پرسش :
آيا امام زمان ـ عج ـ هم از مهر در نماز استفاده مي‌كند؟
پاسخ :
سنّت پيامبر و مسلمانان صدر اسلام:
از اهل سنت و شيعه روايات فراواني داريم كه پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ براي سجده، پيشاني را بر خاك مي‌گذاشتند،[1] و مي‌فرمودند؛ خداوند به من چند چيز عطا فرمودند كه به انبياء گذشته نداده بودند؛ از جملة آنها، خداوند زمين را براي من سجده‌گاه و پاك كننده قرار داده است، پس هر فردي از امت من در هر كجا باشند، وقت نماز كه شد، همان جا به نماز بايستد.[2]
به تبعيت از پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ مسلمانان نيز بر خاك سجده مي‌كردند، براي نمونه، حديث از اهل سنت است كه رفتار دائمي خليفه اول ابوبكر اين بود كه بر زمين نماز مي‌خواند، اگر بر روي فرش مي‌ايستاد، پيشاني را بر خاك مي‌گذاشت؛[3] خليفة دوم، عمر، سجده را به معناي گذاشتن پيشاني و صورت بر روي زمين تعبير مي‌كرد و بر روي زمين سجده مي‌نمود.[4] خليفة سوم، عثمان، بر روي زمين سجده مي‌كرد،[5] ابن مسعود، نماز نخواند مگر بر روي زمين.[6]
روايات در اين زمينه در كتاب هاي معتبر اهل سنت آن قدر زياد است كه عبد الوهاب شافعي مي‌گويد: من دركتابهاي معتبر اهل سنت (صحاح، مسانيد، سنن) يك روايت قابل استناد كه صريحاً جواز سجده را بر روي فرش و لباس داشته باشد نيافته‌‌ام، بلكه عدم جواز بر اينها را يافته‌ام.[7]
پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ ديدند، كسي بر روي فرش نماز مي‌خواند (بر روي فرش سجده مي‌كرد) فرمودند: خداوند اين عمل را قبيح مي‌داند و آن فرش را كنار زدند.[8] نيز آمده است ابوبكر؛ كسي را كه بر روي پارچه‌اي نماز مي‌خواند، نهي كردند.[9]
تاريخچه استفاده از مهر:
مهر در لغت به معناي، نشان، امضاء، اثر انگشت، ختم نمودن، وسيله‌اي فلز، سنگي، پلاستيكي و ... كه براي گذاشتن اثر به كار مي‌رود؛ آمده است.
مهر نماز كه برگرفته از معناي لغوي آن است، و به معناي علامت و نشانه و نموداري از زمين (خاك پاك به هم چسبيده، سنگ صاف، گل پاك و خشك شده) است كه به شكل‌هاي مكعب مربع، مستطيل، دائره، چند ضلعي و اكثراً از تربت كربلاي امام حسين ـ عليه السّلام ـ ساخته مي‌شود.[10]
فرزند عمر، خليفة دوم مي‌گويد: در يك شب باراني براي نماز صبح به مسجد رفتيم، يك نفر كه در مسيرش سنگ ريزه بوده، سنگ مناسبي را براي نماز برداشت، پارچه‌اي را پهن كرده و سنگ را بر روي آن گذاشت و نماز مي‌خواند، پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ ايشان را ديدند و فرمودند: چه كار قشنگ و خوبي است. [11] مي‌گويند اين اولين سجاده و مهر در اسلام است.
