پرسش :
روی پوستر عکس گنبد امام رضا (ع) این شعر نوشته شده (از کعبه صفاي اين حرم بيشتر است) آیا مصداق شرک است؟
پاسخ :
جايگاه و حرمت خانه کعبه بر هيچ مسلماني پوشيده نيست، چرا که آيات و روايات زيادي به خوبي وصف اين مکان مقدس و سرزمين وحي را بيان داشته است، و در اهميت آن همين بس که هر ساله زائران و حاجيان زيادي از نقاط مختلف جهان عازم اين سرزمين شده و به نداي معبود و معشوق حقيقي خود، لبيک گفته و قلوب خود را نوراني و مصفا مي کنند.
از طرف ديگر قبور و حرم اهل بيت نبوي جايگاه خاص خود را داشته و به طور استمرار و دائم پذيراي هزاران زائر دلداده و عاشق و محبّ بوده که حرم امن و شايسته اي براي مردم و زائرين مي باشند و چه بسا که حرم ملکوتي امام رضا ـ عليه السلام ـ هر ساله و به هنگام برگشتن حاجيان حج تمتع و عمره مفرده، مورد باز ديد و زيارت آنان شده و با تضرّع و دعا به درگاه خداوند متعال و دست توسل به دامن امن ولايت و کوي رضوي دل هاي نوراني خود را، پر نورتر مي کنند.
بنابراين هر يک از اين دو حرم امن الهي و ولايي از اهميت ويژه مخصوص به خود برخوردار بوده و هست و به اصطلاح معروف و مشهور «هر گلي بوي خود را دارد».
از سوي ديگر لازم است بدانيم جايگاه شعر و شاعري در اين وادي کجا بوده و چه نقشي ايفاء مي کند. از آنجائي که صناعت شعر برگرفته از قوه خيال و در ارتباط با عواطف و احساسات دروني شاعر بوده، و حقايق و واقعيت هاي را در قالب الفاظ تخيلي و عاطفي و احساس به تصوير مي کشد، که گويا خود و مخاطب خود را در کنار فلان منظره و واقعيت خارجي و عيني مي بيند و تجسم مي کند، در حالي که حقيقت و واقعيت ممکن است چيز ديگري باشد و از نگاه ديگري جوري ديگر جلوه کند؛ لذا نمي توان به شعر به عنوان يک حجت و دليل معتبر بر اثبات چيزي نگاه کرد و آن را پايه و اساس يک استدلال قرار داد. به ديگر سخن، شعر و از جمله مصرع مورد نظر در سؤال مذکور بيشتر سليقه اي بوده و برگفته از ذوق ادبي شاعر است. کسي که مصراع «از کعبه صفاي اين حرم بيشتر است» را سروده و نوشته ممکن است بيش از آن که به واقعيت نزديک باشد، ذوق ادبي و عواطف دروني گوينده و حال و هواي آن ناحيه و مکان رانشان دهد و به تصوير بکشد. شاهد اين که خيلي وقتها انسان در يک فضاي با طراوت و شاداب و معنوي قرار مي گيرد و کلامي را در وصف آنجا به زبان يا قلم آورده و در خاطره اش ثبت مي کند. و ممکن است همين فضاي مذکور را شخص ديگري به گونه ديگر توصيف کند و از آن خاطره اي ديگر مناسب با وضع و حال دروني خود و محيط اطراف خود نقل کند.
لذا به صرف ديدن يا شنيدن يک شعر و کلامي، نمي توان در مورد برتري بر مکان ديگر قضاوت کرد و به نظر مي رسد شعر مذکور در متن سؤال هم اين گونه باشد و دليل معتبر و موجهي بر مدّعا نباشد. قضاوت نهايي را به عهده خود پرسشگر گذاشته و از باب نمونه،: در وصف هر يک از کعبه و حرم امام رضا ـ عليه السلام ـ مواردي از آيات و روايات اشاره مي شود.
کعبه: خداوند در چند سوره از قرآن به کعبه و مناسک حج و موقعيت تاريخي ـ سياسي و اجتماعي آن پرداخته و سوره حج[1] را در اهميت آن نازل نموده است و از جمله در سوره آل عمران[2] فرموده: «إِنَّ أَوَّلَ بَيْتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِي بِبَکةَ مُبَارَکا وَهُدًي لِّلْعَالَمِينَ» «يعني کعبه را اولين خانه امن و هدايت و عبادت براي مردم قرار دادم که محل اجتماع آنها و هدايت براي جهانيان است».
حرم امام رضا ـ عليه السلام ـ : در باب ثواب[3] زيارت قبور ائمه ـ عليهم السلام ـ آمده است که: ابي نصر بزنطي مي گويد: امام جواد ـ عليه السلام ـ فرمودند: «ثواب کسي که امام رضا ـ عليه السلام ـ را با شناخت حقش زيارت کند، برابر يک هزار هزار حج مي باشد.
