پرسش :
آیا حوا از دنده های حضرت آدم به وجود آمده و آیا این موضوع، در تعارض با قرآن نیست؟
پاسخ :
پاسخ اجمالی:
روایاتی در این ارتباط، در کتب اهل سنت و نیز برخی منابع روایی شیعه وجود دارد و شاید بتوان در نگاه اول، آیاتی از قرآن را نیز ناظر به آن دانست، اما باید گفت که اثبات و یا نفی این موضوع را نمی توان صراحتاً از قرآن برداشت کرد و از جنبه روایی نیز، روایات دیگری وجود دارند که خلقت حوا از دنده های آدم را نمی پذیرند.
با این وجود، حتی اگر چنین شیوه ای از آفرینش حوا را بپذیریم، هیچ مشکلی در رشد و تعالی انسانی و معنوی بانوان وجود نخواهد داشت.
پاسخ تفصیلی:
آیاتی در قرآن کریم وجود دارد که خلقت زن را به نوعی متأخر از خلقت مرد اعلام نموده و از برخی آنها، این گونه برداشت می شود که خداوند با بخشی از وجود مرد، زن را آفرید.
به این آیات توجه فرمایید:
1. یا أَیُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّکُمُ الَّذی خَلَقَکُمْ مِنْ نَفْسٍ واحِدَةٍ وَ خَلَقَ مِنْها زَوْجَها. [1]
2. هُوَ الَّذی خَلَقَکُمْ مِنْ نَفْسٍ واحِدَةٍ وَ جَعَلَ مِنْها زَوْجَها لِیَسْکُنَ إِلَیْها. [2]
3. خَلَقَکُمْ مِنْ نَفْسٍ واحِدَةٍ ثُمَّ جَعَلَ مِنْها زَوْجَها. [3]
شاید بتوان از ظاهر این آیات، برداشت کرد که ابتدا آدم خلق شده و سپس پروردگار، همسرش حوا را از وجود او آفریده است، اما همان گونه که برخی مفسران نیز اشاره کرده اند، نمی توان به صورت قطعی، خلقت زن از استخوان پهلوی مرد را (چنانچه در برخی روایات بدان اشاره شده) از این آیات، اثبات کرد. [4] به همین دلیل، می توان نتیجه گرفت که از قرآن کریم نمی توان موضوع خلقت زن از دنده های مرد را ثابت کرد، اما بر خلاف آنچه در پرسشتان بیان داشتید، چنین موضوعی در تناقض آشکار با قرآن کریم نیز نمی باشد.
از سوی دیگر، باید در نظر داشت که روایات بسیاری در کتب اهل سنت و از جمله صحیح بخاری وجود دارد که خلقت زن را از استخوان پهلوی مرد می داند. چنین روایاتی در برخی کتاب های روایی شیعیان نیز موجود است، [5] اما در این زمینه، باید به دو نکته مهم توجه داشت:
نکته اول: این روایات گرچه از لحاظ تعداد فراوان باشند، اما روایات دیگری نیز در کتب معتبر شیعه وجود دارند که این موضوع را به شدت منتفی دانسته و یا با نگاهی دیگر بدان می پردازند. در این زمینه، به دو روایت ذیل توجه فرمایید:
1. زرارة بن اعین روایت کرده که از امام صادق(ع) در ارتباط با چگونگی آفرینش حوا پرسشی به عمل آمده و به ایشان عرضه شد که افرادی معتقدند، پروردگار، حوا را از پایین ترین استخوان های دنده سمت چپ آدم خلق کرد!
امام در پاسخ فرمودند که خداوند از این کار، پاک و منزه است! آیا فردی که چنین اعتقادی دارد، بر این پندار است که خداوند، توانایی آن را نداشته تا همسری برای آدم بیآفریند که از دنده های او نباشد، تا این ابهام برای یاوه گویان ایجاد نشود که آدم با قسمتی از بدن خودش ازدواج کرد؟! این چه باوری است که برخی بدان معتقدند؟! پروردگار، خودش بین ما و ایشان قضاوت کند! [6]
2-1. عمرو بن ابى المقدام از پدرش روایت نموده که گفت: من از امام باقر(ع) پرسیدم: پروردگار، حوا را چگونه آفرید؟ فرمود: مردم در این باره چه مىگویند؟! عرضه داشتم: مىگویند او را از دندهاى از دندههاى آدم آفرید، فرمود: دروغ مىگویند، مگر خدا عاجز بود که او را از غیر دنده آدم خلق کند؟ عرضه داشتم: فدایت شوم پس او را از چه آفرید؟ فرمود: پدرم از پدران بزرگوارش نقل کرده که گفتند: رسول خدا(ص) فرمود: خداى تبارک و تعالى، مشتى از گل را قبضه کرده و آن را با دست راست خود مخلوط نمود، البته هر دو دست او راست است [7] ، آن گاه آدم را از آن گل آفرید و مقدارى زیاد آمد که حوا را از آن مقدار زیادى خلق کرد. [8]
مرحوم مجلسی، در تحلیل تعارض میان این دو دسته از روایات بیان می دارد که روایاتی که ناظر بر خلقت حوا از دنده های چپ آدم می باشند، یا به دلیل تقیه و هراس از مخالفت با تفکر موجود در آن زمان صادر شده اند و یا این که مرادشان در حقیقت آن است که خلقت حوا از باقیمانده خاک خلقت آدم است، نه آن که واقعا او از خود آدم آفریده شده باشد. [9]
نکته دوم: می دانیم که در حالت طبیعی، هر انسانی از پدر و مادری متولد شده و وجود او برگرفته از وجود آن دو است، اما این موضوع به تنهایی نمی تواند برتری و فضیلتی را از حیث انسانیت برای والدین ایجاد کرده و چه بسا فرزندی که در حقیقت، پاره ای از وجود والدین است، از لحاظ انسانی و معنوی به مراتب فراتر از آنان باشد. در همین راستا، اکنون، بحث جدیدی با عنوان شبیه سازی نیز مطرح است که در آن، می توان با استفاده از بخشی از بدن یک موجود زنده، موجودی مشابه او را ایجاد کرد که در این فرض نیز، موجود دوم از ارزش مستقلی برخوردار خواهد بود.
