پرسش :
منظور از صله ارحام در اسلام چيست؟ آيا ديد و بازديد كه در آن ياد خدا نباشد هم حكم صله ارحام را دارد؟
پاسخ :
يكي از دستورات اسلام، كه خيلي درباره آن سفارش شده است، صله رحم است. كه با تعابير زيادي در آيات و روايات آمده است. شايد علتش اين باشد كه، اجتماع بزرگ نتايج پرثمرتري را دربردارد. و هرچيزي كه موجب اتحاد و اجتماع شود، اسلام درباره‌اش سفارش نموده است. اصولاً، علت اينكه اسلام نسبت به نگهداري و حفظ پيوند خويشاوندي پافشاري زيادي كرده، اين است كه هميشه براي اصلاح، تقويت، پيشرفت، تكامل، و عظمت بخشيدن به يك اجتماع عظيم، از هر نظر كه باشد، از نظر اقتصادي و يا نظامي و يا جنبه‌هاي معنوي و اخلاقي، از واحدهاي كوچك آن شروع مي‌كنند.
با پيشرفت و تقويت تمام واحدهاي كوچك، اجتماع عظيم، خود به خود اصلاح و داراي عظمت خواهد شد. اسلام براي عظمت مسلمانان، از اين روش به نحو كاملتري بهره‌برداري نموده است. و پيداست هنگامي كه اجتماعات كوچك خويشاوندان و بستگان از نظرمادي، معنوي، عاطفي و... قوي و نيرومند شد، اجتماع عظيم ملت مسلمان نيز عظمت مي‌يابد. حديثي كه از پيامبر اسلام نقل شده كه: «صلة الرحم تعمر الديار و تزيد في الأعمار و إن كان اهلُها غير إخيارٍ»؛ پيوند با خويشان شهرها را آباد مي‌كند و بر عمرها مي‌افزايد. اگر چه انجام دهندگان آن از نيكان هم نباشند.[1] به همين معني اشاره دارد.
معناي واژة «صله»:
صله واژه‌اي عربي است كه در كتب لغت براي آن ده‌ها معني ذكركرده‌اند از جمله به معني پيوستن، پيوند، برقراري خويشي است.
برخي گفته‌اند: حقيقت صله، مهرباني و لطف و رحمت است. يا آن كه خويشان را در ثروت و رفاه خود شريك گرداند.
در ميان مردم عرب، زماني كه كسي بخواهد بگويد، مردي بر مرد ديگر احسان كرد و مال يا چيزي به او هديه داد، مي‌گويند: فلاني به وسيله مالي كه بخشيده است، (و صله كرده) خود را به فلاني وصل نموده است.
معناي واژة «رحم»:
واژة «رحم و ارحام» در اصل، برگرفته از همان رَحِم است كه جايگاه رشد جنين است. ارحام و به تعبير ديگر «ذوالقربي» به تمام افرادي گفته مي‌شود كه از راه تولد با انسان نسبتي پيدا مي‌كنند و منحصر به افرادي كه نمي‌شود با آنان ازدواج كرد (مثل عمه، خاله، خواهر) نمي‌شود.
بنابراين، صله رحم، به معناي مهرباني و رسيدگي نسبت به خويشان و نزديكاني است كه از حقوق بيشتري نسبت به ديگران برخوردارند. به همين سبب در فقه به ارحام و خويشان نسبي توجه زيادي مبذول شده است. و در مواردي كه انسان حقوق مالي به عهده دارد، اگر ميان بستگان وي افراد نيازمندي وجود داشته باشند، بايد آنها را بر ديگران مقدم بدارد. و از آنجا كه اين گونه امور، از مسايل فطري و سنن اجتماعي است، اسلام بر آن تأكيد دارد. تا آنجا كه قرآن كمك به بستگان را، جزء حقوق مالي ثروتمندان محسوب مي‌دارد. و از آنجا كه سخن از كمك به اقوام و خويشان به ميان آمده، آن را به عنوان يك حق واجب ذكر كرده است.
