پرسش :
ما قائل به اين هستيم كه قرآن كتاب راهنما و برنامه زندگي است. هر مسلماني كه قرآن را مي خواند تا چه حد او را هدايت مي كند؟
پاسخ :
قرآن كريم كتاب هدايت و تعليم و تربيت انسان ها به سوي كمال و نزديك شدن به خداوند متعال است؛ «ذلك الكتاب لا ريب فيه هدي للمتقين؛[1] آن كتاب با عظمتي است كه شك در آن راه ندارد و مايه هدايت پرهيزكاران است.»
خداوند در جايي ديگر قرآن را مايه درمان، شفا و رحمت مي داند و مي فرمايد: «و ننزل من القرآن ما هو شفاء و رحمة للمومنين؛[2] و ما آن چه را براي مومنان مايه درمان و رحمت است، از قرآن نازل مي كنيم... »
حضرت علي -عليه السّلام- مي فرمايد: «از اين كتاب بزرگ الهي و آسماني براي بيماري هاي خود شفا بخواهيد و براي حل مشكلاتتان از آن ياري بطلبيد، چون در اين كتاب درمان بزرگترين دردها است... »[3]. بنابراين، قرآن كريم درياي بي كران معارف بلند الهي است و هر كس به اندازه اي كه شنا و غواصي كند، مي تواند به همان اندازه از هدايت و معارف قرآن كريم بهره مند باشد.
برخي افراد ممكن است از سطح آگاهي و همت كمتري برخوردار باشند كه به طور طبيعي از قرآن كريم به همان اندازه همت و توانايي خويش بهره مي برند، بعضي نيز از همت و آگاهي بالايي برخوردارند. چنين افرادي مزرعه وجود خويش و ديگران را با استفاده از معارف مختلف و بلند قرآن كريم آبياري كرده و به گلستان و بوستان تبديل مي نمايند.
هر انساني در هر سطح و مقامي كه باشد مي تواند با تلاوت، انس با قرآن، تفكر، تدبر و عمل به دستورهاي آن از هدايت و راهنمايي نسبي قرآن بهره مند شود.
براي ورود و شناخت معارف هدايتگر قرآن كريم، آشنايي با روايات و سخنان معصومان ـ عليهم السّلام ـ و تفسير آيات و سوره ها بوسيله آن بزرگواران لازم و ضروري است. چون خود قرآن كريم مي فرمايد: «و انزلنا اليك الذكر لِتَبَيَّنَ للناس ما نزل اليهم:[4] ما قرآن را بر تو فرود آورديم تا آن چه را كه بر آنها فرود آمده، بر ايشان توضيح دهي.»
براي شناخت قرآن و بهره مندي از هدايت آن بايد با زبان عربي و تاريخ اسلام و با تفسير قرآن با قرآن (يعني تطبيق و ارائه آيات بر ديگر آيات) آشنا شد.
همچنين تدبر در آيات[5]، رعايت تقواي الهي[6] و... در بهره گيري از هدايت و راهنمايي قرآن كريم موثر است.[7]
البته بايد توجه داشت كه آيات قرآن نيز به دو گونه است:
1. محكمات: آياتي هستند كه براي همه قابل فهم است و نيازي به تاويل ندارند.
2. متشابهات: آياتي هستند كه معناي آن ها براي همه كس قابل فهم نيست، بلكه بايد با توجه به روايات و آيات ديگر قرآن كريم بوسيله دانشمندان و مفسران و قرآن شناسان به معناي آن ها پي برد. قرآن كريم مي فرمايد: «هو الذي انزل عليك الكتاب منه اياتٌ محكمات هن ام الكتاب و اخر متشابهات... :[8] او كسي است كه اين كتاب (آسماني) را بر تو نازل كرد كه قسمتي از آن آيات محكم (صريح و روشن) است كه اساس اين كتاب مي باشد، و قسمتي از آن «متشابه» است.»
پس وجود متشابهات اين ضرورت را مي رساند كه براي شناخت قرآن و بهره مندي از هدايت و رحمت قرآن بايد به روايات اسلامي، ساير آيات قرآن كريم و تفاسير و آثار دانشمندان علوم و معارف قرآن مراجعه كرد.
