پرسش :
آیا شباهتهایی بین امام زمان(عج) و امام رضا(ع) هست؟
پاسخ :
دوازدهمين جانشين رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ، حضرت بقية الله الاعظم ـ عجل الله تعالي فرجه ـ مي باشد که فرزند امام حسن عسکري ـ عليه السلام ـ است و داراي دو غيبت است: غيبت کوتاه «صغري» که از زمان ولادتش شروع شد و در سال 329 هجري قمري به پايان رسيد و دومي غيبت طولاني «کبري» که از سال 329 هجري قمري شروع شده و روزي که خداوند متعال زمينه را فراهم بداند، به آن حضرت اجازه ظهور خواهد داد و آن حضرت حکومتي جهاني بر پايه معارف قرآن کريم و عدالت ايجاد خواهد کرد و با ظلم ها و ستم ها به مبارزه بر خواهد خاست.
رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ مي فرمايند: به طور مسلم روزها و شب ها نگذرد تا اين که خداوند مردي از خاندان مرا بر انگيزد که هم نام من است و زمين را پر از عدل و داد مي کند چنانچه پر از ظلم شده باشد.[1]
ولادت امام زمان ( عجل الله تعالي فرجه)
محمد بن علي بن حمزه از امام حسن عسکري ـ عليه السلام ـ ولادت حضرت ولي عصر ـ عجل الله تعالي فرجه ـ را چنين نقل مي کند که حضرت فرمود: همانا حجت خدا بر بندگانش و ولي الهي، در شب نيمه شعبان 255ق نزديک طلوع فجر به دنيا آمد و اوّلين کسي که او را شستشو داد فرشته رضوان خازن بهشت بود که با عده اي از ملائکه آب کوثر و سلسبيل آورده بودند پس از شستشوي ملائکه، حکيمه خاتون نيز او را شستشو داد.[2]
شهادت امام حسن عسکري (ع)
حضرت امام حسن عسکري ـ عليه السلام ـ در ماه ربيع الاول سال 260ق و در 28 سالگي به شهادت رسيدند و در همان خانه اي که امام هادي ـ عليه السلام ـ دفن شده، آن جناب را به خاک سپردند.[3]
با توجه به تاريخ ولادت حضرت بقية الله الاعظم ارواحنا فداه که در 255ق بوده و سال شهادت امام حسن عسکري ـ عليه السلام ـ که 260ق مي باشد مي توان نتيجه گرفت که امام زمان ـ عليه السلام ـ در 5 سالگي به امامت رسيد چنان چه شيخ مفيد مي نويسند روزي که پدر بزرگوارش از دنيا رفت، پنج سال از عمر شريفش گذشته بود و در همان چند سال اندک خداوند حکمت و قضاوت را به او عنايت داد و او را نشانه و حجت بر دو عالم قرار داد و چنانچه به حضرت يحيي ـ عليه السلام ـ در سن کودکي حکمت داد، امام عصر ارواحنا له فداه نيز در سن کودکي به مقام امامت رسيد و چنان که خداوند حضرت عيسي بن مريم را در گهواره منصب نبوت داد، امام زمان ـ عليه السلام ـ را نيز در خردسالي مقام امامت داد.[4]
قندوزي از علماي اهل سنت درباره امام عصر ـ عجل الله تعالي فرجه ـ مي نويسند: يازدهمين امام شيعيان، امام حسن عسکري فقط يک پسر از خود به جاي گذاشت که به حجت، قائم، مهدي و صاحب الزمان معروف است. وي در نيمه شعبان 255ق به دنيا آمد و وقتي پدرش از دنيا رفت وي پنج سال داشتند و اصحاب خاص و ثقات از به دنيا آمدن وي با خبر بودند.[5]
امام رضا (ع)
هشتمين ستاره فروزان آسمان امامت، حضرت «علي بن موسي الرضا ـ عليه السّلام ـ » طبق قول مشهور در يازدهم ذي القعده سال 148ق. در شهر مدينه ديده به جهان گشود.[6] مادر بزرگوار ايشان به اسامي متعددي خوانده مي شدند. من جمله تکتم، خيزران[7] نجمه خاتون، طاهره و ام البنين.[8] دوره ولادت، کودکي، نوجواني و جواني امام رضا ـ عليه السّلام ـ در شهر مدينه سپري شد. در خصوص ولادت اين امام بزرگوار روايتي از نجمه مادر آن حضرت در کتب تاريخي بيان شده است.
