پرسش :
ملاك ازدواج در قرآن را بيان كنيد؟
پاسخ :
با توجه به اهميتي كه همسر در زندگي دارد و آثاري كه بر آن مترتب است ونقشي كه هر يك از زن و مرد در آن دارند، مي بايست براي انتخاب همسر ملاك ها و دستورالعمل هايي باشد تا با توجه به آن ملاك ها، همسر موردنظر خود را انتخاب نمايند و سعادت دنيا و آخرت را بدست آورند.
در ازدواج، افراد داراي سليقه هاي مختلفي هستند و هر شخصي براي خود ملاك هايي در نظر مي گيرد، امّا از نظر قرآن و سنت اين موارد ملاك قرار گرفته است:
1. اسلام و ايمان:
يكي از شرايط انتخاب همسر كه در واقع شريك زندگي است، اسلام او و بُعد مذهبي عقيدتي فرد مي باشد زن و مرد مي بايست در اين امر هم فكر و هم عقيده باشند و اگر يكي از آنها مشرك باشد، عقد و ازدواج آن ها باطل خواهد بود.
قرآن كريم، صراحتاً اين مطلب را بيان مي كند و مي فرمايد مرد مسلمان هرگز حق ندارد با زن مشرك ازدواج كند،همينطور از ازدواج زنان مسلمان با مردان كافر منع كرده است و اين نكته را يادآوري كرده است كه ازدواج مردان مسلمان با كنيزان مسلمان بهتر است از ازدواج با زنان آزادة مشرك و همين طور ازدواج زنان مسلمان با بردگان مسلمان بهتر از ازدواج با مردان مشرك است: «وَ لا تَنْكِحُوا الْمُشْرِكاتِ حَتَّى يُؤْمِنَّ وَ لَأَمَةٌ مُؤْمِنَةٌ خَيْرٌ مِنْ مُشْرِكَةٍ وَ لَوْ أَعْجَبَتْكُمْ وَ لا تُنْكِحُوا الْمُشْرِكِينَ حَتَّى يُؤْمِنُوا وَ لَعَبْدٌ مُؤْمِنٌ خَيْرٌ مِنْ مُشْرِكٍ وَ لَوْ أَعْجَبَكُمْ؛[1] با زنان مشرك ازدواج نكنيد، تا اين كه ايمان بياورند و كنيز باايمان از زن مشرك بهتر است، اگرچه آن زن مشرك (از لحاظ زيبايي) ماية شگفتي شما باشد و به مردان مشرك زن ندهيد تا اين كه ايمان بياورند و بندة با ايمان از مرد مشرك بهتر است، اگرچه آن مرد مشرك ماية شگفتي شما باشد».
در ادامه حكمت اين كه ازدواج با مشركان را حرام كرده است، بيان مي كند: «أُولئِكَ يَدْعُونَ إِلَى النَّارِ؛[2] آنها به آتش دوزخ مي خوانند».
چرا كه مسير مشرك يك مسير انحرافي است، مسيري است كه به ظلمت و تباهي و جهنم ختم مي شود.
در مقابل آن ها مسير افراد مؤمن بهشت، رحمت، مودت و غفران است: «وَ اللَّهُ يَدْعُوا إِلَى الْجَنَّةِ وَ الْمَغْفِرَةِ بِإِذْنِهِ»[3] در آيه شريفه، دعوت خداوند و مسير او به جاي دعوت و مسير افراد مؤمن است، به جهت اينكه مؤمنين همة دعوت هاي آن ها، بلكه تمام شئون زندگي آن ها در مسير خداوند متعال است. مسير افراد مؤمن با مسير افراد مشرك تفاوت اساسي و فاحشي دارد، مسير فكري عقيدتي رفتاري آن ها مختلف است، چگونه با ازدواج كه يك وحدت و يگانگي لازم دارد و همراه با رحمت و مودت است، جمع شود. بنابراين يگانگي و وحدت كه در ازدواج مطرح است با اختلاف عقيده و مذهب هرگز جمع نخواهد شد، نه تنها در دين و مذهب مي بايست يكي باشند، در اخلاق هم مي بايست، در يك مسير باشند و در يك جهت حركت كنند.
به همين جهت است كه در روايات تأكيد شده كه زن و مرد بايد كفو يكديگر باشند و كفو مؤمن را افراد مؤمن و با ايمان دانسته است.