حضرت فاطمه ـ سلام الله عليها ـ با خاك تسبيح درست كرده و با آن ذكر مي‌گفتند، تا اينكه در سال دوم هجري در جنگ احد، عموي پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ حضرت حمزه ـ سلام الله عليه ـ شهيد شدند و ملقب به سيد الشهداء گرديدند، پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ براي نشان دادن عظمت اين شهيد، از خاك قبرشان برداشته و با خود به مدينه آوردند؛ حضرت فاطمه ـ سلام الله عليها ـ نيز از خاك قبر حضرت حمزه ـ سلام الله عليه ـ برداشته و با آن تسبيح براي ذكر و مهر براي نماز خواندن ساخت، اهل مدينه به تبعيت از ايشان مهر ساخته و با آن نماز مي‌خواندند،[12] اين سنت بين مسلمانان وجود داشت، هنگامي كه به مسافرتي مي‌رفتند، از خاك مدينه براي خود مهري مي‌ساختند و مي‌بردند تا با آن نماز بخوانند.[13] تا اينكه در سال 61 ق امام حسين ـ عليه السّلام ـ در كربلا به شهادت رسيدند. امام سجاد ـ عليه السّلام ـ از خاك كربلا تسبيح درست كردند و با آن ذكر مي‌گفتند و مهر ساختند و با آن نماز مي‌خواندند، ائمه بعد ـ عليهم السّلام ـ هم از ايشان تبعيت نمودند و شيعيان به تبعيت از ائمه خود از مهر كربلا استفاده مي‌كردند كه كم كم به شعار و سنت شيعيان تبديل شد.[14]
مهر خاك مدينه و كربلا در بين شيعيان رايج بود، ولي كم كم آن را به خاك قبر ائمه ديگر ـ عليهم السّلام ـ سرايت دادند تا براي نماز به خاك پاك به راحتي دسترسي داشته باشند.
امام زمان ـ عجل الله تعالي فرجه الشّريف ـ پيشواي دين اسلام است، رهبر هر ديني اولي بر همه امت، براي انجام دستورات دين مي‌باشد؛ خداوند امر به سجده فرمودند؛ پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ چگونگي سجده بر خاك را بيان نمودند، جانشينان بر حق او از خاك پاك و متبرك براي سجده استفاده مي‌كردند؛ امام زمان ـ عجل الله تعالي فرجه الشّريف ـ مكلف به دستورات دين از جمله نماز مي‌باشد كه بايد بر خاك پاك سجده كنند.
براي نمونه به حديثي از امام زمان ـ عجل الله تعالي فرجه الشّريف ـ اشاره مي‌كنيم:
يكي از شيعيان در نامه‌اي از امام زمان ـ عجل الله تعالي فرجه الشّريف ـ سؤال كردند، آيا سجده بر تربت حسيني بر ساير خاك‌ها برتري دارد؟ امام زمان ـ عجل الله تعالي فرجه الشّريف ـ در پاسخ نوشتند: سجده بر تربت حسيني جايز و نسبت به ساير خاك ها برتري و رجحان دارد.[15]
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. شيخ طوسي، المبسوط، ج 1، ص90 و 91.
2. شيخ طوسي، الخلاف، ج 1، ص 357 و 358.
3. شريف مرتضي، الناصريات، ص 152.
[1] . عرفانيان يزدي خراساني، غلام‌رضا، الوضوء و السجود في الكتاب و السنة، قم، حوزه علميه، اول،1372 ش، ص57.
[2] . عطائي اصفهاني، م . ع، مهر نماز، اختراع شيعه يا انكار اهل سنت، قم، انتشارات حضرت عباس ـ سلام الله عليها ـ ، دوم، 1382، ص 25.
[3] . الهندي، علامه علاء الدين المتقي بن حسام الدين، كنز العمال في سنن الاقوال و الافعال، بيروت، مؤسسة الرساله، سال 1409 ق، ج 8، ص 128.
[4] . عطائي اصفهاني، ص 52.
[5] . همان، ص55.
[6] . عرفانيان، ص 57.
[7] . همان، ص 46.
[8] . الهندي، ص 127.
[9] . عطائي اصفهاني، ص 51.
[10] . دهخدا، علي اكبر، لغت‌نامه دهخدا، تهران، دانشگاه تهران، جلد (مو ـ موفق) ص 189.
[11] . عطائي اصفهاني، ص 38 و 39.
[12] . عرفانيان، ص 67 ـ 64.
[13] . عطائي اصفهاني، صص 69 ـ 67.
[14] . عرفانيان، ص 66 ـ 46.
[15] . الحرّ العاملي، محمد بن الحسن، وسائل الشيعه الي التحصيل مسائل الشريعة، بيروت، احياء التراث العربي، الخامسة،1403 ق، ج3، ص608.
