پرسش :
نحوه برخورد با افراد مغرور و متكبر كه رأي كسي را هم قبول نمي‌كنند، و خود را خيلي برتر و عاقل‌تر از ديگران مي‌دانند چگونه بايد باشد؟
پاسخ :
باسخ اجمالي:
1. در برخورد با افراد مغرور و متكبر بايد رفتار بزرگوارانه از خود نشان دهيد.
2. سعي كنيد به آنها در زمينة اصلاح رفتار ايشان كمك كنيد، اخلاق شايسته و برخورد مناسب شما با ايشان يكي از عوامل مهم مي‌تواند در اصلاح رفتار ايشان باشد.
پاسخ تفصيلي:
آداب معاشرت يكي از مسايل مهم در زندگي انسان است، زيرا ما در جامعه‌اي زندگي مي‌كنيم و با افرادي سر و كار داريم كه اخلاق گوناگون و درك‌هاي متفاوت از همديگر دارند. بنابراين چگونه مي‌توان در ميان چنين انسان‌هايي بدون صبر و روحية گذشت زندگي كرد؟ كدام يك از ما عيبي نداريم و كدام يك از ما دوست نداريم كه عيب ما مورد گذشت قرار گيرد؟ با توجه به اين مقدمه لازم است به اين نكته اشاره كنم كه غرور و متكبر از بزرگترين گناهان است. علي ـ عليه السّلام ـ مي‌فرمايد: «ايّاك و الكبر فاِنّهُ اعظَمُ الذنوب؛[1] از تكبر و خودبزرگ بيني دوري كن، زيرا كه آن از گناهان بزرگ است». عوامل متعددي ممكن است باعث غرور و تكبر در افراد شود. در پارة موارد جهالت و ناداني باعث تكبر مي‌شود. يعني فرد نمي‌داند كه تكبر صفت ناپسندي است. و يا اينكه متوجه نيست اين رفتار او رفتار متكبرانه است. بهرحال علت تكبر در ديگران هر چه باشد وظيفه ما اين است كه عيوب ديگران را ناديده گرفته و رفتار شايسته و مناسب از خود نشان دهيم، زيرا پيامبر خدا فرمود: حسنُ الاخلاقِ نصفُ الدين»[2] اخلاق شايسته نصف دين است. بنابراين در برابر افراد متكبر و مغرور نبايد آن چنان بي‌تفاوت باشيم كه آنها هر كاري خواستند انجام دهند و فكر كنند كه كارشان درست بوده است. يعني با سكوت خود باعث تشويق فرد متكبر نشويم. از سوي ديگر ما نيز حق نداريم كه در برابر رفتار و برخوردهاي نادرست ديگران رفتار و پاسخ نادرست از خود نشان دهيم، يعني نمي‌توانيم با افرادي كه مغرور و متكبر هستند، برخورد منفي از خود نشان دهيم. زيرا همانگونه كه غرور تكبر اخلاق زشت و ناپسند هستند، برخورد منفي با ديگران و مقابله به مثل نمودن نيز در اينگونه موارد نتيجة منفي بدنبال دارد. به طور كلي وظيفه ما اين است كه در تعامل و برخورد با ديگران حتي افرادي كه مشكل اخلاقي دارند، رفتار بزرگوارانه از خود نشان دهيم، خداوند در مورد پيامبر اسلام ـ صلّي الله عليه و آله ـ مي‌فرمايد: و لو كُنت فظّاً غليظ القلب لا نفضوا من حولك فاعفُ عنهم و استغفرلهم»[3] اگر بداخلاق و سخت دل بودي (يعني اگر با مردم رفتار نادرست از خود نشان مي‌دادي و يا حتي رفتارهاي نادرست ديگران را پاسخ منفي مي‌دادي) مردم از اطراف تو پراكنده مي‌شدند. در سيرة عملي ائمه اطهار موارد بسياري مشاهده مي‌شود كه نشانة بارز سعه صدر و رحمت و محبت آنان است.[4] حتي در برابر افراد متكبر ومغرور نيز اينگونه رفتار مي‌نمودند و همين برخورد شايسته باعث مي‌شد كه افراد مغرور و متكبر متوجه رفتار نادرست خود شده و پشيمان شوند. علي ـ عليه السّلام ـ در توصيف پيامبر اسلام مي‌فرمايد: «كان الينهُم عريكتة»[5] پيامبر اسلام ـ صلّي الله عليه و آله ـ نرم‌خوترين مردمان بود. هر توصيفي كه از خلق و خوي و رفتار پيامبر اكرم شده است، در عين حال سفارشي است كه به همه مؤمنان مي‌شود تا رفتار خود را مشابه رفتار پيامبرشان قرار دهند و در برخورد با افراد حتي افراد مغرور و متكبر مانند ايشان عمل كنند.