از پيامبر اكرم ـ صلّي اللّه عليه و آله و سلّم ـ ، سؤال شد كه كفو چيست و چه كساني كفو يكديگر هستند؟ فرمود: «المؤمنون بعضهم اكفاء بعض».[4]
2. هم سنخ بودن در پاكدامني:
از نظر قرآن كريم، طبع پاكي كه به گناهان آلوده نشده، طالب پاكي است؛ چنين طبعي جز مجذوب پاكي نمي شوند و جز پاكي را به خود جذب نمي كند: «الْخَبِيثاتُ لِلْخَبِيثِينَ وَ الْخَبِيثُونَ لِلْخَبِيثاتِ وَ الطَّيِّباتُ لِلطَّيِّبِينَ وَ الطَّيِّبُونَ لِلطَّيِّباتِ؛[5] زن هاي پليد براي مردهاي پليد و مردهاي پليد براي زن هاي پليد و زنان پاك براي مردان پاك و مردان پاك براي زنان پاكند».
مراد از خبيث بودن كه دسته اي از زنان ومردان را متصف به آن كرده است يا طيب بودن دسته ديگر، همان جنبه هاي عفت و ناموسي است و لاابالي بودن نسبت به تقيدات مذهبي، اخلاقي و ناموسي است اين معناي اولي آيه است، امّا از نظر ملاك و علت معناي وسيعي دارد كه منحصر به آلودگي و پاكي جنسي نيست، بلكه هرگونه ناپاكي فكري، عملي و زباني را شامل مي شود.
3. تواضع، توبه، عبادت خداوند، اطاعت فرمان خدا:
قرآن كريم در سوره تحريم به شش وصف براي همسران خوب اشاره كرده و مي فرمايد: «مُسْلِماتٍ مُؤْمِناتٍ قانِتاتٍ تائِباتٍ عابِداتٍ سائِحاتٍ؛[6] همسراني مسلمان، مؤمن، متواضع، توبه كار، عابد، اطاعت كنندة فرمان خدا...».
شخصي كه مي خواهد خانه و خانوادة مسلمان و با ايماني را بنا نهد، بايد قبل از هر چيز همسر مسلمان و پاكدامني را جستجو كند وگرنه بناي خانواده مسلمان و ساختار جامعة اسلامي مدت ها به تأخير مي افتد و به زودي بنيان و اساس آن سست و ناپايدار و بسيار متزلزل و آسيب پذير مي گردد.
4. ايمان و عمل صالح:
«مَنْ عَمِلَ صالِحاً مِنْ ذَكَرٍ أَوْ أُنْثى وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْيِيَنَّهُ حَياةً طَيِّبَةً؛[7] هر كس (از مرد يا زن) كار شايسته كند و مؤمن باشد، قطعاً او را با زندگي پاكيزه اي حيات (حقيقي) بخشيم.»
5. تقوا:
«يا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْناكُمْ مِنْ ذَكَرٍ وَ أُنْثى وَ جَعَلْناكُمْ شُعُوباً وَ قَبائِلَ لِتَعارَفُوا إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقاكُمْ؛[8] اي مردم! ما شما را از مرد و زن آفريديم و شما را ملت ملت و قبيله قبيله گردانيديم تا با يكديگر شناسايي متقابل حاصل كنيد، هر آينه گرامي ترين شما نزد خدا پرهيزگارترين شماست».
امام صادق ـ عليه السّلام ـ ، در روايتي دربارة همسر خوب مي فرمايد: هرگاه كسي از شما قصد ازدواج كرد، سزاوار است دو ركعت نماز بخواند و خدا را بخواند كه همسري عفيف و امين، باديانت و متواضع و حافظ ناموس و اسرار... نصيب وي نمايد».[9]
خلاصه آن كه، دين مبين اسلام، در انتخاب همسر فوق العاده توجه دارد و پيروان خود را به دقت و احتياط لازم دعوت نموده است.
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. مسائل ازدواج و حقوق خانواده، علي اكبر بابازاده، دفتر تحقيقات و انتشارات بدر، 1378.
2. خانواده در قرآن، دكتر احمد بهشتي، مركز انتشارات دفتر تبليغات اسلامي، قم، 1377.
3. زن در انديشة اسلامي، مهدي مهريزي، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، 1341.
4. تفسير نمونه، آيت الله مكارم شيرازي و ديگران، ج 24، ص 279، دارالكتب الاسلامية.
--------------------------------------------------------------------------------
[1]. بقره/221.
[2]. بقره/221.
[3]. بقره/221.
[4]. کليني، محمد، کافي، بي جا، آخوندي، چاپ سوم، 1367، هـ ق، ج5، ص 337.
[5]. نور/26.
[6]. تحريم/5.
[7]. نحل/97.
[8]. حجرات/13.
[9]. طوسي، محمد، التهذيب، تهران، دارالکتب الاسلاميه، 1365 هـ . ش، ج7، ص 407، باب 35، حديث1.
