پرسش :
چرا وزارت امور خارجه جمهوري اسلامي ايران در برخي مواقع مانند مساله هسته اي ايران از موضع مدارا و اتعال بر مي آيد؟
پاسخ :
براي تبيين مطلب خوب است ابتدا بياني از وظايف وزارت خارجه داشته باشيم:
1. توجه و مراقبت دايم دربارة وقايع بين المللي و اوضاع داخلي كشورها و تهيه گزارش‌ها يا پيش نويس ها و اظهار نظر هاي لازم جهت اطلاع دولت جمهوري اسلامي ايران.
2. بررسي، برقراري، حفظ و توسعه روابط خارجي جمهوري اسلامي با ساير دول و سازمان هاي بين المللي.
3. انجام مذاكره و مكاتبات با دول خارجي و سازمان هاي بين المللي.
4. ادارة مأموريتهاي سياسي و كنسولي وزارت خارجه و نظارت بر نمايندگي هاي دولت جمهوري اسلامي در خارج از كشور.
5. انجام و تأمين ارتباط بين ارگانهاي مختلف دولت جمهوري اسلامي ايران با دول خارجي و سازمانهاي بين المللي در كليه مسايل[1]
اما سياستي كه بايد اين وزارتخانه و مسئولين آن اتخاذ كنند بايد مطابق قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران و سياست هاي كلاني باشد كه رهبري نظام ارائه مي دهند از همين روي طبق اصل 152 قانون اساسي: «سياست خارجي جمهوري اسلامي ايران، بر اساس نفي هر گونه سلطه جويي و سلطه پذيري، حفظ استقلال همه جانبه و تماميت ارضي كشور، دفاع از حقوق همة مسلمانان و عدم تعهد در برابر قدرتهاي سلطه گر و روابط صلح آميز متقابل با دول غير محارب استوار است». و رهبر معظم انقلاب به عنوان تصميم گيرندة نهايي، مخالفت با سلطه گري و سلطه پذيري، دفاع از مسلمانان و ملت هاي مظلوم و طرفداران اسلام را از جمله اصول مستحكم سياست خارجي ايران بر شمردند و خاطر نشان كردند: «ممكن است در مقاطعي، اهداف تاكتيكي و استفاده از ابزارهاي تاكتيكي در عرصة سياست خارجي مورد توجه قرار گيرد؛ اما روح و جوهرة سياست خارجي نظام اسلامي، به هيچ وجه تغيير نكرده و نخواهد كرد.»[2]
البته ممكن است در برخي موارد سكوت و يا احياناً توافقي صورت پذيرد، ولي اين سكوت به معناي انفعال و ترس نيست بلكه به خاطر مصلحت و حفظ منافع ملت، براي رسيدن به منافع بزرگتر است، و الّا اصل و روح سياست خارجي ما تغييري نكرده است. همان طور كه اين مسئله در زمان پيامبر بزرگوار اسلام نيز روي داده است آنجايي كه به خاطر حفظ منافع ملّت، به طور مصلحتي با دشمنانش صلح و توافق مي نمود. اين مسئله نشانگر ضعف و انفعال دولت نبوي نبود، بلكه بيانگر حفظ منفعت و اجراي مصلحت براي نيل به اهداف عاليتر بود. بر همين مبنا رهبر انقلاب هم تأكيد مي كنند كه چه بسا ممكن است ملاحظاتي در برخورد با غربي ها صورت پذيرد، اما اين ملاحظات يك ابزار تاكتيكي است و تحت هيچ عنوان به معناي انفعال و ترس قلمداد نمي گردد.
رهبر انقلاب در اين مورد از موضع برتر و قوي سخن گفتند و تأكيد كردند: «در مسائلي همچون حقوق بشر، مبارزه با تروريسم... و ممنوعيت استفاده از سلاح هاي كشتار جمعي، ما بايد مدعي باشيم نه غربي ها، چرا كه مواضع ما كاملاً به حق است و بايد در همه مجامع و مراودات، با اعتماد به نفس كامل، و از موضعي تهاجمي و فعّال، اين مواضع اصولي را به طور مستمر بيان و سلطه گران را با چالش هايي جدّي روبرو كرد.»[3] اين سخنان شجاعانه رهبر انقلاب كه در ديدار با كارگزاران سياست خارجي ايران ايراد شد، حاكي از اين قضيه است كه در مقابل دشمنان بايد ما پرسشگر باشيم نه آنها و موضع ما بايد تهاجمي و فعال باشد نه تدافعي و انفعالي.
