پرسش :
بین فراگیری ظلم و فساد قبل ظهور امام زمان و زمینه‌سازی برای ظهور، تناقض وجود دارد.
پاسخ :
شرح پرسش:
آن طور که گفته شده نزديک ظهور اوضاع جامعه خيلی بد هست به صورتی که مردم از بی عدالتي در منازل خود هم در امان نيستند، از آن طرف می‌گوييم بايد خودمان را جهت ظهور آماده کنيم؛ اگر چنين شود جوامع به سمت الهی شدن حرکت می‌کنند؟ جواب اين تناقض چيست؟
پاسخ:
بايد گفت كه پيرامون مفهوم و چيستي فراگيري ظلم و ستم ديد‌گاه‌هايي مختلف مطرح است. كه به برخي اشاره مي‌كنيم:
1. فراگيري ظلم و ستم به معناي غالبيت: طبق اين ديدگاه، در آستانه ظهور، ظلم و ستم در جهان غالب شده و چهره جهان، چهره ظلم و ستم خواهد بود كه در كنار غالبيت ظلم و ستم، صلاح و رستگاري نيز در ميان مردم مطرح مي‌باشد. نكته قابل ذكر اينكه در روايات به فراگيري ظلم و ستم خبر داده شده نه فراگيري ظالم و ستمگر. با اين نگاه، اگر در جهان يك ظالم بود و از او ظلم‌هاي متعدد و متنوع سر زند و بقيه مردم، مظلوم و ستمديده باشند، باز مصداق «ملئت ظلماً و جوراً» تحقق پيدا خواهد كرد.
2. فراگيري ظلم و ستم به معناي كامل و تمام است:
اين عده قائلند كه فراگيري ظلم و ستم در جهان به طور كامل و تمام صورت مي‌پذيرد و جهان به صورت يك پارچه پر از ظلم و ستم خواهد شد و از صلاح و رستگاري هيچ خبري نيست.
البته ديدگاه صحيح همان ديدگاه اول است.
اينك به نمونه‌هايي از روايات كه اشاره به ظلم و جور قبل از ظلم دارند اشاره مي‌نماييم.
پيامبر اكرم(صلی الله علیه وآله)مي‌فرمايند: «لاتقوم الساعة حتي يملك رجل من اهل بيتي، يواطئ اسمه اسمي، يملأ الارض عدلاً و قسطاً كما ملئت ظلما و جوراً»(اربلي، كشف الفقه في معرفة الائمه، دارالكتاب الاسلامي، ج3، ص261)
2. اميرالمؤمنين(علیه السلام)مي‌فرمايند: « ... الحادي عشر من ولدي، هو المهدي الذي يملأ الارض عدلاً و قسطاً كما ملئت جوراً و ظلماً»(كليني، الكافي، ج1، ص338).
3. امام حسين(علیه السلام)مي‌فرمايند: «لولم يبق من الدنيا الايوم واحد لطول الله عزوجل ذلك اليوم حتي يخرج رجل من ولدي فيملأها عدلا و قسطاً كما ملئت جوراً و ظلماً؛ اگر از دنيا جز يك روز باقي نمانده باشد، خداوند آن روز را طولاني گرداند تا مردي از فرزندان من قيام كند و زمين را از عدل و داد پر كند پس از آن كه از ستم و بيداد پر شده باشد».(صدوق، كمال الدين و تمام النعمة، ج 1، ص318).
از مجموع روايات رسيده نوعي همساني ميان واژگان عدل و داد و ظلم و جور ديده مي‌شود. يعني همان طوري كه در جامعه بعد از ظهور، عدل و داد فراگير و همه جانبه مي‌شود، در جامعه قبل از ظهور نيز ظلم و جور فراگير و همه جانبه خواهد شد، نه اين كه همه ظالم باشند.
در نگاه ابتدايي و بدون تعمق چنين برداشت مي‌شود كه فراگيري ظلم و ستم پيش زمينه و از شرايط تحقق ظهور عدل و داد توسط امام مهدي(عجل الله تعالی فرجه الشریف)است و تا شرط تحقق پيدا نكند، محال است كه مشروط تحقق پيدا كند. پس به خاطر تحقق مشروط كه همان جامعه مهدوي و عدالت مهدوي است بايد به دنبال تحقق پيش زمينه‌هاي آن كه همان فراگير شدن ظلم و جور است، رفت.
اما با نگاه ژرف‌تر و دقيق تر معلوم خواهد شد كه اصل اين نظريه و تفكر غلط است و حاكي از سوء برداشت و يا عدم اطلاع كافي از فرهنگ و تعاليم روح بخش اسلام است. اثبات اين مدعا بدين گونه است:
1. فراگيري ظلم و ستم شرط ظهور نيست:
بايد گفت كه شرط براي مشروط نقش فاعل و موجد خواهد داشت؛ يعني تحقق مشروط مرهون تحقق شرط مي‌باشد (تا شرط رخ ندهد، مشروط اتفاق نمي‌افتد). با توجه به اين نكته اگر فراگيري ظلم و ستم را شرط ظهور حضرت مهدي(عجل الله تعالی فرجه الشریف)بدانيم پس حتماً بايد جهان پر از ظلم و جور شود تا ظهور رخ دهد و در غير اين صورت، محال است ظهور، صورت پذيرد.
