پرسش :
اگر كسي شب خواب ببيند كه به زيارت زيارت امام حسين ـ عليه السلام ـ يا امام رضا ـ عليه السلام ـرفت به چه معني است؟
پاسخ :
نكته اول: اسلام براي خواب كه به نظر سكون، بي تحركي محض است دستوراتي داده از جمله آن دعاها و آداب مخصوص قبل و بعد از خواب است ميرزاجواد آقاي ملكي تبريزي عارف بنام شيعه آداب قبل از خواب را چنين بيان مي دارند. 1. گفتن بسم الله الرحمن الرحيم. 2. خواندن آخر سورة كهف و آيه هاي 286 و 285 سورة بقره (آمنَ الرسول بما...) 3. تسبيح حضرت زهرا و آية الكرسي سه بار. 4. يازده مرتبه سوره قل هو الله احد سه دفعه آيه 19 و 18 آل عمران (كه اين اعمال بايد با تدبر و تأمل خوانده شود) ايشان در ادامه مي فرمايد انسان مي تواند از خواب استفاده ها ببرد و مثل ساير انبياء و اولياء هم در حال خواب موهبت هاي بزرگ و عنايت ويژه حق را دريافت نمايد.[1] البته مخفي نماند كه ما انسان هاي عادي در ابتداي كار بايد با دعاي مختصر و ذكر هاي كوتاه شروع كنيم چرا كه كوتاهي كه مداوم باشد به تعبير حضرت علي ـ عليه السلام ـ از مفصلي كه كوتاه مدت باشد پسنديده تر است پس اصل تدريج در كسب صفات عالي را بايد حتماً لحاظ كنيم.
نكته دوّم: در روايت داريم روح مؤمن هنگام خواب به آسمان صعود مي كند و ملائكه آسمان به سوي آن نگاه مي كنند همان طوري كه مردم به هلال ماه نگاه مي كنند واين اشتياق ملائكه بخاطر آن منزلتي است كه مؤمن نزد خدا دارد پس ما بايد مراقب ايمان و تقويت آن باشيم و با غفلت و جهل و وسوسه هاي نفس و شيطان مبارزه كنيم تا از اين لطف محروم نشويم.
نكته سوم: بحث رويا در روان شناسي اهميت ويژه اي دارد و از آن به عنوان راه اصلي به سوي ناهشيار ياد مي شود و از طريق تحليل و تفسير رويا مي توان اطلاعاتي دربارة ناهشيار و اميال مفرط و همچنين نيازهاي آشكار نمادي به دست آورد. برخي از تنش هاي دروني كه با آرزوهاي برآورده نشده همراه است به صورت رويا آزاد مي شود.[2]
نكته چهارم خواب ها بر چند قسم اند.
الف: خواب حكائي:[3] اين خواب فقط حوادث گذشته را براي انسان مي نماياند علت آن همان احساساتي است كه در اندرون انسان نهفته است مثل خوف، نفرت، خشم و ساير صفات كه سبب تكرار و ظاهر كردن مجدد خاطرات گذشته و مناظر گذشته در عالم تخيل است و عمدة آن احساس خوف و ترس است.
ب) خواب ارضايي:[4] اينگونه خواب ها از خواب هايي است كه صرفاً به خاطر ارضاء اميال سر كوفته زندگي است، انسان خواسته خود را كه بدست نياورده و ناكام مانده را مي بيند (مثل خواب هاي شيرين) و قوي ترين اميالي كه باعث ظهور اين خواب ها است ميل هاي مربوط به غرائز انساني از قبيل غريزة جنسي، غريزه حفظ نفس و ترقي خواهي و... است (در اثر ناكامي ها و شكست ها پديد مي آيد)
ج) خواب غيبي و الهامي:[5] در پاره اي از موارد بعضي در خواب ها موضوعات آينده و اموري كه بعداً واقع مي شود را مي بينيد اين نوع خواب ها معمولاً براي صالحان و اولياء اتفاق مي افتد و در اشخاص معمولي به ندرت اتفاق مي افتد.
