پرسش :
براي رسيدن خانواده به آرامش و آسايش قرآن چه راه‌كارهايي را پيشنهاد مي‌كند؟
پاسخ :
1. در قرآن شريف، خانواده محبوب‌ترين بنياد اجتماعي معرفي گشته است. براي آن كه از ارزش و قداست اين بنيان محبوب پابرجا و محفوظ بماند، خداي متعال براي هر يك از اعضاي خانواده، تكليف، وظايف و حقوقي[1] تعيين كرده است كه رعايت آن‌ها، موجب دستيابي خانواده به آرامش و آسايش، خواهد شد.
2. اوّلين قدم، اوّلين راهكار: در فرهنگ قرآن، هدف اصلي از ازدواج رسيدن به آرامش روان و آسايش خاطر، پيمودن طريق رشد، نيل به كمال انساني و تقرب به ذات حقّ است.[2] و اين بدست نمي‌آيد مگر از طريق انتخاب درست و در دامن همسران برتر. نه با ازدواج گريزي مي‌توان به آسايش و آرامش دست يافت و نه با ازدواج‌هاي نابرابر و طلاق‌هاي متعدد و متنوع.[3] قرآن شريف مي‌فرمايد: «هوَ الّذي خَلقكم مِن نفسٍ واحدةٍ جَعَلَ مِنها زوجها لِيَسكُن اِليها...»[4] يعني «او خدايي است كه (همه و) شما را از يك فرد آفريد؛ و همسرش را نيز از جنس او قرار داد، تا در كنا او بياسايد.» خود ازدواج بايد آرامش روح و زندگي را به همراه داشته باشد و اين بدست نمي‌آيد، مگر در سايه تفاهم و درك درست از همديگر و زندگي. در واقع اساس زندگي بر انس و الفت استوار است.[5] و اين نيست مگر در گروه انتخاب درست.
راهكار عقيدتي و پايبندي به باورها: يكي از زيباترين راهكار، براي دستيابي خانواده به آرامش و آسايش، آن است كه فضاي حاكم بر خانواده و نوع نگرش از زندگي، الهي و خدا محور باشد. قرآن شريف،آرامش و آسايش را در گرو نام و ياد خداوند مهرگستر قرار داده است. مي‌فرمايد: «اَلا بذكرِ الله تَطمَئِنُّ القلوب»[6] يعني «آگاه باشيد، تنها با ياد خدا دل‌ها آرامش مي‌يابد.» اين نكته بر سراسر زندگي سايه افكنده است. فرد، خانواده و جامعه در صورتي مي‌توانند به آرامش و آسايش دسترسي پيدا كنند كه نام و ياد خدا بر آن حاكم باشد. آرامش روان از بزرگترين موهبت‌هاي الهي است.[7] كه فقط در ساية نام و ياد الهي بايد آن را جستجو كرد. اضطراب، استرس، عصبانيّت، لاابالي‌گري، شهوت‌پرستي، پايمال كردن حقوق انسان‌ها و بسياري از نبايدهاي اخلاقي، چيزي نيست كه با دارو درمان يابد. تنها در پرتو ايمان، بايد از آن‌ها پيشگري و يا درمان كرد. قرآن شريف مي‌فرمايد: «و هر كس از ياد من روي گردان شود، زندگي (سخت) و تنگي خواهد داشت؛ و روز قيامت، او را نابينا محشور مي‌كنيم.»[8]
به هر تقدير، در پرتو نام و ياد خدا، بندگي و عبوديت نمودن، به يقين مي‌توان به آرامش و آسايش آرماني دست يافت. پدر و مادري كه اهل عبادت، نماز،مسجد، دعا، توسل و نيايش باشند، زندگي آرامي خواهند داشت. نقش تربيتي نماز و روزه بسيار بالا است و باعث رونق و صفاي خانواده ميشود. بحث‌هايي چون قرآن درماني،نيايش درماني، دعا درماني، خانواده درماني[9] و ... از جمله بحث‌هاي روز روان‌شناسان بزرگ است.اين بحث بسيار طولاني است و امكان بررسي همه آن ها در اين مختصر ممكن نباشد.