رئيس جمهور كشورمان نيز در پاسخ به سؤالي كه پيرامون حملة احتمالي اسرائيل به ايران مطرح شده بود صراحتاً بيان كرد «اسرائيل غلط مي كند» و در موضعگيري ديگر ضمن اعلام اقتدار و تسليم ناپذيري دولت و ملت در مقابل زورگويي ها تأكيد نمود كه: «...ما اهل صلحيم اما اهل تسليم شدن در مقابل زورگوييها و سوء استفاده ديگران نيستيم.»[4]
آقاي هاشمي رفسنجاني نيز با انتقاد شديد از آژانس بين المللي اتمي و كشورهاي غربي، تهديد كرد در صورت صدور قطعنامه بر ضد ايران، ايران از اين آژانس شكايت خواهد نمود. او همچنين هشدار داد كه اگر در اين زمينه حق كشي شود، بايد همة غربي ها و بويژه آمريكايي ها يقيناً بدانند كه در آينده دوباره با ما مواجه خواهند شد، ولي اين بار چند قدم عقبتر از وضعيت كنوني. او همچنين تأكيد نمود؛ اگر بخواهند با، بي قانوني و زورگويي عمل كنند، ايران ثابت كرده است كه زير بار زور نمي رود و روي حق خود خواهد ايستاد.[5] آقاي رفسنجاني در ديدار با سفير آلمان در ايران نيز اين مسئله را به او گوشزد نمود كه: «قدرتهاي بزرگ بايد بدانند كه ايران تحت هيچ شرايطي از منافع صلح آميز هسته اي نمي گذرد.[6]
فرماندهان عالي رتبة نظامي كشورمان نيز ضمن اخطار شديد الّلحن خطاب به كشورهاي غربي بويژه آمريكا و اسرائيل هشدار دادند كه هر گونه دست درازي به خاك ايران و پايگاههاي انرژي اتمي را با ضربة شديدي به منافع آنها پاسخ خواهند داد. اين موضع قاطع تا آنجا بود كه يكي از فرماندهان سپاه تهديد كرد در صورت تعرض اسرائيل به خاك ايران، دودمان آنها را بر باد خواهيم داد. وزير دفاع كشورمان نيز ضمن اخطار به اسرائيل، آنها را از هر گونه سوء نظر نسبت به ايران بر حذر داشت.[7]
بنابراين موضع مسئولين عالي رتبة كشور از موضع اقتدار و حفظ منافع و اجراي مصلحت است نه از موضع انفعال و ترس اين موضع گيري ها بويژه موضع گيري شجاعانة رهبر معظم انقلاب به حدي بود كه دشمنان را مجبور به عقب نشيني نمود تا آنجا كه روزنامة معروف «گاردين» به دولت لندن گوشزد نمود كه: «با وجود فشارهاي گوناگون، رهبري ايران تسليم تهديدها و فشارها نمي شود.»[8]
البته لازم است تا مسولين وزارت خارجه همگام با سياست هاي كلاني كه رهبري نظام اتخاذ مي كنند با ديپلماسي و اتخاذ تدابير قوي تر با مسائل خارجي مواجه شوند و نقاط ضعف و مواردي را كه دشمن ممكن است دولت را به انفعال بكشاند تقويت نمايند.
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. سياست خارجي جمهوري اسلامي ايران، منوچهر محمدي، نشر دادگستر.
2. توافق و تزاحم منافع ملي و مصالح اسلامي، هادي نفعي دفتر مطالعات سياسي و بين المللي.
3. درآمدي بر سياست خارجي جمهوري اسلامي ايران، بيژن ايزدي، مركز انتشارات دفتر تبليغات اسلامي حوزة علمية قم.
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . محمدي، منوچهر سياست خارجي جمهوري اسلامي ايران اصول و مسايل، نشر دادگستر صص 97 و 98.
[2] . هفته نامة پرتو سخن 28/5/1383 ـ ص 2.
[3] . هفته نامه پرتو سخن، 28 مرداد 1383، ص 2.
[4] . خاتمي، محمد، اسلام روحانيت و انقلاب اسلامي، نشر طرح نو، ص 98.
[5] . جام جم، 28/6/1383، صص 1 و 2.
[6] . پيشين، 12/5/83، ص 1.
