پرسش :
جهت تحقيق در مورد اررزش آب از ديدگاه قرآن و احاديث در صورت امكان منابعي را معرفي نماييد؟
پاسخ :
آب در قرآن و روايات از اهميت بسيار زيادي برخوردار است، تا جايي كه قرآن كريم مي فرمايد: «.. و جعلنا من الماء كل شيءٍ‌حيٍّ»[1] يعني ما هر چيز زنده اي را از آب قرار داديم. و همين اهميت باعث شده تا خداوند منان 63 مرتبه كلمه ماء (آب) را در قرآن كريم تكرار كند.[2] اكثر آنها در مورد آب شرب است. با دقت در اين آيات، متوجه خواهيم شد كه موضوعات مختلفي در مورد آب مطرح است از قبيل: اخراج ثمرات،[3] احياء أرض،[4] تطهير،[5] تعذيب (آب ماية عذاب)،[6] تمثيل[7] (مثال زدن بعضي چيزها به آب) تأثير متفاوت آب[8] و ... كه با مراجعه به كتاب المعجم المفهرس، اين مطلب، بيشتر روشن خواهد شد. هم چنين در روايات معصومين ـ عليهم السّلام ـ كه خود قرآن هاي ناطقند، جايگاه آب بخوبي تبيين شده است. مثلاً حضرت اميرالمؤمنين علي ـ عليه السّلام ـ مي فرمايند: «... و كل نباتٍ لا غني به عن الماء»[9] هيچ نبات و رويشي بي نياز از آب نيست. آب، حيات آفرين و حياتي است، تا جايي كه در آينده در جهان سخن از جنگ آب هاست.
با اين مقدمه به معرفي چند كتاب و مقاله كه به اين موضوع پرداخته اند مي پردازيم:
الف) كتاب ها:
1. المعجم المفهرس لالفاظ القرآن الكريم بحاشية المصحف الشريف.
محمد فؤاد عبدالباقي، تهران، انتشارات اسلامي، چاپ دوم: 1374،ذيل ماده (ماء)، ص 797.
2. دائرة المعارف قرآن كريم
مركز فرهنگ و معارف قرآن، قم: مؤسسة بوستان كتاب، چاپ اول، 1382، ج 1، ص 35 تا 58.
3. فروغ بي پايان، فهرست تفصيلي مفاهم قرآن شريف.
4. فرهنگ آفتاب، فرهنگ تفصيلي مفاهيم نهج البلاغه.
5. هم چنين جهت دست يافتن بر روايات بيشتر مي توانيد به بانك اطلاعات رايانه اي مراجعه نمايد و احاديث زيادي را به دست آوريد.
توضيح: اين كتاب به موضوع بندي،آوردن آيات مربوطه، ترجمه و مختصري از شرح آنها با استفاده از تفاسير پرداخته است.
3. فرهنگ موضوعي تفاسير
جمعي از محققان مركز فرهنگ و معارف قرآن، قم: مؤسسة بوستان كتاب، چاپ اول، 1382، ج 1، ص 17 تا 19.
توضيح: اين كتاب به موضوع بندي، آوردن شماره آيات مربوطه همراه با ذكر آدرس تفاسيري كه به آن موضوعات پرداخته است .
4. فرهنگ قرآن كليد راهيابي به موضوعات و مفاهيم قرآني
اكبر هاشمي رفسنجاني و محققان مركز فرهنگ و معارف قرآن قم: بوستان كتاب، چاپ دوم، 1383 ، ج 1، ذيل آب از صفحه 61 تا 96. توضيح: اين كتاب به موضوع بندي مباحث، آوردن آيات به همراه ترجمه آنها پرداخته است.
5. قرآن بر فراز أعصار
عبدالرزاق نوفل، ترجمه: محمود شكيب و ابوالفضل بهرام پور، باختران 1349 ش از صفحة 119 تا 133.
6. شگفتيهايي از اعجاز در قرآن كريم
محمد جمال الفندي، مترجم: سيد حسين ميردامادي، مشهد: آستان قدس رضوي، 1371 ج 1، از صفحة 49 تا 58.
7. بهشت جاويدان
شهيد سيد عبدالحسين دستغيب، ويراستار، سيد محمد هاشم دستغيب، شيراز، كانون تربيت شيراز، ج 3، 1365 از صفحة 139 تا 145.
