پرسش :
پيامبر اكرم چگونه بين همسران عدالت را رعايت مي كرد؟
پاسخ :
بنا به اعتقاد شيعه همة پيامبران به تأييد الهي معصومند يعني در تمام عمر (چه پيش از نبوت و چه بعد از نبوت) از خطا و اشتباه و گناه مصون و محفوظ مي‌باشند زيرا اگر مرتكب خطا يا گناهي شوند اعتماد لازم براي كسب مقام نبوت از آنها سلب مي‌شود. و خداوند هرگز مقام خطير رسالت را به آنها واگذار نمي‌كند. انبياي الهي به خاطر لياقت ذاتي مستعد دريافت وحي هستند و مردم نيز آنها را به راستي و امانت مي‌شناسند.[1]
خداوند مي‌فرمايند: «ما رسولان خود را با دلايل روشن فرستاديم و با آنها كتاب آسماني و ميزان (شناسايي حق از باطل و قوانين عادلانه) نازل كرديم تا در ميان مردم قيام به عدالت كنند»[2] بزرگترين افتخار پيامبران اين بوده كه بندة مطيع و فرمانبردار خداوند باشند. و يكي از اهداف آن پيشوايان الهي، اقامه عدل و قسط در جامعه بشري بوده مجري عدل خودش بايد عادل باشد.
وقتي خداوند عدالت پيامبران خود را تاييد و از وظايف آنها اجراي عدالت مي شمارد قطعاً در تمام امور جزئي و كلي عادل مي باشند و خانواده نيز يكي از اجزاء زندگي انبيا بوده است.
عدالت و قسط در معناي عام آن، يكي از اساسي‌ترين اركان نظام اسلامي مدينه بشمار مي‌رفت از زاويه نگرش پيامبر(ص) به ساختار هستي و نظام آفرينش پايه‌هاي آسمان و زمين، بر عدالت بنا شده است. نظام اسلامي مدينه كه در رأس آن شخص پيامبر حضور داشتند، نه تنها رسالت سوق دادن انديشه و عمل مردم را به سوي عدالت و قسط داشته و شالوده مناسبات حقوقي و اقتصادي و اجتماعي را قسط و عدل قرار داده است. بلكه پيامبر(ص) مي‌كوشيد تا عدالت در رفتار كردار مردم نهادينه شود و در سورة نساء كه اشاره به جواز تعدد زوجات شده و اين جواز را براي هر مردي بدون قيد و شرط نگفته، بلكه داشتن تمكّن مالي براي پرداخت نفقه، و رعايت عدالت و مساوات ميان زنان را شرط جواز قرار داده است خداوند مي‌فرمايد: اگر نسبت به رعايت عدالت ترس داشتيد فقط يك زن بگيريد.[3] اولين مخاطب اين آيات پيامبر(ص) بود و مردم از او الگو گرفتند و توسط آن حضرت براي مردم بيان مي‌شد در كتب سيره و زندگاني پيامبر(ص) هست كه آن حضرت بنا به اجازة باريتعالي بر خلاف مسلمين مي‌توانست بيش از چهار زن همزمان داشته باشد،طوري كه موقع رحلت 9زن داشتند. و لذا براي رعايت عدالت و ضايع نشدن حقوق هيچ كس حضرت به نوبت در منزل همسران مي‌رفتند. و حتي در غزوات و جنگها نيز همسران خويش را به نوبت همراه خود مي‌بردند. آن حضرت به حسن معاشرت با زنان توصيه و تأكيد مي‌كردند.[4] كه يكي از مظاهر حسن معاشرت رعايت عدالت و مساوات با همسران هست، پيامبر اكرم(ص) تجلي كامل عدالت است.