[7] . پرتو سخن، 21/5/83، ص 1.
[8] . پيشين، 1/7/83، ص 4.
براي تبيين مطلب خوب است ابتدا بياني از وظايف وزارت خارجه داشته باشيم:
1. توجه و مراقبت دايم دربارة وقايع بين المللي و اوضاع داخلي كشورها و تهيه گزارش‌ها يا پيش نويس ها و اظهار نظر هاي لازم جهت اطلاع دولت جمهوري اسلامي ايران.
2. بررسي، برقراري، حفظ و توسعه روابط خارجي جمهوري اسلامي با ساير دول و سازمان هاي بين المللي.
3. انجام مذاكره و مكاتبات با دول خارجي و سازمان هاي بين المللي.
4. ادارة مأموريتهاي سياسي و كنسولي وزارت خارجه و نظارت بر نمايندگي هاي دولت جمهوري اسلامي در خارج از كشور.
5. انجام و تأمين ارتباط بين ارگانهاي مختلف دولت جمهوري اسلامي ايران با دول خارجي و سازمانهاي بين المللي در كليه مسايل[1]
اما سياستي كه بايد اين وزارتخانه و مسئولين آن اتخاذ كنند بايد مطابق قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران و سياست هاي كلاني باشد كه رهبري نظام ارائه مي دهند از همين روي طبق اصل 152 قانون اساسي: «سياست خارجي جمهوري اسلامي ايران، بر اساس نفي هر گونه سلطه جويي و سلطه پذيري، حفظ استقلال همه جانبه و تماميت ارضي كشور، دفاع از حقوق همة مسلمانان و عدم تعهد در برابر قدرتهاي سلطه گر و روابط صلح آميز متقابل با دول غير محارب استوار است». و رهبر معظم انقلاب به عنوان تصميم گيرندة نهايي، مخالفت با سلطه گري و سلطه پذيري، دفاع از مسلمانان و ملت هاي مظلوم و طرفداران اسلام را از جمله اصول مستحكم سياست خارجي ايران بر شمردند و خاطر نشان كردند: «ممكن است در مقاطعي، اهداف تاكتيكي و استفاده از ابزارهاي تاكتيكي در عرصة سياست خارجي مورد توجه قرار گيرد؛ اما روح و جوهرة سياست خارجي نظام اسلامي، به هيچ وجه تغيير نكرده و نخواهد كرد.»[2]
البته ممكن است در برخي موارد سكوت و يا احياناً توافقي صورت پذيرد، ولي اين سكوت به معناي انفعال و ترس نيست بلكه به خاطر مصلحت و حفظ منافع ملت، براي رسيدن به منافع بزرگتر است، و الّا اصل و روح سياست خارجي ما تغييري نكرده است. همان طور كه اين مسئله در زمان پيامبر بزرگوار اسلام نيز روي داده است آنجايي كه به خاطر حفظ منافع ملّت، به طور مصلحتي با دشمنانش صلح و توافق مي نمود. اين مسئله نشانگر ضعف و انفعال دولت نبوي نبود، بلكه بيانگر حفظ منفعت و اجراي مصلحت براي نيل به اهداف عاليتر بود. بر همين مبنا رهبر انقلاب هم تأكيد مي كنند كه چه بسا ممكن است ملاحظاتي در برخورد با غربي ها صورت پذيرد، اما اين ملاحظات يك ابزار تاكتيكي است و تحت هيچ عنوان به معناي انفعال و ترس قلمداد نمي گردد.
رهبر انقلاب در اين مورد از موضع برتر و قوي سخن گفتند و تأكيد كردند: «در مسائلي همچون حقوق بشر، مبارزه با تروريسم... و ممنوعيت استفاده از سلاح هاي كشتار جمعي، ما بايد مدعي باشيم نه غربي ها، چرا كه مواضع ما كاملاً به حق است و بايد در همه مجامع و مراودات، با اعتماد به نفس كامل، و از موضعي تهاجمي و فعّال، اين مواضع اصولي را به طور مستمر بيان و سلطه گران را با چالش هايي جدّي روبرو كرد.»[3] اين سخنان شجاعانه رهبر انقلاب كه در ديدار با كارگزاران سياست خارجي ايران ايراد شد، حاكي از اين قضيه است كه در مقابل دشمنان بايد ما پرسشگر باشيم نه آنها و موضع ما بايد تهاجمي و فعال باشد نه تدافعي و انفعالي.
