پرسش :
آیا ازدواج امام رضا (ع) با خواهر یا دختر مامون تاییدی بر حکومت مامون محسوب نمی شود.؟
پاسخ :
شیخ صدوق در عيون اخبار الرضا روايت كرده است كه مأمون پس از آن كه امام رضا (ع) را به ولى عهدى خود منصوب كرد دخترش ام حبيب يا ام حبيبه را در آغاز سال 102 به ازدواج وى درآورد[1]. و در روايت ديگرى آمده است: مأمون دخترش ام حبيبه را به ازدواج امام رضا (ع) درآورد و دخترش ام الفضل را براى امام جواد (ع) نامزد كرد. و آن حضرت با پوران دختر حسن بن سهل در يك روز ازدواج كرد. مسعودى در اثبات الوصيه گويد: مأمون دخترش و بنابر قولى خواهرش مكنى به ام أبيها را به همسرى امام رضا (ع) درآورد. وى مىگويد: روايت صحيح آن است كه ام حبيبه خواهر مأمون بود. زيرا مأمون از امام خواست كه از وى خواستگارى كند. همين كه مردمان جمع شدند امام (ع) خطبهاى خواند و در پايان آن گفت: و دخترى كه ام حبيبه نام دارد و خواهر امير مؤمنان عبد الله مأمون است براى صله رحم و پيوند با يكديگر خواستگارى مىكنم و صداق او را پانصد درهم قرار مىدهم آيا اى امير مؤمنان او را به همسرى من مىدهى؟ مأمون گفت: آرى او را به همسرى تو دادم. امام (ع) هم فرمود: پذيرفتم و بدان خرسندم.
امام جواد در سال 195هـ در شهر مدينه بدنيا آمد[2] و پس از سفر اجباري امام رضا به مرو در مدينه ماند. طبري و ابن کثير از سفر امام در سال 202هـ در هفت سالگي به طوس خبر داده اند و ازدواج امام را با ام فضل دختر مامون در اين زمان دانسته اند.[3] در برابر اين گزارش برخي ازدواج امام را در سال 215هـ در سن 20 سالگي در تکريت عراق دانسته اند و برآنند که امام پس از اين ازدواج جهت انجام مناسک حج به همراه خانواده خود به مکه رفت و از آنجا عازم مدينه شد و تا پايان عمرِ مامون در مدينه ماند[4].
بر فرض صحت گزارش اول که ازدواج امام را در هفت سالگي دانسته است اين عمل با شرع هيچ منافاتي ندارد چرا که شرعا مجاز است که پسرقبل از سن بلوغ ازدواج نمايد ؛ اگرشرعا مجاز شده فرقي ندارد سنش 9يا بيشتر باشد؛
حکمت ازدواج امام جواد :
1- ازدواج با چنين زناني درشرايط خاص صورت گرفته وائمه علوم خودرا دراين امور دخالت نداده اند؛درسيره ي پیامبر و ديگرامامان نيز چنين ازدواجهايي صورت گرفته است.
شرايطي که گاه از سوي خلفا و حاکمان اموي و عباسي بر امامان تحميل ميشد ائمه را نسبت به قبول برخي از خواسته هاي آنان تا زمانيکه به اصل دين و مذهب آسيبي نرسد مجبور مي نمود. سفر امام رضا به مرو و قبولي منصب ولايتعهدي مامون و سپس ازدواج با ام حبيبه دختر مامون و ازدواج امام جواد با ديگر دختر مامون از آن جمله است.
2- درباره امام جواد نيز كه با دختر مامون ازدواج كرد شرايط خاص و اضطرار و اجبار در كار بود كه امام ناگزير از قبول پيشنهاد مامون بود، و آن حضرت از دختر مامون داراي فرزندي نشد كه هدف مامون از تزويج دخترش به امام علاوه بر زير نظر گرفتن فعاليتهاي امام و انتقال نسل امامت به خاندان عباسي بود كه به اين هدف نايل نشد.
امام غير از دختر مامون زنان صالحهاي ديگري داشت كه با وفا ديندار بوده و ارادت كامل به امام داشتند داراي اولاد صالحي بودند كه نسل امامت از آنها استمرار يافت.
