پرسش :
قيام كوكبي در تاريخ چيست؟ و امام زاده ابراهيم در شهر زنجان از فرزندان كدام امام است؟ كوكبي كيست؟
پاسخ :
حسين بن احمد بن محمد بن اسماعيل بن محمد بن اسماعيل ارقط بن محمد بن علي بن الحسين بن علي بن ابيطالب معروف به كوكبي از سادات معروف و جليل القدر حسيني است كه در دوره خلافت مستعين عباسي(248 ـ 252) قيام نمود. او به طرفداري از حسن بن زيد بر عليه كارگزاران خلافت عباسي قيام كرد. محل قيام او پيرامون شهرهاي قزوين و زنجان فعلي بود كه موفق شد كارگزاران طاهر را كه وابسته به خلافت بودند و در ظلم به آل محمد از هيچ كاري دريغ نمي ورزيدند. از اين مناطق اخراج كند و خود در اين منطقه به تشكيل حكومت و گسترش شيعه اقدام كند[1] حكومت و سيطره كوكبي چندين سال در اين مناطق استمرار يافت. در اين سالها علاوه بر اين مناطق شهرهاي آمل و طبرستان و گيلان در اختيار سادات علوي بود كه سر دسته اين سادات حسن بن زيد بود كه در شهر ري سكني گزيده بود كه به دعوت اهالي اين مناطق به قيام عليه كارگزاران خلافت دست زد و تا حدودي در سيطره اين مناطق موفقيت چشمگيري را بدست آورده بود.[2] در دوره خلافت مستعين و خلفاي پيش و بعد از او كه به مدت خلافت آنها به خاطر عدم اقتدار و نفوذ تركان در دربار خلفاي عباسي بسيار كوتاه بود. ممالك اسلامي از خلافت مركزي تبعيت كمتري داشتند به طوري كه هر اميري به اقتدار و زور شمشير خود مناطقي را تصرف مي نمود و خليفه امارت و حكومت او را بر آن سرزمين تاييد مي نمود و خلعتي كه به طور تشريفاتي نشان خلافت شمرده مي شد براي او فرستاده مي شد كه تابعيت اسمي به خلافت محسوب شود در اين دوره از تاريخ اسلام قيامهاي بسياي بر عليه خلافت عباسي در سرزمينهاي اسلامي از جمله ايران انجام مي گرفت كه اكثر اين قيامها مبناي عقيدتي و با گرايشات شيعي انجام مي گرفت كه در نوع خود اقتدار سياسي خلافت را تحت تأثير فرسايشي قرار مي داد و از طرف قيام سادات حسني و حسيني(علويان) به گسترش تشيع در ايران مي انجاميد. قيام كوكبي كه خود از سادات و علويان بود در مناطقي از ايران كه با استانهاي مازندران و گيلان فعلي ارتباط جغرافيايي داشت ـ زنجان و قزوين ـ چون مناطقي از اين دو شهر كه منطقه طارم عليا و سفلي معروف است با استان گيلان مرتبط بوده و از نظر جغرافيايي و فرهنگي نيز شباهتهاي نزديكي بين آنها وجود دارد زيرا تشيع و گرايش بر خاندان نبوت در اين مناطق نيز ريشه دار بوده است. لذا قيام كوكبي در حمايت از حسن بن زيد در اين منطقه انجام گرفته و مورد حمايت مردم اين مناطق بوده است كه وابستگان خلافت را از آن اخراج نمودند و به اطاعت كوكبي در آمدند.
امامزاده ابراهيم كه در شهر زنجان داراي بقعه و زيارتگاه بوده و از تجليل و احترام قابل توجهي در بين اهالي اين دو استان برخوردار است كه مقبره او مدفن علماي بسيار بزرگي بوده و مطاف و مزار دوستاران اهل بيت مي باشد و كرامت فراواني از آن بقعه نقل شده كه در بين مردم استان زنجان مشهور است.
