پرسش :
مالكيت فدك از نظر شرع متعلق چه كسي است؟
پاسخ :
بر اساس قراردادى، ميان پيامبر خدا و يهوديان، فدك جز بلاد مسلمانان شد، اما از نظر قانون اسلام؛ فدك و هر سرزمينى كه بدست مسلمانان فتح مى شود، مال چه كسى خواهد بود؟
در جنگ هاي صدر اسلام سرزمين هابه دو صورت فتح مى شد، يا به قدرت نظامى و جنگ كه در اين صورت به آن ها «مفتوح العنوه» مي گفتند، و يا خود اهالى پيشگام بودند و قبل از جنگ حاضر به انعقاد قرارداد صلح با مسلمانها مى شد. به اين سرزمين ها «غير مفتوح العنوه» مي گفتند. اموال و سرزمين هايى كه با جنگ و لشكركشى به دست مى آمد، غنيمت ناميده مى شد و به موجب آيه شريفه : «واعلموا انما غنمتم من شى ء فان لله خمسه و للرسول و اليتامى و المساكين و ابن السبيل» [ بدانيد هر گونه غنيمتى به دست آوريد، خمس آن براى خدا، و براى پيامبر، و براى ذوى القربى و يتيمان و مسكينان و در راه ماندگان است...».[1]
بر اين اساس يك پنجم غنايم مال پيامبر صلى اللَّه عليه و آله و سلم بود، و حضرت رسول تا زمانى كه زنده بود غنيمت را همانگونه كه قرآن دستور داده تقسيم مى كرد.
طبرى با ذكر روايات مختلفى مى گويد: «هر گاه براى رسول اللَّه صلى اللَّه عليه و آله غنيمت مى آوردند آن را پنج قسمت مى كرد:
چهار قسمت براى مجاهدان
و از آن يك سهم ديگر را بدين شرح تقسيم مي‌كرد:
مقداري براى مصرف خانه كعبه برمى داشت (سهم اللَّه)
مقداري براى خود،
سهمى براى ذوى القربى (خويشان)
سهمى براى يتيمان
و سهمى هم براى در راه ماندگان قرار مى دادند.[2]
اموالى كه بدون جنگ بدست مى آمد «فىء» ناميده مى شد و به موجب آيه زير بين مسلمانان تقسيم نمي‌شد و تنها به پيامبر خدا تعلق داشت: «وَ ما أَفاءَ اللَّهُ عَلى رَسُولِهِ مِنْهُمْ فَما أَوْجَفْتُمْ عَلَيْهِ مِنْ خَيْلٍ وَ لا رِكابٍ وَ لكِنَّ اللَّهَ يُسَلِّطُ رُسُلَهُ عَلى مَنْ يَشاءُ وَ اللَّهُ عَلى كُلِّ شَيْءٍ قَديرٌ»[3]
«و آنچه خدا از آنان [يهود] به رسولش باز گردانده (و بخشيده) چيزى است كه شما براى به دست آوردن آن (زحمتى نكشيديد) نه اسبى تاختيد و نه شترى؛ و خداوند رسولان خود را بر هر كس بخواهد مسلط مى سازد؛ و خدا بر هر چيز توانا است!»
همانگونه كه بيان شد اين گونه اموال بين مسلمانان تقسيم نمى شد بلكه مال پيامبر بود و تا زمانى كه پيامبر در قيد حيات بود، به همين روش عمل مى كردند. اين مسئله در ابتداء براى بعضى از مسلمانها جاى سؤال داشت واقدى در اين باره مى نويسد: عمر درباره اموال يهوديان بنى نضير، از پيامبر سؤال كرد: «يا رسول اللَّه آيا غنائم را تخميس نمى كنيد؟» حضرت فرمود: «آنچه را كه خدا مخصوص من قرار داده است به ديگران نخواهم داد.[4]
فخر رازى درباره «فىء» مى گويد:
«صحابه از پيامبر صلى اللَّه عليه و آله خواستند «فىء» را بين آنها تقسيم كند، همانگونه كه غنائم را تقسيم مى نمود و لذا خداوند به واسطه نزول آياتى، فرق بين آن دو را اين گونه بيان نمود:
«براى غنيمت تحمل مشقت نموده ايد و بر مركب براى جهاد سوار شده ايد ولى براى «فىء» مشقتى نبوده، پس خداوند اختيار آن را به عهده پيامبر گذاشته، در هر موردى كه خواست مصرف نمايد[5] و بلاذرى در ذيل اين آيه مى نويسد :
«خداوند به مردم اعلام فرمود: كه «فىء» مخصوص رسول خداست و براى ديگران نمى باشد.[6]
پي نوشت:
[1] . انفال: 41.
[2] . طبرى، جامع البيان، ج10، ص4-5؛ بلاذري، انساب الاشراف، ج1، ص 516- 517. شيخ طوسي، تهذيب الاحكام، ج4، ص 113.
[3] . حشر، 6.
[4] . واقدى، المغازى، ج1، ص377.
[5] . فخر رازي، تفسير الكبير، ج29، ص 284.
[6] . بلاذري، انساب الاشراف، ج1، ص 518؛ طوسي، تهذيب الاحكام، ج4، ص 116؛ كليني، الاصول من الكافى، ج 1، ص 618.