با توجه به اين مطالب بايد شما در برخورد با افراد مغرور و متكبر اين نكات را رعايت نماييد:
1. اخلاق زشت و برخورد نادرست ديگران دليل نمي‌شود كه ما هم برخورد نادرست از خود نشان دهيم.
2. در اسلام اخلاق شايسته، عفو و گذشت و تواضع جايگاهي ويژه‌اي دارد. بنابراين در تعامل با ديگران اين اصول را بايد رعايت نماييد.[6]
3. برخورد شايسته و مناسب شما با افراد مغرور و متكبر باعث مي‌شود آنان به اشتباه خود متوجه شده و دست از آن كار بردارند، هر چند كه طول بكشد.
4. افرادي كه مغرور و متكبر هستند خودشان را برتر و بهتر از ديگران مي‌دانند. بنابراين اگر مي‌توانند به ايشان تبيين نماييد كه هيچ فردي بدون نقص نيست و اگر ممكن است مواردي را به ايشان نشان دهيد كه وي در آن زمينه توانايي و مهارت كافي را ندارد. پس «خودشناسي» عامل بسيار مهم در درمان تكبر و غرور به حساب مي‌آيد و شما مي‌توانيد فردي را كه متكبر و مغرور است در زمينة «خودشناسي» و دادن شناخت به او كمك كنيد.
5. علت ديگر اينكه رفتار متكبرانه و مغرورانة ديگران را نبايد پاسخ منفي داد، اين است كه اگر شما هم مانند ايشان عمل كنيد، رفتار وي تشديد مي‌شود و علاوه بر آن كه از نظر شرعي و اخلاقي كار درستي نيست، باعث مي‌شود كه ايشان در مقابل شما موضع‌گيري كند.
6. اگر رفتار شايسته شما تأثير مثبت نگذاشت و تذكرات شما هم اثر نكرد، يعني فرد باز دست از رفتار و ناپسند خود برنداشت، دو راه را شما در پيش داريد:
الف. اگر از دوستان نزديك و اعضاي خانواده‌تان نيست، شما مي‌توانيد كمتر با ايشان ارتباط و رفت و آمد برقرار كنيد. اين گونه برخورد ممكن است ايشان را متوجه رفتارش كند و شايد از آن دست بردار شود. اگر هم چنان اين صفت زشت در وي باقي بود، براي هميشه با ايشان قطع رابطه نماييد.
ب. امّا اگر اين فرد از دوستان بسيار نزديك و اعضاي خانواده شما است كه نمي‌توانيد با ايشان قطع رابطه كنيد، بهتر است به هر نحوي شده با وي كنار بياييد. در اين صورت يگانه راه حل شما اين است كه اخلاق شايسته و سعه صدر را پيشة خويش قرار داده، با متانت و بزرگواري با ايشان برخورد نماييد. چون در برخي موارد ممكن است اين گونه صفات جزء شخصيت فرد شده باشد و براي اينكه بتواند آن را تغيير دهد و اصلاح نمايد مدت زمان بيشتري لازم است، شما با بزرگواري و متانت بجاي انتقاد و موضع‌گيري منفي به ايشان كمك نماييد تا بتواند اين رفتار خود را اصلاح نمايد.
اميدوارم با بكارگيري راهكارهاي ياد شده بتوانيد در برخورد اجتماعي و روابط خانوادگي، مؤفق گرديد.
براي مطالعه بيشتر به كتاب‌هاي زير مراجعه شود:
1. محمد نصر اصفهاني، اخلاق ديني در انديشه شيعي، انتشارات نهاوندي، چاپ اوّل، 1378.
2. محمد مقدس نيا، آداب معاشرت، نشر افق فردا، چاپ سوّم، 1379.
3. كريس كول، كليد طلايي ارتباطات، ترجمه محمد رضا آل ياسين، نشر هامون، چاپ ششم، 1379.
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . سيد محمد شفيعي، پرورش روح در پرتو چهل حديث، دفتر تبليغات اسلامي، ج 1، چاپ اوّل، 1370، ص 480.
[2] . شيخ صدوق، الخصال، ترجمه سيد احمد فهري، انتشارات علميه اسلاميه، ج 1، ص 30.
[3] . آل عمران، 153.
[4] . مصطفي دلشاد تهراني، سيرة نبوي، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، چ ؟؟؟ .
[5] . به نقل از همان، ص 80.