درباره نسب او اختلاف وجود دارد اما بر اساس كاوش و تحقيق يكي از علماي بزرگ زنجان كه در علم انساب و رجال مهارت كم نظير داشته، نسب آن امام زاده محترم روشن شده كه جاي هيچ اختلاف در آن باقي نمانده است. نسب نامه آن امامزاده بر اساس تحقيق مرحوم آيت الله سيد ابوالفضل موسوي زنجاني چنين است: ابراهيم بن محمد بن عبداله بن حسن بن عبيداله بن حسن بن عباس بن علي بن ابيطالب ـ عليه السّلام ـ
مرحوم شيخ فضل اله ضيائي زنجاني نيز با اختلاف جزئي هيمن نسب نامه را براي امام زاده ابراهيم زنجان در سال 1331 نوشته اند كه در هر دو صورت مشخص مي شود امام زاده ابراهيم ـ عليه السّلام ـ از فرزندان حضرت ابوالفضل العباس ـ عليه السّلام ـ علمدار كربلا مي باشند. كه به همراه كوكبي مذكور بر عليه خلافت و كارگزاران آن قيام كرده و در سنه 255 به دست كارگزاران عباسي شهيد شده و در شهر زنجان مدفون شده اند كه اكنون مرقد آن بزرگوار زيارتگاه مردم استان زنجان مي باشد.[3] بنابراين نسب امام زاده ابراهيم در زنجان از طريق عباس به امام اول شيعيان امام اميرالمؤمنين علي ـ عليه السّلام ـ منتهي شده و از اعتبار معنوي وافري برخوردار است.
براي مطالعة بيشتر مراجعه كنيد به كتاب هاي:
1. ترجمه تاريخ ابن اثير، جلد 11 و 12.
2. تاريخ زنجان، نوشته ثبوبي.
3. فرهنگ زنجان، نوشتة روحاني.
4. و كتاب انساب آل ابيطالب نوشته الفخري.
پيامبر اكرم «صلّي الله عليه و آله»:
«توبه گناه آنست كه ديگر مرتكب آن گناه نشوي»[4]
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . ابن كثير، الكامل، ترجمه حليلي، چاپ دوم، انتشارات علمي 1364، ج 12، ص 31.
[2] . همان، ج 11، ص 300 ـ 298.
[3] . ر.ك. محمد رضا روحاني، فرهنگ نامة زنجاني، چاپ اول، زنجان، 1347، ص 32 ـ 30.
[4] . نهج الفصاحه، ص 397.
حسين بن احمد بن محمد بن اسماعيل بن محمد بن اسماعيل ارقط بن محمد بن علي بن الحسين بن علي بن ابيطالب معروف به كوكبي از سادات معروف و جليل القدر حسيني است كه در دوره خلافت مستعين عباسي(248 ـ 252) قيام نمود. او به طرفداري از حسن بن زيد بر عليه كارگزاران خلافت عباسي قيام كرد. محل قيام او پيرامون شهرهاي قزوين و زنجان فعلي بود كه موفق شد كارگزاران طاهر را كه وابسته به خلافت بودند و در ظلم به آل محمد از هيچ كاري دريغ نمي ورزيدند. از اين مناطق اخراج كند و خود در اين منطقه به تشكيل حكومت و گسترش شيعه اقدام كند[1] حكومت و سيطره كوكبي چندين سال در اين مناطق استمرار يافت. در اين سالها علاوه بر اين مناطق شهرهاي آمل و طبرستان و گيلان در اختيار سادات علوي بود كه سر دسته اين سادات حسن بن زيد بود كه در شهر ري سكني گزيده بود كه به دعوت اهالي اين مناطق به قيام عليه كارگزاران خلافت دست زد و تا حدودي در سيطره اين مناطق موفقيت چشمگيري را بدست آورده بود.