با توجه به آنچه گفته شد، حتی اگر بپذیریم که زنان از بخشی از وجود مردان آفریده شدند و یا اگر طبق برخی نظریات، از لحاظ رتبه آفرینش در مرحله ای بعد از مردان قرار داشته باشند، می توانند مانند و یا فراتر از آنان در مسیر عبودیت پروردگار و درجات تعالی گام بردارند.
پی نوشتها:
[1] نساء، 1.
[2] اعراف، 189.
[3] زمر، 6
[4] طباطبائی، محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج 4، ص 136، دفتر انتشارات اسلامى جامعهى مدرسین حوزه علمیه قم، 1417 هـ ق.
[5] مجلسی، محمد باقر، بحار الأنوار، ج 11، ص 97، باب فضل آدم و حواء و علل تسمیتهما و بعض أحوالهما و بدء خلقهما ...، ح 2، 3، 5، 6 و ...، مؤسسة الوفاء، بیروت، 1404 هـ ق.
[6] شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ج 3، ص 379، ح 4336، انتشارات جامعه مدرسین، قم، 1413 هـ ق.
[7] . روشن است که این تعبیر کنایه از قدرت الهی است نه اینکه بر جسمانیت و دست جسمانی دلالت کند.
[8] تفسیر عیاشی، ج 1، ص 216، چاپخانه علمیه، تهران، 1380 هـ ق.
[9] مجلسی، محمد باقر، بحار الأنوار، ج 11، ص 116.
منبع: www.islamquest.net
پاسخ اجمالی:
روایاتی در این ارتباط، در کتب اهل سنت و نیز برخی منابع روایی شیعه وجود دارد و شاید بتوان در نگاه اول، آیاتی از قرآن را نیز ناظر به آن دانست، اما باید گفت که اثبات و یا نفی این موضوع را نمی توان صراحتاً از قرآن برداشت کرد و از جنبه روایی نیز، روایات دیگری وجود دارند که خلقت حوا از دنده های آدم را نمی پذیرند.
با این وجود، حتی اگر چنین شیوه ای از آفرینش حوا را بپذیریم، هیچ مشکلی در رشد و تعالی انسانی و معنوی بانوان وجود نخواهد داشت.
پاسخ تفصیلی:
آیاتی در قرآن کریم وجود دارد که خلقت زن را به نوعی متأخر از خلقت مرد اعلام نموده و از برخی آنها، این گونه برداشت می شود که خداوند با بخشی از وجود مرد، زن را آفرید.
به این آیات توجه فرمایید:
1. یا أَیُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّکُمُ الَّذی خَلَقَکُمْ مِنْ نَفْسٍ واحِدَةٍ وَ خَلَقَ مِنْها زَوْجَها. [1]
2. هُوَ الَّذی خَلَقَکُمْ مِنْ نَفْسٍ واحِدَةٍ وَ جَعَلَ مِنْها زَوْجَها لِیَسْکُنَ إِلَیْها. [2]
3. خَلَقَکُمْ مِنْ نَفْسٍ واحِدَةٍ ثُمَّ جَعَلَ مِنْها زَوْجَها. [3]
شاید بتوان از ظاهر این آیات، برداشت کرد که ابتدا آدم خلق شده و سپس پروردگار، همسرش حوا را از وجود او آفریده است، اما همان گونه که برخی مفسران نیز اشاره کرده اند، نمی توان به صورت قطعی، خلقت زن از استخوان پهلوی مرد را (چنانچه در برخی روایات بدان اشاره شده) از این آیات، اثبات کرد. [4] به همین دلیل، می توان نتیجه گرفت که از قرآن کریم نمی توان موضوع خلقت زن از دنده های مرد را ثابت کرد، اما بر خلاف آنچه در پرسشتان بیان داشتید، چنین موضوعی در تناقض آشکار با قرآن کریم نیز نمی باشد.