ايشان مي فرمايد: «بعد از اين که فرزندم علي متولد شد، دو دست خويش را به زمين گذارده بود و در حالي که سرش را به سوي آسمان بلند کرده بود لبهاي مبارکش را تکان مي داد. گويي با خداي خويش سخني داشت. پدرش امام موسي کاظم ـ عليه السّلام ـ نوزاد را در آغوش گرفت و به من گفت: اي نجمه اين کرامت الهي بر تو مبارک باشد. سپس حضرت در گوش راستش اذان و در گوش چپش اقامه گفتند. و با آب فرات کام آن حضرت را برداشته و سپس فرزند را به من برگرداندند.[9] علي بن موسي الرضا ـ عليه السّلام ـ همانند ساير ائمه طاهرين از همان دوران کودکي رشد و کمال عقلي و اخلاقي فوق العاده اي داشت. پدرش از خود علاقه و اشتياق فراواني نسبت به او نشان مي داد و علوم و معارف و اسرار امامت را به وي تعليم مي داد و در تربيت فرزند خويش مي کوشيد.
امام موسي کاظم ـ عليه السّلام ـ براي آنکه شيعيان پس از شهادتش سرگردان و حيران نگردند، مقام شامخ امامت فرزندش علي را به اصحاب نزديک و شيعيان خاص و مورد اعتماد گوشزد مي فرمود. مفضل بن عمر مي گويد: «خدمت امام موسي بن جعفر ـ عليه السّلام ـ مشرف شدم در حالي که فرزندش علي بن موسي الرضا ـ عليه السّلام ـ را در دامنش نشانده بود و مي بوسيد عرض کردم: فدايت گردم با مشاهده سيماي اين کودک علاقه و ارادتي برايش در قلبم ريشه دوانيد، که نظير آن براي احدي جز شما در دلم قرار نگرفته است. حضرت فرمود: نسبت او به من همچون نسبت من به پدرم مي باشد. عرض کردم. آيا پس از شما او صاحب امر و حجت خدا بر روي زمين است؟ فرمود: آري هر کسي از او پيروي کند رستگار گردد و هر کسي از فرمانش سرپيچي نمايد کافر مي گردد».[10] آري حضرت امام رضا ـ عليه السّلام ـ در پرتو تعاليم سازنده و رشد دهنده پدر بزرگوارش نشو و نما نمود. و علوم و فضائل و مکارمي که آن حضرت از پدران ارجمندش به ارث برده بود، از او دريافت نمود و به همين جهت شايستگي مقام امامت را به دست آورد. دوران کودکي و نوجواني و جواني امام رضا ـ عليه السّلام ـ مصادف بود با خلافت تعدادي از خلفاي عباسي. هنگام ولادت امام رضا ـ عليه السّلام ـ منصور دوانيقي، خليفة عباسي، در اوج قدرت و سلطه بود، منصور براي تثبيت پايه هاي حکومت خويش عدة زيادي را به قتل رساند. پس از حکومت ظالمانه منصور پسرش مهدي عباسي روي کار آمد هر چند او در ابتدا به قتل و آزار و شکنجه دست نزد، اما پس از مدتي برنامه هاي ضد اسلامي خويش را همانند پدرش آغاز کرد.[11]
حضرت امام رضا ـ عليه السّلام ـ در اين زمان دوران نوجواني خويش را سپري مي کرد. حاکم عباسي به فرماندار خويش در مدينه دستور داد امام موسي کاظم ـ عليه السّلام ـ را به بغداد (مرکز حکومت) اعزام نمايد.[12] اين مسئله قطعاً باعث حزن و اندوه امام رضا ـ عليه السّلام ـ شد. امام موسي کاظم ـ عليه السّلام ـ به فرزندش اطمينان داد که در اين سفر هيچ گونه خطري ايشان را تهديد نمي کند و به زودي به مدينه باز خواهند گشت.[13]
مهدي عباسي پس از مدتي امام را به مدينه بازگرداند. طولي نکشيد که مهدي عباسي به هلاکت رسيد.[14]
سپس هادي عباسي به حکومت رسيد (سال 169ق) در همين زمان بود که حسين بن علي صاحب فخ قيام کرد. در اين قيام که در حوالي مدينه اتفاق افتاد رهبر قيام به شهادت رسيد و عدة کثيري از علويان به اسارت درآمدند و سپس به شهادت رسيدند.[15] با مرگ هادي عباسي برادرش هارون به حکومت رسيد. هارون پس از مدتي امام هفتم را به مرکز خلافت جلب نمود و آن حضرت را بعد از چندين سال که زنداني کرد به شهادت رساند.[16] حضرت رضا ـ عليه السّلام ـ با اندوه و تالم اين رويدادهاي دردناک را که بسياري از افراد خانواده و بني اعمام او را به کام خود کشيده بود، مشاهده کرد. تا اين که در 25 رجب سال 183ق پدرش در سن 55 سالگي به شهادت رسيد.[17] در اين زمان امام رضا ـ عليه السّلام ـ 35 ساله بود. و امامت آن حضرت از همين زمان آغاز گشت.