در پايان مناسب است به فرمايش آيت الله جوادي آملي توجه كنيم كه مي فرمايند: « سخن گفتن قرآن كريم به زبان فطرت انسان ها و عمومي بودن فهم آن بدين معني نيست كه بهره همگان از اين كتاب الهي يكسان است، معارف قرآني مراتب فراواني دارد و هر مرتبه آن بهره گروهي خاصي است»[9]
از امام صادق -عليه السّلام- نقل شده است كه فرمودند: كتاب الله عزوجل علي اربعة اشياء: علي العبارة و الاشارة و الطائف و الحقايق. فالعبارة للعوام و الاشارة للخواص و اللطائف للاولياء و الحقائق للانبياء.[10] ترجمه: قرآن بر چهار گونه است: كه عبارتند از: عبارت، اشارة، لطائف و حقايق، كه عبارت آن براي عموم مردم، اشاره آن براي خواص، لطائف آن براي اولياء و حقايق آن براي انبياء ـ عليهم السّلام ـ مي باشد.
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. محمد حسين طباطبايي؛ قرآن در اسلام، قم، انتشارات اسلامي.
2. محمد هادي معرفت؛ علوم قرآني، قم، موسسه انتشاراتي التمهيد.
3. محمد محمدي ري شهري، ميزان الحكمة، ترجمه، حميد رضا شيخي، قم، موسسه دارالحديث، چاپ دوم، 1379ش، ج10.
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . بقره/ 2.
[2] . اسراء/ 82.
[3] . ر. ك به: نهج البلاغه، ترجمه فيض الاسلام، تهران، نسخه خطي، خطبه 175، ص567.
[4] . نحل/ 44.
[5] . محمد/ 24.
[6] .بقره/ 282.
[7] . ر. ك: مطهري، مرتضي، آشنايي با قرآن، قم، انتشارات صدرا، ص20.
[8] ، آل عمران/ 7.
[9] . جوادي آملي، عبدالله، تسنيم، قم، مركز نشر اسراء، چاپ سوم، 1381، ج1، ص36-37.
[10]. همان.
قرآن كريم كتاب هدايت و تعليم و تربيت انسان ها به سوي كمال و نزديك شدن به خداوند متعال است؛ «ذلك الكتاب لا ريب فيه هدي للمتقين؛[1] آن كتاب با عظمتي است كه شك در آن راه ندارد و مايه هدايت پرهيزكاران است.»
خداوند در جايي ديگر قرآن را مايه درمان، شفا و رحمت مي داند و مي فرمايد: «و ننزل من القرآن ما هو شفاء و رحمة للمومنين؛[2] و ما آن چه را براي مومنان مايه درمان و رحمت است، از قرآن نازل مي كنيم... »
حضرت علي -عليه السّلام- مي فرمايد: «از اين كتاب بزرگ الهي و آسماني براي بيماري هاي خود شفا بخواهيد و براي حل مشكلاتتان از آن ياري بطلبيد، چون در اين كتاب درمان بزرگترين دردها است... »[3]. بنابراين، قرآن كريم درياي بي كران معارف بلند الهي است و هر كس به اندازه اي كه شنا و غواصي كند، مي تواند به همان اندازه از هدايت و معارف قرآن كريم بهره مند باشد.
برخي افراد ممكن است از سطح آگاهي و همت كمتري برخوردار باشند كه به طور طبيعي از قرآن كريم به همان اندازه همت و توانايي خويش بهره مي برند، بعضي نيز از همت و آگاهي بالايي برخوردارند. چنين افرادي مزرعه وجود خويش و ديگران را با استفاده از معارف مختلف و بلند قرآن كريم آبياري كرده و به گلستان و بوستان تبديل مي نمايند.
هر انساني در هر سطح و مقامي كه باشد مي تواند با تلاوت، انس با قرآن، تفكر، تدبر و عمل به دستورهاي آن از هدايت و راهنمايي نسبي قرآن بهره مند شود.