نتيجه: 1. هر يک از کعبه و حرم امام رضا ـ عليه السلام ـ جايگاه خاص خود را داشته و از اهميت ويژه برخوردارند گرچه بي ارتباطي به هم نيستند.امامت حافظ کعبه وگستراننده توحید است ؛
2. شعر برگرفته از قوه خيال است و نمي تواند دليل معتبري بر اثبات مطلبي باشد و بايد از قضاوت کردن بر طبق آن دوري کرد.
توضيحاتي بيشتر راجع به جايگاه خانه کعبه
خداوند در سوره بقره آيه 125 مي فرمايند: «وَإِذْ جَعَلْنَا الْبَيْتَ مَثَابَةً لِّلنَّاسِ وَأَمْناً وَاتَّخِذُواْ مِن مَّقَامِ إِبْرَاهِيمَ مُصَلًّي وَعَهِدْنَا إِلَي إِبْرَاهِيمَ وَإِسْمَاعِيلَ أَن طَهِّرَا بَيْتِيَ لِلطَّائِفِينَ وَالْعَاکفِينَ وَالرُّکعِ السُّجُودِ؛ و به خاطر بياوريد هنگامي را که خانه کعبه را محل بازگشت و مرکز امن و امان براي مردم قرار داديم و از مقام ابراهيم نمازگاهي براي خود انتخاب کنيد و ما به ابراهيم و اسماعيل امر کرديم که خانه مرا براي طواف کنندگان و مجاوران و رکوع کنندگان و سجده کنندگان پاک و پاکيزه کنيد».
در اين آيه خداوند به عظمت خانه خدا پراخته که به دست دو تن از بندگان و پيامبران صالح و معصوم خود بنا شده و اين بر جايگاه والا و اهميت فوق العاده کعبه مي افزايد و ديگر اين که از کلمه «مثابه» ياد کرده که به معناي بازگشت چيزي به حالت اوليه خود است و از آنجا که خانه کعبه مرکزي بوده براي موحدان که همه ساله به سوي آن رو مي آورند، به مثابه معرفي شده و با کلمه «امنا» که بعد از آن آمده اين معني تأکيد مي شود به اين که کعبه محل بازگشت امن و امان براي موحدان و زائران است. و با کلمه للناس نشان مي دهد که اين مرکز امن و امان، پناهگاني است عمومي براي همه جهانيان و توده هاي مردم. در اين آيه مبارکه هم چنين کلمهه «بيني» آمده که اضافه ياء به بيت از نوع اضافه تشريفي بوده به اين معني که براي عظمت و شرافت چيزي آن را به خدا نسبت مي دهند، مثل ماه رمضان که خداوند از آن تعبير به «شهر الله» کرده که بزرگي ماه رمضان را بيان مي کند که ماه مهماني خداست.
در مورد ثواب نماز خواندن در مسجد الحرام که در مکه واقع شده در روايتي از معصوم ـ عليهم السلام ـ اين طور آمد از امام رضا ـ عليه السلام ـ از پدرانش و آنها از امام محمد باقر ـ عليه السلام ـ نقل کرده اند که فرمودند: «يک نماز در مسجد الحرام برتر از صد هزار نماز در ساير مساجد است».[4] در پايان اضافه کنم که در عظمت حج اين نکته نهفته است که حج تنها مقصدي است که هميشه و از همه مناطق جهان مسافر دارد. «...مِن کلِّ فَجٍّ عَمِيقٍ».[5]
شاید بتوان گفت این شعر دارای معانی عمیق است ؛ چون اگر امامت بود توحید شناخته نمی شد وکعبه ای نمی ماند چنانکه یزید کعبه را به آتش سوزاند ودیگران به کعبه حجوم بردند وغارت کردند ؛ این امامت است که توحید ونشانه خداوند را حفظ می کندبنابراین اگر کعبه عظمت دارد از امامت است وگرنه خداوند به درستی شناخته نمی شد؛ چنانکه قبل از بعثت پیامبر(ص) بت خانه بود.بنابراین اگربه دیده عمیق عرفانی این شعر تفسیر شود درست است صفای کعبه به امام است .
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. تفسير نور، محسن قرائتي.
2. صهباي حج، آيت الله جوادي آملي.
پی نوشتها:
[1]. حج / 25 ـ 37.
[2]. آل عمران / 96.
[3]. شيخ صدوق، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، ترجمه ابراهيم محدث بندريگي، چاپ ششم، انتشارات اخلاق، ص209، زمستان 1382ش
[4]. ابن بابويه، محمد بن علي، 311 ـ 381ق، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، ترجمه ابراهيم محدث بندريگي، قم، چاپ اخلاق، چاپ ششم، زمستان 1382ش، چاپخانه حافظ، ص65.
