پرسش :
آيا پيرامون استحباب و فضيلت تكفل يتيم آيه و حديثي از كلام معصومين وجود دارد؟
پاسخ :
وجود كودكان يتيم در هر اجتماعي اجتناب‌ناپذير است، اين كودكان از جهات مختلفي بايد مورد حمايت قرار گيرند از نظر عاطفي داراي كمبودهايي هستند كه اگر خلاء وجود آنها از اين نظر پر نشود، كودكاني ناسالم و در بسياري از مواقع سنگدل و جاني و خطرناك بار مي‌آيند به علاوه عواطف انساني ايجاب مي‌كند كه آنها همچون ساير فرزندان جامعه مورد حمايت قرار گيرند و از همه اينها گذشته مردم از آينده كودكان خود كه ممكن است در چنين شرايطي قرار گيرند، مطمئن شوند.
با توجه به شرايط مختلف يتيمان، در آيات قرآن و كلام معصومين دستورات ويژه‌اي داده شده است:
1 . مراقبت شديد از اموال يتيمان
در آيات قرآن و روايات مردم به رعايت امانت و نگهداري اموال يتيمان فراخوانده شدند و با كساني كه اموال يتيمان را ظالمانه حيف و ميل مي‌كنند، سخت برخورد شده است. قرآن در سوره نساء آيه2، سوره اسراء آيه 34، سوره انعام آيه 152 و سوره نساء آيه 10 با عبارات مختلف مردم را به مراقبت از اموال يتيم و رعايت حقوق آنها فراخوانده است به عنوان نمونه خداوند در سوره نساء آيه 10 مي‌فرمايد:
اِنّ الذين يأكلوُن اموالَ اليتامي ظلماً انّما يأكلونَ في بطونهم ناراً و سيصْلَونَ سعيراً
كساني كه اموال يتيمان را از روي ظلم و ستم مي‌خورند، تنها آتش مي‌خورند و به زودي به آتش سوزاني مي‌سوزند.
2 . جلب عواطف به سوي يتيمان
قرآن براي برانگيختن مردم در برابر وضع يتيمان، اشاره به حقيقتي مي‌كند كه گاهي مردم از آن غافل مي‌شوند و آن اينكه شما با يتيمان مردم همان‌گونه رفتار كنيد كه دوست مي‌داريد در آينده با يتيمان شما رفتار نمايند.[1]
منظره كودكان بي‌پناه و اطفال بي‌سرپرست خود را كه تحت سرپرستي انساني سنگدل و خائن قرار مي‌گيرند كه نه به احساسات آنها پاسخ مثبت داده مي‌شود و نه در اموال آنها رعايت عدالت مي‌شود، در نظر بگيريد اين منظره دردناك چقدر شما را ناراحت مي‌كند و چقدر به آينده فرزندان خود علاقه‌منديد؟ همان اندازه نسبت به فرزندان و يتيمان ديگران علاقه‌مند باشيد و از ناراحتي آنها ناراحت شويد.
نيازمندي كودك يتيم منحصر به خوراك و پوشاك نيست، بلكه پاسخ گفتن به عواطف و احساسات قلبي او مهم‌تر است و در ساختمان آينده او فوق‌العاده مؤثر مي‌باشد، زيرا طفل يتيم بسان ديگران انسان است و بايد از نظر نيازهاي عاطفي نيز تغذيه شود.[2]
3 . تشويق به سرپرستي يتيمان و احسان به آنها
قرآن كريم در آيات مختلف مردم را تشويق به احسان و رفع حوائج مادي يتيمان نموده از قبيل آيات 83 و 177 و 220 سوره بقره آيات 17 و 18 سوره الفجر و آيات 2 و 3 سوره الماعون. در روايات مختلفي هم پيامبر ـ صلي الله عليه و آله ـ و ائمه اطهار ـ عليهم السّلام ـ مردم را به سرپرستي يتيمان تشويق نموده‌اند كه استحباب و فضيلت ايتام را مي‌رساند كه به عنوان نمونه تعدادي از اين روايات ذكر مي‌شود:
1 . رسول الله ـ صلي الله عليه و آله ـ : مَن عال يتيماً حتي يَستَغنِيَ عنه اَوجبَ اللهُ عزّ و جلّ بذلكَ الجنّةَ كما اوجبَ اللهُ لآكل مال اليتيم النّارَ.