ولي با مراجعه به احاديث و روايات مهدويت اين مطلب به خوبي روشن مي‌شود كه در هيچ يك از آنها فراگيري ظلم و ستم به عنوان شرطي از شرايط ظهور دانسته نشده است. بلكه فراگيري ظلم و ستم در واقع به نوعي، نهايت آمادگي و احساس نياز شديد مردم به منجي را به همراه دارد.
2. فراگيري ظلم و ستم از علائم حتمي ظهور نيست:
علائم و نشانه براي يك پديده همانند آينه و ابزاري است كه به وسيله آن مي‌توان در تحقق آن پديده تأثير گذار نيست.
علائم و نشانه‌هاي ظهور نيز، به حتمي و غير حتمي تقسيم شده‌اند و فراگيري ظلم و ستم قبل از ظهور حضرت مهدي(عجل الله تعالی فرجه الشریف)، از علائم حتمي ظهور نمي‌باشد.
از طرف ديگر، طبق روايات، ياران امام زمان(عجل الله تعالی فرجه الشریف)قبل از ظهور حضرت در آن جامعه رشد كرده، تربيت يافته و در زمان ظهور حضرت در ركاب حضرت به جانفشاني مي‌پردازند، پس بي شك جامعه‌اي كه توان پرورش و تربيت ياران آن چناني را داشته باشد بايد در آن جامعه زمينه‌ها و بستر مناسب نيز وجود داشته باشد و اين تربيت و پرورش نيز قهري نبوده بلكه در سايه تلاش و زحمت و استفاده از بستر مناسب است كه به اين لياقت مي‌رسند.
بر اين اساس اگر در جامعه عصر ظهور، ظلم و ستم همه جاي عالم را فرا گرفته و بستر و زمينه‌هاي مناسب رشد و تربيت از بين خواهد رفت و ديگر پرورش ياران حضرت(عجل الله تعالی فرجه الشریف)ممكن نخواهد بود.
نتيجه آن كه: فراگيري ظلم و ستم به معناي ظالم بودن همه نيست، بلكه عده‌اي به وسيله ظلم و زور مي‌خواهند بر توده مردم مسلط شوند و در اين ميان برخي انسان‌ها نيز در جاده صلاح گام برمي‌دارند و سعي مي‌كنند خود و مردم را براي تحقق ظهور آماده كنند.
شرح پرسش:
آن طور که گفته شده نزديک ظهور اوضاع جامعه خيلی بد هست به صورتی که مردم از بی عدالتي در منازل خود هم در امان نيستند، از آن طرف می‌گوييم بايد خودمان را جهت ظهور آماده کنيم؛ اگر چنين شود جوامع به سمت الهی شدن حرکت می‌کنند؟ جواب اين تناقض چيست؟
پاسخ:
بايد گفت كه پيرامون مفهوم و چيستي فراگيري ظلم و ستم ديد‌گاه‌هايي مختلف مطرح است. كه به برخي اشاره مي‌كنيم:
1. فراگيري ظلم و ستم به معناي غالبيت: طبق اين ديدگاه، در آستانه ظهور، ظلم و ستم در جهان غالب شده و چهره جهان، چهره ظلم و ستم خواهد بود كه در كنار غالبيت ظلم و ستم، صلاح و رستگاري نيز در ميان مردم مطرح مي‌باشد. نكته قابل ذكر اينكه در روايات به فراگيري ظلم و ستم خبر داده شده نه فراگيري ظالم و ستمگر. با اين نگاه، اگر در جهان يك ظالم بود و از او ظلم‌هاي متعدد و متنوع سر زند و بقيه مردم، مظلوم و ستمديده باشند، باز مصداق «ملئت ظلماً و جوراً» تحقق پيدا خواهد كرد.
2. فراگيري ظلم و ستم به معناي كامل و تمام است:
اين عده قائلند كه فراگيري ظلم و ستم در جهان به طور كامل و تمام صورت مي‌پذيرد و جهان به صورت يك پارچه پر از ظلم و ستم خواهد شد و از صلاح و رستگاري هيچ خبري نيست.
البته ديدگاه صحيح همان ديدگاه اول است.
اينك به نمونه‌هايي از روايات كه اشاره به ظلم و جور قبل از ظلم دارند اشاره مي‌نماييم.
پيامبر اكرم(صلی الله علیه وآله)مي‌فرمايند: «لاتقوم الساعة حتي يملك رجل من اهل بيتي، يواطئ اسمه اسمي، يملأ الارض عدلاً و قسطاً كما ملئت ظلما و جوراً»(اربلي، كشف الفقه في معرفة الائمه، دارالكتاب الاسلامي، ج3، ص261)
2. اميرالمؤمنين(علیه السلام)مي‌فرمايند: « ... الحادي عشر من ولدي، هو المهدي الذي يملأ الارض عدلاً و قسطاً كما ملئت جوراً و ظلماً»(كليني، الكافي، ج1، ص338).