[5]. حج / 27.
منبع: اندیشه قم
جايگاه و حرمت خانه کعبه بر هيچ مسلماني پوشيده نيست، چرا که آيات و روايات زيادي به خوبي وصف اين مکان مقدس و سرزمين وحي را بيان داشته است، و در اهميت آن همين بس که هر ساله زائران و حاجيان زيادي از نقاط مختلف جهان عازم اين سرزمين شده و به نداي معبود و معشوق حقيقي خود، لبيک گفته و قلوب خود را نوراني و مصفا مي کنند.
از طرف ديگر قبور و حرم اهل بيت نبوي جايگاه خاص خود را داشته و به طور استمرار و دائم پذيراي هزاران زائر دلداده و عاشق و محبّ بوده که حرم امن و شايسته اي براي مردم و زائرين مي باشند و چه بسا که حرم ملکوتي امام رضا ـ عليه السلام ـ هر ساله و به هنگام برگشتن حاجيان حج تمتع و عمره مفرده، مورد باز ديد و زيارت آنان شده و با تضرّع و دعا به درگاه خداوند متعال و دست توسل به دامن امن ولايت و کوي رضوي دل هاي نوراني خود را، پر نورتر مي کنند.
بنابراين هر يک از اين دو حرم امن الهي و ولايي از اهميت ويژه مخصوص به خود برخوردار بوده و هست و به اصطلاح معروف و مشهور «هر گلي بوي خود را دارد».
از سوي ديگر لازم است بدانيم جايگاه شعر و شاعري در اين وادي کجا بوده و چه نقشي ايفاء مي کند. از آنجائي که صناعت شعر برگرفته از قوه خيال و در ارتباط با عواطف و احساسات دروني شاعر بوده، و حقايق و واقعيت هاي را در قالب الفاظ تخيلي و عاطفي و احساس به تصوير مي کشد، که گويا خود و مخاطب خود را در کنار فلان منظره و واقعيت خارجي و عيني مي بيند و تجسم مي کند، در حالي که حقيقت و واقعيت ممکن است چيز ديگري باشد و از نگاه ديگري جوري ديگر جلوه کند؛ لذا نمي توان به شعر به عنوان يک حجت و دليل معتبر بر اثبات چيزي نگاه کرد و آن را پايه و اساس يک استدلال قرار داد. به ديگر سخن، شعر و از جمله مصرع مورد نظر در سؤال مذکور بيشتر سليقه اي بوده و برگفته از ذوق ادبي شاعر است. کسي که مصراع «از کعبه صفاي اين حرم بيشتر است» را سروده و نوشته ممکن است بيش از آن که به واقعيت نزديک باشد، ذوق ادبي و عواطف دروني گوينده و حال و هواي آن ناحيه و مکان رانشان دهد و به تصوير بکشد. شاهد اين که خيلي وقتها انسان در يک فضاي با طراوت و شاداب و معنوي قرار مي گيرد و کلامي را در وصف آنجا به زبان يا قلم آورده و در خاطره اش ثبت مي کند. و ممکن است همين فضاي مذکور را شخص ديگري به گونه ديگر توصيف کند و از آن خاطره اي ديگر مناسب با وضع و حال دروني خود و محيط اطراف خود نقل کند.
لذا به صرف ديدن يا شنيدن يک شعر و کلامي، نمي توان در مورد برتري بر مکان ديگر قضاوت کرد و به نظر مي رسد شعر مذکور در متن سؤال هم اين گونه باشد و دليل معتبر و موجهي بر مدّعا نباشد. قضاوت نهايي را به عهده خود پرسشگر گذاشته و از باب نمونه،: در وصف هر يک از کعبه و حرم امام رضا ـ عليه السلام ـ مواردي از آيات و روايات اشاره مي شود.
کعبه: خداوند در چند سوره از قرآن به کعبه و مناسک حج و موقعيت تاريخي ـ سياسي و اجتماعي آن پرداخته و سوره حج[1] را در اهميت آن نازل نموده است و از جمله در سوره آل عمران[2] فرموده: «إِنَّ أَوَّلَ بَيْتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِي بِبَکةَ مُبَارَکا وَهُدًي لِّلْعَالَمِينَ» «يعني کعبه را اولين خانه امن و هدايت و عبادت براي مردم قرار دادم که محل اجتماع آنها و هدايت براي جهانيان است».
حرم امام رضا ـ عليه السلام ـ : در باب ثواب[3] زيارت قبور ائمه ـ عليهم السلام ـ آمده است که: ابي نصر بزنطي مي گويد: امام جواد ـ عليه السلام ـ فرمودند: «ثواب کسي که امام رضا ـ عليه السلام ـ را با شناخت حقش زيارت کند، برابر يک هزار هزار حج مي باشد.