3- ، امام جواد از زنان پاك دامن برخوردار بود؛ اما بر اساس برخي از شرايط عدهاي با تحميل شرايط به همسري آنها برآمده و دشمني نمودند چنانكه اين مسئله براي تمام انسانها ممكن است. آنها نيز بر اساس اينكه انسان بودند با برخي از گرفتاريها و تلخيها مواجه ميشدند؛ تا برخورد آنها براي ما الگو باشد، آنها در زندگي مادي از علوم الهي خويش براي بهبود زندگي مادي سود نجستهاند؛ تا زيباترين زنان را در اختيار داشته باشند بلكه آنها نيز با ناملايمات زندگي در مقابل خداوند امتحانات سختي را پشت سر گذاشته اند ، لذا الگوي كامل براي انسانها هستند.
3- درسيره ي نبوي نيز ازدواج با دختران افرادي چون ابوسفيان وابوبکر و......وجود دارد ؛لذا اين مسئله ازامور عادي است که درآن علم الهي را نبايد دخيل کرد.
4- درپايان لازم به ذکر است که پيامبروائمه از اسراروباطن ديگران آنمقدار مي دانستند که خداوند براي آنها اجازه داده بود،چون منشاء علوم آنان خداوند بودوخدا هر مقدار اذن استفاده ويا اطلاع داده بود به همان ميزان مي توانستند استفاده ويا به ديگران ياد بدهند.
این ازدواجها را نمی توان تاییدی بر حکومت مامون دانست؛اگرچه مامون مقاصدی از این امور داشت مانند اینکه جمع کردن امامت وحکومت درآل عباس ودائمی نمودن حکومت عباسیان اما نتوانست به هیچ یک از این مقاصد دست یابد ؛ چون امام رضا (ع) از همه نیتهای او آگاهی داشت ومی دانست با زن گرفتن از بنی عباس حکومت آنان تایید ومشروع نمی شود ؛ امام برخوردهایی صریح با مامون داشت که این مسائل را حل می کرد ومردم می دیدند که حکومت مامون نا مشروع است واو در جایگاه حاکمیت قرار ندارد.
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. حسن كيست؟ فضل الله كمپاني.
2. حيات امام جواد، باقر شريف قرشي.
پی نوشتها:
[1] . سید محسن امین، سيره معصومان ترجمه حجتی کرمانی ،ج6،ص:183
[2] . مسعودي، اثبات الوصيه ص209؛ طبرسي، اعلام الوري ص344.
[3] . طبري، تاريخ ج7، ص149؛ ابن کثير، البدايه و النهايه ج10، ص260.
[4] . طبري ، همان ج7، ص190؛ خطيب بغدادي، تاريخ بغداد ج3، صص54-55.
منبع: اندیشه قم
شیخ صدوق در عيون اخبار الرضا روايت كرده است كه مأمون پس از آن كه امام رضا (ع) را به ولى عهدى خود منصوب كرد دخترش ام حبيب يا ام حبيبه را در آغاز سال 102 به ازدواج وى درآورد[1]. و در روايت ديگرى آمده است: مأمون دخترش ام حبيبه را به ازدواج امام رضا (ع) درآورد و دخترش ام الفضل را براى امام جواد (ع) نامزد كرد. و آن حضرت با پوران دختر حسن بن سهل در يك روز ازدواج كرد. مسعودى در اثبات الوصيه گويد: مأمون دخترش و بنابر قولى خواهرش مكنى به ام أبيها را به همسرى امام رضا (ع) درآورد. وى مىگويد: روايت صحيح آن است كه ام حبيبه خواهر مأمون بود. زيرا مأمون از امام خواست كه از وى خواستگارى كند. همين كه مردمان جمع شدند امام (ع) خطبهاى خواند و در پايان آن گفت: و دخترى كه ام حبيبه نام دارد و خواهر امير مؤمنان عبد الله مأمون است براى صله رحم و پيوند با يكديگر خواستگارى مىكنم و صداق او را پانصد درهم قرار مىدهم آيا اى امير مؤمنان او را به همسرى من مىدهى؟ مأمون گفت: آرى او را به همسرى تو دادم. امام (ع) هم فرمود: پذيرفتم و بدان خرسندم.
امام جواد در سال 195هـ در شهر مدينه بدنيا آمد[2] و پس از سفر اجباري امام رضا به مرو در مدينه ماند. طبري و ابن کثير از سفر امام در سال 202هـ در هفت سالگي به طوس خبر داده اند و ازدواج امام را با ام فضل دختر مامون در اين زمان دانسته اند.[3] در برابر اين گزارش برخي ازدواج امام را در سال 215هـ در سن 20 سالگي در تکريت عراق دانسته اند و برآنند که امام پس از اين ازدواج جهت انجام مناسک حج به همراه خانواده خود به مکه رفت و از آنجا عازم مدينه شد و تا پايان عمرِ مامون در مدينه ماند[4].