با توجه به اهميتي كه همسر در زندگي دارد و آثاري كه بر آن مترتب است ونقشي كه هر يك از زن و مرد در آن دارند، مي بايست براي انتخاب همسر ملاك ها و دستورالعمل هايي باشد تا با توجه به آن ملاك ها، همسر موردنظر خود را انتخاب نمايند و سعادت دنيا و آخرت را بدست آورند.
در ازدواج، افراد داراي سليقه هاي مختلفي هستند و هر شخصي براي خود ملاك هايي در نظر مي گيرد، امّا از نظر قرآن و سنت اين موارد ملاك قرار گرفته است:
1. اسلام و ايمان:
يكي از شرايط انتخاب همسر كه در واقع شريك زندگي است، اسلام او و بُعد مذهبي عقيدتي فرد مي باشد زن و مرد مي بايست در اين امر هم فكر و هم عقيده باشند و اگر يكي از آنها مشرك باشد، عقد و ازدواج آن ها باطل خواهد بود.
قرآن كريم، صراحتاً اين مطلب را بيان مي كند و مي فرمايد مرد مسلمان هرگز حق ندارد با زن مشرك ازدواج كند،همينطور از ازدواج زنان مسلمان با مردان كافر منع كرده است و اين نكته را يادآوري كرده است كه ازدواج مردان مسلمان با كنيزان مسلمان بهتر است از ازدواج با زنان آزادة مشرك و همين طور ازدواج زنان مسلمان با بردگان مسلمان بهتر از ازدواج با مردان مشرك است: «وَ لا تَنْكِحُوا الْمُشْرِكاتِ حَتَّى يُؤْمِنَّ وَ لَأَمَةٌ مُؤْمِنَةٌ خَيْرٌ مِنْ مُشْرِكَةٍ وَ لَوْ أَعْجَبَتْكُمْ وَ لا تُنْكِحُوا الْمُشْرِكِينَ حَتَّى يُؤْمِنُوا وَ لَعَبْدٌ مُؤْمِنٌ خَيْرٌ مِنْ مُشْرِكٍ وَ لَوْ أَعْجَبَكُمْ؛[1] با زنان مشرك ازدواج نكنيد، تا اين كه ايمان بياورند و كنيز باايمان از زن مشرك بهتر است، اگرچه آن زن مشرك (از لحاظ زيبايي) ماية شگفتي شما باشد و به مردان مشرك زن ندهيد تا اين كه ايمان بياورند و بندة با ايمان از مرد مشرك بهتر است، اگرچه آن مرد مشرك ماية شگفتي شما باشد».
در ادامه حكمت اين كه ازدواج با مشركان را حرام كرده است، بيان مي كند: «أُولئِكَ يَدْعُونَ إِلَى النَّارِ؛[2] آنها به آتش دوزخ مي خوانند».
چرا كه مسير مشرك يك مسير انحرافي است، مسيري است كه به ظلمت و تباهي و جهنم ختم مي شود.
در مقابل آن ها مسير افراد مؤمن بهشت، رحمت، مودت و غفران است: «وَ اللَّهُ يَدْعُوا إِلَى الْجَنَّةِ وَ الْمَغْفِرَةِ بِإِذْنِهِ»[3] در آيه شريفه، دعوت خداوند و مسير او به جاي دعوت و مسير افراد مؤمن است، به جهت اينكه مؤمنين همة دعوت هاي آن ها، بلكه تمام شئون زندگي آن ها در مسير خداوند متعال است. مسير افراد مؤمن با مسير افراد مشرك تفاوت اساسي و فاحشي دارد، مسير فكري عقيدتي رفتاري آن ها مختلف است، چگونه با ازدواج كه يك وحدت و يگانگي لازم دارد و همراه با رحمت و مودت است، جمع شود. بنابراين يگانگي و وحدت كه در ازدواج مطرح است با اختلاف عقيده و مذهب هرگز جمع نخواهد شد، نه تنها در دين و مذهب مي بايست يكي باشند، در اخلاق هم مي بايست، در يك مسير باشند و در يك جهت حركت كنند.
به همين جهت است كه در روايات تأكيد شده كه زن و مرد بايد كفو يكديگر باشند و كفو مؤمن را افراد مؤمن و با ايمان دانسته است.
