پرسش :
چرا با وجود امام سجاد(ع) خواهرانش با خاندانهايي كه دشمن اهل بيت بودند ازدواج كردند؟ مانند ابن زبير و نواده عثمان.
پاسخ :
امام سجاد ـ عليه السّلام ـ در سخنان گهربار خود، از جمله در رسالة حقوق، سفارش زيادي به رعايت حقوق خويشان نمودهاند پس چگونه مي شود ايشان از اوضاع و احوال اهل بيت ـ عليهم السّلام ـ اطلاع نداشته باشند و اگر گفته شود با توجه به خفقان شديد حاكم بر عصر امام زين العالدين ـ عليه السّلام ـ و مراقبت و كنترل دستگاه حاكم بر رفت و آمدها به منزل آن بزرگوار ممكن است كه امام ـ عليه السّلام ـ از احوال نزديكان خويش آگاهي نداشته اند.
اين مطلب نيز با توجه به اين كه اسناد بسياري حكايت از آن دارد كه امام سجاد ـ عليه السّلام ـ پس از واقعة كربلا و شرايط حاكم بر جامعه مسلمين، شمار زيادي از خانواده هاي فقير مدينه را سرپرستي مي كرد و شبانه و مخفيانه به آنان سر مي زد و به آنها آب و نان و غذا مي داد.[1] كه از امور مربوط به نزديكترين خويشانشان غافل بمانند. در نتيجه اصل رابطة امام زين العابدين ـ عليه السّلام ـ و خواهران بزرگوارشان را با توجه به مطالبي كه بيان شد مي توان فهميد.
اما قبل از پرداختن به فراز دوم سؤال بيان چند مطلب لازم است.
1. شخصيت دختران امام حسين ـ عليه السّلام ـ
فاطمه (س)
وي در دامان پدري چون امام حسين ـ عليه السّلام ـ و مادري به نام ام اسحاق، پرورش يافت و از كمالات معنوي و علمي آن بزرگواران و برادر گرامي خود امام سجاد ـ عليه السّلام ـ بهره برد.
پس از خواستگاري پسر عمويش «حسن بن حسن» ـ عليهما السلام ـ معروف به «حسن مثنّي» امام حسين ـ عليه السّلام ـ او را به عقد برادرزاده اش درآورد و در توصيف دخترشان فاطمه(س) چنين فرمود: من دختري را به ازدواج تو در مي آورم كه شبيه ترين افراد به مادرم فاطمه(س) است پيوسته شب زنده دار و روزه دار مي باشد و چون «حورالعين» است.[2]
فاطمه دختر امام حسين ـ عليه السّلام ـ به همراه همسرش «حسن بن حسن» ـ عليهما السلام ـ در واقعه جانگداز عاشورا حضور داشت و امام حسين ـ عليه السّلام ـ نيز به هنگام شهادت وصيتي مكتوب را به آن بزرگوار داد تا ايشان امانت دار پدر باشد. چون امام سجاد ـ عليه السّلام ـ در بستر بيماري بود.
شوهر وي در قضية كربلا مجروح شد و سپس بهبودي يافت و از مخالفان سرسخت بني اميه شد و آنان نيز ايشان را به شهادت رساندند.[3]
نقل است كه فاطمه(س) يكسال بر مزار شوهر شهيدش خيمه زد و در حالي كه شب ها را به راز و نياز با خداوند و روزها را نيز روزه دار بود. به عزاداري پرداخت.[4] همچنين فاطمه (س) را راوي حديث از پدر بزرگوارشان و ديگران دانسته اند.[5]
سكينه(س)
او نيز در دامان امام حسين ـ عليه السّلام ـ و مادري به نام رباب تربيت شد و از مكتب تربيتي پدر بزرگوارشان و امام زين العابدين ـ عليهم السلام ـ بهره برد.