بايد دانست كه، صله رحم تنها در ديد و بازديد، خلاصه نمي‌شود. بلكه بايد بر پيوند خويشاوندي با مهر و محبت و صفا و صميميت، باقي ماند.
حدود خويشاوندي:
همراهي و بررسي امور خويشاوندان، از نظر مالي و معنوي، از بزرگترين وسايل تقرب به درگاه خداوند و بهترين طاعات محسوب مي‌شود. و موجب زيادي مال و طولاني شدن عمر است. بايد يادآوري كردكه هر چه روابط فاميلي را بگسلد، انجام آن روا نيست. از جمله اينكه، كسي هديه‌اي به آنها بدهدو پس بگيرد و يا از او قرض بخواهد و ندهد. و نيز مريض شود ولي عيادتش نكند. حد واجب رابطه با فاميل و رسيدگي به آنها، آن مقدار است كه اگر انجام نگيرد، گويند وي رابطه‌اش را با فاميل قطع كرده است. و تشخيص اين امر به عهده عرف است. و در هر خانواده، مراتبي مخصوص دارد. افزون بر اين حدّ، مستحب است كه هر كسي بيشتر بدان موفق شود از فضيلت بيشتري برخوردار است.
در جواب به قسمت دوم سؤال مزبور بايد توجه داشت كه، چون صله رحم در جوامع اسلامي باعث پيوند خويشاوندي و تحكيم آن مي‌شود، و در نتيجه، در جامعه بسياري از مشكلات خود به خود، به واسطه همين صله رحم حل مي‌شود، ثواب دارد و اگر ياد خدا هم نباشد، صرف عمل، محبوب خداست. و اگر ياد خدا باشد، ثواب دارد.
نتيجه‌گيري: به هر تقدير، از ديدگاه اسلام، انسان با تمام خويشان خود، بايد علاقه و ارتباط داشته باشد. و آنها را مورد احترام قرار دهد و اموال آنها را جويا شود. و نسبت به آنها بي‌تفاوت نباشد و از آنها دلجويي كند يا به وسيله نامه گهگاه آنان را ياد نمايد.
اميدوارم، همه ما اين موضوع پراهميت را ناديده نگيريم و عواقب شوم و تلخ قطع رحم را درنظر بگيريم. و هر كس به مقدار توان خود، با ارحام و خويشان، صله و دوستي برقرار كند و از كسي كه قاطع رحم است، دوري نمائيم.
جواب اجمالي:
صله رحم، يعني انسان پيوند عاطفي خود را با خويشان نسبي (ارحام) استمرار بخشد و هيچ گاه ارتباط و علاقه خود را با آنها قطع نكند. چون خويشاوندان انسان از نظر نيازهاي انساني و عاطفي متفاوتند، بايد در برابر هر نياز، پاسخ متناسب داد. گاهي با يك تماس تلفني، رفع نياز مي‌شود. و گاهي با صرف ميليونها ريال هم رفع نياز نمي‌گردد.
قطع ارتباط با خويشاوندان از گناهان كبيره است. صرف صله رحم، محبوب خداست. و اگر ياد خدا باشد ثواب‌اش بيشتر مي‌شود.
منابع جهت مطالعة بيشتر:
1. صله رحم در اسلام، شيخ محمود ارگاني حائري بهبهاني، انتشارات پيام مهدي (عج).
2. تفسير نمونه، ج اول، آيه 27 سوره بقره.
3. مرآت العقول، باب صله رحم.
4. نقطه‌هاي آغاز در اخلاق عملي.
3. صله رحم و اخلاق در خانواده.
قال المعصوم ـ عليه السّلام ـ :
بر شما باد به دوستي برادران راستين و صميمي زيرا آنان در وقت نعمت ماية زينت و به هنگام سختي و مصيبت موجب حفظ آدمي‌اند.
