پرسش :

چگونه تغيير قبله از بيت المقدس به سوی كعبه، در يك نماز انجام گرفته است؟

پاسخ :
مسئله تغيير قبله، از مسلّمات تاريخ اسلام است. در آيات و روايات نيز چگونگي آن بيان شده است. در مدينه مسجدي به نام «ذو قبلتين» وجود دارد؛ يعني مسجدي كه دو قبله در آن ديده مي شود. مسلمانان در اين مسجد در حال نماز، 170 درجه تغيير جهت دادند. موضوع حركت هنگام نماز، مشكلي ايجاد نمي كند. در توضيح المسائل بيان شده كه در نماز واجب، مي توانيم مقداري جابه جا شويم يا در حال ضرورت، مي توانيم نماز واجب را بر روي اسب، ماشين و كشتي بخوانيم. حركت در نماز، در مقام ضرورت، اشكالي ندارد.
پيامبر خدا صلي الله عليه و آله هنگام تغيير قبله، از سمت شمال به سمت جنوب ايستاد. مسلمانان نيز در حال نماز حركت كردند و كاملاً به سمت جنوب قرار گفتند.
از نظر فقه اسلامي، اين مقدار راه رفتن در مقام ضرورت، اشكالي ندارد، (براي توضيح بيشتر به تفسير نمونه، جلد 1، ذيل آيه هاي 143 و 144، مراجعه شود.)
البته دراين باره نظريه هاي ديگر نيز وجود دارد. براي مثال، برخي مي گويند پيامبر به تنهايي نماز مي خوانده است، در اين صورت تغيير قبله را يك معجزه الهي مي پنداريم كه به آساني مي توان پذيرفت.
مجلسي رحمه الله در كتاب لوامع صاحب قرآني [ج 3 ص 484] مي نويسد:
...پس جبرئيل دست مبارك حضرت سيدالانبياء صلي الله عليه و آله را گرفت و روي حضرت را به جانب كعبه كرد و آنها كه در عقب آن حضرت نماز مي كردند، روي خود را در نماز به جانب كعبه كردند، به طوري كه مردان به جاي زنان رفتند و زنان به جاي مردان. پس اولِ نماز ايشان به سوي بيت المقدس بود و آخر نماز ايشان به جانب كعبه.
از اين گفته ها و احاديث، معلوم مي شود كه زن ها جايشان را با مردها عوض كردند.
نكته مهم درباره قبله كه در شمار يكي از معجزه هاي پيامبر مطرح مي شود، جهت دقيق قبله مسجد مدينه است كه پيامبر، آن را بدون ابزار جهت يابي به دقت تعيين كرد.
موضوع تغيير قبله در كتاب بحارالانوار، جلد 19، صفحه 196 نيز آمده است.

منبع: پرسمان نماز، محسن محمدی، نشر: قم: مرکز پژوهش های اسلامی صدا و سیما (1389)