همانطور كه گفته شد پيامبر در تمام زمينه‌ها عدالت را سرلوحة كار خويش قرار مي‌دادند طوري كه در جريان تقسيم غنايم جنگ حُنين پيامبر(ص) با استفاده از سياست (مؤلفة قلوبهم) كه در قرآن بدان امر اشاره شده، تعدادي از اسرا را آزاد نموده و مقداري هم از غنائم كه گفته شده از سهم خمس خويش بوده[5] به رؤساي قريش داده تا آنها را به اسلام نزديك كند كه در اين هنگام فردي بنام ذولخويصره تميمي حضور داشت گفت: تو (پيامبر) عدالت را بكار نبستي، پيامبر فرمودند: واي بر تو اگر من عدالت نكنم غير از من چه كسي خواهد بود كه از عدال و داد كند.[6] البته اين فرد همان كسي است كه در زمان حكومت امام علي(ع) به خوارج پيوست[7] پيامبر(ص) با اينكه زنان متعدد داشتند اما اين زنان در سنين مختلف بودند بعضي مثل عايشه خيلي جوان بودند و برخي هم سن و سال پيامبر(ص) بودند لذا پيامبر(ص) با هر يك به اقتضاي سنشان، رفتار مي‌نمودند...[8] بايد اين نكته را هم يادآور شد كه يكي از ويژگي‌هاي پيامبر رعايت مساوات بين همسران در همه زمينه‌ها بود. بطور مثال پيامبر مهرية هر يك از زنانش را چهار صد درهم قرار داد و فرقي بين آنها نگذاشت (غير از زناني كه بعد از اسير شدن همسر پيامبر(ص) شدند) كه در اين صورت مهريه لازم نبود. از نظر نفقه و هزينه زندگي نيز آنحضرت برابري را رعايت مي فرمود صبحگاهان بعد از نماز صبح به منزل تك‌تك همسران سر مي‌زد و از آنان احوالپرسي مي‌كردند. و هر شب بنوبت در اتاق يكي از آنان به سر مي‌برد حتي در دوران بيماري كه منجر به رحلت آن حضرت شد رعايت سادات را مي‌نمودند و در نهايت چون بيماري سخت شد طبق نقلي با اجازه ديگر همسران در منزل عايشه بستري شدند.[9] البته در قرآن كريم خداوند مي‌فرمايد: «نوبت هر كدام از زنها را كه ميخواهي به تأخير انداز و هر كدام را كه ميخواهي، پيش خود جاي ده، بر تو باكي نيست كه هر كدام را كه ترك كردهاي (دوباره) طلب كني. اين نزديكتر است براي اينكه چشمانشان روشن گردد و دلتنگ نشوند و همگي به آنچه دادهاي خشنود شوند.[10]» همانطور پيامبر در رعايت تعداد مستثني شدهاند در رعايت تقدم و تأخر در نوبت نيز خداوند اجازه فرمودند ولي با اين همه پيامبر براي اينكه الگوي ديگران باشند به طور كامل در تمام زمينه‌ها عدالت را رعايت ميفرمودند.
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. الصحيح من سيرة النبي الاعظم، جعفر مرتضي عاملي
2. المعارف ابن قتيبه
3. سيرة، الحلبية علي بن برهان الدين حلبي.
4. سنن البني علامه طباطبائي.
--------------------------------------------------------------------------------
[1]. ميثم بحرافي، قواعد المرام في علم الكلام، قم، مكتبه آيت الله مرعضي نجفي، 1406، ص125
[2] . حديد/165.
[3] . نساء/3.
[4] . مطهري، مرتضي، مجموعه آثار، انتشارات صدرا، چاپ پنجم، ج2، ص254.
[5] . ابن سعد، طبقات، ج 3، ص 153.
[6] . جزري، ابن اثير، الكامل في التاريخ، ترجمه عباس خليلي، ناشر مؤسسه مطبوعاتي علمي، ج اول ص 326؛ سبحاني، جعفر، فروغ ابديت،ج2، ص364، مفيد، ارشاد، ج1، ص 145.
[7] . مفيد، الارشاد، قم، آل البيت، چاپ اول، 1413، ج1، ص149.
[8] . ابن هشام، سيرة النبوية، بيروت، انتشارات احياء التراث العربي، چاپ پنجم، ج3، ص310، ج4، ص292.
[9] . عابديني، احمد، شيوه همسرداري پيامبر(ص) به روش قرآن و سنت، نشر هستي‌نما، 1381، صص 128-131، نقل از سيره ابن هشام، ج4، صص644ـ647.