و) خواب ها آشفته و پريشان (اضغاث احلام): كه گاهي افراد بخاطر افكار آشفته روزانه و يا بخاطر مرضي به آن مبتلا مي شوند اين خواب ها ارزش علمي و رواني ندارد. پيامبر اكرم مي فرمايند:[6] خواب بر سه قسم است «الرؤيا ثلاثة: 1. بشارتي از سوي خداوند است (بُشري من الله) 2. غم و اندوهي از طرف شيطان (تحزين من الشيطان)3. مشكلات روزمره انسان (والذي يحدث به الانسان نفسه فيراه في منامه) يعني همان چيزهايي را كه انسان در روز با خود مي گويد در رؤياي خود مي يابد. قسم سوم همان اضغاث احلام است.
نكته پنجم: از پيامبر اسلام روايت شده كه هرگاه يكي از شما خواب خوبي ديديد آن را به خوبي تفسير كنيد و تفأل به خير بزنيد (ان شاء الله خير است) و به ديگران نيز خبر دهيد و اگر خواب بدي ديد از آن حرفي نزنيد و آن را تفسير نكنيد و به ديگران نگوييد و در روايتي ديگر از ايشان داريم كه مي فرمايند: (لا تَقصص الرؤيا الا علي عالم او ناصح) خواب خود را حكايت مكن مگر براي كسي حسود نباشد و يا دشمن نباشد و بر عالم رباني و خيرخواه خود (گاهي انسان اگر با عالمي مشورت كند و در مورد خوابش سخن بگويد مي تواند برنامة تربيتي سالمي براي خود بريزد تا اگر در اشتباه بوده بازگردد و اگر به كارهاي نيك مشغول بوده آنها را تقويت نمايد) و در روايتي ديگر داريم كه اگر انسان خواب بد و قبيحي ديد پس از بيداري بگويد به ملائك مقرّب و انبياء مُرسل و بندگان صالح خدا پناه مي برم از شر آنچه كه در خواب ديدم و از شر شيطان رجيم پناه مي برم.[7]
نكته ششم: در روايت داريم رويا از جانب خدا و أحلام از سمت شيطان است. و امام حسن عسكري فرمودند: كسي كه زياد از حد بخوابد خواب هاي شيطاني مي بيند من اكثر النام رأي الأحلام.[8]
نكته هفتم: حضرت امام محمد باقر مي فرمايند: شخصي از پيامبر اكرم (ص) از تفسير اين آيه كريمه پرسيد.
«الَّذِينَ آمَنُوا وَ كانُوا يَتَّقُونَ لَهُمُ الْبُشْري فِي الْحَياةِ الدُّنْيا وَ فِي الآخِرَةِ»[9] كساني كه ايمان آوردند و پرهيزكار بودند، براي آنها در زندگاني دنيا و آخرت مژده و بشارت است. حضرت در جواب ايشان فرمودند: بشارت زندگاني دنيا خواب هاي نيكوست كه مؤمن در دنيا مي بيند و به آن بشارت مي يابد و شاد مي شود.
نكته هشتم. در روايت داريم كه خواب هاي دروغ خواب هايي است كه در اول شب ديده مي شوند و خواب راست آن خوابي است كه در ثلث آخر شب (يك سوم آخر شب) ديده مي شود كه آن وقت نزول ملائكه است و وقت سحر است.[10]
نكته نهم: در روايت داريم كه هر كه راستگو است خوابش درست تر است.[11] اين نشان دهندة اعمال و افكار مثبت روزانه و نقش مهم آن در ياد خداست يعني آنكه در طول روز مراقب اعمال و كردار خود است بيشتر احتمال دارد كه خواب هاي صادق ببيند.
نكته پاياني: پرسشگر گرامي در طول اين نوشتار سفري داشتيم به نكات روياها و مطالب متفاوتي را شنيديم و ميوه هاي شيريني از اخبار و كلام ائمه چيديم با توجه به مطالب مزبور بايد بگويم كه عوامل متعددي در خواب هاي (+) ما تأثير مي گذارند از جملة آنها، دعاهاي وارده، مراقبت هاي روزانه از اعمال، توسل به ائمه ـ عليهم السلام ـ پاكي و صفاي باطن انسان كه در پرتو عبادت و توسل بدست آورده، تأملي در صفات و اخلاق پسنديدة ائمه معصومين و دوستان صالح. و در مقابل عوامل متعددي هم باعث خواب هاي آشفتة ما مي شوند از جمله آنها پيروي از هواي نفس و شيطان، دنياگرايي، غفلت، همنشيني با افراد پست، افكار زشت و پليد روزانه و شهوت راني و...