مسعودي مي نويسد: وقتي امام کاظم ـ عليه السّلام ـ را از مدينه به عراق بردند آن حضرت به فرزند بزرگوارش فرمود: تا وقتي من زنده ام بايد در دهليز خانه بخوابي خادم حضرت مي گويد: هر شب بستر امام رضا ـ عليه السّلام ـ را در دهليز خانه مي گستردم. در يکي از شبها ديدم حضرت نيامدند تا صبح فردا فرا رسيد. (گويي آن حضرت خبردار شدند که پدر بزرگوارشان در عراق به شهادت رسيده اند) از اين زمان امامت امام رضا ـ عليه السّلام ـ آغاز گرديد.[18]
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. حضرت رضا ـ عليه السّلام ـ ، فضل الله کمپاني.
2. حيات فکري و سياسي امامان شيعه، رسول جعفريان.
پی نوشتها:
[1]. شيخ مفيد، الارشاد في معرفة حجج الله علي العباد، ترجمه سيد هاشم رسولي محلاتي، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامي، ششم، 1383ش، ج2، ص471.
[2]. ر.ک: همان، ص474؛ ر.ک: کوراني، علي معجم احاديث الامام المهدي، قم، موسسه المعارف الاسلاميه، چاپ اول، 141ق، ج4، ص240.
[3]. الارشاد، همان، ج2، ص471، و ر.ک: حاجياني دشتي، عباس، زندگاني عسگريين امام علي النقي و امام حسن عسکري، قم، موعود اسلام، چاپ اول، 1386ش، ص319.
[4]. الارشاد، همان، ج2، ص474.
[5]. قندوزي حنفي، سليمان، ينابيع الموده لذوي القربي، بي جا، دارالاسوه، چاپ اول، 1416ق، ج3، ص171.
[6]. شيخ مفيد، الارشاد في معرفه حجج الله علي العباد، تهران، دارالمفيد، بي تا، ج 2، ص 247.
[7]. علي بن عيسي اربلي، كشف الغمه، بي‌جا، مجمع العالمي لاهل البيت ـ عليهم السّلام ـ 1426 هـ ق. ج 3، ص 336.
[8]. فضل الله كمپاني، حضرت رضا ـ عليه السّلام ـ ، چاپ پنجم، تهران نشر مفيد، 1372، ص 11.
[9]. شيخ صدوق، عيون اخبار الرضا، بيروت، مؤسسة الاعلمي للمطبوعات، سال 1404 هـ ، ج1، ص 30 ـ 29.
[10]. محمد بن حسن حر عاملي، اثبات الهداة، تهران، دارالكتب الاسلاميه، 1366، ج 6، ص 21.
[11]. باقر شريف القرشي، حياة الامام موسي بن جعفر ـ عليه السّلام ـ ، چاپ اول، بيروت، دارالبلاغه، 1413، ج 1، ص 443.
[12]. علي بن حسين مسعودي، اثبات الوصيه، قم، مؤسسة انصاريان، سال 1417 هـ ، ص 196.
[13]. همان.
[14]. همان، ص 197.
[15]. سيد ابوالفضل رضوي اردكاني، ماهيت قيام شهيد فخ، قم: مركز مطالعات و تحقيقات اسلامي، 1370، ص 169.
[16]. علي بن حسين مسعودي، پيشين، ص200.
[17]. علي بن عيسي اربلي، پيشين، ج 3، ص 262.
[18]. علي بن حسين مسعودي، پيشين، ص 200 ـ 199.
