در آن ارزش ها و اصول اسلامی و اخلاقی رعایت خواهد شد و عقلانیت در آن حاکم خواهد بود و جایی برای بد اخلاقی و رقابت های مخّرب و ناسالم نخواهد بود ، زیرا هدف در نهایت خدمت به مردم است نه کسب قدرت و این همان نکته ای است که رقابت های سیاسی در نظام اسلامی را از نظام های سیاسی غیر دینی جدا می کند و رنگ اخلاقی، ارزشی و معنوی به تمامی فعالیت های در این زمینه می دهد.
به یقین اگر احزاب، گروه ها و جریان های سیاسی، مسئولیت هایی که برای به دست آوردن آنها با یکدیگر رقابت می کنند ، زمینه و فرصتی برای خدمت به جامعه بدانند، رقابت های سیاسی آنان از مرز های اخلاقی و اسلامی فراتر نرفته و شکل زیبایی به خود خواهد گرفت و شاهد بد اخلاقی ها و رقابت های سیاسی نا سالم نخواهیم بود.
آسیب شناسی رقابت احزاب، گروه ها و جریان های سیاسی
در کنار بایسته ها و شاخصه های رقابت سیاسی سالم ، رقابت سیاسی احزاب و گروههای سیاسی با آسیب هایی روبرو می باشد که در صورت بی توجهی به آنها ، رقابت های سیاسی را از یک رقابت سازنده و سالم به رقابتی مخرب و ناسالم تبدیل خواهد نمود که نه تنها به ثبات و توسعه سیاسی کشور هیچ کمکی نخواهد کرد ، بلکه عامل لجام گسیختگی و بی ثباتی خواهد شد.
اگر چه به یک معنا فقدان بایسته ها و شاخصه های رقابت سیاسی سالم که بدان اشاره شد، در قالب رعایت نکردن قوانین ، زیر پا گذاشتن ارزش ها و اخلاق اسلامی، نادیده گرفتن اصول و مبانی نظام و حاکمیت احساسات و عواطف به جای عقلانیت، را می توان به عنوان آسیب های کلی رقابت سیاسی احزاب، گروه ها و جریان های سیاسی برشمرد، امّا در اینجا نگاهی گذرا به مهمترین آسیب های رقابت های سیاسی را از دیدگاه امام راحل و مقام معظم رهبری خواهیم داشت.
مهمترین آسیب های فرا روی رقابت سیاسی احزاب، گروه ها و جریان های سیاسی از منطر امام راحل و مقام معظم رهبری عبارتند از:
اختلاف افکنی و تشنج آفرینی
یکی از آسیب های رقابت های سیاسی ، اختلاف افکنی و تشنج آفرینی در سایه رقابت در جامعه است . هر چند احزاب و گرو ه های سیاسی ممکن است دیدگاه ها و نظرات مختلفی در مورد مسائل کشور داشته باشند ، ولی این به معنای اختلاف افکنی و ایجاد تنش و تشنج در جامعه نیست و باید رقابت آنها به دور از هر گونه اختلاف افکنی و تشنج باشد تا فضای مناسب برای انتخاب و گزینش مناسب توسط مردم فراهم گردد.