( اندیشه قم )
سنّت پيامبر و مسلمانان صدر اسلام:
از اهل سنت و شيعه روايات فراواني داريم كه پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ براي سجده، پيشاني را بر خاك مي‌گذاشتند،[1] و مي‌فرمودند؛ خداوند به من چند چيز عطا فرمودند كه به انبياء گذشته نداده بودند؛ از جملة آنها، خداوند زمين را براي من سجده‌گاه و پاك كننده قرار داده است، پس هر فردي از امت من در هر كجا باشند، وقت نماز كه شد، همان جا به نماز بايستد.[2]
به تبعيت از پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ مسلمانان نيز بر خاك سجده مي‌كردند، براي نمونه، حديث از اهل سنت است كه رفتار دائمي خليفه اول ابوبكر اين بود كه بر زمين نماز مي‌خواند، اگر بر روي فرش مي‌ايستاد، پيشاني را بر خاك مي‌گذاشت؛[3] خليفة دوم، عمر، سجده را به معناي گذاشتن پيشاني و صورت بر روي زمين تعبير مي‌كرد و بر روي زمين سجده مي‌نمود.[4] خليفة سوم، عثمان، بر روي زمين سجده مي‌كرد،[5] ابن مسعود، نماز نخواند مگر بر روي زمين.[6]
روايات در اين زمينه در كتاب هاي معتبر اهل سنت آن قدر زياد است كه عبد الوهاب شافعي مي‌گويد: من دركتابهاي معتبر اهل سنت (صحاح، مسانيد، سنن) يك روايت قابل استناد كه صريحاً جواز سجده را بر روي فرش و لباس داشته باشد نيافته‌‌ام، بلكه عدم جواز بر اينها را يافته‌ام.[7]
پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ ديدند، كسي بر روي فرش نماز مي‌خواند (بر روي فرش سجده مي‌كرد) فرمودند: خداوند اين عمل را قبيح مي‌داند و آن فرش را كنار زدند.[8] نيز آمده است ابوبكر؛ كسي را كه بر روي پارچه‌اي نماز مي‌خواند، نهي كردند.[9]
تاريخچه استفاده از مهر:
مهر در لغت به معناي، نشان، امضاء، اثر انگشت، ختم نمودن، وسيله‌اي فلز، سنگي، پلاستيكي و ... كه براي گذاشتن اثر به كار مي‌رود؛ آمده است.
مهر نماز كه برگرفته از معناي لغوي آن است، و به معناي علامت و نشانه و نموداري از زمين (خاك پاك به هم چسبيده، سنگ صاف، گل پاك و خشك شده) است كه به شكل‌هاي مكعب مربع، مستطيل، دائره، چند ضلعي و اكثراً از تربت كربلاي امام حسين ـ عليه السّلام ـ ساخته مي‌شود.[10]
فرزند عمر، خليفة دوم مي‌گويد: در يك شب باراني براي نماز صبح به مسجد رفتيم، يك نفر كه در مسيرش سنگ ريزه بوده، سنگ مناسبي را براي نماز برداشت، پارچه‌اي را پهن كرده و سنگ را بر روي آن گذاشت و نماز مي‌خواند، پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ ايشان را ديدند و فرمودند: چه كار قشنگ و خوبي است. [11] مي‌گويند اين اولين سجاده و مهر در اسلام است.