[6] . براي مطالعه بيشتر مراجعه شود به: محمد مقدس نيا و ...، آداب معاشرت، نشر افق فردا، چ سوّم، 1379، ص 22 ـ 28.
باسخ اجمالي:
1. در برخورد با افراد مغرور و متكبر بايد رفتار بزرگوارانه از خود نشان دهيد.
2. سعي كنيد به آنها در زمينة اصلاح رفتار ايشان كمك كنيد، اخلاق شايسته و برخورد مناسب شما با ايشان يكي از عوامل مهم مي‌تواند در اصلاح رفتار ايشان باشد.
پاسخ تفصيلي:
آداب معاشرت يكي از مسايل مهم در زندگي انسان است، زيرا ما در جامعه‌اي زندگي مي‌كنيم و با افرادي سر و كار داريم كه اخلاق گوناگون و درك‌هاي متفاوت از همديگر دارند. بنابراين چگونه مي‌توان در ميان چنين انسان‌هايي بدون صبر و روحية گذشت زندگي كرد؟ كدام يك از ما عيبي نداريم و كدام يك از ما دوست نداريم كه عيب ما مورد گذشت قرار گيرد؟ با توجه به اين مقدمه لازم است به اين نكته اشاره كنم كه غرور و متكبر از بزرگترين گناهان است. علي ـ عليه السّلام ـ مي‌فرمايد: «ايّاك و الكبر فاِنّهُ اعظَمُ الذنوب؛[1] از تكبر و خودبزرگ بيني دوري كن، زيرا كه آن از گناهان بزرگ است». عوامل متعددي ممكن است باعث غرور و تكبر در افراد شود. در پارة موارد جهالت و ناداني باعث تكبر مي‌شود. يعني فرد نمي‌داند كه تكبر صفت ناپسندي است. و يا اينكه متوجه نيست اين رفتار او رفتار متكبرانه است. بهرحال علت تكبر در ديگران هر چه باشد وظيفه ما اين است كه عيوب ديگران را ناديده گرفته و رفتار شايسته و مناسب از خود نشان دهيم، زيرا پيامبر خدا فرمود: حسنُ الاخلاقِ نصفُ الدين»[2] اخلاق شايسته نصف دين است. بنابراين در برابر افراد متكبر و مغرور نبايد آن چنان بي‌تفاوت باشيم كه آنها هر كاري خواستند انجام دهند و فكر كنند كه كارشان درست بوده است. يعني با سكوت خود باعث تشويق فرد متكبر نشويم. از سوي ديگر ما نيز حق نداريم كه در برابر رفتار و برخوردهاي نادرست ديگران رفتار و پاسخ نادرست از خود نشان دهيم، يعني نمي‌توانيم با افرادي كه مغرور و متكبر هستند، برخورد منفي از خود نشان دهيم. زيرا همانگونه كه غرور تكبر اخلاق زشت و ناپسند هستند، برخورد منفي با ديگران و مقابله به مثل نمودن نيز در اينگونه موارد نتيجة منفي بدنبال دارد. به طور كلي وظيفه ما اين است كه در تعامل و برخورد با ديگران حتي افرادي كه مشكل اخلاقي دارند، رفتار بزرگوارانه از خود نشان دهيم، خداوند در مورد پيامبر اسلام ـ صلّي الله عليه و آله ـ مي‌فرمايد: و لو كُنت فظّاً غليظ القلب لا نفضوا من حولك فاعفُ عنهم و استغفرلهم»[3] اگر بداخلاق و سخت دل بودي (يعني اگر با مردم رفتار نادرست از خود نشان مي‌دادي و يا حتي رفتارهاي نادرست ديگران را پاسخ منفي مي‌دادي) مردم از اطراف تو پراكنده مي‌شدند. در سيرة عملي ائمه اطهار موارد بسياري مشاهده مي‌شود كه نشانة بارز سعه صدر و رحمت و محبت آنان است.[4] حتي در برابر افراد متكبر ومغرور نيز اينگونه رفتار مي‌نمودند و همين برخورد شايسته باعث مي‌شد كه افراد مغرور و متكبر متوجه رفتار نادرست خود شده و پشيمان شوند. علي ـ عليه السّلام ـ در توصيف پيامبر اسلام مي‌فرمايد: «كان الينهُم عريكتة»[5] پيامبر اسلام ـ صلّي الله عليه و آله ـ نرم‌خوترين مردمان بود. هر توصيفي كه از خلق و خوي و رفتار پيامبر اكرم شده است، در عين حال سفارشي است كه به همه مؤمنان مي‌شود تا رفتار خود را مشابه رفتار پيامبرشان قرار دهند و در برخورد با افراد حتي افراد مغرور و متكبر مانند ايشان عمل كنند.
