پرسش :
زيديه از نظر فقهي با ساير مکاتب چه فرقي دارند؟
پاسخ :
زيد فرزند امام زين العابدين ـ عليه السلام ـ بعد از امام محمد باقر ـ عليه السلام ـ از ديگر برادران خود بهتر و از همگي افضل بود و عابد و پرهيزکار و فقيه و شجاع بود، امر به معروف و نهي از منکر کرد و طلب خون امام حسين ـ عليه السلام ـ نمود وي در زمان حکومت هشام بن عبدالملک قيام کرد و مردم کوفه اول با او بيعت کردند ولي پس از جنگ بي وفائي کوفيان شروع شد و از اطراف زيد پراکنده شدند، زيد با جماعتي کم جنگيد و به شهادت رسيد، سرش را بريدند و بدنش مدتها بر دار آويخته بود تا اين که بدن مبارکش را سوزاندند شيخ مفيد فرمود که چون خبر شهادت زيد به امام صادق ـ عليه السلام ـ رسيد، سخت غمگين و محزون گشت به حدي که آثار حزن در آن حضرت ظاهر شد و هزار دينار در ميان بازماندگان افرادي که با وي شهيد شده بودند تقسيم نمودند. زيد در روز دوم صفر سال 120 هـ . ق در سن چهل و دو سالگي[1] و بنا بر قولي ديگر در سال 121 يا 122 هـ . ق به شهادت رسيد.[2]
هر چند زيد در زمان خودش ادعاي امامت نکرد ولي زيديه يعني پيروان او قائل شدند که پس از امام زين العابدين ـ عليه السلام ـ ، امامت به زيد منتقل شد و امام کسي است که از فرزندان حضرت زهرا ـ سلام الله عليها ـ با شمشير قيام کند.[3]
مکتب فقهي زيديه بنابر عواملي به سوي اهل سنت و مذهب حنفي گرايش پيدا کرده است. شيخ محمد بخيت در تقريظي بر مسند منسوب به زيد بن علي ـ عليه السلام ـ آورده است مسائل فقهي و احکام شرعي که من در اين کتاب خواندم، موافق مذهب امام بزرگ ابن حنيفه النعمان (رئيس مذهب حنفي اهل سنت) مي باشد.[4]
مازندراني نيز در شرح اصول کافي گويد: زيديه غالبا در فقهشان حنفي مذهبند.[5]
با توجه به حنفي بودن فقه زيديه مي توان گفت در تمام احکامي که حنفيه با شيعه متفاوت است زيديه نيز مخالفند و در اين نوشتار به چند نمونه از تفاوت هاي زيديه با شيعه اثني عشري اشاره مي شود؛
1. ازدواج موقت: زيديه در مسندي که ادعا مي کنند از زيد فرزند امام زين العابدين ـ عليه السلام ـ است، روايتي از زيد آورده اند که پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ در سالي که جنگ خيبر رخ داده ازدواج موقت را ممنوع کرد. و باز نقل کرده اند که زيد روايت کرده متعه همانند گوشت مردار، خون و گوشت خنزير است. و باز آمده که زيد گفته: ازدواج موقت، اول حلال بود ولي پس از نزول آيات عده و ميراث، حرام شد.[6]
2. تقيه: يکي از مسائلي که در مکتب اهل بيت ـ عليهم السلام ـ به آن تأکيد شده، تقيه مي باشد. ولي در فقه زيديه، تقيه کردن حرام است و همه موظفند در هر برهه اي امر به معروف و نهي از منکر را با هر شرايطي که باشد انجام دهند و دست به قيام مسلحانه با حکومت باطل زنند.[7]
3. وضو: در مکتب شيعه در وضو بايد پاها را مسح کرد و اهل تسنن گفته اند که بايد شسته شود و برخي هم چون حسن بصري مي گويد بين شستن و مسح مخير است ولي ناصر الحق از پيشوايان زيديه گفته است: در وضو هم شستن پاها و هم مسح کردنش واجب است.[8] که اين فتواي زيد با ساير مذاهب فقهي اختلاف دارد.