حضرت امام(ره) در این باره فرمودند: «اين طور نباشد كه گروههاى مختلف، احزاب مختلف، و اشخاص مختلف، در يك موقعى كه ما همه احتياج به وحدت كلمه داريم، اختلاف ايجاد كنند؛ تشنج ايجاد كنند...توجه به اين معنا داشته باشند كه در صدر مشروطيت كه احزاب مختلف پيدا شد دنبال آن پيروزى كه ملت پيدا كرده بود، اين احزاب مختلف به جان هم افتادند و اين كشور را تباه كردند. شما گمان نكنيد كه احزابى كه در ممالك ديگرى هست، در صدر مشروطيت در انگلستان بود، آن احزاب با همان كارى كه آنها مىكردند و حزب بازى مىكردند ماها را به اختلاف مىكشيدند، و خود آنها با هم دشمنى نداشتند. هيچ حزبى بر ضد مصالح كشور خودش عمل نمىكرد. اگر هم با هم اختلاف سليقه يا اختلاف رَويّه داشتند، عاقلانه بود؛ با حساب بود. اين طور نبود كه يك دسته دسته ديگر را آن چنان تضعيف كنند كه كشورشان آسيب ببيند. مع الأسف همان احزابى كه در آنجا بودند به ما نمايش مىدادند كه كشور بايد احزاب داشته باشد و احزاب هم بايد مخالف با هم باشند، ما را و احزاب ما را روبروى يكديگر قرار مىدادند و به ضرر هم صحبت مىكردند و به ضرر هم قلم فرسايى مىكردند؛ و نتيجه اين شد كه به ضرر كشور بود.»[5]
مقام معظم رهبری فرمودند: «گروهها و جريانهاي سياسي با هم كنار بيايند و با هم كار كنند بدبيني ، تهمت، اهانت به يكديگر و قهر از يكديگر نداشته باشند حالا ميگويند كه اختلاف مذاق سياسي داريم... به فرض اگر در زمينههاي اقتصادي و سياسي با هم اختلافي دارند، اگر اختلافشان فقط اختلاف عاطفي نيست، در دايره آن اختلافات با هم رقابت كنند، حرفي نيست امّا اين رقابتها را به خصومت به دشمني و به كينهورزي در مقابل هم نكشانند، ببينيد كه دشمن اينجا ايستاده است ببينيد كه دشمن منتظر فرصت است ببينيد كه روي جنگ جناحها با يكديگر محاسبه ميكند.»[6]
جبهه گیری، تخریب و تضعیف دیگران
از آسیب های رقابت های سیاسی، تخریب و تضعیف دیگران است. رقابتی که به دنبال آن تخریب و تضعیف دیگران باشد، رقابتی نا سالم خواهد بود.
حضرت امام(ره) فرمودند: «ما اگر اختلاف سليقه داريم، اختلاف بينش داريم، بايد بنشينيم با هم در يك محيط آرام صحبت كنيم و مسائل خودمان را به ميان بگذاريم و حل كنيم. با تفاهم مسائل را حل كنيم؛ نه اينكه جبههگيرى كنيم. يكى يك طرف بايستد، با دار و دسته خودش؛ و يكى يك طرف بايستد با دار و دسته خودش؛ و كوشش كنند در تضعيف يكديگر و كوشش كنند در تضعيف كشور اسلامى. اينها براى اين است كه تعهد اسلامى نيست، و ديد سياسى هم نيست. شماها اگر مُسْلم هستيد، به احكام اسلام عمل كنيد. و اگر خداى نخواسته تعهد اسلامى را قبول نداريد، با ديد سياسى مسائل را حل كنيد. اگر ملت اشخاصى را ديد، گروه‌هايى را ديد كه بر خلاف مصالح كشور دارند جبههگيرى مىكنند و اين طايفه آن طايفه را مى‌كوبند و آن طايفه آن طايفه را، تكليف شرعى ملت اين است كه از آنها اعراض كنند و آنها را پذيرا نباشند.»[7]
مقام معظم رهبری فرمودند: «من خواهش می کنم همیشه، در همه دوران ها، انتخابات ها را وسیله ای قرار بدهید برای قوت ملی، برای افزایش اقتدار ملی؛ نه برای تضعیف نظام و تضعیف آبروی ملت. جنجالهایی که بعضاً از طرف بعضی از احزاب و گروه ها و جریانهای سیاسی و جناحهای بداخلاق در اطراف انتخابات می شود، تضعیف کننده کشور و ملت و نظام است. جناحهای مختلف، جریانهای مختلف، گرایش‌های مختلف، با شوق و ذوق و علاقه‌مندی همه عواملشان را بسیج کنند و انتخابات را به عنوان یک هدف عالی، هدف خوب، هدف شیرین مورد توجه قرار بدهند و به دعوا و جنجال و اهانت و پنجه به روی هم کشیدن قضایا را نکشانند. انتخابات را وسیله ای بکنید برای اینکه دشمنان را نا امید بکنید.»[8]
توهین و اتهام به سایر رقیب ها
یکی از آسیب ها و آفت های رقابت های سیاسی ، توهین و اتهام به دیگران در جریان رقابت است.