4 . راهكار اخلاقي و عاطفي: در فرهنگ قرآن، زن به عنوان مظهر جمال الهي در چهرة انسان نقش‌آفريني مي‌كند.[10] قرآن شريف، آرامش و آسايش زن و مرد را در قالب يك راهكار اخلاقي و عاطفي، بسيار زيبا بيان مي‌كند؛ مي‌فرمايد: «و مِن اياتِهِ اَن خَلَقَ لَكم مِن اَنفسِكُم اَزواجاً لِتَسكُنوا اِليها و جَعَلَ بَينَكم مَوَدَّةً و رَحمةً اِنَّ في ذلك لِاياتٍ لِقومٍ يَتَفَكّرون»[11] يعني: «و از نشانه‌هاي او اين است كه همسراني از جنس خودتان براي شما آفريد تا در كنار آنان آرامش يابيد، و در ميانتان مودت و رحمت قرار داد؛ در اين نشانه‌هايي است براي گروهي كه تفكّر مي‌كنند.»
منشأ گرايش مرد به زن و آرميدن مرد در ساية انس به زن همانا مودتّ و رحمت است كه خداوند بين آن‌ها قرار دارد و اين مودتّ الهي و رحمت خدايي غير از گرايش غريزه‌ي نر و ماده است كه در حيوان‌ها هم موجود است. اين همان محبّت الهي است.[12] «محبت،زيباترين جلوه‌ي ايمان است، محبت، متعالي‌ترين رفتارهاست، محبت، پاسخي به گرانقدرترين نياز فطري انسان است، و در يك كلام، محبت‌آميزه‌اي از گذشت و ايثار، شجاعت و صداقت، حق شناسي و عدالت، صبوري و همدلي و احساس است.»[13] كه در پرتو آن آرامش و آسايش زيبا به دست مي‌آيد.
از محبت همسران برتر شوند
وز محبت برتران همسر شوند[14]
قرآن شريف، مي‌فرمايد: «هُنّ لباسٌ لَكم وَ اَنتم لباسٌ لَهُنَّ»[15] يعني «آنان لباس شما هستند و شما لباس آنانيد.» درسايه‌ي لباس محبّت و تفاهم است كه آسايش و آرامش خانواده بدست مي‌آيد و ساختار و نظام خانواده مستحكم ميشود.
پوشانيدن عيب‌هاي همديگر، محرم راز همديگر بودن،مصون داشتن همديگر از آفت‌ها و آلودگي‌ها،آرام جان همديگر بودن، تنوع بخشيدن به زندگي همديگر، متناسب بودن در ابعاد مختلف زندگي، نزديكترين همراه و همراز هم بودن،[16] و ... همة اين‌ها از اين تشبيه بسيار دل‌انگيز و دلنواز قرآني بدست مي‌آيد كه همة اين‌ها زمينه‌ساز آرامش و آسايش خانواده هستند... .
راهكار اقتصادي: نقش اقتصاد را نبايد در تأمين آرامش و آسايش خانواده ناديده گرفت. از نظر فقهي و حقوقي، اقتصاد در راستاي تحيكم بنيان خانواده، نقش اساسي ايفا مي‌كند. «آثار حقوق نكاح و پيوند زندگي مشترك، شامل دو بخش قابل توجّه است. بخشي از اين آثار داراي جنبة اقتصادي و بخشي نيز متضمن حقوق و تكاليف همسران در روابط في ما بين است.» قرآن شريف «اقتصاد سالم» را در تحكيم بنيان خانواده و به دنبال آن در دستيابي خانواده به آرامش و آسايش، بسيار مؤثر مي‌داند. از اين جهت با يك مهندسي بسيار زيبا، اقتصاد سالم را در ساختار خانواده جاسازي كرده است. مهريه و تأكيد بر پرداخت بي‌چون و چراي آن،[17] هزينة خوراك، پوشاك، و مسكن،[18] توجه به ثروت ايتام،[19] توجه به سهم قانوني مرد و زن در ارث،[20] ارزيابي بلوغ اقتصادي يتيمان، پيش از واگذاري ارث به آنان،[21] توجه به ميراث يتيمان به عنوان امانتي سنگين،[22] توصيه‌اي اخلاقي در مورد تقسيم ارث،[23] توجه به تفاوت مرد و زن در ارث،[24] توجه به طبقات ميراث‌بران،[25] توجه به استقلال اقتصادي زن،[26]و ... از جمله بحث‌هاي اقتصادي هستند كه قرآن شريف، آن را در راستاي تحيكم بنيان خانواده مطرح كرده است... .