با توجه به مطالب ذكر شده بايد بگويم كه خواب شما حاكي از صفاي باطن شماست و اين بيانگر شدت علاقه و آروزي قلبي شما براي زيارت ائمه معصومين ـ عليهم السلام ـ مي باشد و همچنين توجه ائمه ـ عليهم السلام ـ به شماست با توجه بيشتر به مسائل اخلاقي و عبادات سعي كن اين حالت را از دست ندهي و از آنها بخواه كه اين روياي شما را به حقيقت و بيداري وصل كنند.
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. تفسير نمونه، سورة حضرت يوسف، آيه چهارم.
2. حلية المتقين، علامه محمدباقر مجلسي، قم انتشارات ارمغان، باب هشتم.
3. خواب و بيداري، دكتر محمدباقر محقق، انتشارات بعثت تهران.
پی نوشتها:
[1] . سيد عباس موسوي مطلق ، آيت عرفان ، ناشر مؤسسه فرهنگي و انتشاراتي انصاري، چ اول، 1378، (بحث خواب و بيداري).
[2] . دكتر محمدكريم خداپناهي انگيزش و هيجان، ، انتشارات سمت، ص 24، (اقتباس).
[3] . دكتر محمدباقر محقق، خواب و بيداري، انتشارات بعثت تهران، چاپ اول، 1364، ص 20 و 21 (تلخيص).
[4] . همان ، ا نتشارات بعثت تهران، چاپ اول، 1364، ص 20 و 21 .
[5] . محمدباقر محقق، خواب و بيداري، انتشارات بعثت تهران، چاپ اول، 1364، ص 20 و 21
[6] . محسن قرائتي، تفسير سوره يوسف، مركز فرهنگي درس هايي از قرآن، ص 18.
[7] . محمدی ری شهری ؛ ميزان الحكمه، بحث رويا.
[8] . همان.
[9] . يونس، 63 و 64.
[10] . حلية المتقين، علامه محمدباقر مجلسي، انتشارات فكرآوران قم، چاپ اول، 1380، ص 183 و 182.
[11] . همان.
منبع: اندیشه قم
نكته اول: اسلام براي خواب كه به نظر سكون، بي تحركي محض است دستوراتي داده از جمله آن دعاها و آداب مخصوص قبل و بعد از خواب است ميرزاجواد آقاي ملكي تبريزي عارف بنام شيعه آداب قبل از خواب را چنين بيان مي دارند. 1. گفتن بسم الله الرحمن الرحيم. 2. خواندن آخر سورة كهف و آيه هاي 286 و 285 سورة بقره (آمنَ الرسول بما...) 3. تسبيح حضرت زهرا و آية الكرسي سه بار. 4. يازده مرتبه سوره قل هو الله احد سه دفعه آيه 19 و 18 آل عمران (كه اين اعمال بايد با تدبر و تأمل خوانده شود) ايشان در ادامه مي فرمايد انسان مي تواند از خواب استفاده ها ببرد و مثل ساير انبياء و اولياء هم در حال خواب موهبت هاي بزرگ و عنايت ويژه حق را دريافت نمايد.[1] البته مخفي نماند كه ما انسان هاي عادي در ابتداي كار بايد با دعاي مختصر و ذكر هاي كوتاه شروع كنيم چرا كه كوتاهي كه مداوم باشد به تعبير حضرت علي ـ عليه السلام ـ از مفصلي كه كوتاه مدت باشد پسنديده تر است پس اصل تدريج در كسب صفات عالي را بايد حتماً لحاظ كنيم.
نكته دوّم: در روايت داريم روح مؤمن هنگام خواب به آسمان صعود مي كند و ملائكه آسمان به سوي آن نگاه مي كنند همان طوري كه مردم به هلال ماه نگاه مي كنند واين اشتياق ملائكه بخاطر آن منزلتي است كه مؤمن نزد خدا دارد پس ما بايد مراقب ايمان و تقويت آن باشيم و با غفلت و جهل و وسوسه هاي نفس و شيطان مبارزه كنيم تا از اين لطف محروم نشويم.