حضرت امام(ره) فرمودند: «هيچ مقامى و حزبى و گروهى و شخصى حق ندارد به ديگران كه مخالف نظرشان هستند توهين كنند، يا خداى نخواسته افشاگرى نمايند؛ گرچه همه حق تبليغات صحيح براى خود يا كانديداهاى خود يا ديگران را دارند، و هيچ كس نمىتواند جلوگيرى از اين حق نمايد. و البته لازم است تبليغات موافق مقررات دولت باشد. و احدى شرعاً نمىتواند به كسى كوركورانه و بدون تحقيق رأى بدهد.»[9]
مقام معظم رهبری نیز فرمودند: «فضا باید متعادل، منطقی و عقلایی باشد. گفتگوی انتقادی اشکالی ندارد؛ امّا گفتگو با های و هوی فرق دارد. در مردم سالاری اسلامی، گفتگو با عربده کشی و چاقوکشی در بعضی از دمکراسی ها تفاوت دارد. این جا گفتگو می کنند؛ به قول امام، مثل مباحثه های طلبگی. در مجلس و جاهای دیگر مباحثه کنند، حتّی بر سر مسأله ای دعوا کنند؛ امّا کینه از هم به دل نگیرند؛ بعد هم پهلوی همدیگر بنشینند و با هم صحبت کنند. نگذارند اختلاف نظر به تنازع برسد. این تنازع موجب فشل و ضعف قوا خواهد شد. دروغ، اهانت، دستگاه ها یکدیگر را متّهم کردن، شایعه پراکنی، افتراء به رقیب، تحریک عصبیّت های گوناگون؛ این ها هیچکدام با انتخابات اسلامی سازگار نیست. این خطاب به همه ی جناحهاست؛ خطاب به اشخاص یا جناح معیّنی نیست؛ این وظیفه ی همه ی ماست. همه ی جناح ها باید این چیزها را رعایت کنند. همه هم در چارچوب قانون حرکت کنند.»[10]
بی توجهی به اصول و مبانی اسلامی و انقلابی
از آسیب های رقابت های سیاسی ، نادیده گرفتن و زیر پا گذاشتن اصول و مبانی اسلامی و انقلابی و توجه نکردن به آنها ست.
حضرت امام (ره) فرمودند: «اختلاف اگر زيربنايى و اصولى شد، موجب سستى نظام مىشود .... هر دو ]جناح[ بايد كاملًا متوجه باشند كه موضعگيري ها بايد به گونهاى باشد كه در عين حفظ اصول اسلام براى هميشه تاريخ، حافظ خشم و كينه انقلابى خود و مردم عليه سرمايه دارى غرب و در رأس آن امريكاى جهانخوار و كمونيسم و سوسياليزم بين الملل و در رأس آن شوروى متجاوز باشند.»[11]
مقام معظم رهبری فرمودند: «من به خط و گرايش سياسي شما و رقبايتان و اختلافات شما کاري ندارم، امّا تأکيد ميکنم که بايد با حفظ اصول و مباني با يکديگر رقابت و مباحثه کنيد... همه شما معتقد به اسلام، انقلاب و امام هستيد ولي در داخل کشور کساني هستند که همچون آمريکا با اين اصول دشمني ميورزند و مهم اين است که در برابر اين مخالفت‌ها و دشمنيها، به طور شفاف و روشن موضعگيري شود امّا موضع برخي دوستان و مجموعههاي سياسي در اين زمينهها به قدري نامحسوس است که اگر کسي به اين مواضع، اعتقاد يافت، احساس ميکند ميتواند حتي به ضد انقلاب نيز نوعي دلبستگي داشته باشد به همين لحاظ همه شخصيت ها، گروها و جناحهاي وفادار به اسلام و انقلاب بايد مواضع محکم خود را در برابر کساني که در داخل و خارج زير پوشش اصلاحات، انقلاب، راه امام، ولايت فقيه و قانون اساسي را مورد تعرض قرار ميدهند، اعلام کنند...»[12]
فراموشی دشمن و فقدان مرز بندی مشخص با آنان
