پرسش :
براي حفظ بهتر قرآن، در سه ردة سنّي نونهالان، نوجوانان و جوانان چه روشي مناسب است، بيان نمائيد؟
پاسخ :
مقدمه:
بدست آوردن روش مناسب در تمامي كارها ضروري است. با بي روشي كار به سرانجام نمي رسد. روانشناسان مي گويند: داشتن هوش بالا، مهم نيست. داشتن روش مناسب هنر است. چه بسا افراد باهوش، با بي روشي، به هدف نرسيدند و چه بسيار افراد با هوش متوسط، ولي روشمند، به اهداف بلند دست يافتند.
مراحل حفظ قرآن:
اساتيدي كه روشمندانه روي حفظ قرآن كار مي كنند، مراحل حفظ و نگهداري آن را به هفت مرحله تقسيم كرده اند:
1.مرحلة روخواني 2. مرحلة ترتيل با استفاده از نوار 3. مرحلة حفظ مفاهيم 4. مرحلة جمله بند، مانند وقف و غيره، با استفاده از نوار و اساتيد مجرب 5. مرحلة تكرار 6. مرحلة استحكام و تمركز بخشي 7. مرحلة ارتباط كه بين آيه ها، صفحات، اجزاء و سوره ها انجام مي گيرد.
البته برخي از مراحل بالا، اختصاص براي يك مقطع سنّي ويژه است و بعضي از مراحل آن عمومي و مناسب براي هر سه مقطع سنّي است و به كار گيري هر يك از اين مراحل بايد توسط استاد خُبره و روشمند، صورت گيرد. خود استاد خُبره و صاحب تجربه، مي تواند هر يك از مراحل بالا را با روش مناسب به كار ببندد البته حفظ قرآن، به ويژه در گروه سنّي نونهالان، بسيار سخت و از ظرافت خاصي برخوردار است. افراط و تفريط در اين راستا، ذهن نونهال و يا نوجوان را خسته و او را نسبت به اصل حفظ، رنجيده مي كند.
در هر يك از مراحل بالا روش خاصي به كار گرفته مي شود. به عنوان نمونه در مرحله روخواني، روشي كه براي گروه سنّي نونهال، به كار مي رود با روش گروه نوجوانان متفاوت است در گروه سنّي نونهالان روش اشاره اي استفاده مي شود كه با كمك آيه و نقاشي و تمرين، توسط مربي روشمند تدريس مي شود.
اما براي گروه سنّي نوجوان و جوان از نوار و ديگر ابزار آموزشي استفاده مي شود و استاد هنرمند قواعد روخواني قرآن را با شيوه مناسب تدريس مي كند. در مرحلة ترتيل و ديگر مراحل نيز به همين شكل است.
آنچه براي همة گروه هاي سنّي و مربي و ديگر همكاران حفظ قرآن، لازم و ضروري است كه عوامل دوازده گانه اي مي باشد كه بايد در راستاي كار حفظ قرآن شريف رعايت شود و آنها عبارتند از:
1. توكّل بر ذات اقدس پروردگار 2. توسل به انوار الهي اهل بيت ـ عليهم السّلام ـ همان قرآن ناطق 3. نيت خالص 4. قلبي خاشع در برابر معشوق حقيقي 5. آشنايي با قواعد زبان 6. روخواني صحيح و تجويد نيكو 7. فضايي مناسب و طنين انداز 8. رسم الخط مطلوب، يعني با استفاده از قرآن ها، با خط و چاپ مناسب مانند: قرآن با خط كامپيوتري 9. تمركز حواس 10. نظم 11. برنامه ريزي 12. پشت كار و تلاش بي وقفه.[1] چون قرآن شريف طبق آيه «لايمسّه الّا المطهرون»[2]هرگز در جسم و جان چركين فرو ننشيند.
كار حفظ قرآن اگر همراه با روش مناسب و نيكو باشد، كار آسان و جذاب و دوست داشتني است ولي اگر با افراط و تفريط همراه باشد، خسته كننده و دلسرد كننده است. از اين رو شيوه ها را بايد از مربي آموخت و براي تعليم بايد روشمند بود.
آنچه در پايان قابل بيان است، اينكه:
1. بيان همة شيوه در يك نوشتار كوتاه مقدور نيست و بحث طولاني را طلب مي كند. 2. شيوه ها و روش هاي مناسب را بايد در حضور مربي آموخت و دوره هاي ويژة آنرا فرا گرفت. 3. به كارگيري تمام شيوه هاي مناسب، وظيفة مربي است كه آن را در ضمن تدريس به كار مي بندد.
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. جرعه جرعه ملكوت، حكيمي، سيّد ابوالفضل
2. آيه ها و نقاشي ها، گروه تحقيق جامعة القرآن الكريم، در چهار جلد.
3. چگونه قرآن را حفظ كنيم؟، پرهيزكار، شهريار
4. سيماي حافظان نور، حسيني، سيّد مجتبي
5. حافظان نور، قاسمي، داوود.
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . حكيمي، سيد ابوالفضل، جرعه جرعه ملكوت، قم، جامعة القرآن الكريم، چاپ دوم، 1383، ص 28.
