پرسش :
بر اساس آیات قرآن، خداوند به چه کسانی حکمت داده است؟: «یُؤْتِی الْحِکْمَةَ مَنْ یَشاءُ».
پاسخ :
خداوند در قرآن کریم می‌فرماید: «یُؤْتِی الْحِکْمَةَ مَنْ یَشاءُ وَ مَنْ یُؤْتَ الْحِکْمَةَ فَقَدْ أُوتِیَ خَیْراً کَثیراً»؛[1] (خدا) دانش و حکمت را به هر کس بخواهد [و شایسته بداند] می‌دهد و کسى که به او حکمت داده شود، خیر فراوانى داده شده است.
حکمت آن‌گونه که فلاسفه و برخی مفسران گفته‌اند؛ عبارت است از قضایاى حقهاى که مطابق با واقع باشد؛ یعنى به نحوى مشتمل بر سعادت بشر باشد، مانند معارف الهی در باره مبدأ و معاد. و یا اگر مشتمل بر معارفى از حقایق عالم طبیعى است، معارفى باشد که باز با سعادت انسان سروکار داشته باشد، مانند حقایق فطرى که اساس تشریعات دینى را تشکیل می‌دهد.[2]
واژه حکمت بارها در قرآن کریم و روایات به مناسبت‌هایی بیان شده است و با توجه به گستره معنایی که دارد، از آن به عنوان موهبتی الهی یاد شده است که خداوند به پیامبران(ع) و برخی از انسان‌های نیکوکار داده است:
1. پیامبران(ع): قرآن کریم در ارتباط با اهدای حکمت به پیامبر اسلام(ص) می‌فرماید: «و خدا بر تو کتاب و حکمت را نازل کرده و چیزى را که نمیدانستى به تو آموخت».[3] یا «این حکمتى است که پروردگارت به تو وحى کرده است».[4] قرآن به اهدای حکمت به پیامبرانی؛ مانند داوود(ع)[5] و عیسی(ع)[6] نیز اشاره می‌کند.
2. اولیای برگزیده الهی؛ مانند لقمان حکیم[7] و آل ابراهیم[8] نیز از گروه‌هایی هستند که مشمول دریافت حکمت شده‌اند.
مراد از آل ابراهیم در این آیه یا رسول خدا(ص) و اهل بیت او هستند که همه از نوادههاى حضرت اسماعیل(ع) می‌باشند، و یا مطلق آل ابراهیم است، چه اولاد اسماعیل و چه نوادههاى اسحاق(بنی اسرائیل) که در هر حال شامل رسول خدا(ص) می‌شود.[9]
3. صاحبان عقل و اندیشه: امام صادق(ع) خطاب به هشام می‌فرماید: «پروردگار، از صاحبان عقل به نیکوترین شکلی یاد کرده و با بهترین زیور، آنان را زینت داده و فرموده که حکمت را به هرکه خواهد بخشد ... و جز صاحبان عقل، پند نخواهند گرفت».[10]
4. زاهدان و پارسایان: در روایت آمده است: «هر کس دل از دنیا برگیرد، خداوند چشمههاى حکمت را در قلبش جاى می‌دهد». [11]
در همین راستا به حاتم اصم گفتند چگونه حکمت را به دست آوردی؟ گفت: به سبب کم خوردن، کم خوابیدن، کم سخن گفتن و حبس و انباشته نکردن هر آنچه را که خداوند به من داده است.[12]
با توجه به آنچه بیان شد، مشخص می‌شود که حکمت مخصوص پیامبران نیست، بلکه دیگران نیز میتوانند در اثر تقوا آن‌را به دست آورند، آن‌گونه که لقمان و دیگران حکمت را به دست آورده بودند. در حالى‌که پیامبر نبودند.
اساساً در قرآن کریم آیاتی وجود دارد که یکى از وظایف مهم پیامبران، از جمله پیامبر اسلام(ص) را تعلیم حکمت به مردم اعلام می‌کند: «خداوند بر مؤمنان منت نهاد [نعمت بزرگى بخشید] هنگامى که در میان آنها، پیامبرى از خودشان برانگیخت که آیات او را بر آنها بخواند، و آنها را پاک کند و کتاب و حکمت بیاموزد». [13]
بنابر این، خداوند به هر کس که به خداوند و تعالیم پیامبران ایمان آورده و زندگی مؤمنانه و پرهیزکارانه را در دستور کار خویش قرار داده باشد، در قبال ایمان و اعمال صالحش درهای حکمت خویش را به رویش خواهد گشود.
پی نوشتها:
[1]. بقره، 269.
[2]. طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج 2، ص 395، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، 1417ق.islamquest.net/fa/archive/question/fa2967.
[3]. نساء، 113.
[4]. اسراء، 39. آیات ذیل نیز نشانگر اعطای حکمت به پیامبر اسلام‌اند:
بقره، 129 و 151؛ آل عمران، 164؛ نحل، 125؛ احزاب، 34؛ جمعه، 2.
[5]. بقره، 251؛ ص، 20.
[6]. آل عمران، 48؛ مائده، 110؛ زخرف، 63.
[7]. لقمان، 12.
[8]. نساء، 54.
[9]. المیزان فی تفسیر القرآن، ج 4، ص 376.
[10]. کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، ج 1، ص 15، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق.
[11]. همان، ج 2، ص 128.
[12]. میبدی، ابوالفضل رشید الدین، کشف الاسرار و عدة الابرار، ج ۱، ص ۳۶۳، تهران، امیر کبیر، چاپ پنجم، ۱۳۷۱ش.