حضرت امام (ره) فرمودند: «هر دو جريان بايد با تمام وجود تلاش كنند كه ذرهاى از سياست «نه شرقى و نه غربى جمهورى اسلامى» عدول نشود كه اگر ذرهاى از آن عدول شود، آن را با شمشير عدالت اسلامى راست كنند. هر دو گروه بايد توجه كنند كه دشمنان بزرگ مشترك دارند كه به هيچ يک از آن دو جريان رحم نمىكند. دو جريان با كمال دوستى مراقب آمريكاى جهانخوار و شوروى خائن به امت اسلامى باشند...»[13]
مقام معظم رهبری نیز در این باره فرمودند: «انتخابات مال ملت ایران است، مال جمهوری اسلامی است، مال اسلام است؛ مرز هاشان را با دشمن مشخص و متمایز کنند. من بار ها به بعضی از افراد سیاسی که فعالیت‌هایی دارند و گاهی یک مخالف خوانی‌هایی می‌کنند، تذکر داده‌ام، نصیحت کرده‌ام؛ گفته ام مواظب باشید مرزهای میان شما و دشمن کمرنگ نشود؛ پاک نشود. مرز وقتی کمرنگ شد، احتمال اینکه کسانی از این مرز عبور کنند یا دشمن از این مرز عبور کند و بیاید این طرف یا دوست و خودی غافل شود و از مرز عبور کند و برود به دامن دشمن، زیاد خواهد بود. مرز ها را روشن کنید؛ مشخص کنید.»[14]
ترجیح منافع حزبی و جناحی بر منافع کشور:
از آسیب های مهم رقابت‌های سیاسی احزاب و گروه های سیاسی، مقدم داشتن منافع حزبی و گروهی بر منافع عمومی کشور و مردم است حضرت امام(ره) در این خصوص فرمودند: «اگر در اين نظام كسى يا گروهى خداى ناكرده بىجهت در فكر حذف يا تخريب ديگران برآيد و مصلحت جناح و خط خود را بر مصلحت انقلاب مقدم بدارد، حتماً پيش از آنكه به رقيب يا رقباى خود ضربه بزند به اسلام و انقلاب لطمه وارد كرده است. در هر حال يكىاز كارهايى كه يقيناً رضايت خداوند متعال در آن است، تأليف قلوب و تلاش جهت زدودن كدورت‌ها و نزديك ساختن مواضع خدمت به يكديگر است. بايد از واسطههايى كه فقط كارشان القاى بدبينى نسبت به جناح مقابل است، پرهيز نمود. شما آن قدر دشمنان مشترك داريد كه بايد با همه توان در برابر آنان بايستيد، لكن اگر ديديد كسى از اصول تخطى مىكند، در برابرش قاطعانه بايستيد»[15]
مقام معظم رهبری فرمودند: «از ورود در مناقشات جناحي و حزبي كه عده‌اي مي‌خواهند در كشور ما اينها را روز به روز بيشتر كنند، پرهيز كنيد و راز موفقيت شما اين است. دست‌هايي در كار است تا سر مسائل هيچ و پوچ عده‌اي را به جان هم بياندازند و سر موضع‌گيري‌هاي گوناگون حزبي و جناحي و گروهي و گاهي گروهكي افراد را نسبت به يکديگر مسأله دار كنند، درست نقطه مقابل «انما المؤمنون اخوه فاصلحوا بين اخويكم» قرآن مي‌فرمايد كه مؤمنين به خدا، مومنين به دين، مومنين به راه انبياء با هم برادرند دو برادر ممكن است با هم دعوا كنند امّا تكليف ما چيست؟ فاصلحوا بين اخويكم بين دو برادر را بايد اصلاح كرد درست نقطه مقابل اين عده مي‌خواهند با جناح بندي و اظهارات حزبي و ايجاد ولايت حزبي به تنور اختلاف افكني و آتش افروزي بدمند.»[16]
تقابل، دشمنی و نفی دیگران به جای رقابت:
از دیگر آسیب‌های رقابت های سیاسی، تبدیل شدن رقابت به تقابل، تعارض و دشمنی است روشن است که در چنین فضایی نمی‌توان انتظار رشد و بالندگی کشور را داشت ، رقابت هیچگاه به معنای دشمنی ، کینه توزی و نفی دیگران نیست، ماهیت رقابت سالم، تکیه و تأکید بر توانایی ها و داشته های خود است نه تقابل ، دشمنی و نفی دیگران.
