پرسش :
معناى «امامت» در مكتب شيعه و تفاوت آن با امامت در مكتب اهل سنت،چيست؟
پاسخ :
هر چند شيعه وسني هر دو امامت را امري لازم مي دانند و تعاريف به ظاهر متشابهي دارند اما در عين حال تفاوتهايي بنيادين در ديدگاه آنها وجود دارد كه نشانگر دو هويت متفاوت تحت يك نام است . عمده تفاوتها عبارت است از :
يك . تفاوت در كاركرد امامت
امامت درنگرش شيعه تداوم راه نبوت در دوران خاتميت و در نگاه اهل سنت صرفاً يك تئوري حكومت است. از نظر شيعه و سني پيامبر حداقل داراي سه مقام بود:
1. دريافت وابلاغ وحي رسالي.
2. تبيين معصومانه و بدون خطاي وحي.
3. زمامداري و مديريت كلان جامعه اسلامي .
از نظر هر دو گروه پس از رحلت پيامبر(ص)، وحي رسالي – نه وحي به معناي الهام و تحديث – براي هميشه قطع گرديد و هيچ كس نمي تواند عهده دار چنين مقامي شود. اما دو مقام ديگر چه وضعي دارند؟
از نظر شيعه اين دو مقام نيز برعهده كسي است كه خدا او را تعيين كرده است. چنين كسي مانند پيامبر گفتار و رفتارش عين دين و صواب است و بر همگان حجت مي باشد. بنابراين او مرجع ديني مردم است. اما مرجعي خطاناپذير و وحدت بخش آراي متعارض ، نه در حد يك مجتهد جايز الخطا. از طرف ديگر او عهده دار رهبري و زعامت جامعه اسلامي است و فرمانش در امور سياسي واجتماعي واجب الاتباع مي باشد. (1)
افزون بران شيعه اماميه، امام را انسان كامل و داراي مقام ولايت باطني و حجت زمان و واسطه فيوضات الهي مي دانند. اين مرتبه از امامت كه اهل عرفان از شيعه اقتباس كرده اند اوج مفهوم امامت است. بنابراين امامت در نزد شيعه سه كاركرد اساسي دارد:
1 . رهبري سياسي واجتماعي 2. مرجعيت ديني 3. ولايت باطني .
اما در نظر اهل سنت امامت به معناي دوم و سوم وجود ندارد. آنها امامت را تنها در حد زعامت و رهبري سياسي و اجتماعي باور دارند.(2)
دو. تفاوت در جايگاه
جايگاه امامت در نزد شيعه و سني متفاوت است. فروكاستن امامت به رهبري سياسي واجتماعي امت شأن امامت را در حد مساله اي فرعي و ناظر به رفتار مكلفان فرو مي كاهد. اما در نظر شيعه امامت مساله اي كلامي است و به فعل الهي و رابطه خدا با انسان باز گشت مي كند. نصب امام از سوي خدا مانند انگيزش پيامبر از جانب پروردگار جهت نزديكتر شدن اختياري بندگان به شناخت و انجام تكاليف خود و حداكثر بهره مندي از غايات و فيوضات الهي است. (3)
سه. تفاوت در مبدأ
از آنچه گذشت روشن مي شود كه مبدأ و مشروعيت امام در تفكر شيعي نصب و تعيين خداوند است. همچنان كه انگيزش پيامبر امري زميني وبشري نيست و خدا مي داند چه كسي شايستگي دريافت وابلاغ و انجام رسالت الهي را دارد. « الله اعلم حيث يجعل رسالته» (4) . هم چنين تنها اوست كه مي داند چه كسي شايستگي تداوم بخشيدن به راه پيامبر ، تبيين معصومانه دين و ولايت باطني نفوس و رهبري امت بر اساس آموزه هاي ناب ديني را بدون كمترين تخلف و اشتباه داراست. و لاجرم تنها مرجع ذي صلاح در اين عرصه خدا است.
در مقابل اهل سنت بر آنند كه امامت امري زميني و بريده از آسمان است. البته اينكه زمينيان چگونه و بر اساس چه ضوابطي در اين باره اقدام كنند مساله اي است كه جداگانه جاي بررسي دارد.