با توجه به اين مطالب بايد شما در برخورد با افراد مغرور و متكبر اين نكات را رعايت نماييد:
1. اخلاق زشت و برخورد نادرست ديگران دليل نمي‌شود كه ما هم برخورد نادرست از خود نشان دهيم.
2. در اسلام اخلاق شايسته، عفو و گذشت و تواضع جايگاهي ويژه‌اي دارد. بنابراين در تعامل با ديگران اين اصول را بايد رعايت نماييد.[6]
3. برخورد شايسته و مناسب شما با افراد مغرور و متكبر باعث مي‌شود آنان به اشتباه خود متوجه شده و دست از آن كار بردارند، هر چند كه طول بكشد.
4. افرادي كه مغرور و متكبر هستند خودشان را برتر و بهتر از ديگران مي‌دانند. بنابراين اگر مي‌توانند به ايشان تبيين نماييد كه هيچ فردي بدون نقص نيست و اگر ممكن است مواردي را به ايشان نشان دهيد كه وي در آن زمينه توانايي و مهارت كافي را ندارد. پس «خودشناسي» عامل بسيار مهم در درمان تكبر و غرور به حساب مي‌آيد و شما مي‌توانيد فردي را كه متكبر و مغرور است در زمينة «خودشناسي» و دادن شناخت به او كمك كنيد.
5. علت ديگر اينكه رفتار متكبرانه و مغرورانة ديگران را نبايد پاسخ منفي داد، اين است كه اگر شما هم مانند ايشان عمل كنيد، رفتار وي تشديد مي‌شود و علاوه بر آن كه از نظر شرعي و اخلاقي كار درستي نيست، باعث مي‌شود كه ايشان در مقابل شما موضع‌گيري كند.
6. اگر رفتار شايسته شما تأثير مثبت نگذاشت و تذكرات شما هم اثر نكرد، يعني فرد باز دست از رفتار و ناپسند خود برنداشت، دو راه را شما در پيش داريد:
الف. اگر از دوستان نزديك و اعضاي خانواده‌تان نيست، شما مي‌توانيد كمتر با ايشان ارتباط و رفت و آمد برقرار كنيد. اين گونه برخورد ممكن است ايشان را متوجه رفتارش كند و شايد از آن دست بردار شود. اگر هم چنان اين صفت زشت در وي باقي بود، براي هميشه با ايشان قطع رابطه نماييد.
ب. امّا اگر اين فرد از دوستان بسيار نزديك و اعضاي خانواده شما است كه نمي‌توانيد با ايشان قطع رابطه كنيد، بهتر است به هر نحوي شده با وي كنار بياييد. در اين صورت يگانه راه حل شما اين است كه اخلاق شايسته و سعه صدر را پيشة خويش قرار داده، با متانت و بزرگواري با ايشان برخورد نماييد. چون در برخي موارد ممكن است اين گونه صفات جزء شخصيت فرد شده باشد و براي اينكه بتواند آن را تغيير دهد و اصلاح نمايد مدت زمان بيشتري لازم است، شما با بزرگواري و متانت بجاي انتقاد و موضع‌گيري منفي به ايشان كمك نماييد تا بتواند اين رفتار خود را اصلاح نمايد.
اميدوارم با بكارگيري راهكارهاي ياد شده بتوانيد در برخورد اجتماعي و روابط خانوادگي، مؤفق گرديد.
براي مطالعه بيشتر به كتاب‌هاي زير مراجعه شود:
1. محمد نصر اصفهاني، اخلاق ديني در انديشه شيعي، انتشارات نهاوندي، چاپ اوّل، 1378.
2. محمد مقدس نيا، آداب معاشرت، نشر افق فردا، چاپ سوّم، 1379.
3. كريس كول، كليد طلايي ارتباطات، ترجمه محمد رضا آل ياسين، نشر هامون، چاپ ششم، 1379.
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . سيد محمد شفيعي، پرورش روح در پرتو چهل حديث، دفتر تبليغات اسلامي، ج 1، چاپ اوّل، 1370، ص 480.
[2] . شيخ صدوق، الخصال، ترجمه سيد احمد فهري، انتشارات علميه اسلاميه، ج 1، ص 30.
[3] . آل عمران، 153.
[4] . مصطفي دلشاد تهراني، سيرة نبوي، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، چ ؟؟؟ .
[5] . به نقل از همان، ص 80.
[6] . براي مطالعه بيشتر مراجعه شود به: محمد مقدس نيا و ...، آداب معاشرت، نشر افق فردا، چ سوّم، 1379، ص 22 ـ 28.