حضرت فاطمه ـ سلام الله عليها ـ با خاك تسبيح درست كرده و با آن ذكر مي‌گفتند، تا اينكه در سال دوم هجري در جنگ احد، عموي پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ حضرت حمزه ـ سلام الله عليه ـ شهيد شدند و ملقب به سيد الشهداء گرديدند، پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ براي نشان دادن عظمت اين شهيد، از خاك قبرشان برداشته و با خود به مدينه آوردند؛ حضرت فاطمه ـ سلام الله عليها ـ نيز از خاك قبر حضرت حمزه ـ سلام الله عليه ـ برداشته و با آن تسبيح براي ذكر و مهر براي نماز خواندن ساخت، اهل مدينه به تبعيت از ايشان مهر ساخته و با آن نماز مي‌خواندند،[12] اين سنت بين مسلمانان وجود داشت، هنگامي كه به مسافرتي مي‌رفتند، از خاك مدينه براي خود مهري مي‌ساختند و مي‌بردند تا با آن نماز بخوانند.[13] تا اينكه در سال 61 ق امام حسين ـ عليه السّلام ـ در كربلا به شهادت رسيدند. امام سجاد ـ عليه السّلام ـ از خاك كربلا تسبيح درست كردند و با آن ذكر مي‌گفتند و مهر ساختند و با آن نماز مي‌خواندند، ائمه بعد ـ عليهم السّلام ـ هم از ايشان تبعيت نمودند و شيعيان به تبعيت از ائمه خود از مهر كربلا استفاده مي‌كردند كه كم كم به شعار و سنت شيعيان تبديل شد.[14]
مهر خاك مدينه و كربلا در بين شيعيان رايج بود، ولي كم كم آن را به خاك قبر ائمه ديگر ـ عليهم السّلام ـ سرايت دادند تا براي نماز به خاك پاك به راحتي دسترسي داشته باشند.
امام زمان ـ عجل الله تعالي فرجه الشّريف ـ پيشواي دين اسلام است، رهبر هر ديني اولي بر همه امت، براي انجام دستورات دين مي‌باشد؛ خداوند امر به سجده فرمودند؛ پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ چگونگي سجده بر خاك را بيان نمودند، جانشينان بر حق او از خاك پاك و متبرك براي سجده استفاده مي‌كردند؛ امام زمان ـ عجل الله تعالي فرجه الشّريف ـ مكلف به دستورات دين از جمله نماز مي‌باشد كه بايد بر خاك پاك سجده كنند.
براي نمونه به حديثي از امام زمان ـ عجل الله تعالي فرجه الشّريف ـ اشاره مي‌كنيم:
يكي از شيعيان در نامه‌اي از امام زمان ـ عجل الله تعالي فرجه الشّريف ـ سؤال كردند، آيا سجده بر تربت حسيني بر ساير خاك‌ها برتري دارد؟ امام زمان ـ عجل الله تعالي فرجه الشّريف ـ در پاسخ نوشتند: سجده بر تربت حسيني جايز و نسبت به ساير خاك ها برتري و رجحان دارد.[15]
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. شيخ طوسي، المبسوط، ج 1، ص90 و 91.
2. شيخ طوسي، الخلاف، ج 1، ص 357 و 358.
3. شريف مرتضي، الناصريات، ص 152.
[1] . عرفانيان يزدي خراساني، غلام‌رضا، الوضوء و السجود في الكتاب و السنة، قم، حوزه علميه، اول،1372 ش، ص57.
[2] . عطائي اصفهاني، م . ع، مهر نماز، اختراع شيعه يا انكار اهل سنت، قم، انتشارات حضرت عباس ـ سلام الله عليها ـ ، دوم، 1382، ص 25.
[3] . الهندي، علامه علاء الدين المتقي بن حسام الدين، كنز العمال في سنن الاقوال و الافعال، بيروت، مؤسسة الرساله، سال 1409 ق، ج 8، ص 128.
[4] . عطائي اصفهاني، ص 52.
[5] . همان، ص55.
[6] . عرفانيان، ص 57.
[7] . همان، ص 46.
[8] . الهندي، ص 127.
[9] . عطائي اصفهاني، ص 51.
[10] . دهخدا، علي اكبر، لغت‌نامه دهخدا، تهران، دانشگاه تهران، جلد (مو ـ موفق) ص 189.
[11] . عطائي اصفهاني، ص 38 و 39.
[12] . عرفانيان، ص 67 ـ 64.
[13] . عطائي اصفهاني، صص 69 ـ 67.
[14] . عرفانيان، ص 66 ـ 46.
[15] . الحرّ العاملي، محمد بن الحسن، وسائل الشيعه الي التحصيل مسائل الشريعة، بيروت، احياء التراث العربي، الخامسة،1403 ق، ج3، ص608.
( اندیشه قم )