3. امام حسين(علیه السلام)مي‌فرمايند: «لولم يبق من الدنيا الايوم واحد لطول الله عزوجل ذلك اليوم حتي يخرج رجل من ولدي فيملأها عدلا و قسطاً كما ملئت جوراً و ظلماً؛ اگر از دنيا جز يك روز باقي نمانده باشد، خداوند آن روز را طولاني گرداند تا مردي از فرزندان من قيام كند و زمين را از عدل و داد پر كند پس از آن كه از ستم و بيداد پر شده باشد».(صدوق، كمال الدين و تمام النعمة، ج 1، ص318).
از مجموع روايات رسيده نوعي همساني ميان واژگان عدل و داد و ظلم و جور ديده مي‌شود. يعني همان طوري كه در جامعه بعد از ظهور، عدل و داد فراگير و همه جانبه مي‌شود، در جامعه قبل از ظهور نيز ظلم و جور فراگير و همه جانبه خواهد شد، نه اين كه همه ظالم باشند.
در نگاه ابتدايي و بدون تعمق چنين برداشت مي‌شود كه فراگيري ظلم و ستم پيش زمينه و از شرايط تحقق ظهور عدل و داد توسط امام مهدي(عجل الله تعالی فرجه الشریف)است و تا شرط تحقق پيدا نكند، محال است كه مشروط تحقق پيدا كند. پس به خاطر تحقق مشروط كه همان جامعه مهدوي و عدالت مهدوي است بايد به دنبال تحقق پيش زمينه‌هاي آن كه همان فراگير شدن ظلم و جور است، رفت.
اما با نگاه ژرف‌تر و دقيق تر معلوم خواهد شد كه اصل اين نظريه و تفكر غلط است و حاكي از سوء برداشت و يا عدم اطلاع كافي از فرهنگ و تعاليم روح بخش اسلام است. اثبات اين مدعا بدين گونه است:
1. فراگيري ظلم و ستم شرط ظهور نيست:
بايد گفت كه شرط براي مشروط نقش فاعل و موجد خواهد داشت؛ يعني تحقق مشروط مرهون تحقق شرط مي‌باشد (تا شرط رخ ندهد، مشروط اتفاق نمي‌افتد). با توجه به اين نكته اگر فراگيري ظلم و ستم را شرط ظهور حضرت مهدي(عجل الله تعالی فرجه الشریف)بدانيم پس حتماً بايد جهان پر از ظلم و جور شود تا ظهور رخ دهد و در غير اين صورت، محال است ظهور، صورت پذيرد.
ولي با مراجعه به احاديث و روايات مهدويت اين مطلب به خوبي روشن مي‌شود كه در هيچ يك از آنها فراگيري ظلم و ستم به عنوان شرطي از شرايط ظهور دانسته نشده است. بلكه فراگيري ظلم و ستم در واقع به نوعي، نهايت آمادگي و احساس نياز شديد مردم به منجي را به همراه دارد.
2. فراگيري ظلم و ستم از علائم حتمي ظهور نيست:
علائم و نشانه براي يك پديده همانند آينه و ابزاري است كه به وسيله آن مي‌توان در تحقق آن پديده تأثير گذار نيست.
علائم و نشانه‌هاي ظهور نيز، به حتمي و غير حتمي تقسيم شده‌اند و فراگيري ظلم و ستم قبل از ظهور حضرت مهدي(عجل الله تعالی فرجه الشریف)، از علائم حتمي ظهور نمي‌باشد.
از طرف ديگر، طبق روايات، ياران امام زمان(عجل الله تعالی فرجه الشریف)قبل از ظهور حضرت در آن جامعه رشد كرده، تربيت يافته و در زمان ظهور حضرت در ركاب حضرت به جانفشاني مي‌پردازند، پس بي شك جامعه‌اي كه توان پرورش و تربيت ياران آن چناني را داشته باشد بايد در آن جامعه زمينه‌ها و بستر مناسب نيز وجود داشته باشد و اين تربيت و پرورش نيز قهري نبوده بلكه در سايه تلاش و زحمت و استفاده از بستر مناسب است كه به اين لياقت مي‌رسند.
بر اين اساس اگر در جامعه عصر ظهور، ظلم و ستم همه جاي عالم را فرا گرفته و بستر و زمينه‌هاي مناسب رشد و تربيت از بين خواهد رفت و ديگر پرورش ياران حضرت(عجل الله تعالی فرجه الشریف)ممكن نخواهد بود.
نتيجه آن كه: فراگيري ظلم و ستم به معناي ظالم بودن همه نيست، بلكه عده‌اي به وسيله ظلم و زور مي‌خواهند بر توده مردم مسلط شوند و در اين ميان برخي انسان‌ها نيز در جاده صلاح گام برمي‌دارند و سعي مي‌كنند خود و مردم را براي تحقق ظهور آماده كنند.
