پرسش :
در آغاز بعثت تا نزول سورهي حمد پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ در نماز ها چه سوره‌اي را مي خواند؟
پاسخ :
پيامبر خاتم ـ صلّي الله عليه و آله ـ همچون پدر و جدّش عبدالمطلب موحّد و خداپرست بودند و قبل از بعثت هر سال مدتي را در غار حرا اعتكاف كرده و مشغول مناجات با خداي خويش مي‌شدند. در اين باره حضرت امير ـ عليه السّلام ـ مي‌فرمايند: پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ در هر سال در كوه حرا اقامت مي‌گزيد؛ من او را مي‌ديدم و جز من او را كسي نمي‌ديد.[1] حتي روزي كه پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ به اسلام (نبوت) مبعوث شدند در غار مشغول عبادت بودند، و آنچه مسلّم است اينكه شكل عبادت و مناجات حضرت مانند نمازي كه بعد از بعثت بر حضرت و مسلمين واجب شد نبوده است.
در اين رابطه بين مفسرين اختلاف هست كه اولين سوره ي نازل شده به پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ چه بوده است برخي گفته اند: عقيده آيات اوليه‌ي سورهي علق نازل شده است. برخي آياتي از سورهي مدثر مي دانند و برخي نيز بر اين باورند كه سورهي حمد (فاتحة الكتاب) اولين سوره‌اي است كه بر پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ نازل شد[2] ولي قول اول مشهور و طرفدار بيشتري دارد لذا مسلّم است كه سورهي حمد در مكه و در روزهاي اول بعثت نازل شده است.[3]
برخي معتقدند كه سورهي حمد اولين سورهي كامل نازل شده به پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ است.[4] اولين چيزي كه از عبادات بر پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ واجب شد نماز بود، طوري كه در روزهاي اول بعثت بود كه جبرئيل به حضور حضرت رسيد و با آب وضو گرفت و نماز خواند و به پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ تعليم داد و اولين نمازي كه پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ خواندند، نماز ظهر بود و سپس آن را به خديجه ـ سلام الله عليها ـ و علي ـ عليه السّلام ـ نيز كه جزء اولين اسلام آورندگان بودند ياد داد.[5]
نماز، در مكه و در روزهاي اول بعثت واجب شده چنانكه پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ فرمودند: «لا صلاة الاّ بفاتحة الكتاب» يعني نماز بدون حمد و فاتحة الكتاب نماز نيست و اسم نماز نمي‌شود به آن گذاشت.[6] و از حضرت علي ـ عليه السّلام ـ نقل شده است كه فرمود: پيامبر اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ در اولين ساعات دعوت به رسالت اولين سخنش اين بود كه سوره حمد را از اول تا آخر خواندند، و در مدتي كه در مكه بودند نماز را با سورهي حمد مي‌خواندند و فرمودند نماز درست نيست مگر با خواندن سوره فاتحة الكتاب.[7] پس خواندن نماز بدون حمد با گفتار آن حضرت سازگار نيست.
نتيجه: سورهي حمد سورهي تنها كامل است كه بر پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ نازل شده، و سورهي حمد قبل از وجوب نماز نازل شده و پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ در تمام عمر شريفش در نمازها سورهي حمد را قرائت مي‌كردند نه سورهي ديگري.
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. ترجمه‌ي الصحيح من سيرة النبي، تاليف جعفر مرتضي عاملي، ج 1.
2. سيره‌ي نبوي تاريخ سياسي اسلام، تاليف رسول جعفريان.
3. تاريخ اسلام تاليف جعفر سبحاني.
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . نهج البلاغه، فيض الاسلام، ص 775.
[2] . قرطبي، جامع الاحكام القرآن، بيروت، دار احياء التراث العربي، 1405 ه ق، ج1، ص114.
[3] . يعقوبي، ابن واضح، تاريخ يعقوبي، بيروت، دار صادر، بي‌تا، ج2، ص33 و بيهقي، ابوبكر، دلايل النبوة، ترجمه مهدوي دامغاني، تهران، انتشارات علمي فرهنگي، 1367، ج1، ص268، و قرطبي، پيشين، ص 116، و ابن هشام، سيرة النبوية، بيروت، دار الكتاب العربي، چاپ دوم، 1409 ه ق ، ج1، ص 278.
[4] . معرفت، محمدهادي، التمهيد، قم، جامعه مدرسين، چ اول، سال 1412 ه ق، ج 1، ص 126، به نقل از زمخشري.
[5] . بيهقي، پيشين، ص 268، يعقوبي، پيشين، ص 23.
[6] . قرطبي، پيشين، ص 115.
[7] . عماد زاده اصفهاني، حسين، تفسير سورهي حمد، تهران، نشر فرهنگ اسلامي، چاپ اول، 1370، ص 125.
