پرسش :
شيطان جنّ بود يا فرشته؟ اگر جن بود چگونه در جريان سجده ملائكه بر آدم حاضر بود.
پاسخ :
قرآن كريم مي‌فرمايد: ما به فرشتگان امر كرديم بر آدم سجده كنيد و همگان سجده كردند مگر ابليس ”وَإذ قُلْنا لِلْمَلائِكَةِ اسْجُدُوا لآدَمَ فَسَجَدُوا إلاّ اِبْليسَ كانَ مِنَ الجِنِّ فَفَسَقَ عَنْ اَمْرِ رَبّهِ“(١) ظاهر آيه اين است كه ابليس از فرشتگان است اما به چند دليل معلوم مي‌شود كه فرشته نبود.
١ ـ قرآن كريم به صراحت مي‌فرمايد: شيطان از نوع جن بود و از راه و رسم بندگي خدا خارج شد. فِسْقْ يعني خروج از طريق. در جاي ديگر خدا مي‌فرمايد: ”وَالْجانّ خَلَقْناهُ مِنْ قَبْلُ مِنْ نارِ السّمُومِ“(٢) ما جن را از آتش آفريديم ”اَنَا خَيرٌ مِنْهُ خَلَقْتَني مِنْ نارٍ وَخَلقْتَهُ مِنْ طينٍ“(٣) شيطان گفت من بهتر از انسانم، چون مرا از آتش خلق كردي و او را از گِل، همه اين‌ها نشان مي‌دهد كه شيطان جن است و از آتش آفريده شده است.
٢ ـ قرآن درباره فرشتگان فرمود: ”لا يَعْصُونَ اللّه ما اَمَرَهُمْ“(٤) فرشتگاني كه حريم جهنم را حفظ مي‌كنند اهل نافرماني نيستند چه رسد به فرشتگاني كه حريم بهشت را پاسباني مي‌كنند يا فرشتگان عرش الهي. پس فرشته گناه نمي‌كند و شيطان فرشته نبود، اين پاسخ بخش نخست سؤال.
اما در مورد قسمت دوم سؤال كه چگونه شيطان كه از جنس جن بود در جريان سجده ملائك بر آدم حاضر بود، بايد گفت اين‌كه قرآن فرمود: ”قُلْنا لِلْملائِكَةِ اسْجُدُوا لآدَمَ فَسَجدُوا إلاّ اِبليسَ“ اين علامت تغليب است يعني اگر صد نفر از يك گروه در جايي باشند ولي در جمع آنها يك نفر غريبه باشد مثلاً نود و نه نفر دانشجو داشته باشيم و يك نفر غير دانشجو، موقعي كه صدا مي‌زنيم مي‌گوييم دانشجويان بيايند، آن يك نفر هم جزء اين‌ها صدا زده مي‌شود. در فرهنگ محاوره اين غلبه كثير بر قليل رايج است. شيطان به قدري عبادت كرده بود كه در جرگه فرشتگان و همراه آنان بود نه اين‌كه فرشته باشد.
(١) سوره كهف، آيه ٥٠.
(٢) سوره حجر، آيه ٢٧.
(٣) سوره اعراف، آيه ١٢.
(٤) سوره تحريم، آيه ٦.
آیةالله جوادی آملی
قرآن كريم مي‌فرمايد: ما به فرشتگان امر كرديم بر آدم سجده كنيد و همگان سجده كردند مگر ابليس ”وَإذ قُلْنا لِلْمَلائِكَةِ اسْجُدُوا لآدَمَ فَسَجَدُوا إلاّ اِبْليسَ كانَ مِنَ الجِنِّ فَفَسَقَ عَنْ اَمْرِ رَبّهِ“(١) ظاهر آيه اين است كه ابليس از فرشتگان است اما به چند دليل معلوم مي‌شود كه فرشته نبود.
١ ـ قرآن كريم به صراحت مي‌فرمايد: شيطان از نوع جن بود و از راه و رسم بندگي خدا خارج شد. فِسْقْ يعني خروج از طريق. در جاي ديگر خدا مي‌فرمايد: ”وَالْجانّ خَلَقْناهُ مِنْ قَبْلُ مِنْ نارِ السّمُومِ“(٢) ما جن را از آتش آفريديم ”اَنَا خَيرٌ مِنْهُ خَلَقْتَني مِنْ نارٍ وَخَلقْتَهُ مِنْ طينٍ“(٣) شيطان گفت من بهتر از انسانم، چون مرا از آتش خلق كردي و او را از گِل، همه اين‌ها نشان مي‌دهد كه شيطان جن است و از آتش آفريده شده است.
٢ ـ قرآن درباره فرشتگان فرمود: ”لا يَعْصُونَ اللّه ما اَمَرَهُمْ“(٤) فرشتگاني كه حريم جهنم را حفظ مي‌كنند اهل نافرماني نيستند چه رسد به فرشتگاني كه حريم بهشت را پاسباني مي‌كنند يا فرشتگان عرش الهي. پس فرشته گناه نمي‌كند و شيطان فرشته نبود، اين پاسخ بخش نخست سؤال.
اما در مورد قسمت دوم سؤال كه چگونه شيطان كه از جنس جن بود در جريان سجده ملائك بر آدم حاضر بود، بايد گفت اين‌كه قرآن فرمود: ”قُلْنا لِلْملائِكَةِ اسْجُدُوا لآدَمَ فَسَجدُوا إلاّ اِبليسَ“ اين علامت تغليب است يعني اگر صد نفر از يك گروه در جايي باشند ولي در جمع آنها يك نفر غريبه باشد مثلاً نود و نه نفر دانشجو داشته باشيم و يك نفر غير دانشجو، موقعي كه صدا مي‌زنيم مي‌گوييم دانشجويان بيايند، آن يك نفر هم جزء اين‌ها صدا زده مي‌شود. در فرهنگ محاوره اين غلبه كثير بر قليل رايج است. شيطان به قدري عبادت كرده بود كه در جرگه فرشتگان و همراه آنان بود نه اين‌كه فرشته باشد.
(١) سوره كهف، آيه ٥٠.
(٢) سوره حجر، آيه ٢٧.
(٣) سوره اعراف، آيه ١٢.
(٤) سوره تحريم، آيه ٦.
آیةالله جوادی آملی