(مجلسي، بحار الانوار، دار الكتب الاسلاميه، بي‌تا، ج 74، ص 187)
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . سفينه البحار، ماده رحم.
يكي از دستورات اسلام، كه خيلي درباره آن سفارش شده است، صله رحم است. كه با تعابير زيادي در آيات و روايات آمده است. شايد علتش اين باشد كه، اجتماع بزرگ نتايج پرثمرتري را دربردارد. و هرچيزي كه موجب اتحاد و اجتماع شود، اسلام درباره‌اش سفارش نموده است. اصولاً، علت اينكه اسلام نسبت به نگهداري و حفظ پيوند خويشاوندي پافشاري زيادي كرده، اين است كه هميشه براي اصلاح، تقويت، پيشرفت، تكامل، و عظمت بخشيدن به يك اجتماع عظيم، از هر نظر كه باشد، از نظر اقتصادي و يا نظامي و يا جنبه‌هاي معنوي و اخلاقي، از واحدهاي كوچك آن شروع مي‌كنند.
با پيشرفت و تقويت تمام واحدهاي كوچك، اجتماع عظيم، خود به خود اصلاح و داراي عظمت خواهد شد. اسلام براي عظمت مسلمانان، از اين روش به نحو كاملتري بهره‌برداري نموده است. و پيداست هنگامي كه اجتماعات كوچك خويشاوندان و بستگان از نظرمادي، معنوي، عاطفي و... قوي و نيرومند شد، اجتماع عظيم ملت مسلمان نيز عظمت مي‌يابد. حديثي كه از پيامبر اسلام نقل شده كه: «صلة الرحم تعمر الديار و تزيد في الأعمار و إن كان اهلُها غير إخيارٍ»؛ پيوند با خويشان شهرها را آباد مي‌كند و بر عمرها مي‌افزايد. اگر چه انجام دهندگان آن از نيكان هم نباشند.[1] به همين معني اشاره دارد.
معناي واژة «صله»:
صله واژه‌اي عربي است كه در كتب لغت براي آن ده‌ها معني ذكركرده‌اند از جمله به معني پيوستن، پيوند، برقراري خويشي است.
برخي گفته‌اند: حقيقت صله، مهرباني و لطف و رحمت است. يا آن كه خويشان را در ثروت و رفاه خود شريك گرداند.
در ميان مردم عرب، زماني كه كسي بخواهد بگويد، مردي بر مرد ديگر احسان كرد و مال يا چيزي به او هديه داد، مي‌گويند: فلاني به وسيله مالي كه بخشيده است، (و صله كرده) خود را به فلاني وصل نموده است.
معناي واژة «رحم»:
واژة «رحم و ارحام» در اصل، برگرفته از همان رَحِم است كه جايگاه رشد جنين است. ارحام و به تعبير ديگر «ذوالقربي» به تمام افرادي گفته مي‌شود كه از راه تولد با انسان نسبتي پيدا مي‌كنند و منحصر به افرادي كه نمي‌شود با آنان ازدواج كرد (مثل عمه، خاله، خواهر) نمي‌شود.
بنابراين، صله رحم، به معناي مهرباني و رسيدگي نسبت به خويشان و نزديكاني است كه از حقوق بيشتري نسبت به ديگران برخوردارند. به همين سبب در فقه به ارحام و خويشان نسبي توجه زيادي مبذول شده است. و در مواردي كه انسان حقوق مالي به عهده دارد، اگر ميان بستگان وي افراد نيازمندي وجود داشته باشند، بايد آنها را بر ديگران مقدم بدارد. و از آنجا كه اين گونه امور، از مسايل فطري و سنن اجتماعي است، اسلام بر آن تأكيد دارد. تا آنجا كه قرآن كمك به بستگان را، جزء حقوق مالي ثروتمندان محسوب مي‌دارد. و از آنجا كه سخن از كمك به اقوام و خويشان به ميان آمده، آن را به عنوان يك حق واجب ذكر كرده است.