چهار. تفاوت در شرايط
از نظر شيعه امام بايد داراي عصمت و علم به تمام حقايق ومعارف احكام شريعت و افضل مردم در همه كمالات انساني به ويژه آنچه در راستاي اهداف و كاركردهاي امامت و رهبري است، باشد.(5) اهل سنت به رغم اينكه امامت را به رياست در امور دين ودنيا معنا كرده اند نه تنها عصمت و افضليت را شرط نمي دانند بلكه برخي از آنان مانند قاضي القضات ابويعلي و سعد الدين تفتازاني حتي علم به امور ديني و عدالت كه حداقل شرايط لازم براي حكومت ديني است را شرط ندانسته و بر جواز امامت فاسق و جاهل بيگانه تصريح كرد اند. (6) بدون شك چنين امامتي به استفاده ابزاري از دين توسط ظالمان و جاهلان خواهد انجاميد. تاريخ حكومتهاي بني اميه و بني عباس گواه روشني بر آفات چنين نگرشي در باب امت و رهبري است.
پنج. تفاوت در مصداق
با توجه به آنچه گذشت مصداق امامان نزد شيعه و اهل سنت تفاوت بارزي پيدا مي كند. زيرا شرايطي كه شيعه براي امامان قايل است در پيشوايان اهل سنت يافت نمي شود و آنان نيز مدعي وجود چنين شرايطي در آنها نيستند. تنها مصاديق مشترك شيعه و سني در امامت و رهبري – با حفظ همه تفاوتهاي معياري- حضرت علي و امام حسن(عليهما السلام) در دوران كوتاه خلافتشان مي باشند. پيش و پس از آن دو مصداق مشتركي يافت نمي شود. زيرا امامان اهل سنت هيچ يك از شرايط مورد قبول شيعه را نداشتند.
پي نوشتها:
1 . راهنماشناسي، محمد تقي مصباح يزدي، ص 408 – 410 .
2 . همان ؛نيز رجوع كنيد به: ولاء ها و ولايت ها ، شهيد مطهري ، قم ، صدرا .
3 . امامت پژوهي ، ص 60 – 52 .
4. «خدا مي داند كه رسالت خود را بر عهده چه كسي بگذارد» ؛ انعام ( 6) ، آيه 124 .
5 . امامت در بينش اسلامي، علي رباني گلپايگاني، ص 212 – 187
6 . الاحكام السلطانيه ، ابويعلي محمدبن الحسين الفراء المنيع، ص 20 ؛ شرح المقاصد ، تفتازاني ، ج5 ، ص 233
منبع:سایت انوار طاها
هر چند شيعه وسني هر دو امامت را امري لازم مي دانند و تعاريف به ظاهر متشابهي دارند اما در عين حال تفاوتهايي بنيادين در ديدگاه آنها وجود دارد كه نشانگر دو هويت متفاوت تحت يك نام است . عمده تفاوتها عبارت است از :
يك . تفاوت در كاركرد امامت
امامت درنگرش شيعه تداوم راه نبوت در دوران خاتميت و در نگاه اهل سنت صرفاً يك تئوري حكومت است. از نظر شيعه و سني پيامبر حداقل داراي سه مقام بود:
1. دريافت وابلاغ وحي رسالي.
2. تبيين معصومانه و بدون خطاي وحي.
3. زمامداري و مديريت كلان جامعه اسلامي .
از نظر هر دو گروه پس از رحلت پيامبر(ص)، وحي رسالي – نه وحي به معناي الهام و تحديث – براي هميشه قطع گرديد و هيچ كس نمي تواند عهده دار چنين مقامي شود. اما دو مقام ديگر چه وضعي دارند؟
از نظر شيعه اين دو مقام نيز برعهده كسي است كه خدا او را تعيين كرده است. چنين كسي مانند پيامبر گفتار و رفتارش عين دين و صواب است و بر همگان حجت مي باشد. بنابراين او مرجع ديني مردم است. اما مرجعي خطاناپذير و وحدت بخش آراي متعارض ، نه در حد يك مجتهد جايز الخطا. از طرف ديگر او عهده دار رهبري و زعامت جامعه اسلامي است و فرمانش در امور سياسي واجتماعي واجب الاتباع مي باشد. (1)
افزون بران شيعه اماميه، امام را انسان كامل و داراي مقام ولايت باطني و حجت زمان و واسطه فيوضات الهي مي دانند. اين مرتبه از امامت كه اهل عرفان از شيعه اقتباس كرده اند اوج مفهوم امامت است. بنابراين امامت در نزد شيعه سه كاركرد اساسي دارد:
1 . رهبري سياسي واجتماعي 2. مرجعيت ديني 3. ولايت باطني .