پيامبر خدا ـ صلي الله عليه و آله ـ : هركس يتيمي را سرپرستي كند تا آن كه بي‌نياز گردد، خداوند به سبب اين كار، بهشت را بر او واجب سازد، همچنان كه آتش دوزخ را برخورنده مال يتيم واجب ساخته است.
2 . الامام علي ـ عليه السّلام ـ :
ما مِن مؤمن و لامُؤمنَةٍ يَضَعُ يده علي رَأس يَتيم ترحُّماً الّا كتبَ اللهُ لَه بكلِّ شعرَةٍ مرّتْ يدُهُ عليها حسنةً
امام علي ـ عليه السّلام ـ : هيچ مرد و زن مؤمني نيست كه دست محبت بر سر يتيمي بگذارد، مگر اين كه خداوند به اندازه هر تار مويي كه بر آن دست كشيده است، ثوابي برايش بنويسد.
3 . رسول الله ـ صلي الله عليه و آله ـ :
مَن عال ثلاثةً مِن الاَيتامِ كان كمَن قامَ ليلهُ و صامَ نهاره و غدا و راحَ شاهراً سَيفَه في سبيل الله...
پيامبر خدا ـ صلي الله عليه و آله ـ : هر كه سه يتيم را سرپرستي كند، مانند كسي است كه شبش را به عبادت گذراند و روزش را به روزه سپري كند و شب و روز در راه خدا شمشير كشد.[3]
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1 . تفسير نمونه، ج 3، 26، 27 آيت الله مكارم شيرازي.
2 . ميزان الحكمه، ج 14، (ترجمه فارسي)، محمدي ري‌شهري.
3 . بحارالانوار، علامه مجلسي، ج 79، ص 267.
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . نساء/ 9.
[2] . مكارم شيرازي، ناصر، تفسير نمونه، انتشارات دارالكتب الاسلاميه، چاپ بيست و پنجم، 1376، ج 3، ص 276 و 277.
[3] . محمدي ري‌شهري، محمد، ميزان الحكمه، ترجمه حميد رضا شيخي، انتشارات دارالحديث، چاپ دوم، 1379، ج 14، ص 7160 تا 7163.
وجود كودكان يتيم در هر اجتماعي اجتناب‌ناپذير است، اين كودكان از جهات مختلفي بايد مورد حمايت قرار گيرند از نظر عاطفي داراي كمبودهايي هستند كه اگر خلاء وجود آنها از اين نظر پر نشود، كودكاني ناسالم و در بسياري از مواقع سنگدل و جاني و خطرناك بار مي‌آيند به علاوه عواطف انساني ايجاب مي‌كند كه آنها همچون ساير فرزندان جامعه مورد حمايت قرار گيرند و از همه اينها گذشته مردم از آينده كودكان خود كه ممكن است در چنين شرايطي قرار گيرند، مطمئن شوند.
با توجه به شرايط مختلف يتيمان، در آيات قرآن و كلام معصومين دستورات ويژه‌اي داده شده است:
1 . مراقبت شديد از اموال يتيمان
در آيات قرآن و روايات مردم به رعايت امانت و نگهداري اموال يتيمان فراخوانده شدند و با كساني كه اموال يتيمان را ظالمانه حيف و ميل مي‌كنند، سخت برخورد شده است. قرآن در سوره نساء آيه2، سوره اسراء آيه 34، سوره انعام آيه 152 و سوره نساء آيه 10 با عبارات مختلف مردم را به مراقبت از اموال يتيم و رعايت حقوق آنها فراخوانده است به عنوان نمونه خداوند در سوره نساء آيه 10 مي‌فرمايد:
اِنّ الذين يأكلوُن اموالَ اليتامي ظلماً انّما يأكلونَ في بطونهم ناراً و سيصْلَونَ سعيراً
كساني كه اموال يتيمان را از روي ظلم و ستم مي‌خورند، تنها آتش مي‌خورند و به زودي به آتش سوزاني مي‌سوزند.