بايد دانست كه، صله رحم تنها در ديد و بازديد، خلاصه نمي‌شود. بلكه بايد بر پيوند خويشاوندي با مهر و محبت و صفا و صميميت، باقي ماند.
حدود خويشاوندي:
همراهي و بررسي امور خويشاوندان، از نظر مالي و معنوي، از بزرگترين وسايل تقرب به درگاه خداوند و بهترين طاعات محسوب مي‌شود. و موجب زيادي مال و طولاني شدن عمر است. بايد يادآوري كردكه هر چه روابط فاميلي را بگسلد، انجام آن روا نيست. از جمله اينكه، كسي هديه‌اي به آنها بدهدو پس بگيرد و يا از او قرض بخواهد و ندهد. و نيز مريض شود ولي عيادتش نكند. حد واجب رابطه با فاميل و رسيدگي به آنها، آن مقدار است كه اگر انجام نگيرد، گويند وي رابطه‌اش را با فاميل قطع كرده است. و تشخيص اين امر به عهده عرف است. و در هر خانواده، مراتبي مخصوص دارد. افزون بر اين حدّ، مستحب است كه هر كسي بيشتر بدان موفق شود از فضيلت بيشتري برخوردار است.
در جواب به قسمت دوم سؤال مزبور بايد توجه داشت كه، چون صله رحم در جوامع اسلامي باعث پيوند خويشاوندي و تحكيم آن مي‌شود، و در نتيجه، در جامعه بسياري از مشكلات خود به خود، به واسطه همين صله رحم حل مي‌شود، ثواب دارد و اگر ياد خدا هم نباشد، صرف عمل، محبوب خداست. و اگر ياد خدا باشد، ثواب دارد.
نتيجه‌گيري: به هر تقدير، از ديدگاه اسلام، انسان با تمام خويشان خود، بايد علاقه و ارتباط داشته باشد. و آنها را مورد احترام قرار دهد و اموال آنها را جويا شود. و نسبت به آنها بي‌تفاوت نباشد و از آنها دلجويي كند يا به وسيله نامه گهگاه آنان را ياد نمايد.
اميدوارم، همه ما اين موضوع پراهميت را ناديده نگيريم و عواقب شوم و تلخ قطع رحم را درنظر بگيريم. و هر كس به مقدار توان خود، با ارحام و خويشان، صله و دوستي برقرار كند و از كسي كه قاطع رحم است، دوري نمائيم.
جواب اجمالي:
صله رحم، يعني انسان پيوند عاطفي خود را با خويشان نسبي (ارحام) استمرار بخشد و هيچ گاه ارتباط و علاقه خود را با آنها قطع نكند. چون خويشاوندان انسان از نظر نيازهاي انساني و عاطفي متفاوتند، بايد در برابر هر نياز، پاسخ متناسب داد. گاهي با يك تماس تلفني، رفع نياز مي‌شود. و گاهي با صرف ميليونها ريال هم رفع نياز نمي‌گردد.
قطع ارتباط با خويشاوندان از گناهان كبيره است. صرف صله رحم، محبوب خداست. و اگر ياد خدا باشد ثواب‌اش بيشتر مي‌شود.
منابع جهت مطالعة بيشتر:
1. صله رحم در اسلام، شيخ محمود ارگاني حائري بهبهاني، انتشارات پيام مهدي (عج).
2. تفسير نمونه، ج اول، آيه 27 سوره بقره.
3. مرآت العقول، باب صله رحم.
4. نقطه‌هاي آغاز در اخلاق عملي.
3. صله رحم و اخلاق در خانواده.
قال المعصوم ـ عليه السّلام ـ :
بر شما باد به دوستي برادران راستين و صميمي زيرا آنان در وقت نعمت ماية زينت و به هنگام سختي و مصيبت موجب حفظ آدمي‌اند.
(مجلسي، بحار الانوار، دار الكتب الاسلاميه، بي‌تا، ج 74، ص 187)
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . سفينه البحار، ماده رحم.