6 . خلاصه و نتيجه: عمده‌ترين راهكارهاي كه براي دستيابي خانواده به آرامش و آسايش، قابل بيان است عبارتند از: 1 .اصل ازدواج و توجه به شرايط مناسب آن در انتخاب همسر خيلي مهم است،چون در ازدواج گاهي، «اولين اشتباه، آخرين اشتباه است.».... .
2 . راهكار بسيار مهم، راهكار عقيدتي و ديني است كه به صورت‌هاي گوناگون انجام مي‌گيرد. ياد خدا در چهره‌ي نماز، روزه، دعا و توسل، توكل، تسبيح، انفاق، ايثار و ... .
4 .راهكار اقتصادي، كه در جاي خودش بسيار مهم است. بدون اقتصاد سالم، ستون فقرات خانواده مي‌شكند و خانواده به آرامش و آسايش دسترسي پيدا نمي‌كند. خانواده فقير و به دنبال آن جامعه و كشور فقير، هميشه سرافكنده و شرمنده هستند و نمي‌توانند صاحب قدرت و اقتدار باشند... از اين جهت است كه رسول اسلام ـ صلي الله عليه و آله ـ مي‌فرمايد: «خداوندا نان ما را مبارك فرما»[27] لذا با مديريت و برنامه‌هاي درست و به دنبال آن با تلاش همه جانبه و قناعت زيبا، زمينه‌هاي دستيابي آسايش و آرامش خانواده را فراهم و هموار ساخت. اين بود اجمالي از يك تفصيل.
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1.كتاب آئين همسرداري از استاد ابراهيم اميني.
2 . همسران برتر از استاد دكتر غلامعلي افروز.
3. حقوق نظام خانواده، اثر علي قائمي.
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . بقره/233.
[2] . افروز، غلامعلي، همسران برتر، تهران: انجمن اولياء و مربيان، چاپ اول، 1377، ص 24.
[3] . مراجعه شود به كتاب امامي، حقوق مدني. ج 5.
[4] . اعراف/189.
[5] . تفسير نور، قم، مؤسسه در راه حق، چاپ اول، 1375. ج 4، ص 255.
[6] . رعد/28.
[7] . افروز، غلامعلي، همسران برتر، همان.
[8] . طه/124.
[9] . مراجعه شود به كتاب اثر جان كارلسون و ديگران، خانواده درماني، ترجمه‌ي شكوه نوايي‌نژاد.
[10] . جوادي آملي، عبدالله، زن در آيينة جلال و جمال، نشر فرهنگي رجاء، چاپ دوم، 1371، ص 37.
[11] . روم/21.
[12] . جوادي آملي، عبد الله، همان، ص 5040؛ افروز، غلامعلي، همان، ص 32.
[13] . افروز، غلامعلي، همان، ص 32.
[14] . همان، ص 43.
[15] . بقره/187.
[16] . افروز، غلامعلي، همسران برتر، همان، صص 46 ـ 60 و 179.
[17] . نساء/4، 19، 21.
[18] . بقره/233 و نساء/34.
[19] . نساء/2.
[20] . نساء/33 و 176.
[21] . نساء/6.
[22] . نساء/9 ـ 10.
[23] . نساء/8.
[24] . نساء/11 ـ 14.
[25] . نساء/7، 33 و 176.
[26] . نساء/32.
[27] . جعفري، محمدتقي، نيايش امام حسين ـ عليه السلام ـ در صحراي عرفات، تهران، نشر و آثار علامه، سوم، 1381، ص 90.