[2] . واقعه/56 - 79.
مقدمه:
بدست آوردن روش مناسب در تمامي كارها ضروري است. با بي روشي كار به سرانجام نمي رسد. روانشناسان مي گويند: داشتن هوش بالا، مهم نيست. داشتن روش مناسب هنر است. چه بسا افراد باهوش، با بي روشي، به هدف نرسيدند و چه بسيار افراد با هوش متوسط، ولي روشمند، به اهداف بلند دست يافتند.
مراحل حفظ قرآن:
اساتيدي كه روشمندانه روي حفظ قرآن كار مي كنند، مراحل حفظ و نگهداري آن را به هفت مرحله تقسيم كرده اند:
1.مرحلة روخواني 2. مرحلة ترتيل با استفاده از نوار 3. مرحلة حفظ مفاهيم 4. مرحلة جمله بند، مانند وقف و غيره، با استفاده از نوار و اساتيد مجرب 5. مرحلة تكرار 6. مرحلة استحكام و تمركز بخشي 7. مرحلة ارتباط كه بين آيه ها، صفحات، اجزاء و سوره ها انجام مي گيرد.
البته برخي از مراحل بالا، اختصاص براي يك مقطع سنّي ويژه است و بعضي از مراحل آن عمومي و مناسب براي هر سه مقطع سنّي است و به كار گيري هر يك از اين مراحل بايد توسط استاد خُبره و روشمند، صورت گيرد. خود استاد خُبره و صاحب تجربه، مي تواند هر يك از مراحل بالا را با روش مناسب به كار ببندد البته حفظ قرآن، به ويژه در گروه سنّي نونهالان، بسيار سخت و از ظرافت خاصي برخوردار است. افراط و تفريط در اين راستا، ذهن نونهال و يا نوجوان را خسته و او را نسبت به اصل حفظ، رنجيده مي كند.
در هر يك از مراحل بالا روش خاصي به كار گرفته مي شود. به عنوان نمونه در مرحله روخواني، روشي كه براي گروه سنّي نونهال، به كار مي رود با روش گروه نوجوانان متفاوت است در گروه سنّي نونهالان روش اشاره اي استفاده مي شود كه با كمك آيه و نقاشي و تمرين، توسط مربي روشمند تدريس مي شود.
اما براي گروه سنّي نوجوان و جوان از نوار و ديگر ابزار آموزشي استفاده مي شود و استاد هنرمند قواعد روخواني قرآن را با شيوه مناسب تدريس مي كند. در مرحلة ترتيل و ديگر مراحل نيز به همين شكل است.
آنچه براي همة گروه هاي سنّي و مربي و ديگر همكاران حفظ قرآن، لازم و ضروري است كه عوامل دوازده گانه اي مي باشد كه بايد در راستاي كار حفظ قرآن شريف رعايت شود و آنها عبارتند از:
1. توكّل بر ذات اقدس پروردگار 2. توسل به انوار الهي اهل بيت ـ عليهم السّلام ـ همان قرآن ناطق 3. نيت خالص 4. قلبي خاشع در برابر معشوق حقيقي 5. آشنايي با قواعد زبان 6. روخواني صحيح و تجويد نيكو 7. فضايي مناسب و طنين انداز 8. رسم الخط مطلوب، يعني با استفاده از قرآن ها، با خط و چاپ مناسب مانند: قرآن با خط كامپيوتري 9. تمركز حواس 10. نظم 11. برنامه ريزي 12. پشت كار و تلاش بي وقفه.[1] چون قرآن شريف طبق آيه «لايمسّه الّا المطهرون»[2]هرگز در جسم و جان چركين فرو ننشيند.
كار حفظ قرآن اگر همراه با روش مناسب و نيكو باشد، كار آسان و جذاب و دوست داشتني است ولي اگر با افراط و تفريط همراه باشد، خسته كننده و دلسرد كننده است. از اين رو شيوه ها را بايد از مربي آموخت و براي تعليم بايد روشمند بود.
آنچه در پايان قابل بيان است، اينكه:
1. بيان همة شيوه در يك نوشتار كوتاه مقدور نيست و بحث طولاني را طلب مي كند. 2. شيوه ها و روش هاي مناسب را بايد در حضور مربي آموخت و دوره هاي ويژة آنرا فرا گرفت. 3. به كارگيري تمام شيوه هاي مناسب، وظيفة مربي است كه آن را در ضمن تدريس به كار مي بندد.
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. جرعه جرعه ملكوت، حكيمي، سيّد ابوالفضل
2. آيه ها و نقاشي ها، گروه تحقيق جامعة القرآن الكريم، در چهار جلد.
3. چگونه قرآن را حفظ كنيم؟، پرهيزكار، شهريار
4. سيماي حافظان نور، حسيني، سيّد مجتبي
5. حافظان نور، قاسمي، داوود.
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . حكيمي، سيد ابوالفضل، جرعه جرعه ملكوت، قم، جامعة القرآن الكريم، چاپ دوم، 1383، ص 28.
[2] . واقعه/56 - 79.