او با پسرعمويش «عبدا لله بن حسن» ـ عليه السّلام ـ ازدواج نمود و به همراه شوهر گرامي اش در حماسه خونين عاشورا حضور داشت و همسر وي در كربلا به شهادت رسيد. سكينه (س) از زنان بزرگ اسلام و داراي اخلاق فاضله و در دانش و جود و كرم مقام والايي داشت وي در فنون فصاحت و بلاغت سرآمد زنان عصر خود بود.[6]
2. شخصيت مصعب ابن زبير و عبدالله ابن عمر و بن عثمان بن عفان
مصعب ابن زبير
از مردان نامي صدر اسلام و برادرش عبدالله را در جريان فتح حجاز و عراق كه منجر به شكست قيام مختار و كشته شدن وي شد همراهي كرد.[7] او گرچه مانند ياران راستين ائمه صادق و استوار نبود ولي هيچگاه بر ضد خاندان اهل بيت نبود.
عبدالله ابن عمر و بن عثمان بن عفان
به نقل مورخان وي مردي سخاوتمند، كريم، شريف،شجاع، نيكوكار و راوي حديث بوده است علم و دانش و دينداري وارتباط او با معارف اهلبيت مورد تأييد قرار گرفته است.[8] در جريان ازدواج «مصعب ابن زبير» و «عبدالله بن عمرو» با دختران امام حسين ـ عليه السّلام ـ با بررسي متون و منابع موجود در اين زمينه به نوعي تناقض بر مي خوريم. برخي از منابع اصل جريان ازدواج را انكار كرده اند و بر اين اعتقادند كه شيعه عقيده دارد كه فاطمه(س) و سكينه(س) پس از شهادت همسرانشان با فرد ديگري ازدواج نكرده اندو اين اتهام ازدواج هاي متعدد به آن بزرگواران توطئه اي در ادامة اهانت هاي بيشمار دشمنان اهلبيت ـ عليهم السلام ـ است. و دليل آنان اين است كه اخبار وارده در اين امر با يكديگر در تضاد است و از نظر شيعه مردود است و نمي تواند جايي از استحكام و اطمينان داشته باشد.[9] اما در منابع متعدد ديگري به اصل ازدواج فاطمه (س) با عبدالله بن عمرو و سكينه (س) با مصعب ابن زبير اشاره شده است. دربارة ازدواج فاطمه(س) با عبدالله بن عمرو بن عثمان آورده اند: چون عبدالله بن عمرو از فاطمه(س) خواستگاري كرد، فاطمه به خواستگاران او جواب رد داد، ولي مادر فاطمه كه به آن ازدواج مايل بود، او را سوگند داد كه همسري عبدالله را بپذيرد؛ فاطمه هم به ناچار به خاطر اصرار و براي جلب رضايت مادر و مصالحي كه در نظر داشت ازدواج با عبدالله بن عمرو را پذيرفت. البته بعد از آنكه (به اعتراف همة مورخان) فاطمه (س) يك سال بر مزار همسر شهيدش خيمه زد و در حالي كه شبها به راز و نياز با خداوند و روزها را نيز روزه داشت به عزاداري پرداخت.[10]
در يكي از متون براي توجيه ازدواج فاطمه(س) و عبدالله بن عمرو چنين آمده است:
بايد توجه داشت، حساب «عبدالله ابن عمرو» از نظر اهلبيت ـ عليهم السلام ـ با آباء و اجداد آنان جدا بوده است و آنها در اثر معاشرت با اهلبيت ـ عليهم السلام ـ و تحول شرايط زمان، به حدي رسيده بودند، كه بتوانند با خاندان پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ ارتباط و حتي پيوند ازدواج داشته باشند.[11]
نتيجه گيري:
اولاً امام سجاد ـ عليه السّلام ـ با خواهران ارجمندش ارتباط داشته و از اوضاع و احوال آنان خبردار بوده است. ثانياً: شخصيت فاطمه و سكينه (س) بر فرض وقوع چنين ازدواجي اين اجازه را به آنان نمي دهد كه با افرادي كه از دشمنان اهلبيت عصمت و طهارت محسوب مي شوند ازدواج كنند بنابراين «عبدالله ابن عمرو بن عثمان بن عفان» و «مصعب ابن زبير» با توجه به مطالبي كه دربارة شخصيت آنها گفته شد لياقت ازدواج با آن بزرگواران را داشته اند.