1. در قرآن شريف، خانواده محبوب‌ترين بنياد اجتماعي معرفي گشته است. براي آن كه از ارزش و قداست اين بنيان محبوب پابرجا و محفوظ بماند، خداي متعال براي هر يك از اعضاي خانواده، تكليف، وظايف و حقوقي[1] تعيين كرده است كه رعايت آن‌ها، موجب دستيابي خانواده به آرامش و آسايش، خواهد شد.
2. اوّلين قدم، اوّلين راهكار: در فرهنگ قرآن، هدف اصلي از ازدواج رسيدن به آرامش روان و آسايش خاطر، پيمودن طريق رشد، نيل به كمال انساني و تقرب به ذات حقّ است.[2] و اين بدست نمي‌آيد مگر از طريق انتخاب درست و در دامن همسران برتر. نه با ازدواج گريزي مي‌توان به آسايش و آرامش دست يافت و نه با ازدواج‌هاي نابرابر و طلاق‌هاي متعدد و متنوع.[3] قرآن شريف مي‌فرمايد: «هوَ الّذي خَلقكم مِن نفسٍ واحدةٍ جَعَلَ مِنها زوجها لِيَسكُن اِليها...»[4] يعني «او خدايي است كه (همه و) شما را از يك فرد آفريد؛ و همسرش را نيز از جنس او قرار داد، تا در كنا او بياسايد.» خود ازدواج بايد آرامش روح و زندگي را به همراه داشته باشد و اين بدست نمي‌آيد، مگر در سايه تفاهم و درك درست از همديگر و زندگي. در واقع اساس زندگي بر انس و الفت استوار است.[5] و اين نيست مگر در گروه انتخاب درست.
راهكار عقيدتي و پايبندي به باورها: يكي از زيباترين راهكار، براي دستيابي خانواده به آرامش و آسايش، آن است كه فضاي حاكم بر خانواده و نوع نگرش از زندگي، الهي و خدا محور باشد. قرآن شريف،آرامش و آسايش را در گرو نام و ياد خداوند مهرگستر قرار داده است. مي‌فرمايد: «اَلا بذكرِ الله تَطمَئِنُّ القلوب»[6] يعني «آگاه باشيد، تنها با ياد خدا دل‌ها آرامش مي‌يابد.» اين نكته بر سراسر زندگي سايه افكنده است. فرد، خانواده و جامعه در صورتي مي‌توانند به آرامش و آسايش دسترسي پيدا كنند كه نام و ياد خدا بر آن حاكم باشد. آرامش روان از بزرگترين موهبت‌هاي الهي است.[7] كه فقط در ساية نام و ياد الهي بايد آن را جستجو كرد. اضطراب، استرس، عصبانيّت، لاابالي‌گري، شهوت‌پرستي، پايمال كردن حقوق انسان‌ها و بسياري از نبايدهاي اخلاقي، چيزي نيست كه با دارو درمان يابد. تنها در پرتو ايمان، بايد از آن‌ها پيشگري و يا درمان كرد. قرآن شريف مي‌فرمايد: «و هر كس از ياد من روي گردان شود، زندگي (سخت) و تنگي خواهد داشت؛ و روز قيامت، او را نابينا محشور مي‌كنيم.»[8]
به هر تقدير، در پرتو نام و ياد خدا، بندگي و عبوديت نمودن، به يقين مي‌توان به آرامش و آسايش آرماني دست يافت. پدر و مادري كه اهل عبادت، نماز،مسجد، دعا، توسل و نيايش باشند، زندگي آرامي خواهند داشت. نقش تربيتي نماز و روزه بسيار بالا است و باعث رونق و صفاي خانواده ميشود. بحث‌هايي چون قرآن درماني،نيايش درماني، دعا درماني، خانواده درماني[9] و ... از جمله بحث‌هاي روز روان‌شناسان بزرگ است.اين بحث بسيار طولاني است و امكان بررسي همه آن ها در اين مختصر ممكن نباشد.