منبع: اندیشه قم
دوازدهمين جانشين رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ، حضرت بقية الله الاعظم ـ عجل الله تعالي فرجه ـ مي باشد که فرزند امام حسن عسکري ـ عليه السلام ـ است و داراي دو غيبت است: غيبت کوتاه «صغري» که از زمان ولادتش شروع شد و در سال 329 هجري قمري به پايان رسيد و دومي غيبت طولاني «کبري» که از سال 329 هجري قمري شروع شده و روزي که خداوند متعال زمينه را فراهم بداند، به آن حضرت اجازه ظهور خواهد داد و آن حضرت حکومتي جهاني بر پايه معارف قرآن کريم و عدالت ايجاد خواهد کرد و با ظلم ها و ستم ها به مبارزه بر خواهد خاست.
رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ مي فرمايند: به طور مسلم روزها و شب ها نگذرد تا اين که خداوند مردي از خاندان مرا بر انگيزد که هم نام من است و زمين را پر از عدل و داد مي کند چنانچه پر از ظلم شده باشد.[1]
ولادت امام زمان ( عجل الله تعالي فرجه)
محمد بن علي بن حمزه از امام حسن عسکري ـ عليه السلام ـ ولادت حضرت ولي عصر ـ عجل الله تعالي فرجه ـ را چنين نقل مي کند که حضرت فرمود: همانا حجت خدا بر بندگانش و ولي الهي، در شب نيمه شعبان 255ق نزديک طلوع فجر به دنيا آمد و اوّلين کسي که او را شستشو داد فرشته رضوان خازن بهشت بود که با عده اي از ملائکه آب کوثر و سلسبيل آورده بودند پس از شستشوي ملائکه، حکيمه خاتون نيز او را شستشو داد.[2]
شهادت امام حسن عسکري (ع)
حضرت امام حسن عسکري ـ عليه السلام ـ در ماه ربيع الاول سال 260ق و در 28 سالگي به شهادت رسيدند و در همان خانه اي که امام هادي ـ عليه السلام ـ دفن شده، آن جناب را به خاک سپردند.[3]
با توجه به تاريخ ولادت حضرت بقية الله الاعظم ارواحنا فداه که در 255ق بوده و سال شهادت امام حسن عسکري ـ عليه السلام ـ که 260ق مي باشد مي توان نتيجه گرفت که امام زمان ـ عليه السلام ـ در 5 سالگي به امامت رسيد چنان چه شيخ مفيد مي نويسند روزي که پدر بزرگوارش از دنيا رفت، پنج سال از عمر شريفش گذشته بود و در همان چند سال اندک خداوند حکمت و قضاوت را به او عنايت داد و او را نشانه و حجت بر دو عالم قرار داد و چنانچه به حضرت يحيي ـ عليه السلام ـ در سن کودکي حکمت داد، امام عصر ارواحنا له فداه نيز در سن کودکي به مقام امامت رسيد و چنان که خداوند حضرت عيسي بن مريم را در گهواره منصب نبوت داد، امام زمان ـ عليه السلام ـ را نيز در خردسالي مقام امامت داد.[4]
قندوزي از علماي اهل سنت درباره امام عصر ـ عجل الله تعالي فرجه ـ مي نويسند: يازدهمين امام شيعيان، امام حسن عسکري فقط يک پسر از خود به جاي گذاشت که به حجت، قائم، مهدي و صاحب الزمان معروف است. وي در نيمه شعبان 255ق به دنيا آمد و وقتي پدرش از دنيا رفت وي پنج سال داشتند و اصحاب خاص و ثقات از به دنيا آمدن وي با خبر بودند.[5]
امام رضا (ع)
هشتمين ستاره فروزان آسمان امامت، حضرت «علي بن موسي الرضا ـ عليه السّلام ـ » طبق قول مشهور در يازدهم ذي القعده سال 148ق. در شهر مدينه ديده به جهان گشود.[6] مادر بزرگوار ايشان به اسامي متعددي خوانده مي شدند. من جمله تکتم، خيزران[7] نجمه خاتون، طاهره و ام البنين.[8] دوره ولادت، کودکي، نوجواني و جواني امام رضا ـ عليه السّلام ـ در شهر مدينه سپري شد. در خصوص ولادت اين امام بزرگوار روايتي از نجمه مادر آن حضرت در کتب تاريخي بيان شده است.