منبع:سایت انوار طاها
بر اساس قراردادى، ميان پيامبر خدا و يهوديان، فدك جز بلاد مسلمانان شد، اما از نظر قانون اسلام؛ فدك و هر سرزمينى كه بدست مسلمانان فتح مى شود، مال چه كسى خواهد بود؟
در جنگ هاي صدر اسلام سرزمين هابه دو صورت فتح مى شد، يا به قدرت نظامى و جنگ كه در اين صورت به آن ها «مفتوح العنوه» مي گفتند، و يا خود اهالى پيشگام بودند و قبل از جنگ حاضر به انعقاد قرارداد صلح با مسلمانها مى شد. به اين سرزمين ها «غير مفتوح العنوه» مي گفتند. اموال و سرزمين هايى كه با جنگ و لشكركشى به دست مى آمد، غنيمت ناميده مى شد و به موجب آيه شريفه : «واعلموا انما غنمتم من شى ء فان لله خمسه و للرسول و اليتامى و المساكين و ابن السبيل» [ بدانيد هر گونه غنيمتى به دست آوريد، خمس آن براى خدا، و براى پيامبر، و براى ذوى القربى و يتيمان و مسكينان و در راه ماندگان است...».[1]
بر اين اساس يك پنجم غنايم مال پيامبر صلى اللَّه عليه و آله و سلم بود، و حضرت رسول تا زمانى كه زنده بود غنيمت را همانگونه كه قرآن دستور داده تقسيم مى كرد.
طبرى با ذكر روايات مختلفى مى گويد: «هر گاه براى رسول اللَّه صلى اللَّه عليه و آله غنيمت مى آوردند آن را پنج قسمت مى كرد:
چهار قسمت براى مجاهدان
و از آن يك سهم ديگر را بدين شرح تقسيم مي‌كرد:
مقداري براى مصرف خانه كعبه برمى داشت (سهم اللَّه)
مقداري براى خود،
سهمى براى ذوى القربى (خويشان)
سهمى براى يتيمان
و سهمى هم براى در راه ماندگان قرار مى دادند.[2]
اموالى كه بدون جنگ بدست مى آمد «فىء» ناميده مى شد و به موجب آيه زير بين مسلمانان تقسيم نمي‌شد و تنها به پيامبر خدا تعلق داشت: «وَ ما أَفاءَ اللَّهُ عَلى رَسُولِهِ مِنْهُمْ فَما أَوْجَفْتُمْ عَلَيْهِ مِنْ خَيْلٍ وَ لا رِكابٍ وَ لكِنَّ اللَّهَ يُسَلِّطُ رُسُلَهُ عَلى مَنْ يَشاءُ وَ اللَّهُ عَلى كُلِّ شَيْءٍ قَديرٌ»[3]
«و آنچه خدا از آنان [يهود] به رسولش باز گردانده (و بخشيده) چيزى است كه شما براى به دست آوردن آن (زحمتى نكشيديد) نه اسبى تاختيد و نه شترى؛ و خداوند رسولان خود را بر هر كس بخواهد مسلط مى سازد؛ و خدا بر هر چيز توانا است!»
همانگونه كه بيان شد اين گونه اموال بين مسلمانان تقسيم نمى شد بلكه مال پيامبر بود و تا زمانى كه پيامبر در قيد حيات بود، به همين روش عمل مى كردند. اين مسئله در ابتداء براى بعضى از مسلمانها جاى سؤال داشت واقدى در اين باره مى نويسد: عمر درباره اموال يهوديان بنى نضير، از پيامبر سؤال كرد: «يا رسول اللَّه آيا غنائم را تخميس نمى كنيد؟» حضرت فرمود: «آنچه را كه خدا مخصوص من قرار داده است به ديگران نخواهم داد.[4]
فخر رازى درباره «فىء» مى گويد:
«صحابه از پيامبر صلى اللَّه عليه و آله خواستند «فىء» را بين آنها تقسيم كند، همانگونه كه غنائم را تقسيم مى نمود و لذا خداوند به واسطه نزول آياتى، فرق بين آن دو را اين گونه بيان نمود:
«براى غنيمت تحمل مشقت نموده ايد و بر مركب براى جهاد سوار شده ايد ولى براى «فىء» مشقتى نبوده، پس خداوند اختيار آن را به عهده پيامبر گذاشته، در هر موردى كه خواست مصرف نمايد[5] و بلاذرى در ذيل اين آيه مى نويسد :
«خداوند به مردم اعلام فرمود: كه «فىء» مخصوص رسول خداست و براى ديگران نمى باشد.[6]
پي نوشت:
[1] . انفال: 41.
[2] . طبرى، جامع البيان، ج10، ص4-5؛ بلاذري، انساب الاشراف، ج1، ص 516- 517. شيخ طوسي، تهذيب الاحكام، ج4، ص 113.
[3] . حشر، 6.
[4] . واقدى، المغازى، ج1، ص377.
[5] . فخر رازي، تفسير الكبير، ج29، ص 284.
[6] . بلاذري، انساب الاشراف، ج1، ص 518؛ طوسي، تهذيب الاحكام، ج4، ص 116؛ كليني، الاصول من الكافى، ج 1، ص 618.
منبع:سایت انوار طاها