نكته سوم: بحث رويا در روان شناسي اهميت ويژه اي دارد و از آن به عنوان راه اصلي به سوي ناهشيار ياد مي شود و از طريق تحليل و تفسير رويا مي توان اطلاعاتي دربارة ناهشيار و اميال مفرط و همچنين نيازهاي آشكار نمادي به دست آورد. برخي از تنش هاي دروني كه با آرزوهاي برآورده نشده همراه است به صورت رويا آزاد مي شود.[2]
نكته چهارم خواب ها بر چند قسم اند.
الف: خواب حكائي:[3] اين خواب فقط حوادث گذشته را براي انسان مي نماياند علت آن همان احساساتي است كه در اندرون انسان نهفته است مثل خوف، نفرت، خشم و ساير صفات كه سبب تكرار و ظاهر كردن مجدد خاطرات گذشته و مناظر گذشته در عالم تخيل است و عمدة آن احساس خوف و ترس است.
ب) خواب ارضايي:[4] اينگونه خواب ها از خواب هايي است كه صرفاً به خاطر ارضاء اميال سر كوفته زندگي است، انسان خواسته خود را كه بدست نياورده و ناكام مانده را مي بيند (مثل خواب هاي شيرين) و قوي ترين اميالي كه باعث ظهور اين خواب ها است ميل هاي مربوط به غرائز انساني از قبيل غريزة جنسي، غريزه حفظ نفس و ترقي خواهي و... است (در اثر ناكامي ها و شكست ها پديد مي آيد)
ج) خواب غيبي و الهامي:[5] در پاره اي از موارد بعضي در خواب ها موضوعات آينده و اموري كه بعداً واقع مي شود را مي بينيد اين نوع خواب ها معمولاً براي صالحان و اولياء اتفاق مي افتد و در اشخاص معمولي به ندرت اتفاق مي افتد.
و) خواب ها آشفته و پريشان (اضغاث احلام): كه گاهي افراد بخاطر افكار آشفته روزانه و يا بخاطر مرضي به آن مبتلا مي شوند اين خواب ها ارزش علمي و رواني ندارد. پيامبر اكرم مي فرمايند:[6] خواب بر سه قسم است «الرؤيا ثلاثة: 1. بشارتي از سوي خداوند است (بُشري من الله) 2. غم و اندوهي از طرف شيطان (تحزين من الشيطان)3. مشكلات روزمره انسان (والذي يحدث به الانسان نفسه فيراه في منامه) يعني همان چيزهايي را كه انسان در روز با خود مي گويد در رؤياي خود مي يابد. قسم سوم همان اضغاث احلام است.
نكته پنجم: از پيامبر اسلام روايت شده كه هرگاه يكي از شما خواب خوبي ديديد آن را به خوبي تفسير كنيد و تفأل به خير بزنيد (ان شاء الله خير است) و به ديگران نيز خبر دهيد و اگر خواب بدي ديد از آن حرفي نزنيد و آن را تفسير نكنيد و به ديگران نگوييد و در روايتي ديگر از ايشان داريم كه مي فرمايند: (لا تَقصص الرؤيا الا علي عالم او ناصح) خواب خود را حكايت مكن مگر براي كسي حسود نباشد و يا دشمن نباشد و بر عالم رباني و خيرخواه خود (گاهي انسان اگر با عالمي مشورت كند و در مورد خوابش سخن بگويد مي تواند برنامة تربيتي سالمي براي خود بريزد تا اگر در اشتباه بوده بازگردد و اگر به كارهاي نيك مشغول بوده آنها را تقويت نمايد) و در روايتي ديگر داريم كه اگر انسان خواب بد و قبيحي ديد پس از بيداري بگويد به ملائك مقرّب و انبياء مُرسل و بندگان صالح خدا پناه مي برم از شر آنچه كه در خواب ديدم و از شر شيطان رجيم پناه مي برم.[7]
نكته ششم: در روايت داريم رويا از جانب خدا و أحلام از سمت شيطان است. و امام حسن عسكري فرمودند: كسي كه زياد از حد بخوابد خواب هاي شيطاني مي بيند من اكثر النام رأي الأحلام.[8]
نكته هفتم: حضرت امام محمد باقر مي فرمايند: شخصي از پيامبر اكرم (ص) از تفسير اين آيه كريمه پرسيد.