[10] . احزاب/51.
بنا به اعتقاد شيعه همة پيامبران به تأييد الهي معصومند يعني در تمام عمر (چه پيش از نبوت و چه بعد از نبوت) از خطا و اشتباه و گناه مصون و محفوظ مي‌باشند زيرا اگر مرتكب خطا يا گناهي شوند اعتماد لازم براي كسب مقام نبوت از آنها سلب مي‌شود. و خداوند هرگز مقام خطير رسالت را به آنها واگذار نمي‌كند. انبياي الهي به خاطر لياقت ذاتي مستعد دريافت وحي هستند و مردم نيز آنها را به راستي و امانت مي‌شناسند.[1]
خداوند مي‌فرمايند: «ما رسولان خود را با دلايل روشن فرستاديم و با آنها كتاب آسماني و ميزان (شناسايي حق از باطل و قوانين عادلانه) نازل كرديم تا در ميان مردم قيام به عدالت كنند»[2] بزرگترين افتخار پيامبران اين بوده كه بندة مطيع و فرمانبردار خداوند باشند. و يكي از اهداف آن پيشوايان الهي، اقامه عدل و قسط در جامعه بشري بوده مجري عدل خودش بايد عادل باشد.
وقتي خداوند عدالت پيامبران خود را تاييد و از وظايف آنها اجراي عدالت مي شمارد قطعاً در تمام امور جزئي و كلي عادل مي باشند و خانواده نيز يكي از اجزاء زندگي انبيا بوده است.
عدالت و قسط در معناي عام آن، يكي از اساسي‌ترين اركان نظام اسلامي مدينه بشمار مي‌رفت از زاويه نگرش پيامبر(ص) به ساختار هستي و نظام آفرينش پايه‌هاي آسمان و زمين، بر عدالت بنا شده است. نظام اسلامي مدينه كه در رأس آن شخص پيامبر حضور داشتند، نه تنها رسالت سوق دادن انديشه و عمل مردم را به سوي عدالت و قسط داشته و شالوده مناسبات حقوقي و اقتصادي و اجتماعي را قسط و عدل قرار داده است. بلكه پيامبر(ص) مي‌كوشيد تا عدالت در رفتار كردار مردم نهادينه شود و در سورة نساء كه اشاره به جواز تعدد زوجات شده و اين جواز را براي هر مردي بدون قيد و شرط نگفته، بلكه داشتن تمكّن مالي براي پرداخت نفقه، و رعايت عدالت و مساوات ميان زنان را شرط جواز قرار داده است خداوند مي‌فرمايد: اگر نسبت به رعايت عدالت ترس داشتيد فقط يك زن بگيريد.[3] اولين مخاطب اين آيات پيامبر(ص) بود و مردم از او الگو گرفتند و توسط آن حضرت براي مردم بيان مي‌شد در كتب سيره و زندگاني پيامبر(ص) هست كه آن حضرت بنا به اجازة باريتعالي بر خلاف مسلمين مي‌توانست بيش از چهار زن همزمان داشته باشد،طوري كه موقع رحلت 9زن داشتند. و لذا براي رعايت عدالت و ضايع نشدن حقوق هيچ كس حضرت به نوبت در منزل همسران مي‌رفتند. و حتي در غزوات و جنگها نيز همسران خويش را به نوبت همراه خود مي‌بردند. آن حضرت به حسن معاشرت با زنان توصيه و تأكيد مي‌كردند.[4] كه يكي از مظاهر حسن معاشرت رعايت عدالت و مساوات با همسران هست، پيامبر اكرم(ص) تجلي كامل عدالت است.