ازدواج متعدد: در تفسير هاي آيات الاحکام و منهج الصادقين و برخي از کتاب هاي شيعه آمده است که زيديه آيه 3 سوره نساء را که مي گويد: مرد ها مي توانند 2 و 3 و 4 زن بگيرند چنين استدلال مي کنند که مجموع اين اعداد به 9 مي رسد بنابر اين گرفتن 9 زن دائمي جايز است، اما در کتاب هاي خود زيديه اين فتوي مردود شمرده شده و آن ها قائل به حرام بودن ازدواج دائمي با بيش از چهار زن هستند چنان چه احمد مرتضي از علماي زيديه گفته اين سخن با اجماع مسلمين و نص قرآن مخالف است و لذا باطل مي باشد. و روايتي که به قاسم از پيشوايان زيديه مبني بر جواز نُه زن دائمي نسبت داده شده بهتان است.[9]
بنابر اين زيديه در فقه حنفي هستند و در تمام احکامي که حنفيه با شيعه و ديگر مذاهب مخالف است اين ها نيز مخالفند.
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. الرد علي الزيديه يا مسائل الزيديه؛ شيخ مفيد.
2. اختلاف اصول المذاهب، قاضي نعمان مغربي.
3. المسائل الجاروديه، شيخ مفيد.
[1]. شيخ عباس قمي، منتهي الامال، تهران، نخل دانش، 1378ش، ج2، ص 66.
[2]. شيخ مفيد، المسائل الجاروديه، بيروت، دار المفيد، چاپ دوم، 1414 ق، ص 3.
[3]. شيخ مفيد؛ المقنعه، قم، جامعه مدرسين، 1410ق، ص 655.
[4]. مسند زيد بن علي، تحقيق يکي از علماي زيديه، بيروت، دار الاحياء، ص 37.
[5]. مازندراني، محمد صالح؛ شرح اصول کافي، بي جا، بي نا، بي تا، ج 2، ص 257.
[6]. مسند زيد بن علي، ص304.
[7]. شرح اصول کافي، همان، ج 9، ص 135.
[8]. ر.ک: احمد المرتضي، شرح الازهار في فقه الزيديه، صنعا، غمضان، 1400ق، ج2، ص210؛ يحيي بن حسين؛ الاحکام، في الحلال و الحرام، بي جا، بي نا، بي تا، ج1، ص 339.
[9]. ر.ک: شرح الازهار في فقه الزيديه، همان؛ الاحکام، في الحلال و الحرام، همان.
( اندیشه قم )
زيد فرزند امام زين العابدين ـ عليه السلام ـ بعد از امام محمد باقر ـ عليه السلام ـ از ديگر برادران خود بهتر و از همگي افضل بود و عابد و پرهيزکار و فقيه و شجاع بود، امر به معروف و نهي از منکر کرد و طلب خون امام حسين ـ عليه السلام ـ نمود وي در زمان حکومت هشام بن عبدالملک قيام کرد و مردم کوفه اول با او بيعت کردند ولي پس از جنگ بي وفائي کوفيان شروع شد و از اطراف زيد پراکنده شدند، زيد با جماعتي کم جنگيد و به شهادت رسيد، سرش را بريدند و بدنش مدتها بر دار آويخته بود تا اين که بدن مبارکش را سوزاندند شيخ مفيد فرمود که چون خبر شهادت زيد به امام صادق ـ عليه السلام ـ رسيد، سخت غمگين و محزون گشت به حدي که آثار حزن در آن حضرت ظاهر شد و هزار دينار در ميان بازماندگان افرادي که با وي شهيد شده بودند تقسيم نمودند. زيد در روز دوم صفر سال 120 هـ . ق در سن چهل و دو سالگي[1] و بنا بر قولي ديگر در سال 121 يا 122 هـ . ق به شهادت رسيد.[2]
هر چند زيد در زمان خودش ادعاي امامت نکرد ولي زيديه يعني پيروان او قائل شدند که پس از امام زين العابدين ـ عليه السلام ـ ، امامت به زيد منتقل شد و امام کسي است که از فرزندان حضرت زهرا ـ سلام الله عليها ـ با شمشير قيام کند.[3]
مکتب فقهي زيديه بنابر عواملي به سوي اهل سنت و مذهب حنفي گرايش پيدا کرده است. شيخ محمد بخيت در تقريظي بر مسند منسوب به زيد بن علي ـ عليه السلام ـ آورده است مسائل فقهي و احکام شرعي که من در اين کتاب خواندم، موافق مذهب امام بزرگ ابن حنيفه النعمان (رئيس مذهب حنفي اهل سنت) مي باشد.[4]