پيامبر خاتم ـ صلّي الله عليه و آله ـ همچون پدر و جدّش عبدالمطلب موحّد و خداپرست بودند و قبل از بعثت هر سال مدتي را در غار حرا اعتكاف كرده و مشغول مناجات با خداي خويش مي‌شدند. در اين باره حضرت امير ـ عليه السّلام ـ مي‌فرمايند: پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ در هر سال در كوه حرا اقامت مي‌گزيد؛ من او را مي‌ديدم و جز من او را كسي نمي‌ديد.[1] حتي روزي كه پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ به اسلام (نبوت) مبعوث شدند در غار مشغول عبادت بودند، و آنچه مسلّم است اينكه شكل عبادت و مناجات حضرت مانند نمازي كه بعد از بعثت بر حضرت و مسلمين واجب شد نبوده است.
در اين رابطه بين مفسرين اختلاف هست كه اولين سوره ي نازل شده به پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ چه بوده است برخي گفته اند: عقيده آيات اوليه‌ي سورهي علق نازل شده است. برخي آياتي از سورهي مدثر مي دانند و برخي نيز بر اين باورند كه سورهي حمد (فاتحة الكتاب) اولين سوره‌اي است كه بر پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ نازل شد[2] ولي قول اول مشهور و طرفدار بيشتري دارد لذا مسلّم است كه سورهي حمد در مكه و در روزهاي اول بعثت نازل شده است.[3]
برخي معتقدند كه سورهي حمد اولين سورهي كامل نازل شده به پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ است.[4] اولين چيزي كه از عبادات بر پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ واجب شد نماز بود، طوري كه در روزهاي اول بعثت بود كه جبرئيل به حضور حضرت رسيد و با آب وضو گرفت و نماز خواند و به پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ تعليم داد و اولين نمازي كه پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ خواندند، نماز ظهر بود و سپس آن را به خديجه ـ سلام الله عليها ـ و علي ـ عليه السّلام ـ نيز كه جزء اولين اسلام آورندگان بودند ياد داد.[5]
نماز، در مكه و در روزهاي اول بعثت واجب شده چنانكه پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ فرمودند: «لا صلاة الاّ بفاتحة الكتاب» يعني نماز بدون حمد و فاتحة الكتاب نماز نيست و اسم نماز نمي‌شود به آن گذاشت.[6] و از حضرت علي ـ عليه السّلام ـ نقل شده است كه فرمود: پيامبر اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ در اولين ساعات دعوت به رسالت اولين سخنش اين بود كه سوره حمد را از اول تا آخر خواندند، و در مدتي كه در مكه بودند نماز را با سورهي حمد مي‌خواندند و فرمودند نماز درست نيست مگر با خواندن سوره فاتحة الكتاب.[7] پس خواندن نماز بدون حمد با گفتار آن حضرت سازگار نيست.
نتيجه: سورهي حمد سورهي تنها كامل است كه بر پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ نازل شده، و سورهي حمد قبل از وجوب نماز نازل شده و پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ در تمام عمر شريفش در نمازها سورهي حمد را قرائت مي‌كردند نه سورهي ديگري.
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. ترجمه‌ي الصحيح من سيرة النبي، تاليف جعفر مرتضي عاملي، ج 1.
2. سيره‌ي نبوي تاريخ سياسي اسلام، تاليف رسول جعفريان.
3. تاريخ اسلام تاليف جعفر سبحاني.
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . نهج البلاغه، فيض الاسلام، ص 775.
[2] . قرطبي، جامع الاحكام القرآن، بيروت، دار احياء التراث العربي، 1405 ه ق، ج1، ص114.
[3] . يعقوبي، ابن واضح، تاريخ يعقوبي، بيروت، دار صادر، بي‌تا، ج2، ص33 و بيهقي، ابوبكر، دلايل النبوة، ترجمه مهدوي دامغاني، تهران، انتشارات علمي فرهنگي، 1367، ج1، ص268، و قرطبي، پيشين، ص 116، و ابن هشام، سيرة النبوية، بيروت، دار الكتاب العربي، چاپ دوم، 1409 ه ق ، ج1، ص 278.
[4] . معرفت، محمدهادي، التمهيد، قم، جامعه مدرسين، چ اول، سال 1412 ه ق، ج 1، ص 126، به نقل از زمخشري.
[5] . بيهقي، پيشين، ص 268، يعقوبي، پيشين، ص 23.
[6] . قرطبي، پيشين، ص 115.
[7] . عماد زاده اصفهاني، حسين، تفسير سورهي حمد، تهران، نشر فرهنگ اسلامي، چاپ اول، 1370، ص 125.
