پرسش :
تفسير آيه اي كه مي فرمايد: غذاي اهل كتاب براي مؤمنان حلال است چيست؟ لطفاً توضيح دهيد؟
پاسخ :
در آيه 5 سوره ي مائده آمده است: امروز چيزهاي پاكيزه براي شما حلال شد و (همچنين) غذاي اهل كتاب براي شما حلال است و غذاي شما براي آن ها حلال مي باشد...»
بيشتر مفسران و دانشمندان اهل سنت، بر اين باورند كه غذاي اهل كتاب اطلاق دارد و هر نوع غذايي را شامل مي شود، حتي گوشت حيواناتي كه به دست آنان ذبح شده باشد حلال است؛ ولي اكثريت قاطع مفسران و فقهاي شيعه بر اين عقيده اند كه منظور از آن، غير از گوشت است. گوشت هايي كه به دست آنان ذبح شده باشد را شامل نمي شود؛ تنها گروه كمي از دانشمندان شيعه پيرو عقيده ي اول اند.
دليل فقهاي شيعه در تخصيص عموم آيه، به گوشت هاي ذبح شده اهل كتاب، روايات اهل بيت ـ عليهم السلام ـ است كه در اين راستا نقل شده است، براي مثال، از امام صادق ـ عليه السلام ـ روايت شده است: «منظور از غذاي اهل كتاب حبوبات و ميوه هاست نه ذبيحه هاي آنها؛ زيرا آن ها هنگام ذبح كردن، نام خدا را نمي برند.» [1]
در اينجا ممكن است پرسشي طرح شود و آن اين كه اگر منظور از غذاي اهل كتاب، غير از گوشت است، پيش تر نيز حلال بوده و ديگر نيازي به نزول آيه وجود ندارد؟
براي دست يابي به پاسخي روشن، توجه به فضاي نزول آيه اهميت ويژه دارد. آيه در زماني نازل شد كه اسلام بر شبه جزيرة عربستان، مسلط شده و موجوديت و حضور خود را در سراسر شبه جزيره اثبات كرده بود، به گونه اي كه دشمنان اسلام، از شكست مسلمانان نا اميد شده بودند، در اين جا لازم بود محدوديت هايي را كه در معاشرت مسلمانان با كفار وجود داشت و بدان جهت، رفت و آمد با آنان و ميهماني كردن آنها و يا ميهمان شدن نزد آنان ممنوع بود، بر طرف شود؛ از اين رو آيه نازل شد و اعلام داشت امروز كه شما موقعيت خود را تثبيت كرده ايد و از خطر آن ها بيم نداريد، محدوديت هاي مربوط به معاشرت با آنان كم شده است و مي توانيد روابط عادي با آنها برقرار كنيد.
ناگفته نماند، كساني كه اهل كتاب را پاك نمي دانند؛ مي گويند: در صورتي مي توان با آنها هم سفره شد كه غذاي آنها از قبيل غذاهاي غير مرطوب باشد و يا در صورت مرطوب بودن، با دست آنان تماس نگرفته باشد، ولي كساني كه به طهارت اهل كتاب اعتقاد دارند، هم سفره شدن با آنها را در صورتي كه غذايشان را از گوشتهاي ذبح شده توسط خودشان تهيه نكرده باشند و نيز يقين به نجاست عَرَضي (نجس شدن با شراب، آبجو، و مانند اينها) آنها نداشته باشيم، جايز مي دانند.
خلاصه اين كه، آيه مورد بحث در اصل، ناظر به رفع محدوديت هاي پيشين دربارة معاشرت با اهل كتاب است و توجه، بر آن فقرة «طعامكم حل لهم؛ غذاي شما براي آن ها حلال مي باشد.» است؛ يعني ميهماني كردن با آن ها بي مانع مي باشد و نيز بلافاصله در آيه ي بعد حكم ازدواج با زنان آنان را بيان كرده است؛ روشن است حكومتي مي تواند چنين توسعه اي به اتباع خود بدهد كه بر اوضاع محيط كاملاً مسلط باشد و از دشمن بيمي نداشته باشد.[2]
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. تفسير الميزان، ج5، ذيل آيه ي 5 از سوره ي مائده.
2. تفسير نور، ج3، ذيل آيه ي 5 از سوره مائده.
--------------------------------------------------------------------------------
[1]. ر.ك: قمي، علي بن ابراهيم، التفسير القمي، تحقيق سيدالطيب الموسوي الجزايري، بيروت، موسسه دارالكتاب للطباعة و النشر، طبع الثانيه، 1287 هـ 1968؛ حر عاملي، محمد بن حسن، وسائل الشيعه، قم، مؤسسه آل البيت ـ عليهم السلام ـ لاحياء التراث، طبع الاولي، 1412 هـ، ج 24، ص 66، حديث 30012، مكارم شيرازي، ناصر و ديگران، تفسير نمونه، تهران، دارالكتب الاسلاميه، چاپ يازدهم، ج4، ص 278 ـ 279، 1368، طباطبايي، سيد محمد حسين، تفسير الميزان، ترجمه سيد محمد باقر موسوي همداني، دفتر تبليغات اسلامي، ج 5، ص 328.