رئيس جمهور كشورمان نيز در پاسخ به سؤالي كه پيرامون حملة احتمالي اسرائيل به ايران مطرح شده بود صراحتاً بيان كرد «اسرائيل غلط مي كند» و در موضعگيري ديگر ضمن اعلام اقتدار و تسليم ناپذيري دولت و ملت در مقابل زورگويي ها تأكيد نمود كه: «...ما اهل صلحيم اما اهل تسليم شدن در مقابل زورگوييها و سوء استفاده ديگران نيستيم.»[4]
آقاي هاشمي رفسنجاني نيز با انتقاد شديد از آژانس بين المللي اتمي و كشورهاي غربي، تهديد كرد در صورت صدور قطعنامه بر ضد ايران، ايران از اين آژانس شكايت خواهد نمود. او همچنين هشدار داد كه اگر در اين زمينه حق كشي شود، بايد همة غربي ها و بويژه آمريكايي ها يقيناً بدانند كه در آينده دوباره با ما مواجه خواهند شد، ولي اين بار چند قدم عقبتر از وضعيت كنوني. او همچنين تأكيد نمود؛ اگر بخواهند با، بي قانوني و زورگويي عمل كنند، ايران ثابت كرده است كه زير بار زور نمي رود و روي حق خود خواهد ايستاد.[5] آقاي رفسنجاني در ديدار با سفير آلمان در ايران نيز اين مسئله را به او گوشزد نمود كه: «قدرتهاي بزرگ بايد بدانند كه ايران تحت هيچ شرايطي از منافع صلح آميز هسته اي نمي گذرد.[6]
فرماندهان عالي رتبة نظامي كشورمان نيز ضمن اخطار شديد الّلحن خطاب به كشورهاي غربي بويژه آمريكا و اسرائيل هشدار دادند كه هر گونه دست درازي به خاك ايران و پايگاههاي انرژي اتمي را با ضربة شديدي به منافع آنها پاسخ خواهند داد. اين موضع قاطع تا آنجا بود كه يكي از فرماندهان سپاه تهديد كرد در صورت تعرض اسرائيل به خاك ايران، دودمان آنها را بر باد خواهيم داد. وزير دفاع كشورمان نيز ضمن اخطار به اسرائيل، آنها را از هر گونه سوء نظر نسبت به ايران بر حذر داشت.[7]
بنابراين موضع مسئولين عالي رتبة كشور از موضع اقتدار و حفظ منافع و اجراي مصلحت است نه از موضع انفعال و ترس اين موضع گيري ها بويژه موضع گيري شجاعانة رهبر معظم انقلاب به حدي بود كه دشمنان را مجبور به عقب نشيني نمود تا آنجا كه روزنامة معروف «گاردين» به دولت لندن گوشزد نمود كه: «با وجود فشارهاي گوناگون، رهبري ايران تسليم تهديدها و فشارها نمي شود.»[8]
البته لازم است تا مسولين وزارت خارجه همگام با سياست هاي كلاني كه رهبري نظام اتخاذ مي كنند با ديپلماسي و اتخاذ تدابير قوي تر با مسائل خارجي مواجه شوند و نقاط ضعف و مواردي را كه دشمن ممكن است دولت را به انفعال بكشاند تقويت نمايند.
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. سياست خارجي جمهوري اسلامي ايران، منوچهر محمدي، نشر دادگستر.
2. توافق و تزاحم منافع ملي و مصالح اسلامي، هادي نفعي دفتر مطالعات سياسي و بين المللي.
3. درآمدي بر سياست خارجي جمهوري اسلامي ايران، بيژن ايزدي، مركز انتشارات دفتر تبليغات اسلامي حوزة علمية قم.
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . محمدي، منوچهر سياست خارجي جمهوري اسلامي ايران اصول و مسايل، نشر دادگستر صص 97 و 98.
[2] . هفته نامة پرتو سخن 28/5/1383 ـ ص 2.
[3] . هفته نامه پرتو سخن، 28 مرداد 1383، ص 2.
[4] . خاتمي، محمد، اسلام روحانيت و انقلاب اسلامي، نشر طرح نو، ص 98.
[5] . جام جم، 28/6/1383، صص 1 و 2.
[6] . پيشين، 12/5/83، ص 1.
[7] . پرتو سخن، 21/5/83، ص 1.
[8] . پيشين، 1/7/83، ص 4.