از پيامبر اكرم ـ صلّي اللّه عليه و آله و سلّم ـ ، سؤال شد كه كفو چيست و چه كساني كفو يكديگر هستند؟ فرمود: «المؤمنون بعضهم اكفاء بعض».[4]
2. هم سنخ بودن در پاكدامني:
از نظر قرآن كريم، طبع پاكي كه به گناهان آلوده نشده، طالب پاكي است؛ چنين طبعي جز مجذوب پاكي نمي شوند و جز پاكي را به خود جذب نمي كند: «الْخَبِيثاتُ لِلْخَبِيثِينَ وَ الْخَبِيثُونَ لِلْخَبِيثاتِ وَ الطَّيِّباتُ لِلطَّيِّبِينَ وَ الطَّيِّبُونَ لِلطَّيِّباتِ؛[5] زن هاي پليد براي مردهاي پليد و مردهاي پليد براي زن هاي پليد و زنان پاك براي مردان پاك و مردان پاك براي زنان پاكند».
مراد از خبيث بودن كه دسته اي از زنان ومردان را متصف به آن كرده است يا طيب بودن دسته ديگر، همان جنبه هاي عفت و ناموسي است و لاابالي بودن نسبت به تقيدات مذهبي، اخلاقي و ناموسي است اين معناي اولي آيه است، امّا از نظر ملاك و علت معناي وسيعي دارد كه منحصر به آلودگي و پاكي جنسي نيست، بلكه هرگونه ناپاكي فكري، عملي و زباني را شامل مي شود.
3. تواضع، توبه، عبادت خداوند، اطاعت فرمان خدا:
قرآن كريم در سوره تحريم به شش وصف براي همسران خوب اشاره كرده و مي فرمايد: «مُسْلِماتٍ مُؤْمِناتٍ قانِتاتٍ تائِباتٍ عابِداتٍ سائِحاتٍ؛[6] همسراني مسلمان، مؤمن، متواضع، توبه كار، عابد، اطاعت كنندة فرمان خدا...».
شخصي كه مي خواهد خانه و خانوادة مسلمان و با ايماني را بنا نهد، بايد قبل از هر چيز همسر مسلمان و پاكدامني را جستجو كند وگرنه بناي خانواده مسلمان و ساختار جامعة اسلامي مدت ها به تأخير مي افتد و به زودي بنيان و اساس آن سست و ناپايدار و بسيار متزلزل و آسيب پذير مي گردد.
4. ايمان و عمل صالح:
«مَنْ عَمِلَ صالِحاً مِنْ ذَكَرٍ أَوْ أُنْثى وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْيِيَنَّهُ حَياةً طَيِّبَةً؛[7] هر كس (از مرد يا زن) كار شايسته كند و مؤمن باشد، قطعاً او را با زندگي پاكيزه اي حيات (حقيقي) بخشيم.»
5. تقوا:
«يا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْناكُمْ مِنْ ذَكَرٍ وَ أُنْثى وَ جَعَلْناكُمْ شُعُوباً وَ قَبائِلَ لِتَعارَفُوا إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقاكُمْ؛[8] اي مردم! ما شما را از مرد و زن آفريديم و شما را ملت ملت و قبيله قبيله گردانيديم تا با يكديگر شناسايي متقابل حاصل كنيد، هر آينه گرامي ترين شما نزد خدا پرهيزگارترين شماست».
امام صادق ـ عليه السّلام ـ ، در روايتي دربارة همسر خوب مي فرمايد: هرگاه كسي از شما قصد ازدواج كرد، سزاوار است دو ركعت نماز بخواند و خدا را بخواند كه همسري عفيف و امين، باديانت و متواضع و حافظ ناموس و اسرار... نصيب وي نمايد».[9]
خلاصه آن كه، دين مبين اسلام، در انتخاب همسر فوق العاده توجه دارد و پيروان خود را به دقت و احتياط لازم دعوت نموده است.
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. مسائل ازدواج و حقوق خانواده، علي اكبر بابازاده، دفتر تحقيقات و انتشارات بدر، 1378.
2. خانواده در قرآن، دكتر احمد بهشتي، مركز انتشارات دفتر تبليغات اسلامي، قم، 1377.
3. زن در انديشة اسلامي، مهدي مهريزي، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، 1341.
4. تفسير نمونه، آيت الله مكارم شيرازي و ديگران، ج 24، ص 279، دارالكتب الاسلامية.
--------------------------------------------------------------------------------
[1]. بقره/221.
[2]. بقره/221.
[3]. بقره/221.
[4]. کليني، محمد، کافي، بي جا، آخوندي، چاپ سوم، 1367، هـ ق، ج5، ص 337.
[5]. نور/26.
[6]. تحريم/5.
[7]. نحل/97.
[8]. حجرات/13.
[9]. طوسي، محمد، التهذيب، تهران، دارالکتب الاسلاميه، 1365 هـ . ش، ج7، ص 407، باب 35، حديث1.