8. فهرست موضوعي تفسير نمونه
تهيه و تنظيم: احمد علي بابايي و رضا محمدي، قم:مطبوعاتي هدف، چاپ هفتم، 1372، ص 576.
توضيح: در اين كتاب آدرس مواردي كه در مورد آب در تفسير نمونه بحث شده است آمده است .
ب) مقالات
1. ماهنامه پاسدار اسلام، محمد حسن رحيميان ديماه 1370 دورة 11، مقالة جايگاه و أثر آب در طهارت نفساني از نظر آيات و روايات، از صفحة 36 به بعد.
2. مجلة مكتب اسلام، ارديبهشت 1350 نقوي ميرخليلي، اهميت و نقش آب در پيدايش موجودات از نظر قرآن، ص 24 به بعد.
ج) نرم افزارها:
براي بدست آوردن منابع استفاده از نرم افزار هادي و نرم افزار كتابخانه ملي و براي جستجوي مطالب در منابع اسلامي مي توان از نرم افزار نور 2 و جامع التفاسير و المعجم الفقهي نيز استفاده كرد.
نكته:
براي داشتن يك تحقيق خوب توجه به نكات زير لازم است :
1. مشورت با استاد.
2. آشنايي با روش تحقيق:براي اين آشنايي مي توان از كتابهايي چون روش تحقيق آقاي حسيني دهنوي[10] و كتاب روشها اثر جواد محدثي[11] استفاده كرد.
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . انبياء/30.
[2] . آياتي در قرآن كريم وجود دارد كه هر چند كلمه ماء در آنها نيامده اما در مورد آب است مثل: فرقان/53، نمل/61، الرحمن/20 و 19و...
[3] . بقره/22، انعام/99، ابراهيم/32 و...
[4] . نحل/65، حج/63 و 5، عنكبوت/63 و....
[5] . أنفال/11، فرقان/48.
[6] . هود/44 و 43، ابراهيم/16، كهف/29 و....
[7] . رعد/17 و 14، نور/39، كهف/45.
[8] . رعد/4، فاطر/27.
[9] . نهج البلاغه، خطبه 154.
[10] . دهنوي، حسين، روش تحقيق، قم، نشر معروف، چاپ سوم، 1377.
[11] . محدثي، جواد، روشها، قم، نشر معروف، چاپ دوم، 1373، ص 59 تا 79.
آب در قرآن و روايات از اهميت بسيار زيادي برخوردار است، تا جايي كه قرآن كريم مي فرمايد: «.. و جعلنا من الماء كل شيءٍ‌حيٍّ»[1] يعني ما هر چيز زنده اي را از آب قرار داديم. و همين اهميت باعث شده تا خداوند منان 63 مرتبه كلمه ماء (آب) را در قرآن كريم تكرار كند.[2] اكثر آنها در مورد آب شرب است. با دقت در اين آيات، متوجه خواهيم شد كه موضوعات مختلفي در مورد آب مطرح است از قبيل: اخراج ثمرات،[3] احياء أرض،[4] تطهير،[5] تعذيب (آب ماية عذاب)،[6] تمثيل[7] (مثال زدن بعضي چيزها به آب) تأثير متفاوت آب[8] و ... كه با مراجعه به كتاب المعجم المفهرس، اين مطلب، بيشتر روشن خواهد شد. هم چنين در روايات معصومين ـ عليهم السّلام ـ كه خود قرآن هاي ناطقند، جايگاه آب بخوبي تبيين شده است. مثلاً حضرت اميرالمؤمنين علي ـ عليه السّلام ـ مي فرمايند: «... و كل نباتٍ لا غني به عن الماء»[9] هيچ نبات و رويشي بي نياز از آب نيست. آب، حيات آفرين و حياتي است، تا جايي كه در آينده در جهان سخن از جنگ آب هاست.
با اين مقدمه به معرفي چند كتاب و مقاله كه به اين موضوع پرداخته اند مي پردازيم:
الف) كتاب ها:
1. المعجم المفهرس لالفاظ القرآن الكريم بحاشية المصحف الشريف.
محمد فؤاد عبدالباقي، تهران، انتشارات اسلامي، چاپ دوم: 1374،ذيل ماده (ماء)، ص 797.
2. دائرة المعارف قرآن كريم
مركز فرهنگ و معارف قرآن، قم: مؤسسة بوستان كتاب، چاپ اول، 1382، ج 1، ص 35 تا 58.