ايشان مي فرمايد: «بعد از اين که فرزندم علي متولد شد، دو دست خويش را به زمين گذارده بود و در حالي که سرش را به سوي آسمان بلند کرده بود لبهاي مبارکش را تکان مي داد. گويي با خداي خويش سخني داشت. پدرش امام موسي کاظم ـ عليه السّلام ـ نوزاد را در آغوش گرفت و به من گفت: اي نجمه اين کرامت الهي بر تو مبارک باشد. سپس حضرت در گوش راستش اذان و در گوش چپش اقامه گفتند. و با آب فرات کام آن حضرت را برداشته و سپس فرزند را به من برگرداندند.[9] علي بن موسي الرضا ـ عليه السّلام ـ همانند ساير ائمه طاهرين از همان دوران کودکي رشد و کمال عقلي و اخلاقي فوق العاده اي داشت. پدرش از خود علاقه و اشتياق فراواني نسبت به او نشان مي داد و علوم و معارف و اسرار امامت را به وي تعليم مي داد و در تربيت فرزند خويش مي کوشيد.
امام موسي کاظم ـ عليه السّلام ـ براي آنکه شيعيان پس از شهادتش سرگردان و حيران نگردند، مقام شامخ امامت فرزندش علي را به اصحاب نزديک و شيعيان خاص و مورد اعتماد گوشزد مي فرمود. مفضل بن عمر مي گويد: «خدمت امام موسي بن جعفر ـ عليه السّلام ـ مشرف شدم در حالي که فرزندش علي بن موسي الرضا ـ عليه السّلام ـ را در دامنش نشانده بود و مي بوسيد عرض کردم: فدايت گردم با مشاهده سيماي اين کودک علاقه و ارادتي برايش در قلبم ريشه دوانيد، که نظير آن براي احدي جز شما در دلم قرار نگرفته است. حضرت فرمود: نسبت او به من همچون نسبت من به پدرم مي باشد. عرض کردم. آيا پس از شما او صاحب امر و حجت خدا بر روي زمين است؟ فرمود: آري هر کسي از او پيروي کند رستگار گردد و هر کسي از فرمانش سرپيچي نمايد کافر مي گردد».[10] آري حضرت امام رضا ـ عليه السّلام ـ در پرتو تعاليم سازنده و رشد دهنده پدر بزرگوارش نشو و نما نمود. و علوم و فضائل و مکارمي که آن حضرت از پدران ارجمندش به ارث برده بود، از او دريافت نمود و به همين جهت شايستگي مقام امامت را به دست آورد. دوران کودکي و نوجواني و جواني امام رضا ـ عليه السّلام ـ مصادف بود با خلافت تعدادي از خلفاي عباسي. هنگام ولادت امام رضا ـ عليه السّلام ـ منصور دوانيقي، خليفة عباسي، در اوج قدرت و سلطه بود، منصور براي تثبيت پايه هاي حکومت خويش عدة زيادي را به قتل رساند. پس از حکومت ظالمانه منصور پسرش مهدي عباسي روي کار آمد هر چند او در ابتدا به قتل و آزار و شکنجه دست نزد، اما پس از مدتي برنامه هاي ضد اسلامي خويش را همانند پدرش آغاز کرد.[11]
حضرت امام رضا ـ عليه السّلام ـ در اين زمان دوران نوجواني خويش را سپري مي کرد. حاکم عباسي به فرماندار خويش در مدينه دستور داد امام موسي کاظم ـ عليه السّلام ـ را به بغداد (مرکز حکومت) اعزام نمايد.[12] اين مسئله قطعاً باعث حزن و اندوه امام رضا ـ عليه السّلام ـ شد. امام موسي کاظم ـ عليه السّلام ـ به فرزندش اطمينان داد که در اين سفر هيچ گونه خطري ايشان را تهديد نمي کند و به زودي به مدينه باز خواهند گشت.[13]
مهدي عباسي پس از مدتي امام را به مدينه بازگرداند. طولي نکشيد که مهدي عباسي به هلاکت رسيد.[14]
سپس هادي عباسي به حکومت رسيد (سال 169ق) در همين زمان بود که حسين بن علي صاحب فخ قيام کرد. در اين قيام که در حوالي مدينه اتفاق افتاد رهبر قيام به شهادت رسيد و عدة کثيري از علويان به اسارت درآمدند و سپس به شهادت رسيدند.[15] با مرگ هادي عباسي برادرش هارون به حکومت رسيد. هارون پس از مدتي امام هفتم را به مرکز خلافت جلب نمود و آن حضرت را بعد از چندين سال که زنداني کرد به شهادت رساند.[16] حضرت رضا ـ عليه السّلام ـ با اندوه و تالم اين رويدادهاي دردناک را که بسياري از افراد خانواده و بني اعمام او را به کام خود کشيده بود، مشاهده کرد. تا اين که در 25 رجب سال 183ق پدرش در سن 55 سالگي به شهادت رسيد.[17] در اين زمان امام رضا ـ عليه السّلام ـ 35 ساله بود. و امامت آن حضرت از همين زمان آغاز گشت.