[2] در دوره خلافت مستعين و خلفاي پيش و بعد از او كه به مدت خلافت آنها به خاطر عدم اقتدار و نفوذ تركان در دربار خلفاي عباسي بسيار كوتاه بود. ممالك اسلامي از خلافت مركزي تبعيت كمتري داشتند به طوري كه هر اميري به اقتدار و زور شمشير خود مناطقي را تصرف مي نمود و خليفه امارت و حكومت او را بر آن سرزمين تاييد مي نمود و خلعتي كه به طور تشريفاتي نشان خلافت شمرده مي شد براي او فرستاده مي شد كه تابعيت اسمي به خلافت محسوب شود در اين دوره از تاريخ اسلام قيامهاي بسياي بر عليه خلافت عباسي در سرزمينهاي اسلامي از جمله ايران انجام مي گرفت كه اكثر اين قيامها مبناي عقيدتي و با گرايشات شيعي انجام مي گرفت كه در نوع خود اقتدار سياسي خلافت را تحت تأثير فرسايشي قرار مي داد و از طرف قيام سادات حسني و حسيني(علويان) به گسترش تشيع در ايران مي انجاميد. قيام كوكبي كه خود از سادات و علويان بود در مناطقي از ايران كه با استانهاي مازندران و گيلان فعلي ارتباط جغرافيايي داشت ـ زنجان و قزوين ـ چون مناطقي از اين دو شهر كه منطقه طارم عليا و سفلي معروف است با استان گيلان مرتبط بوده و از نظر جغرافيايي و فرهنگي نيز شباهتهاي نزديكي بين آنها وجود دارد زيرا تشيع و گرايش بر خاندان نبوت در اين مناطق نيز ريشه دار بوده است. لذا قيام كوكبي در حمايت از حسن بن زيد در اين منطقه انجام گرفته و مورد حمايت مردم اين مناطق بوده است كه وابستگان خلافت را از آن اخراج نمودند و به اطاعت كوكبي در آمدند.
امامزاده ابراهيم كه در شهر زنجان داراي بقعه و زيارتگاه بوده و از تجليل و احترام قابل توجهي در بين اهالي اين دو استان برخوردار است كه مقبره او مدفن علماي بسيار بزرگي بوده و مطاف و مزار دوستاران اهل بيت مي باشد و كرامت فراواني از آن بقعه نقل شده كه در بين مردم استان زنجان مشهور است.
درباره نسب او اختلاف وجود دارد اما بر اساس كاوش و تحقيق يكي از علماي بزرگ زنجان كه در علم انساب و رجال مهارت كم نظير داشته، نسب آن امام زاده محترم روشن شده كه جاي هيچ اختلاف در آن باقي نمانده است. نسب نامه آن امامزاده بر اساس تحقيق مرحوم آيت الله سيد ابوالفضل موسوي زنجاني چنين است: ابراهيم بن محمد بن عبداله بن حسن بن عبيداله بن حسن بن عباس بن علي بن ابيطالب ـ عليه السّلام ـ
مرحوم شيخ فضل اله ضيائي زنجاني نيز با اختلاف جزئي هيمن نسب نامه را براي امام زاده ابراهيم زنجان در سال 1331 نوشته اند كه در هر دو صورت مشخص مي شود امام زاده ابراهيم ـ عليه السّلام ـ از فرزندان حضرت ابوالفضل العباس ـ عليه السّلام ـ علمدار كربلا مي باشند. كه به همراه كوكبي مذكور بر عليه خلافت و كارگزاران آن قيام كرده و در سنه 255 به دست كارگزاران عباسي شهيد شده و در شهر زنجان مدفون شده اند كه اكنون مرقد آن بزرگوار زيارتگاه مردم استان زنجان مي باشد.[3] بنابراين نسب امام زاده ابراهيم در زنجان از طريق عباس به امام اول شيعيان امام اميرالمؤمنين علي ـ عليه السّلام ـ منتهي شده و از اعتبار معنوي وافري برخوردار است.
براي مطالعة بيشتر مراجعه كنيد به كتاب هاي:
1. ترجمه تاريخ ابن اثير، جلد 11 و 12.
2. تاريخ زنجان، نوشته ثبوبي.
3. فرهنگ زنجان، نوشتة روحاني.
4. و كتاب انساب آل ابيطالب نوشته الفخري.
پيامبر اكرم «صلّي الله عليه و آله»:
«توبه گناه آنست كه ديگر مرتكب آن گناه نشوي»[4]
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . ابن كثير، الكامل، ترجمه حليلي، چاپ دوم، انتشارات علمي 1364، ج 12، ص 31.
[2] . همان، ج 11، ص 300 ـ 298.
[3] . ر.ك. محمد رضا روحاني، فرهنگ نامة زنجاني، چاپ اول، زنجان، 1347، ص 32 ـ 30.
[4] . نهج الفصاحه، ص 397.