شايد گاهي تصور شود ازدواج دختران امام حسين ـ عليه السّلام ـ با افراد ياد شده از روي اجبار و ترس بوده است ولي اين امر دربارة شخصيتهايي كه در حماسة خونين عاشورا حضور داشته اند و پيام رسان نهضت حسيني بوده اند دور از ذهن است.
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. زنان بزرگ اسلام، علي محمد دخيل، ترجمه فيروز حريرچي.
2. الارشاد، شيخ مفيد، ترجمه سيد هاشم رسولي محلاتي.
3. فاطمه دختر امام حسين(ع)، صادقي اردستاني.
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . قائمي، علي، پيشواي ساجدان امام علي بن الحسين ـ عليه السّلام ـ ، قم، 1376، ص 172 و 402.
[2] . دخيل، علي محمد، زنان بزرگ اسلام، فاطمه دختر امام حسين ـ عليه السّلام ـ ترجمة صادق آئينه وند، ص28 و ارشاد مفيد، ص6.
[3] . سيد كباري، سيد عليرضا، مسند فاطمه بنت الحسين ـ عليه السّلام ـ، قم، انتشارات زائر، 1376.
[4] . قمي، عباس، نفثة الصدور، ص 49.
[5] . فرهنگ معين، ج 6، ص 1297.
[6] . لغت نامة دهخدا، ج 9، ص 13699.
[7] . لغت نامة دهخدا، ج 13، ص 21015.
[8] . لغت نامة دهخدا، ج 10، ص 15721.
[9] . دخيل، علي محمد، زنان بزرگ اسلام، سكينه دختر امام حسين ـ عليه السّلام ـ ، ترجمة دكتر فيروز حريرچي، تهران، امير كبير، 1361، ص 18 و قمي، عباس، سفينة البحار، ج 1، ص 638، رياض الجنان، ص 51، عبدالرزاق، مقتل الحسين ـ عليه السّلام ـ ص 330.
[10] . صادقي اردستاني، احمد، فاطمه دختر امام حسين ـ عليه السّلام ـ ، تهران، مطهر، 1379، ص 182، 178 و ترجمة مقاتل الطالبين، ص 196 و 194، قمي، عباس، سفينة البحار، ج1، ص256.
[11] . صادقي اردستاني، فاطمه دختر امام حسين ـ عليه السّلام ـ ، ص 182.
امام سجاد ـ عليه السّلام ـ در سخنان گهربار خود، از جمله در رسالة حقوق، سفارش زيادي به رعايت حقوق خويشان نمودهاند پس چگونه مي شود ايشان از اوضاع و احوال اهل بيت ـ عليهم السّلام ـ اطلاع نداشته باشند و اگر گفته شود با توجه به خفقان شديد حاكم بر عصر امام زين العالدين ـ عليه السّلام ـ و مراقبت و كنترل دستگاه حاكم بر رفت و آمدها به منزل آن بزرگوار ممكن است كه امام ـ عليه السّلام ـ از احوال نزديكان خويش آگاهي نداشته اند.
اين مطلب نيز با توجه به اين كه اسناد بسياري حكايت از آن دارد كه امام سجاد ـ عليه السّلام ـ پس از واقعة كربلا و شرايط حاكم بر جامعه مسلمين، شمار زيادي از خانواده هاي فقير مدينه را سرپرستي مي كرد و شبانه و مخفيانه به آنان سر مي زد و به آنها آب و نان و غذا مي داد.[1] كه از امور مربوط به نزديكترين خويشانشان غافل بمانند. در نتيجه اصل رابطة امام زين العابدين ـ عليه السّلام ـ و خواهران بزرگوارشان را با توجه به مطالبي كه بيان شد مي توان فهميد.
اما قبل از پرداختن به فراز دوم سؤال بيان چند مطلب لازم است.
1. شخصيت دختران امام حسين ـ عليه السّلام ـ
فاطمه (س)
وي در دامان پدري چون امام حسين ـ عليه السّلام ـ و مادري به نام ام اسحاق، پرورش يافت و از كمالات معنوي و علمي آن بزرگواران و برادر گرامي خود امام سجاد ـ عليه السّلام ـ بهره برد.