[13]. آل عمران، 164.
منبع: www.islamquest.net
خداوند در قرآن کریم می‌فرماید: «یُؤْتِی الْحِکْمَةَ مَنْ یَشاءُ وَ مَنْ یُؤْتَ الْحِکْمَةَ فَقَدْ أُوتِیَ خَیْراً کَثیراً»؛[1] (خدا) دانش و حکمت را به هر کس بخواهد [و شایسته بداند] می‌دهد و کسى که به او حکمت داده شود، خیر فراوانى داده شده است.
حکمت آن‌گونه که فلاسفه و برخی مفسران گفته‌اند؛ عبارت است از قضایاى حقهاى که مطابق با واقع باشد؛ یعنى به نحوى مشتمل بر سعادت بشر باشد، مانند معارف الهی در باره مبدأ و معاد. و یا اگر مشتمل بر معارفى از حقایق عالم طبیعى است، معارفى باشد که باز با سعادت انسان سروکار داشته باشد، مانند حقایق فطرى که اساس تشریعات دینى را تشکیل می‌دهد.[2]
واژه حکمت بارها در قرآن کریم و روایات به مناسبت‌هایی بیان شده است و با توجه به گستره معنایی که دارد، از آن به عنوان موهبتی الهی یاد شده است که خداوند به پیامبران(ع) و برخی از انسان‌های نیکوکار داده است:
1. پیامبران(ع): قرآن کریم در ارتباط با اهدای حکمت به پیامبر اسلام(ص) می‌فرماید: «و خدا بر تو کتاب و حکمت را نازل کرده و چیزى را که نمیدانستى به تو آموخت».[3] یا «این حکمتى است که پروردگارت به تو وحى کرده است».[4] قرآن به اهدای حکمت به پیامبرانی؛ مانند داوود(ع)[5] و عیسی(ع)[6] نیز اشاره می‌کند.
2. اولیای برگزیده الهی؛ مانند لقمان حکیم[7] و آل ابراهیم[8] نیز از گروه‌هایی هستند که مشمول دریافت حکمت شده‌اند.
مراد از آل ابراهیم در این آیه یا رسول خدا(ص) و اهل بیت او هستند که همه از نوادههاى حضرت اسماعیل(ع) می‌باشند، و یا مطلق آل ابراهیم است، چه اولاد اسماعیل و چه نوادههاى اسحاق(بنی اسرائیل) که در هر حال شامل رسول خدا(ص) می‌شود.[9]
3. صاحبان عقل و اندیشه: امام صادق(ع) خطاب به هشام می‌فرماید: «پروردگار، از صاحبان عقل به نیکوترین شکلی یاد کرده و با بهترین زیور، آنان را زینت داده و فرموده که حکمت را به هرکه خواهد بخشد ... و جز صاحبان عقل، پند نخواهند گرفت».[10]
4. زاهدان و پارسایان: در روایت آمده است: «هر کس دل از دنیا برگیرد، خداوند چشمههاى حکمت را در قلبش جاى می‌دهد». [11]
در همین راستا به حاتم اصم گفتند چگونه حکمت را به دست آوردی؟ گفت: به سبب کم خوردن، کم خوابیدن، کم سخن گفتن و حبس و انباشته نکردن هر آنچه را که خداوند به من داده است.[12]
با توجه به آنچه بیان شد، مشخص می‌شود که حکمت مخصوص پیامبران نیست، بلکه دیگران نیز میتوانند در اثر تقوا آن‌را به دست آورند، آن‌گونه که لقمان و دیگران حکمت را به دست آورده بودند. در حالى‌که پیامبر نبودند.
اساساً در قرآن کریم آیاتی وجود دارد که یکى از وظایف مهم پیامبران، از جمله پیامبر اسلام(ص) را تعلیم حکمت به مردم اعلام می‌کند: «خداوند بر مؤمنان منت نهاد [نعمت بزرگى بخشید] هنگامى که در میان آنها، پیامبرى از خودشان برانگیخت که آیات او را بر آنها بخواند، و آنها را پاک کند و کتاب و حکمت بیاموزد». [13]
بنابر این، خداوند به هر کس که به خداوند و تعالیم پیامبران ایمان آورده و زندگی مؤمنانه و پرهیزکارانه را در دستور کار خویش قرار داده باشد، در قبال ایمان و اعمال صالحش درهای حکمت خویش را به رویش خواهد گشود.
پی نوشتها:
[1]. بقره، 269.
[2]. طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج 2، ص 395، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، 1417ق.islamquest.net/fa/archive/question/fa2967.
[3]. نساء، 113.
[4]. اسراء، 39. آیات ذیل نیز نشانگر اعطای حکمت به پیامبر اسلام‌اند:
بقره، 129 و 151؛ آل عمران، 164؛ نحل، 125؛ احزاب، 34؛ جمعه، 2.
[5]. بقره، 251؛ ص، 20.
[6]. آل عمران، 48؛ مائده، 110؛ زخرف، 63.
[7]. لقمان، 12.
[8]. نساء، 54.
[9]. المیزان فی تفسیر القرآن، ج 4، ص 376.
[10]. کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، ج 1، ص 15، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق.
[11]. همان، ج 2، ص 128.
[12]. میبدی، ابوالفضل رشید الدین، کشف الاسرار و عدة الابرار، ج ۱، ص ۳۶۳، تهران، امیر کبیر، چاپ پنجم، ۱۳۷۱ش.
[13]. آل عمران، 164.
منبع: www.islamquest.net