مازندراني نيز در شرح اصول کافي گويد: زيديه غالبا در فقهشان حنفي مذهبند.[5]
با توجه به حنفي بودن فقه زيديه مي توان گفت در تمام احکامي که حنفيه با شيعه متفاوت است زيديه نيز مخالفند و در اين نوشتار به چند نمونه از تفاوت هاي زيديه با شيعه اثني عشري اشاره مي شود؛
1. ازدواج موقت: زيديه در مسندي که ادعا مي کنند از زيد فرزند امام زين العابدين ـ عليه السلام ـ است، روايتي از زيد آورده اند که پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ در سالي که جنگ خيبر رخ داده ازدواج موقت را ممنوع کرد. و باز نقل کرده اند که زيد روايت کرده متعه همانند گوشت مردار، خون و گوشت خنزير است. و باز آمده که زيد گفته: ازدواج موقت، اول حلال بود ولي پس از نزول آيات عده و ميراث، حرام شد.[6]
2. تقيه: يکي از مسائلي که در مکتب اهل بيت ـ عليهم السلام ـ به آن تأکيد شده، تقيه مي باشد. ولي در فقه زيديه، تقيه کردن حرام است و همه موظفند در هر برهه اي امر به معروف و نهي از منکر را با هر شرايطي که باشد انجام دهند و دست به قيام مسلحانه با حکومت باطل زنند.[7]
3. وضو: در مکتب شيعه در وضو بايد پاها را مسح کرد و اهل تسنن گفته اند که بايد شسته شود و برخي هم چون حسن بصري مي گويد بين شستن و مسح مخير است ولي ناصر الحق از پيشوايان زيديه گفته است: در وضو هم شستن پاها و هم مسح کردنش واجب است.[8] که اين فتواي زيد با ساير مذاهب فقهي اختلاف دارد.
ازدواج متعدد: در تفسير هاي آيات الاحکام و منهج الصادقين و برخي از کتاب هاي شيعه آمده است که زيديه آيه 3 سوره نساء را که مي گويد: مرد ها مي توانند 2 و 3 و 4 زن بگيرند چنين استدلال مي کنند که مجموع اين اعداد به 9 مي رسد بنابر اين گرفتن 9 زن دائمي جايز است، اما در کتاب هاي خود زيديه اين فتوي مردود شمرده شده و آن ها قائل به حرام بودن ازدواج دائمي با بيش از چهار زن هستند چنان چه احمد مرتضي از علماي زيديه گفته اين سخن با اجماع مسلمين و نص قرآن مخالف است و لذا باطل مي باشد. و روايتي که به قاسم از پيشوايان زيديه مبني بر جواز نُه زن دائمي نسبت داده شده بهتان است.[9]
بنابر اين زيديه در فقه حنفي هستند و در تمام احکامي که حنفيه با شيعه و ديگر مذاهب مخالف است اين ها نيز مخالفند.
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. الرد علي الزيديه يا مسائل الزيديه؛ شيخ مفيد.
2. اختلاف اصول المذاهب، قاضي نعمان مغربي.
3. المسائل الجاروديه، شيخ مفيد.
[1]. شيخ عباس قمي، منتهي الامال، تهران، نخل دانش، 1378ش، ج2، ص 66.
[2]. شيخ مفيد، المسائل الجاروديه، بيروت، دار المفيد، چاپ دوم، 1414 ق، ص 3.
[3]. شيخ مفيد؛ المقنعه، قم، جامعه مدرسين، 1410ق، ص 655.
[4]. مسند زيد بن علي، تحقيق يکي از علماي زيديه، بيروت، دار الاحياء، ص 37.
[5]. مازندراني، محمد صالح؛ شرح اصول کافي، بي جا، بي نا، بي تا، ج 2، ص 257.
[6]. مسند زيد بن علي، ص304.
[7]. شرح اصول کافي، همان، ج 9، ص 135.
[8]. ر.ک: احمد المرتضي، شرح الازهار في فقه الزيديه، صنعا، غمضان، 1400ق، ج2، ص210؛ يحيي بن حسين؛ الاحکام، في الحلال و الحرام، بي جا، بي نا، بي تا، ج1، ص 339.
[9]. ر.ک: شرح الازهار في فقه الزيديه، همان؛ الاحکام، في الحلال و الحرام، همان.
( اندیشه قم )