همانطور كه گفته شد پيامبر در تمام زمينه‌ها عدالت را سرلوحة كار خويش قرار مي‌دادند طوري كه در جريان تقسيم غنايم جنگ حُنين پيامبر(ص) با استفاده از سياست (مؤلفة قلوبهم) كه در قرآن بدان امر اشاره شده، تعدادي از اسرا را آزاد نموده و مقداري هم از غنائم كه گفته شده از سهم خمس خويش بوده[5] به رؤساي قريش داده تا آنها را به اسلام نزديك كند كه در اين هنگام فردي بنام ذولخويصره تميمي حضور داشت گفت: تو (پيامبر) عدالت را بكار نبستي، پيامبر فرمودند: واي بر تو اگر من عدالت نكنم غير از من چه كسي خواهد بود كه از عدال و داد كند.[6] البته اين فرد همان كسي است كه در زمان حكومت امام علي(ع) به خوارج پيوست[7] پيامبر(ص) با اينكه زنان متعدد داشتند اما اين زنان در سنين مختلف بودند بعضي مثل عايشه خيلي جوان بودند و برخي هم سن و سال پيامبر(ص) بودند لذا پيامبر(ص) با هر يك به اقتضاي سنشان، رفتار مي‌نمودند...[8] بايد اين نكته را هم يادآور شد كه يكي از ويژگي‌هاي پيامبر رعايت مساوات بين همسران در همه زمينه‌ها بود. بطور مثال پيامبر مهرية هر يك از زنانش را چهار صد درهم قرار داد و فرقي بين آنها نگذاشت (غير از زناني كه بعد از اسير شدن همسر پيامبر(ص) شدند) كه در اين صورت مهريه لازم نبود. از نظر نفقه و هزينه زندگي نيز آنحضرت برابري را رعايت مي فرمود صبحگاهان بعد از نماز صبح به منزل تك‌تك همسران سر مي‌زد و از آنان احوالپرسي مي‌كردند. و هر شب بنوبت در اتاق يكي از آنان به سر مي‌برد حتي در دوران بيماري كه منجر به رحلت آن حضرت شد رعايت سادات را مي‌نمودند و در نهايت چون بيماري سخت شد طبق نقلي با اجازه ديگر همسران در منزل عايشه بستري شدند.[9] البته در قرآن كريم خداوند مي‌فرمايد: «نوبت هر كدام از زنها را كه ميخواهي به تأخير انداز و هر كدام را كه ميخواهي، پيش خود جاي ده، بر تو باكي نيست كه هر كدام را كه ترك كردهاي (دوباره) طلب كني. اين نزديكتر است براي اينكه چشمانشان روشن گردد و دلتنگ نشوند و همگي به آنچه دادهاي خشنود شوند.[10]» همانطور پيامبر در رعايت تعداد مستثني شدهاند در رعايت تقدم و تأخر در نوبت نيز خداوند اجازه فرمودند ولي با اين همه پيامبر براي اينكه الگوي ديگران باشند به طور كامل در تمام زمينه‌ها عدالت را رعايت ميفرمودند.
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. الصحيح من سيرة النبي الاعظم، جعفر مرتضي عاملي
2. المعارف ابن قتيبه
3. سيرة، الحلبية علي بن برهان الدين حلبي.
4. سنن البني علامه طباطبائي.
--------------------------------------------------------------------------------
[1]. ميثم بحرافي، قواعد المرام في علم الكلام، قم، مكتبه آيت الله مرعضي نجفي، 1406، ص125
[2] . حديد/165.
[3] . نساء/3.
[4] . مطهري، مرتضي، مجموعه آثار، انتشارات صدرا، چاپ پنجم، ج2، ص254.
[5] . ابن سعد، طبقات، ج 3، ص 153.
[6] . جزري، ابن اثير، الكامل في التاريخ، ترجمه عباس خليلي، ناشر مؤسسه مطبوعاتي علمي، ج اول ص 326؛ سبحاني، جعفر، فروغ ابديت،ج2، ص364، مفيد، ارشاد، ج1، ص 145.
[7] . مفيد، الارشاد، قم، آل البيت، چاپ اول، 1413، ج1، ص149.
[8] . ابن هشام، سيرة النبوية، بيروت، انتشارات احياء التراث العربي، چاپ پنجم، ج3، ص310، ج4، ص292.
[9] . عابديني، احمد، شيوه همسرداري پيامبر(ص) به روش قرآن و سنت، نشر هستي‌نما، 1381، صص 128-131، نقل از سيره ابن هشام، ج4، صص644ـ647.
[10] . احزاب/51.