اما در نظر اهل سنت امامت به معناي دوم و سوم وجود ندارد. آنها امامت را تنها در حد زعامت و رهبري سياسي و اجتماعي باور دارند.(2)
دو. تفاوت در جايگاه
جايگاه امامت در نزد شيعه و سني متفاوت است. فروكاستن امامت به رهبري سياسي واجتماعي امت شأن امامت را در حد مساله اي فرعي و ناظر به رفتار مكلفان فرو مي كاهد. اما در نظر شيعه امامت مساله اي كلامي است و به فعل الهي و رابطه خدا با انسان باز گشت مي كند. نصب امام از سوي خدا مانند انگيزش پيامبر از جانب پروردگار جهت نزديكتر شدن اختياري بندگان به شناخت و انجام تكاليف خود و حداكثر بهره مندي از غايات و فيوضات الهي است. (3)
سه. تفاوت در مبدأ
از آنچه گذشت روشن مي شود كه مبدأ و مشروعيت امام در تفكر شيعي نصب و تعيين خداوند است. همچنان كه انگيزش پيامبر امري زميني وبشري نيست و خدا مي داند چه كسي شايستگي دريافت وابلاغ و انجام رسالت الهي را دارد. « الله اعلم حيث يجعل رسالته» (4) . هم چنين تنها اوست كه مي داند چه كسي شايستگي تداوم بخشيدن به راه پيامبر ، تبيين معصومانه دين و ولايت باطني نفوس و رهبري امت بر اساس آموزه هاي ناب ديني را بدون كمترين تخلف و اشتباه داراست. و لاجرم تنها مرجع ذي صلاح در اين عرصه خدا است.
در مقابل اهل سنت بر آنند كه امامت امري زميني و بريده از آسمان است. البته اينكه زمينيان چگونه و بر اساس چه ضوابطي در اين باره اقدام كنند مساله اي است كه جداگانه جاي بررسي دارد.
چهار. تفاوت در شرايط
از نظر شيعه امام بايد داراي عصمت و علم به تمام حقايق ومعارف احكام شريعت و افضل مردم در همه كمالات انساني به ويژه آنچه در راستاي اهداف و كاركردهاي امامت و رهبري است، باشد.(5) اهل سنت به رغم اينكه امامت را به رياست در امور دين ودنيا معنا كرده اند نه تنها عصمت و افضليت را شرط نمي دانند بلكه برخي از آنان مانند قاضي القضات ابويعلي و سعد الدين تفتازاني حتي علم به امور ديني و عدالت كه حداقل شرايط لازم براي حكومت ديني است را شرط ندانسته و بر جواز امامت فاسق و جاهل بيگانه تصريح كرد اند. (6) بدون شك چنين امامتي به استفاده ابزاري از دين توسط ظالمان و جاهلان خواهد انجاميد. تاريخ حكومتهاي بني اميه و بني عباس گواه روشني بر آفات چنين نگرشي در باب امت و رهبري است.
پنج. تفاوت در مصداق
با توجه به آنچه گذشت مصداق امامان نزد شيعه و اهل سنت تفاوت بارزي پيدا مي كند. زيرا شرايطي كه شيعه براي امامان قايل است در پيشوايان اهل سنت يافت نمي شود و آنان نيز مدعي وجود چنين شرايطي در آنها نيستند. تنها مصاديق مشترك شيعه و سني در امامت و رهبري – با حفظ همه تفاوتهاي معياري- حضرت علي و امام حسن(عليهما السلام) در دوران كوتاه خلافتشان مي باشند. پيش و پس از آن دو مصداق مشتركي يافت نمي شود. زيرا امامان اهل سنت هيچ يك از شرايط مورد قبول شيعه را نداشتند.
پي نوشتها:
1 . راهنماشناسي، محمد تقي مصباح يزدي، ص 408 – 410 .
2 . همان ؛نيز رجوع كنيد به: ولاء ها و ولايت ها ، شهيد مطهري ، قم ، صدرا .
3 . امامت پژوهي ، ص 60 – 52 .
4. «خدا مي داند كه رسالت خود را بر عهده چه كسي بگذارد» ؛ انعام ( 6) ، آيه 124 .
5 . امامت در بينش اسلامي، علي رباني گلپايگاني، ص 212 – 187
6 . الاحكام السلطانيه ، ابويعلي محمدبن الحسين الفراء المنيع، ص 20 ؛ شرح المقاصد ، تفتازاني ، ج5 ، ص 233
منبع:سایت انوار طاها