حضرت امام این گونه نگرانی خود را نسبت به رقابت احزاب و گروه های سیاسی بیان فرمودند: «هيچ گاه نگران مباحثات تند طلبگى در فروع و اصول فقه نبودهام ولى نگران تقابل و تعارض جناحهاى مؤمن به انقلابم كه مبادا منتهى به تقويت جناح رفاه طلب بىدرد و نق بزن گردد.»[17]
همچنین فرمودند : «البته دو تفكر هست، بايد هم باشد. دو رأى هست، بايد هم باشد. سليقههاى مختلف بايد باشد، لكن سليقههاى مختلف اسباب اين نمىشود كه انسان با هم خوب نباشد...اگر در يك ملتى اختلاف سليقه نباشد، اين ناقص است. اگر در يك مجلسى اختلاف نباشد، اين مجلس ناقصى است. اختلاف بايد باشد، اختلاف سليقه، اختلاف رأى، مباحثه، جار و جنجال اينها بايد باشد، لكن نتيجه اين نباشد كه ما دو دسته، بشويم دشمن هم. بايد دو دسته باشيم در عين حالى كه اختلاف داريم، دوست هم باشيم.»[18]
مقام معظم رهبری نیز فرمودند: «انتخابات باید سالم باشد، رقابتی باشد. رقابت غیر از خصومت است، رقابت غیر از تهمت زنیِ متقابل است؛ این ها را باید همه مواظب باشیم. رقابت این نیست که کسی اثبات خود را متوقف بر نفی دیگری بداند. رقابت این نیست که کسانی بیایند برای جلب نظر مردم، وعده‌های خلاف قانون اساسی، خلاف قوانین عادی بدهند؛ این ها نباید باشد. کسانی که وارد عرصه ی انتخابات می شوند، چه از طرف مجریان و مسئولان، چه از طرف کسانی که نامزد می شوند، بایستی به آداب و شروط یک حرکت عمومیِ سالم پایبند باشند، متعهد باشند؛ این لازم است.»[19]
آنچه در جریان انتخابات سال 88 رخ داد، نتیجه بی توجهی به شاخصه های رقابت‌های سالم و در نظر نگرفتن مرزهای اخلاقی ، ارزشی و اسلامی در رقابت و حاکمیت فضای احساسی و جنجالی به جای عقلانیت بود و همین مسأله موجب شد تا فضای رقابتی و انتخاباتی به صحنه ای برای اتهام زنی، دروغ پراکنی، سیاه نمایی، تضعیف و تخریب دیگران، تشنج آفرینی، اختلاف افکنی و... تبدیل گردد.
برای اینکه دیگر شاهد چنین صحنه‌های ناگواری در کشور نباشیم، احزاب، گروهها و جریانهای سیاسی باید با در نظر گرفتن شاخصه‌های رقابت‌های سالم و توجه به آسیب‌ها و آفت‌های آن با یکدیگر به رقابت بپردازند و مرزهای اخلاقی، ارزشی و اسلامی را رعایت نمایند و پست‌ها و مسئولیت‌ها را، فرصتی برای خدمت به مردم بدانند نه زمینه‌ای برای کسب قدرت و ثروت.
پی‌نوشت‌ها:
1- قانون اساسی، اصل 26
2- سوره بقره، آیه 148 و سوره مائده ، آیه 48
3- سوره آل عمران، آیه 114، سوره مؤمنون، آیه 61
4- نهج البلاغه، نامه 5
5- صحیفه امام، ج14، صص 48-50
6- پایگاه اطلاع رسانی دفتر مقام معظم رهبری، نماز جمعه تهران، 1378/5/8
7- صحیفه امام، ج14، صص 48-50
8- پایگاه اطلاع رسانی دفتر مقام معظم رهبری، بیانات در دیدار مسئولان و کارگزاران نظام، 1386/6/31
9- صحیفه امام، ج 18، ص 337
10- پایگاه اطلاع رسانی دفتر مقام معظم رهبری، بیانات در دیدار کارگزاران نظام، 1382/5/15
11- صحیفه امام، ج21، ص 178-179
12- گروهها و جناحهای سياسی از ديدگاه مقام معظم رهبري، قم: انتشارات سطر، 1381، ص 2 و8 و 9، سخنراني در ديدار سران جبهه دوم خرداد، 1379/2/7
13- صحیفه امام، ج 21، صص 178-179
14- پایگاه اطلاع رسانی دفتر مقام معظم رهبری، بیانات در دیدار هزاران نفر از مردم قم به مناسبت سالروز قیام 19 دی، 1386/10/19
15- صحیفه امام، ج21 ، صص 179-180
16- پایگاه اطلاع رسانی دفتر مقام معظم رهبری، بيانات مقام معظم رهبری ر ديدار با دانشجويان دانشگاه شهيد بهشتي، 1382/2/22
17- صحیفه امام، ج 21، صص 287-288
18- صحیفه امام، ج 21، ص 47
19- پایگاه اطلاع رسانی دفتر مقام معظم رهبری، بیانات در دیدار مردم قم به مناسبت سالروز 19 دی، 1390/10/19