از سوی دیگر، باید در نظر داشت که روایات بسیاری در کتب اهل سنت و از جمله صحیح بخاری وجود دارد که خلقت زن را از استخوان پهلوی مرد می داند. چنین روایاتی در برخی کتاب های روایی شیعیان نیز موجود است، [5] اما در این زمینه، باید به دو نکته مهم توجه داشت:
نکته اول: این روایات گرچه از لحاظ تعداد فراوان باشند، اما روایات دیگری نیز در کتب معتبر شیعه وجود دارند که این موضوع را به شدت منتفی دانسته و یا با نگاهی دیگر بدان می پردازند. در این زمینه، به دو روایت ذیل توجه فرمایید:
1. زرارة بن اعین روایت کرده که از امام صادق(ع) در ارتباط با چگونگی آفرینش حوا پرسشی به عمل آمده و به ایشان عرضه شد که افرادی معتقدند، پروردگار، حوا را از پایین ترین استخوان های دنده سمت چپ آدم خلق کرد!
امام در پاسخ فرمودند که خداوند از این کار، پاک و منزه است! آیا فردی که چنین اعتقادی دارد، بر این پندار است که خداوند، توانایی آن را نداشته تا همسری برای آدم بیآفریند که از دنده های او نباشد، تا این ابهام برای یاوه گویان ایجاد نشود که آدم با قسمتی از بدن خودش ازدواج کرد؟! این چه باوری است که برخی بدان معتقدند؟! پروردگار، خودش بین ما و ایشان قضاوت کند! [6]
2-1. عمرو بن ابى المقدام از پدرش روایت نموده که گفت: من از امام باقر(ع) پرسیدم: پروردگار، حوا را چگونه آفرید؟ فرمود: مردم در این باره چه مىگویند؟! عرضه داشتم: مىگویند او را از دندهاى از دندههاى آدم آفرید، فرمود: دروغ مىگویند، مگر خدا عاجز بود که او را از غیر دنده آدم خلق کند؟ عرضه داشتم: فدایت شوم پس او را از چه آفرید؟ فرمود: پدرم از پدران بزرگوارش نقل کرده که گفتند: رسول خدا(ص) فرمود: خداى تبارک و تعالى، مشتى از گل را قبضه کرده و آن را با دست راست خود مخلوط نمود، البته هر دو دست او راست است [7] ، آن گاه آدم را از آن گل آفرید و مقدارى زیاد آمد که حوا را از آن مقدار زیادى خلق کرد. [8]
مرحوم مجلسی، در تحلیل تعارض میان این دو دسته از روایات بیان می دارد که روایاتی که ناظر بر خلقت حوا از دنده های چپ آدم می باشند، یا به دلیل تقیه و هراس از مخالفت با تفکر موجود در آن زمان صادر شده اند و یا این که مرادشان در حقیقت آن است که خلقت حوا از باقیمانده خاک خلقت آدم است، نه آن که واقعا او از خود آدم آفریده شده باشد. [9]
نکته دوم: می دانیم که در حالت طبیعی، هر انسانی از پدر و مادری متولد شده و وجود او برگرفته از وجود آن دو است، اما این موضوع به تنهایی نمی تواند برتری و فضیلتی را از حیث انسانیت برای والدین ایجاد کرده و چه بسا فرزندی که در حقیقت، پاره ای از وجود والدین است، از لحاظ انسانی و معنوی به مراتب فراتر از آنان باشد. در همین راستا، اکنون، بحث جدیدی با عنوان شبیه سازی نیز مطرح است که در آن، می توان با استفاده از بخشی از بدن یک موجود زنده، موجودی مشابه او را ایجاد کرد که در این فرض نیز، موجود دوم از ارزش مستقلی برخوردار خواهد بود.
با توجه به آنچه گفته شد، حتی اگر بپذیریم که زنان از بخشی از وجود مردان آفریده شدند و یا اگر طبق برخی نظریات، از لحاظ رتبه آفرینش در مرحله ای بعد از مردان قرار داشته باشند، می توانند مانند و یا فراتر از آنان در مسیر عبودیت پروردگار و درجات تعالی گام بردارند.
پی نوشتها:
[1] نساء، 1.
[2] اعراف، 189.
[3] زمر، 6
[4] طباطبائی، محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج 4، ص 136، دفتر انتشارات اسلامى جامعهى مدرسین حوزه علمیه قم، 1417 هـ ق.
[5] مجلسی، محمد باقر، بحار الأنوار، ج 11، ص 97، باب فضل آدم و حواء و علل تسمیتهما و بعض أحوالهما و بدء خلقهما ...، ح 2، 3، 5، 6 و ...، مؤسسة الوفاء، بیروت، 1404 هـ ق.
[6] شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ج 3، ص 379، ح 4336، انتشارات جامعه مدرسین، قم، 1413 هـ ق.
[7] . روشن است که این تعبیر کنایه از قدرت الهی است نه اینکه بر جسمانیت و دست جسمانی دلالت کند.
[8] تفسیر عیاشی، ج 1، ص 216، چاپخانه علمیه، تهران، 1380 هـ ق.
[9] مجلسی، محمد باقر، بحار الأنوار، ج 11، ص 116.
منبع: www.islamquest.net