پس از خواستگاري پسر عمويش «حسن بن حسن» ـ عليهما السلام ـ معروف به «حسن مثنّي» امام حسين ـ عليه السّلام ـ او را به عقد برادرزاده اش درآورد و در توصيف دخترشان فاطمه(س) چنين فرمود: من دختري را به ازدواج تو در مي آورم كه شبيه ترين افراد به مادرم فاطمه(س) است پيوسته شب زنده دار و روزه دار مي باشد و چون «حورالعين» است.[2]
فاطمه دختر امام حسين ـ عليه السّلام ـ به همراه همسرش «حسن بن حسن» ـ عليهما السلام ـ در واقعه جانگداز عاشورا حضور داشت و امام حسين ـ عليه السّلام ـ نيز به هنگام شهادت وصيتي مكتوب را به آن بزرگوار داد تا ايشان امانت دار پدر باشد. چون امام سجاد ـ عليه السّلام ـ در بستر بيماري بود.
شوهر وي در قضية كربلا مجروح شد و سپس بهبودي يافت و از مخالفان سرسخت بني اميه شد و آنان نيز ايشان را به شهادت رساندند.[3]
نقل است كه فاطمه(س) يكسال بر مزار شوهر شهيدش خيمه زد و در حالي كه شب ها را به راز و نياز با خداوند و روزها را نيز روزه دار بود. به عزاداري پرداخت.[4] همچنين فاطمه (س) را راوي حديث از پدر بزرگوارشان و ديگران دانسته اند.[5]
سكينه(س)
او نيز در دامان امام حسين ـ عليه السّلام ـ و مادري به نام رباب تربيت شد و از مكتب تربيتي پدر بزرگوارشان و امام زين العابدين ـ عليهم السلام ـ بهره برد.
او با پسرعمويش «عبدا لله بن حسن» ـ عليه السّلام ـ ازدواج نمود و به همراه شوهر گرامي اش در حماسه خونين عاشورا حضور داشت و همسر وي در كربلا به شهادت رسيد. سكينه (س) از زنان بزرگ اسلام و داراي اخلاق فاضله و در دانش و جود و كرم مقام والايي داشت وي در فنون فصاحت و بلاغت سرآمد زنان عصر خود بود.[6]
2. شخصيت مصعب ابن زبير و عبدالله ابن عمر و بن عثمان بن عفان
مصعب ابن زبير
از مردان نامي صدر اسلام و برادرش عبدالله را در جريان فتح حجاز و عراق كه منجر به شكست قيام مختار و كشته شدن وي شد همراهي كرد.[7] او گرچه مانند ياران راستين ائمه صادق و استوار نبود ولي هيچگاه بر ضد خاندان اهل بيت نبود.
عبدالله ابن عمر و بن عثمان بن عفان
به نقل مورخان وي مردي سخاوتمند، كريم، شريف،شجاع، نيكوكار و راوي حديث بوده است علم و دانش و دينداري وارتباط او با معارف اهلبيت مورد تأييد قرار گرفته است.[8] در جريان ازدواج «مصعب ابن زبير» و «عبدالله بن عمرو» با دختران امام حسين ـ عليه السّلام ـ با بررسي متون و منابع موجود در اين زمينه به نوعي تناقض بر مي خوريم. برخي از منابع اصل جريان ازدواج را انكار كرده اند و بر اين اعتقادند كه شيعه عقيده دارد كه فاطمه(س) و سكينه(س) پس از شهادت همسرانشان با فرد ديگري ازدواج نكرده اندو اين اتهام ازدواج هاي متعدد به آن بزرگواران توطئه اي در ادامة اهانت هاي بيشمار دشمنان اهلبيت ـ عليهم السلام ـ است. و دليل آنان اين است كه اخبار وارده در اين امر با يكديگر در تضاد است و از نظر شيعه مردود است و نمي تواند جايي از استحكام و اطمينان داشته باشد.