مسعودي مي نويسد: وقتي امام کاظم ـ عليه السّلام ـ را از مدينه به عراق بردند آن حضرت به فرزند بزرگوارش فرمود: تا وقتي من زنده ام بايد در دهليز خانه بخوابي خادم حضرت مي گويد: هر شب بستر امام رضا ـ عليه السّلام ـ را در دهليز خانه مي گستردم. در يکي از شبها ديدم حضرت نيامدند تا صبح فردا فرا رسيد. (گويي آن حضرت خبردار شدند که پدر بزرگوارشان در عراق به شهادت رسيده اند) از اين زمان امامت امام رضا ـ عليه السّلام ـ آغاز گرديد.[18]
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. حضرت رضا ـ عليه السّلام ـ ، فضل الله کمپاني.
2. حيات فکري و سياسي امامان شيعه، رسول جعفريان.
پی نوشتها:
[1]. شيخ مفيد، الارشاد في معرفة حجج الله علي العباد، ترجمه سيد هاشم رسولي محلاتي، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامي، ششم، 1383ش، ج2، ص471.
[2]. ر.ک: همان، ص474؛ ر.ک: کوراني، علي معجم احاديث الامام المهدي، قم، موسسه المعارف الاسلاميه، چاپ اول، 141ق، ج4، ص240.
[3]. الارشاد، همان، ج2، ص471، و ر.ک: حاجياني دشتي، عباس، زندگاني عسگريين امام علي النقي و امام حسن عسکري، قم، موعود اسلام، چاپ اول، 1386ش، ص319.
[4]. الارشاد، همان، ج2، ص474.
[5]. قندوزي حنفي، سليمان، ينابيع الموده لذوي القربي، بي جا، دارالاسوه، چاپ اول، 1416ق، ج3، ص171.
[6]. شيخ مفيد، الارشاد في معرفه حجج الله علي العباد، تهران، دارالمفيد، بي تا، ج 2، ص 247.
[7]. علي بن عيسي اربلي، كشف الغمه، بي‌جا، مجمع العالمي لاهل البيت ـ عليهم السّلام ـ 1426 هـ ق. ج 3، ص 336.
[8]. فضل الله كمپاني، حضرت رضا ـ عليه السّلام ـ ، چاپ پنجم، تهران نشر مفيد، 1372، ص 11.
[9]. شيخ صدوق، عيون اخبار الرضا، بيروت، مؤسسة الاعلمي للمطبوعات، سال 1404 هـ ، ج1، ص 30 ـ 29.
[10]. محمد بن حسن حر عاملي، اثبات الهداة، تهران، دارالكتب الاسلاميه، 1366، ج 6، ص 21.
[11]. باقر شريف القرشي، حياة الامام موسي بن جعفر ـ عليه السّلام ـ ، چاپ اول، بيروت، دارالبلاغه، 1413، ج 1، ص 443.
[12]. علي بن حسين مسعودي، اثبات الوصيه، قم، مؤسسة انصاريان، سال 1417 هـ ، ص 196.
[13]. همان.
[14]. همان، ص 197.
[15]. سيد ابوالفضل رضوي اردكاني، ماهيت قيام شهيد فخ، قم: مركز مطالعات و تحقيقات اسلامي، 1370، ص 169.
[16]. علي بن حسين مسعودي، پيشين، ص200.
[17]. علي بن عيسي اربلي، پيشين، ج 3، ص 262.
[18]. علي بن حسين مسعودي، پيشين، ص 200 ـ 199.
منبع: اندیشه قم