نتيجه: 1. هر يک از کعبه و حرم امام رضا ـ عليه السلام ـ جايگاه خاص خود را داشته و از اهميت ويژه برخوردارند گرچه بي ارتباطي به هم نيستند.امامت حافظ کعبه وگستراننده توحید است ؛
2. شعر برگرفته از قوه خيال است و نمي تواند دليل معتبري بر اثبات مطلبي باشد و بايد از قضاوت کردن بر طبق آن دوري کرد.
توضيحاتي بيشتر راجع به جايگاه خانه کعبه
خداوند در سوره بقره آيه 125 مي فرمايند: «وَإِذْ جَعَلْنَا الْبَيْتَ مَثَابَةً لِّلنَّاسِ وَأَمْناً وَاتَّخِذُواْ مِن مَّقَامِ إِبْرَاهِيمَ مُصَلًّي وَعَهِدْنَا إِلَي إِبْرَاهِيمَ وَإِسْمَاعِيلَ أَن طَهِّرَا بَيْتِيَ لِلطَّائِفِينَ وَالْعَاکفِينَ وَالرُّکعِ السُّجُودِ؛ و به خاطر بياوريد هنگامي را که خانه کعبه را محل بازگشت و مرکز امن و امان براي مردم قرار داديم و از مقام ابراهيم نمازگاهي براي خود انتخاب کنيد و ما به ابراهيم و اسماعيل امر کرديم که خانه مرا براي طواف کنندگان و مجاوران و رکوع کنندگان و سجده کنندگان پاک و پاکيزه کنيد».
در اين آيه خداوند به عظمت خانه خدا پراخته که به دست دو تن از بندگان و پيامبران صالح و معصوم خود بنا شده و اين بر جايگاه والا و اهميت فوق العاده کعبه مي افزايد و ديگر اين که از کلمه «مثابه» ياد کرده که به معناي بازگشت چيزي به حالت اوليه خود است و از آنجا که خانه کعبه مرکزي بوده براي موحدان که همه ساله به سوي آن رو مي آورند، به مثابه معرفي شده و با کلمه «امنا» که بعد از آن آمده اين معني تأکيد مي شود به اين که کعبه محل بازگشت امن و امان براي موحدان و زائران است. و با کلمه للناس نشان مي دهد که اين مرکز امن و امان، پناهگاني است عمومي براي همه جهانيان و توده هاي مردم. در اين آيه مبارکه هم چنين کلمهه «بيني» آمده که اضافه ياء به بيت از نوع اضافه تشريفي بوده به اين معني که براي عظمت و شرافت چيزي آن را به خدا نسبت مي دهند، مثل ماه رمضان که خداوند از آن تعبير به «شهر الله» کرده که بزرگي ماه رمضان را بيان مي کند که ماه مهماني خداست.
در مورد ثواب نماز خواندن در مسجد الحرام که در مکه واقع شده در روايتي از معصوم ـ عليهم السلام ـ اين طور آمد از امام رضا ـ عليه السلام ـ از پدرانش و آنها از امام محمد باقر ـ عليه السلام ـ نقل کرده اند که فرمودند: «يک نماز در مسجد الحرام برتر از صد هزار نماز در ساير مساجد است».[4] در پايان اضافه کنم که در عظمت حج اين نکته نهفته است که حج تنها مقصدي است که هميشه و از همه مناطق جهان مسافر دارد. «...مِن کلِّ فَجٍّ عَمِيقٍ».[5]
شاید بتوان گفت این شعر دارای معانی عمیق است ؛ چون اگر امامت بود توحید شناخته نمی شد وکعبه ای نمی ماند چنانکه یزید کعبه را به آتش سوزاند ودیگران به کعبه حجوم بردند وغارت کردند ؛ این امامت است که توحید ونشانه خداوند را حفظ می کندبنابراین اگر کعبه عظمت دارد از امامت است وگرنه خداوند به درستی شناخته نمی شد؛ چنانکه قبل از بعثت پیامبر(ص) بت خانه بود.بنابراین اگربه دیده عمیق عرفانی این شعر تفسیر شود درست است صفای کعبه به امام است .
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. تفسير نور، محسن قرائتي.
2. صهباي حج، آيت الله جوادي آملي.
پی نوشتها:
[1]. حج / 25 ـ 37.
[2]. آل عمران / 96.
[3]. شيخ صدوق، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، ترجمه ابراهيم محدث بندريگي، چاپ ششم، انتشارات اخلاق، ص209، زمستان 1382ش
[4]. ابن بابويه، محمد بن علي، 311 ـ 381ق، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، ترجمه ابراهيم محدث بندريگي، قم، چاپ اخلاق، چاپ ششم، زمستان 1382ش، چاپخانه حافظ، ص65.
[5]. حج / 27.
منبع: اندیشه قم