[9] اما در منابع متعدد ديگري به اصل ازدواج فاطمه (س) با عبدالله بن عمرو و سكينه (س) با مصعب ابن زبير اشاره شده است. دربارة ازدواج فاطمه(س) با عبدالله بن عمرو بن عثمان آورده اند: چون عبدالله بن عمرو از فاطمه(س) خواستگاري كرد، فاطمه به خواستگاران او جواب رد داد، ولي مادر فاطمه كه به آن ازدواج مايل بود، او را سوگند داد كه همسري عبدالله را بپذيرد؛ فاطمه هم به ناچار به خاطر اصرار و براي جلب رضايت مادر و مصالحي كه در نظر داشت ازدواج با عبدالله بن عمرو را پذيرفت. البته بعد از آنكه (به اعتراف همة مورخان) فاطمه (س) يك سال بر مزار همسر شهيدش خيمه زد و در حالي كه شبها به راز و نياز با خداوند و روزها را نيز روزه داشت به عزاداري پرداخت.[10]
در يكي از متون براي توجيه ازدواج فاطمه(س) و عبدالله بن عمرو چنين آمده است:
بايد توجه داشت، حساب «عبدالله ابن عمرو» از نظر اهلبيت ـ عليهم السلام ـ با آباء و اجداد آنان جدا بوده است و آنها در اثر معاشرت با اهلبيت ـ عليهم السلام ـ و تحول شرايط زمان، به حدي رسيده بودند، كه بتوانند با خاندان پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ ارتباط و حتي پيوند ازدواج داشته باشند.[11]
نتيجه گيري:
اولاً امام سجاد ـ عليه السّلام ـ با خواهران ارجمندش ارتباط داشته و از اوضاع و احوال آنان خبردار بوده است. ثانياً: شخصيت فاطمه و سكينه (س) بر فرض وقوع چنين ازدواجي اين اجازه را به آنان نمي دهد كه با افرادي كه از دشمنان اهلبيت عصمت و طهارت محسوب مي شوند ازدواج كنند بنابراين «عبدالله ابن عمرو بن عثمان بن عفان» و «مصعب ابن زبير» با توجه به مطالبي كه دربارة شخصيت آنها گفته شد لياقت ازدواج با آن بزرگواران را داشته اند.
شايد گاهي تصور شود ازدواج دختران امام حسين ـ عليه السّلام ـ با افراد ياد شده از روي اجبار و ترس بوده است ولي اين امر دربارة شخصيتهايي كه در حماسة خونين عاشورا حضور داشته اند و پيام رسان نهضت حسيني بوده اند دور از ذهن است.
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. زنان بزرگ اسلام، علي محمد دخيل، ترجمه فيروز حريرچي.
2. الارشاد، شيخ مفيد، ترجمه سيد هاشم رسولي محلاتي.
3. فاطمه دختر امام حسين(ع)، صادقي اردستاني.
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . قائمي، علي، پيشواي ساجدان امام علي بن الحسين ـ عليه السّلام ـ ، قم، 1376، ص 172 و 402.
[2] . دخيل، علي محمد، زنان بزرگ اسلام، فاطمه دختر امام حسين ـ عليه السّلام ـ ترجمة صادق آئينه وند، ص28 و ارشاد مفيد، ص6.
[3] . سيد كباري، سيد عليرضا، مسند فاطمه بنت الحسين ـ عليه السّلام ـ، قم، انتشارات زائر، 1376.
[4] . قمي، عباس، نفثة الصدور، ص 49.
[5] . فرهنگ معين، ج 6، ص 1297.
[6] . لغت نامة دهخدا، ج 9، ص 13699.
[7] . لغت نامة دهخدا، ج 13، ص 21015.
[8] . لغت نامة دهخدا، ج 10، ص 15721.
[9] . دخيل، علي محمد، زنان بزرگ اسلام، سكينه دختر امام حسين ـ عليه السّلام ـ ، ترجمة دكتر فيروز حريرچي، تهران، امير كبير، 1361، ص 18 و قمي، عباس، سفينة البحار، ج 1، ص 638، رياض الجنان، ص 51، عبدالرزاق، مقتل الحسين ـ عليه السّلام ـ ص 330.
[10] . صادقي اردستاني، احمد، فاطمه دختر امام حسين ـ عليه السّلام ـ ، تهران، مطهر، 1379، ص 182، 178 و ترجمة مقاتل الطالبين، ص 196 و 194، قمي، عباس، سفينة البحار، ج1، ص256.
[11] . صادقي اردستاني، فاطمه دختر امام حسين ـ عليه السّلام ـ ، ص 182.