براي ورود و شناخت معارف هدايتگر قرآن كريم، آشنايي با روايات و سخنان معصومان ـ عليهم السّلام ـ و تفسير آيات و سوره ها بوسيله آن بزرگواران لازم و ضروري است. چون خود قرآن كريم مي فرمايد: «و انزلنا اليك الذكر لِتَبَيَّنَ للناس ما نزل اليهم:[4] ما قرآن را بر تو فرود آورديم تا آن چه را كه بر آنها فرود آمده، بر ايشان توضيح دهي.»
براي شناخت قرآن و بهره مندي از هدايت آن بايد با زبان عربي و تاريخ اسلام و با تفسير قرآن با قرآن (يعني تطبيق و ارائه آيات بر ديگر آيات) آشنا شد.
همچنين تدبر در آيات[5]، رعايت تقواي الهي[6] و... در بهره گيري از هدايت و راهنمايي قرآن كريم موثر است.[7]
البته بايد توجه داشت كه آيات قرآن نيز به دو گونه است:
1. محكمات: آياتي هستند كه براي همه قابل فهم است و نيازي به تاويل ندارند.
2. متشابهات: آياتي هستند كه معناي آن ها براي همه كس قابل فهم نيست، بلكه بايد با توجه به روايات و آيات ديگر قرآن كريم بوسيله دانشمندان و مفسران و قرآن شناسان به معناي آن ها پي برد. قرآن كريم مي فرمايد: «هو الذي انزل عليك الكتاب منه اياتٌ محكمات هن ام الكتاب و اخر متشابهات... :[8] او كسي است كه اين كتاب (آسماني) را بر تو نازل كرد كه قسمتي از آن آيات محكم (صريح و روشن) است كه اساس اين كتاب مي باشد، و قسمتي از آن «متشابه» است.»
پس وجود متشابهات اين ضرورت را مي رساند كه براي شناخت قرآن و بهره مندي از هدايت و رحمت قرآن بايد به روايات اسلامي، ساير آيات قرآن كريم و تفاسير و آثار دانشمندان علوم و معارف قرآن مراجعه كرد.
در پايان مناسب است به فرمايش آيت الله جوادي آملي توجه كنيم كه مي فرمايند: « سخن گفتن قرآن كريم به زبان فطرت انسان ها و عمومي بودن فهم آن بدين معني نيست كه بهره همگان از اين كتاب الهي يكسان است، معارف قرآني مراتب فراواني دارد و هر مرتبه آن بهره گروهي خاصي است»[9]
از امام صادق -عليه السّلام- نقل شده است كه فرمودند: كتاب الله عزوجل علي اربعة اشياء: علي العبارة و الاشارة و الطائف و الحقايق. فالعبارة للعوام و الاشارة للخواص و اللطائف للاولياء و الحقائق للانبياء.[10] ترجمه: قرآن بر چهار گونه است: كه عبارتند از: عبارت، اشارة، لطائف و حقايق، كه عبارت آن براي عموم مردم، اشاره آن براي خواص، لطائف آن براي اولياء و حقايق آن براي انبياء ـ عليهم السّلام ـ مي باشد.
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. محمد حسين طباطبايي؛ قرآن در اسلام، قم، انتشارات اسلامي.
2. محمد هادي معرفت؛ علوم قرآني، قم، موسسه انتشاراتي التمهيد.
3. محمد محمدي ري شهري، ميزان الحكمة، ترجمه، حميد رضا شيخي، قم، موسسه دارالحديث، چاپ دوم، 1379ش، ج10.
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . بقره/ 2.
[2] . اسراء/ 82.
[3] . ر. ك به: نهج البلاغه، ترجمه فيض الاسلام، تهران، نسخه خطي، خطبه 175، ص567.
[4] . نحل/ 44.
[5] . محمد/ 24.
[6] .بقره/ 282.
[7] . ر. ك: مطهري، مرتضي، آشنايي با قرآن، قم، انتشارات صدرا، ص20.
[8] ، آل عمران/ 7.
[9] . جوادي آملي، عبدالله، تسنيم، قم، مركز نشر اسراء، چاپ سوم، 1381، ج1، ص36-37.
[10]. همان.