4 . راهكار اخلاقي و عاطفي: در فرهنگ قرآن، زن به عنوان مظهر جمال الهي در چهرة انسان نقش‌آفريني مي‌كند.[10] قرآن شريف، آرامش و آسايش زن و مرد را در قالب يك راهكار اخلاقي و عاطفي، بسيار زيبا بيان مي‌كند؛ مي‌فرمايد: «و مِن اياتِهِ اَن خَلَقَ لَكم مِن اَنفسِكُم اَزواجاً لِتَسكُنوا اِليها و جَعَلَ بَينَكم مَوَدَّةً و رَحمةً اِنَّ في ذلك لِاياتٍ لِقومٍ يَتَفَكّرون»[11] يعني: «و از نشانه‌هاي او اين است كه همسراني از جنس خودتان براي شما آفريد تا در كنار آنان آرامش يابيد، و در ميانتان مودت و رحمت قرار داد؛ در اين نشانه‌هايي است براي گروهي كه تفكّر مي‌كنند.»
منشأ گرايش مرد به زن و آرميدن مرد در ساية انس به زن همانا مودتّ و رحمت است كه خداوند بين آن‌ها قرار دارد و اين مودتّ الهي و رحمت خدايي غير از گرايش غريزه‌ي نر و ماده است كه در حيوان‌ها هم موجود است. اين همان محبّت الهي است.[12] «محبت،زيباترين جلوه‌ي ايمان است، محبت، متعالي‌ترين رفتارهاست، محبت، پاسخي به گرانقدرترين نياز فطري انسان است، و در يك كلام، محبت‌آميزه‌اي از گذشت و ايثار، شجاعت و صداقت، حق شناسي و عدالت، صبوري و همدلي و احساس است.»[13] كه در پرتو آن آرامش و آسايش زيبا به دست مي‌آيد.
از محبت همسران برتر شوند
وز محبت برتران همسر شوند[14]
قرآن شريف، مي‌فرمايد: «هُنّ لباسٌ لَكم وَ اَنتم لباسٌ لَهُنَّ»[15] يعني «آنان لباس شما هستند و شما لباس آنانيد.» درسايه‌ي لباس محبّت و تفاهم است كه آسايش و آرامش خانواده بدست مي‌آيد و ساختار و نظام خانواده مستحكم ميشود.
پوشانيدن عيب‌هاي همديگر، محرم راز همديگر بودن،مصون داشتن همديگر از آفت‌ها و آلودگي‌ها،آرام جان همديگر بودن، تنوع بخشيدن به زندگي همديگر، متناسب بودن در ابعاد مختلف زندگي، نزديكترين همراه و همراز هم بودن،[16] و ... همة اين‌ها از اين تشبيه بسيار دل‌انگيز و دلنواز قرآني بدست مي‌آيد كه همة اين‌ها زمينه‌ساز آرامش و آسايش خانواده هستند... .
راهكار اقتصادي: نقش اقتصاد را نبايد در تأمين آرامش و آسايش خانواده ناديده گرفت. از نظر فقهي و حقوقي، اقتصاد در راستاي تحيكم بنيان خانواده، نقش اساسي ايفا مي‌كند. «آثار حقوق نكاح و پيوند زندگي مشترك، شامل دو بخش قابل توجّه است. بخشي از اين آثار داراي جنبة اقتصادي و بخشي نيز متضمن حقوق و تكاليف همسران در روابط في ما بين است.» قرآن شريف «اقتصاد سالم» را در تحكيم بنيان خانواده و به دنبال آن در دستيابي خانواده به آرامش و آسايش، بسيار مؤثر مي‌داند. از اين جهت با يك مهندسي بسيار زيبا، اقتصاد سالم را در ساختار خانواده جاسازي كرده است. مهريه و تأكيد بر پرداخت بي‌چون و چراي آن،[17] هزينة خوراك، پوشاك، و مسكن،[18] توجه به ثروت ايتام،[19] توجه به سهم قانوني مرد و زن در ارث،[20] ارزيابي بلوغ اقتصادي يتيمان، پيش از واگذاري ارث به آنان،[21] توجه به ميراث يتيمان به عنوان امانتي سنگين،[22] توصيه‌اي اخلاقي در مورد تقسيم ارث،[23] توجه به تفاوت مرد و زن در ارث،[24] توجه به طبقات ميراث‌بران،[25] توجه به استقلال اقتصادي زن،[26]و ... از جمله بحث‌هاي اقتصادي هستند كه قرآن شريف، آن را در راستاي تحيكم بنيان خانواده مطرح كرده است... .