3. فروغ بي پايان، فهرست تفصيلي مفاهم قرآن شريف.
4. فرهنگ آفتاب، فرهنگ تفصيلي مفاهيم نهج البلاغه.
5. هم چنين جهت دست يافتن بر روايات بيشتر مي توانيد به بانك اطلاعات رايانه اي مراجعه نمايد و احاديث زيادي را به دست آوريد.
توضيح: اين كتاب به موضوع بندي،آوردن آيات مربوطه، ترجمه و مختصري از شرح آنها با استفاده از تفاسير پرداخته است.
3. فرهنگ موضوعي تفاسير
جمعي از محققان مركز فرهنگ و معارف قرآن، قم: مؤسسة بوستان كتاب، چاپ اول، 1382، ج 1، ص 17 تا 19.
توضيح: اين كتاب به موضوع بندي، آوردن شماره آيات مربوطه همراه با ذكر آدرس تفاسيري كه به آن موضوعات پرداخته است .
4. فرهنگ قرآن كليد راهيابي به موضوعات و مفاهيم قرآني
اكبر هاشمي رفسنجاني و محققان مركز فرهنگ و معارف قرآن قم: بوستان كتاب، چاپ دوم، 1383 ، ج 1، ذيل آب از صفحه 61 تا 96. توضيح: اين كتاب به موضوع بندي مباحث، آوردن آيات به همراه ترجمه آنها پرداخته است.
5. قرآن بر فراز أعصار
عبدالرزاق نوفل، ترجمه: محمود شكيب و ابوالفضل بهرام پور، باختران 1349 ش از صفحة 119 تا 133.
6. شگفتيهايي از اعجاز در قرآن كريم
محمد جمال الفندي، مترجم: سيد حسين ميردامادي، مشهد: آستان قدس رضوي، 1371 ج 1، از صفحة 49 تا 58.
7. بهشت جاويدان
شهيد سيد عبدالحسين دستغيب، ويراستار، سيد محمد هاشم دستغيب، شيراز، كانون تربيت شيراز، ج 3، 1365 از صفحة 139 تا 145.
8. فهرست موضوعي تفسير نمونه
تهيه و تنظيم: احمد علي بابايي و رضا محمدي، قم:مطبوعاتي هدف، چاپ هفتم، 1372، ص 576.
توضيح: در اين كتاب آدرس مواردي كه در مورد آب در تفسير نمونه بحث شده است آمده است .
ب) مقالات
1. ماهنامه پاسدار اسلام، محمد حسن رحيميان ديماه 1370 دورة 11، مقالة جايگاه و أثر آب در طهارت نفساني از نظر آيات و روايات، از صفحة 36 به بعد.
2. مجلة مكتب اسلام، ارديبهشت 1350 نقوي ميرخليلي، اهميت و نقش آب در پيدايش موجودات از نظر قرآن، ص 24 به بعد.
ج) نرم افزارها:
براي بدست آوردن منابع استفاده از نرم افزار هادي و نرم افزار كتابخانه ملي و براي جستجوي مطالب در منابع اسلامي مي توان از نرم افزار نور 2 و جامع التفاسير و المعجم الفقهي نيز استفاده كرد.
نكته:
براي داشتن يك تحقيق خوب توجه به نكات زير لازم است :
1. مشورت با استاد.
2. آشنايي با روش تحقيق:براي اين آشنايي مي توان از كتابهايي چون روش تحقيق آقاي حسيني دهنوي[10] و كتاب روشها اثر جواد محدثي[11] استفاده كرد.
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . انبياء/30.
[2] . آياتي در قرآن كريم وجود دارد كه هر چند كلمه ماء در آنها نيامده اما در مورد آب است مثل: فرقان/53، نمل/61، الرحمن/20 و 19و...
[3] . بقره/22، انعام/99، ابراهيم/32 و...
[4] . نحل/65، حج/63 و 5، عنكبوت/63 و....
[5] . أنفال/11، فرقان/48.
[6] . هود/44 و 43، ابراهيم/16، كهف/29 و....
[7] . رعد/17 و 14، نور/39، كهف/45.
[8] . رعد/4، فاطر/27.
[9] . نهج البلاغه، خطبه 154.
[10] . دهنوي، حسين، روش تحقيق، قم، نشر معروف، چاپ سوم، 1377.
[11] . محدثي، جواد، روشها، قم، نشر معروف، چاپ دوم، 1373، ص 59 تا 79.