[2] . براي آگاهي بيشتر ر.ك: تفسير نمونه، ج4، ص 278 الي 279.
در آيه 5 سوره ي مائده آمده است: امروز چيزهاي پاكيزه براي شما حلال شد و (همچنين) غذاي اهل كتاب براي شما حلال است و غذاي شما براي آن ها حلال مي باشد...»
بيشتر مفسران و دانشمندان اهل سنت، بر اين باورند كه غذاي اهل كتاب اطلاق دارد و هر نوع غذايي را شامل مي شود، حتي گوشت حيواناتي كه به دست آنان ذبح شده باشد حلال است؛ ولي اكثريت قاطع مفسران و فقهاي شيعه بر اين عقيده اند كه منظور از آن، غير از گوشت است. گوشت هايي كه به دست آنان ذبح شده باشد را شامل نمي شود؛ تنها گروه كمي از دانشمندان شيعه پيرو عقيده ي اول اند.
دليل فقهاي شيعه در تخصيص عموم آيه، به گوشت هاي ذبح شده اهل كتاب، روايات اهل بيت ـ عليهم السلام ـ است كه در اين راستا نقل شده است، براي مثال، از امام صادق ـ عليه السلام ـ روايت شده است: «منظور از غذاي اهل كتاب حبوبات و ميوه هاست نه ذبيحه هاي آنها؛ زيرا آن ها هنگام ذبح كردن، نام خدا را نمي برند.» [1]
در اينجا ممكن است پرسشي طرح شود و آن اين كه اگر منظور از غذاي اهل كتاب، غير از گوشت است، پيش تر نيز حلال بوده و ديگر نيازي به نزول آيه وجود ندارد؟
براي دست يابي به پاسخي روشن، توجه به فضاي نزول آيه اهميت ويژه دارد. آيه در زماني نازل شد كه اسلام بر شبه جزيرة عربستان، مسلط شده و موجوديت و حضور خود را در سراسر شبه جزيره اثبات كرده بود، به گونه اي كه دشمنان اسلام، از شكست مسلمانان نا اميد شده بودند، در اين جا لازم بود محدوديت هايي را كه در معاشرت مسلمانان با كفار وجود داشت و بدان جهت، رفت و آمد با آنان و ميهماني كردن آنها و يا ميهمان شدن نزد آنان ممنوع بود، بر طرف شود؛ از اين رو آيه نازل شد و اعلام داشت امروز كه شما موقعيت خود را تثبيت كرده ايد و از خطر آن ها بيم نداريد، محدوديت هاي مربوط به معاشرت با آنان كم شده است و مي توانيد روابط عادي با آنها برقرار كنيد.
ناگفته نماند، كساني كه اهل كتاب را پاك نمي دانند؛ مي گويند: در صورتي مي توان با آنها هم سفره شد كه غذاي آنها از قبيل غذاهاي غير مرطوب باشد و يا در صورت مرطوب بودن، با دست آنان تماس نگرفته باشد، ولي كساني كه به طهارت اهل كتاب اعتقاد دارند، هم سفره شدن با آنها را در صورتي كه غذايشان را از گوشتهاي ذبح شده توسط خودشان تهيه نكرده باشند و نيز يقين به نجاست عَرَضي (نجس شدن با شراب، آبجو، و مانند اينها) آنها نداشته باشيم، جايز مي دانند.
خلاصه اين كه، آيه مورد بحث در اصل، ناظر به رفع محدوديت هاي پيشين دربارة معاشرت با اهل كتاب است و توجه، بر آن فقرة «طعامكم حل لهم؛ غذاي شما براي آن ها حلال مي باشد.» است؛ يعني ميهماني كردن با آن ها بي مانع مي باشد و نيز بلافاصله در آيه ي بعد حكم ازدواج با زنان آنان را بيان كرده است؛ روشن است حكومتي مي تواند چنين توسعه اي به اتباع خود بدهد كه بر اوضاع محيط كاملاً مسلط باشد و از دشمن بيمي نداشته باشد.[2]
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. تفسير الميزان، ج5، ذيل آيه ي 5 از سوره ي مائده.
2. تفسير نور، ج3، ذيل آيه ي 5 از سوره مائده.
--------------------------------------------------------------------------------
[1]. ر.ك: قمي، علي بن ابراهيم، التفسير القمي، تحقيق سيدالطيب الموسوي الجزايري، بيروت، موسسه دارالكتاب للطباعة و النشر، طبع الثانيه، 1287 هـ 1968؛ حر عاملي، محمد بن حسن، وسائل الشيعه، قم، مؤسسه آل البيت ـ عليهم السلام ـ لاحياء التراث، طبع الاولي، 1412 هـ، ج 24، ص 66، حديث 30012، مكارم شيرازي، ناصر و ديگران، تفسير نمونه، تهران، دارالكتب الاسلاميه، چاپ يازدهم، ج4، ص 278 ـ 279، 1368، طباطبايي، سيد محمد حسين، تفسير الميزان، ترجمه سيد محمد باقر موسوي همداني، دفتر تبليغات اسلامي، ج 5، ص 328.
[2] . براي آگاهي بيشتر ر.ك: تفسير نمونه، ج4، ص 278 الي 279.