2 . جلب عواطف به سوي يتيمان
قرآن براي برانگيختن مردم در برابر وضع يتيمان، اشاره به حقيقتي مي‌كند كه گاهي مردم از آن غافل مي‌شوند و آن اينكه شما با يتيمان مردم همان‌گونه رفتار كنيد كه دوست مي‌داريد در آينده با يتيمان شما رفتار نمايند.[1]
منظره كودكان بي‌پناه و اطفال بي‌سرپرست خود را كه تحت سرپرستي انساني سنگدل و خائن قرار مي‌گيرند كه نه به احساسات آنها پاسخ مثبت داده مي‌شود و نه در اموال آنها رعايت عدالت مي‌شود، در نظر بگيريد اين منظره دردناك چقدر شما را ناراحت مي‌كند و چقدر به آينده فرزندان خود علاقه‌منديد؟ همان اندازه نسبت به فرزندان و يتيمان ديگران علاقه‌مند باشيد و از ناراحتي آنها ناراحت شويد.
نيازمندي كودك يتيم منحصر به خوراك و پوشاك نيست، بلكه پاسخ گفتن به عواطف و احساسات قلبي او مهم‌تر است و در ساختمان آينده او فوق‌العاده مؤثر مي‌باشد، زيرا طفل يتيم بسان ديگران انسان است و بايد از نظر نيازهاي عاطفي نيز تغذيه شود.[2]
3 . تشويق به سرپرستي يتيمان و احسان به آنها
قرآن كريم در آيات مختلف مردم را تشويق به احسان و رفع حوائج مادي يتيمان نموده از قبيل آيات 83 و 177 و 220 سوره بقره آيات 17 و 18 سوره الفجر و آيات 2 و 3 سوره الماعون. در روايات مختلفي هم پيامبر ـ صلي الله عليه و آله ـ و ائمه اطهار ـ عليهم السّلام ـ مردم را به سرپرستي يتيمان تشويق نموده‌اند كه استحباب و فضيلت ايتام را مي‌رساند كه به عنوان نمونه تعدادي از اين روايات ذكر مي‌شود:
1 . رسول الله ـ صلي الله عليه و آله ـ : مَن عال يتيماً حتي يَستَغنِيَ عنه اَوجبَ اللهُ عزّ و جلّ بذلكَ الجنّةَ كما اوجبَ اللهُ لآكل مال اليتيم النّارَ.
پيامبر خدا ـ صلي الله عليه و آله ـ : هركس يتيمي را سرپرستي كند تا آن كه بي‌نياز گردد، خداوند به سبب اين كار، بهشت را بر او واجب سازد، همچنان كه آتش دوزخ را برخورنده مال يتيم واجب ساخته است.
2 . الامام علي ـ عليه السّلام ـ :
ما مِن مؤمن و لامُؤمنَةٍ يَضَعُ يده علي رَأس يَتيم ترحُّماً الّا كتبَ اللهُ لَه بكلِّ شعرَةٍ مرّتْ يدُهُ عليها حسنةً
امام علي ـ عليه السّلام ـ : هيچ مرد و زن مؤمني نيست كه دست محبت بر سر يتيمي بگذارد، مگر اين كه خداوند به اندازه هر تار مويي كه بر آن دست كشيده است، ثوابي برايش بنويسد.
3 . رسول الله ـ صلي الله عليه و آله ـ :
مَن عال ثلاثةً مِن الاَيتامِ كان كمَن قامَ ليلهُ و صامَ نهاره و غدا و راحَ شاهراً سَيفَه في سبيل الله...
پيامبر خدا ـ صلي الله عليه و آله ـ : هر كه سه يتيم را سرپرستي كند، مانند كسي است كه شبش را به عبادت گذراند و روزش را به روزه سپري كند و شب و روز در راه خدا شمشير كشد.[3]
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1 . تفسير نمونه، ج 3، 26، 27 آيت الله مكارم شيرازي.
2 . ميزان الحكمه، ج 14، (ترجمه فارسي)، محمدي ري‌شهري.
3 . بحارالانوار، علامه مجلسي، ج 79، ص 267.
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . نساء/ 9.
[2] . مكارم شيرازي، ناصر، تفسير نمونه، انتشارات دارالكتب الاسلاميه، چاپ بيست و پنجم، 1376، ج 3، ص 276 و 277.
[3] . محمدي ري‌شهري، محمد، ميزان الحكمه، ترجمه حميد رضا شيخي، انتشارات دارالحديث، چاپ دوم، 1379، ج 14، ص 7160 تا 7163.