6 . خلاصه و نتيجه: عمده‌ترين راهكارهاي كه براي دستيابي خانواده به آرامش و آسايش، قابل بيان است عبارتند از: 1 .اصل ازدواج و توجه به شرايط مناسب آن در انتخاب همسر خيلي مهم است،چون در ازدواج گاهي، «اولين اشتباه، آخرين اشتباه است.».... .
2 . راهكار بسيار مهم، راهكار عقيدتي و ديني است كه به صورت‌هاي گوناگون انجام مي‌گيرد. ياد خدا در چهره‌ي نماز، روزه، دعا و توسل، توكل، تسبيح، انفاق، ايثار و ... .
4 .راهكار اقتصادي، كه در جاي خودش بسيار مهم است. بدون اقتصاد سالم، ستون فقرات خانواده مي‌شكند و خانواده به آرامش و آسايش دسترسي پيدا نمي‌كند. خانواده فقير و به دنبال آن جامعه و كشور فقير، هميشه سرافكنده و شرمنده هستند و نمي‌توانند صاحب قدرت و اقتدار باشند... از اين جهت است كه رسول اسلام ـ صلي الله عليه و آله ـ مي‌فرمايد: «خداوندا نان ما را مبارك فرما»[27] لذا با مديريت و برنامه‌هاي درست و به دنبال آن با تلاش همه جانبه و قناعت زيبا، زمينه‌هاي دستيابي آسايش و آرامش خانواده را فراهم و هموار ساخت. اين بود اجمالي از يك تفصيل.
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1.كتاب آئين همسرداري از استاد ابراهيم اميني.
2 . همسران برتر از استاد دكتر غلامعلي افروز.
3. حقوق نظام خانواده، اثر علي قائمي.
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . بقره/233.
[2] . افروز، غلامعلي، همسران برتر، تهران: انجمن اولياء و مربيان، چاپ اول، 1377، ص 24.
[3] . مراجعه شود به كتاب امامي، حقوق مدني. ج 5.
[4] . اعراف/189.
[5] . تفسير نور، قم، مؤسسه در راه حق، چاپ اول، 1375. ج 4، ص 255.
[6] . رعد/28.
[7] . افروز، غلامعلي، همسران برتر، همان.
[8] . طه/124.
[9] . مراجعه شود به كتاب اثر جان كارلسون و ديگران، خانواده درماني، ترجمه‌ي شكوه نوايي‌نژاد.
[10] . جوادي آملي، عبدالله، زن در آيينة جلال و جمال، نشر فرهنگي رجاء، چاپ دوم، 1371، ص 37.
[11] . روم/21.
[12] . جوادي آملي، عبد الله، همان، ص 5040؛ افروز، غلامعلي، همان، ص 32.
[13] . افروز، غلامعلي، همان، ص 32.
[14] . همان، ص 43.
[15] . بقره/187.
[16] . افروز، غلامعلي، همسران برتر، همان، صص 46 ـ 60 و 179.
[17] . نساء/4، 19، 21.
[18] . بقره/233 و نساء/34.
[19] . نساء/2.
[20] . نساء/33 و 176.
[21] . نساء/6.
[22] . نساء/9 ـ 10.
[23] . نساء/8.
[24] . نساء/11 ـ 14.
[25] . نساء/7، 33 و 176.
[26] . نساء/32.
[27] . جعفري، محمدتقي، نيايش امام حسين ـ عليه السلام ـ در صحراي عرفات، تهران، نشر و آثار علامه، سوم، 1381، ص 90.