بر فرض صحت گزارش اول که ازدواج امام را در هفت سالگي دانسته است اين عمل با شرع هيچ منافاتي ندارد چرا که شرعا مجاز است که پسرقبل از سن بلوغ ازدواج نمايد ؛ اگرشرعا مجاز شده فرقي ندارد سنش 9يا بيشتر باشد؛
حکمت ازدواج امام جواد :
1- ازدواج با چنين زناني درشرايط خاص صورت گرفته وائمه علوم خودرا دراين امور دخالت نداده اند؛درسيره ي پیامبر و ديگرامامان نيز چنين ازدواجهايي صورت گرفته است.
شرايطي که گاه از سوي خلفا و حاکمان اموي و عباسي بر امامان تحميل ميشد ائمه را نسبت به قبول برخي از خواسته هاي آنان تا زمانيکه به اصل دين و مذهب آسيبي نرسد مجبور مي نمود. سفر امام رضا به مرو و قبولي منصب ولايتعهدي مامون و سپس ازدواج با ام حبيبه دختر مامون و ازدواج امام جواد با ديگر دختر مامون از آن جمله است.
2- درباره امام جواد نيز كه با دختر مامون ازدواج كرد شرايط خاص و اضطرار و اجبار در كار بود كه امام ناگزير از قبول پيشنهاد مامون بود، و آن حضرت از دختر مامون داراي فرزندي نشد كه هدف مامون از تزويج دخترش به امام علاوه بر زير نظر گرفتن فعاليتهاي امام و انتقال نسل امامت به خاندان عباسي بود كه به اين هدف نايل نشد.
امام غير از دختر مامون زنان صالحهاي ديگري داشت كه با وفا ديندار بوده و ارادت كامل به امام داشتند داراي اولاد صالحي بودند كه نسل امامت از آنها استمرار يافت.
3- ، امام جواد از زنان پاك دامن برخوردار بود؛ اما بر اساس برخي از شرايط عدهاي با تحميل شرايط به همسري آنها برآمده و دشمني نمودند چنانكه اين مسئله براي تمام انسانها ممكن است. آنها نيز بر اساس اينكه انسان بودند با برخي از گرفتاريها و تلخيها مواجه ميشدند؛ تا برخورد آنها براي ما الگو باشد، آنها در زندگي مادي از علوم الهي خويش براي بهبود زندگي مادي سود نجستهاند؛ تا زيباترين زنان را در اختيار داشته باشند بلكه آنها نيز با ناملايمات زندگي در مقابل خداوند امتحانات سختي را پشت سر گذاشته اند ، لذا الگوي كامل براي انسانها هستند.
3- درسيره ي نبوي نيز ازدواج با دختران افرادي چون ابوسفيان وابوبکر و......وجود دارد ؛لذا اين مسئله ازامور عادي است که درآن علم الهي را نبايد دخيل کرد.
4- درپايان لازم به ذکر است که پيامبروائمه از اسراروباطن ديگران آنمقدار مي دانستند که خداوند براي آنها اجازه داده بود،چون منشاء علوم آنان خداوند بودوخدا هر مقدار اذن استفاده ويا اطلاع داده بود به همان ميزان مي توانستند استفاده ويا به ديگران ياد بدهند.
این ازدواجها را نمی توان تاییدی بر حکومت مامون دانست؛اگرچه مامون مقاصدی از این امور داشت مانند اینکه جمع کردن امامت وحکومت درآل عباس ودائمی نمودن حکومت عباسیان اما نتوانست به هیچ یک از این مقاصد دست یابد ؛ چون امام رضا (ع) از همه نیتهای او آگاهی داشت ومی دانست با زن گرفتن از بنی عباس حکومت آنان تایید ومشروع نمی شود ؛ امام برخوردهایی صریح با مامون داشت که این مسائل را حل می کرد ومردم می دیدند که حکومت مامون نا مشروع است واو در جایگاه حاکمیت قرار ندارد.
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. حسن كيست؟ فضل الله كمپاني.
2. حيات امام جواد، باقر شريف قرشي.
پی نوشتها:
[1] . سید محسن امین، سيره معصومان ترجمه حجتی کرمانی ،ج6،ص:183
[2] . مسعودي، اثبات الوصيه ص209؛ طبرسي، اعلام الوري ص344.
[3] . طبري، تاريخ ج7، ص149؛ ابن کثير، البدايه و النهايه ج10، ص260.
[4] . طبري ، همان ج7، ص190؛ خطيب بغدادي، تاريخ بغداد ج3، صص54-55.
منبع: اندیشه قم