«الَّذِينَ آمَنُوا وَ كانُوا يَتَّقُونَ لَهُمُ الْبُشْري فِي الْحَياةِ الدُّنْيا وَ فِي الآخِرَةِ»[9] كساني كه ايمان آوردند و پرهيزكار بودند، براي آنها در زندگاني دنيا و آخرت مژده و بشارت است. حضرت در جواب ايشان فرمودند: بشارت زندگاني دنيا خواب هاي نيكوست كه مؤمن در دنيا مي بيند و به آن بشارت مي يابد و شاد مي شود.
نكته هشتم. در روايت داريم كه خواب هاي دروغ خواب هايي است كه در اول شب ديده مي شوند و خواب راست آن خوابي است كه در ثلث آخر شب (يك سوم آخر شب) ديده مي شود كه آن وقت نزول ملائكه است و وقت سحر است.[10]
نكته نهم: در روايت داريم كه هر كه راستگو است خوابش درست تر است.[11] اين نشان دهندة اعمال و افكار مثبت روزانه و نقش مهم آن در ياد خداست يعني آنكه در طول روز مراقب اعمال و كردار خود است بيشتر احتمال دارد كه خواب هاي صادق ببيند.
نكته پاياني: پرسشگر گرامي در طول اين نوشتار سفري داشتيم به نكات روياها و مطالب متفاوتي را شنيديم و ميوه هاي شيريني از اخبار و كلام ائمه چيديم با توجه به مطالب مزبور بايد بگويم كه عوامل متعددي در خواب هاي (+) ما تأثير مي گذارند از جملة آنها، دعاهاي وارده، مراقبت هاي روزانه از اعمال، توسل به ائمه ـ عليهم السلام ـ پاكي و صفاي باطن انسان كه در پرتو عبادت و توسل بدست آورده، تأملي در صفات و اخلاق پسنديدة ائمه معصومين و دوستان صالح. و در مقابل عوامل متعددي هم باعث خواب هاي آشفتة ما مي شوند از جمله آنها پيروي از هواي نفس و شيطان، دنياگرايي، غفلت، همنشيني با افراد پست، افكار زشت و پليد روزانه و شهوت راني و...
با توجه به مطالب ذكر شده بايد بگويم كه خواب شما حاكي از صفاي باطن شماست و اين بيانگر شدت علاقه و آروزي قلبي شما براي زيارت ائمه معصومين ـ عليهم السلام ـ مي باشد و همچنين توجه ائمه ـ عليهم السلام ـ به شماست با توجه بيشتر به مسائل اخلاقي و عبادات سعي كن اين حالت را از دست ندهي و از آنها بخواه كه اين روياي شما را به حقيقت و بيداري وصل كنند.
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. تفسير نمونه، سورة حضرت يوسف، آيه چهارم.
2. حلية المتقين، علامه محمدباقر مجلسي، قم انتشارات ارمغان، باب هشتم.
3. خواب و بيداري، دكتر محمدباقر محقق، انتشارات بعثت تهران.
پی نوشتها:
[1] . سيد عباس موسوي مطلق ، آيت عرفان ، ناشر مؤسسه فرهنگي و انتشاراتي انصاري، چ اول، 1378، (بحث خواب و بيداري).
[2] . دكتر محمدكريم خداپناهي انگيزش و هيجان، ، انتشارات سمت، ص 24، (اقتباس).
[3] . دكتر محمدباقر محقق، خواب و بيداري، انتشارات بعثت تهران، چاپ اول، 1364، ص 20 و 21 (تلخيص).
[4] . همان ، ا نتشارات بعثت تهران، چاپ اول، 1364، ص 20 و 21 .
[5] . محمدباقر محقق، خواب و بيداري، انتشارات بعثت تهران، چاپ اول، 1364، ص 20 و 21
[6] . محسن قرائتي، تفسير سوره يوسف، مركز فرهنگي درس هايي از قرآن، ص 18.
[7] . محمدی ری شهری ؛ ميزان الحكمه، بحث رويا.
[8] . همان.
[9] . يونس، 63 و 64.
[10] . حلية المتقين، علامه محمدباقر مجلسي، انتشارات فكرآوران قم، چاپ اول، 1380، ص 183 و 182.
[11] . همان.
منبع: اندیشه قم
