پرسش :
آيا انسان با كشف و شهود و سير و سلوك مي تواند به وحي برسد؟
پاسخ :
«وحي» در لغت داراي معاني مختلف است؛ از جمله: اشاره، كتابت، نوشته، رساله، پيغام، سخن پوشيده و اعلام در خفا (1). اين واژه در قرآن كريم در چهار مورد به كار رفته است: اشاره پنهاني، (2) هدايت غريزي (3)، سروش غيبي (الهام) (4) و وحي رسالي. (5)
اين واژه در اصطلاح دو كاربرد دارد: يكي عام و ديگري خاص. «وحي» به معناي عام، سخن پوشيده و اعلام در خفا است كه در همه موجودات ـ اعم از حيوان، جماد، انسان و شيطان ـ وجود دارد. معناي عام وحي، نوعاً همان معناي لغوي وحي است. در معناي خاص، وحي معرفتي است كه به صورت ويژه بر پيامبران و معصومان القا مي شود. اين فقط مختص رسولان و امامان (علیه السلام) است؛ نه غير آنان. (6)
بر اين اساس اگر مقصود از وحي؛ معناي عام آن باشد، بلي، انسان با كشف و شهود و سلوك معنوي، مي تواند به مقام سروش غيبي برسد كه از آن به الهام و گاه به كشف معنوي تعبير مي شود. اما اگر مراد، وحي به معناي خاص آن باشدف خير؛ زيرا صرف سلوك معنوي آدمي را به مقام انبيا و ائمه (علیه السلام) نمي رساند و چنان معرفتي براي وي حاصل نمي شود؛ زيرا:
يكم. وحي آن نوع شناخت و دريافت معارف و قوانين تشريعي جامع و بي بديل است كه از سوي آفريدگار عالم ـ با توجه به آگاهي از سيستم وجود انسان و نيازهاي گوناگون حيات مادي و روحاني او ـ در تمام مراحل مختلف زندگي افاضه مي شود و جهت راهبرد هماهنگ و معقول جامعه انساني، در روند حيات فردي و جمعي است. در حالي كه محتواي مكاشفه اي كه از سلوك معنوي به دست مي آيد، اغلب ناقص و يك جانبه است و براهين اطمينان بخش براي صاحب كشف و ديگران ندارد. علاوه بر آنكه وحي ناظر به سعادت همگان است؛ در حالي كه كشف عرفاني محض، در صدد رفع مشكل صاحب كشف است.
دوم. در وحي خاص، پيامبر ، فرشته (كه واسطه پيام است) را مي بيند؛ ولي در وحي عام اگر حامل پيام فرشته باشدف سالك او را مشاهده بصري نمي كند.
سوم. نبي بايد شهود خويش را به ديگران گفته و آن را تبليغ كند؛ ولي براي سالك چنين شرطي وجود ندارد. (7)
چهارم. وحي، مقامي اعطايي است كه خداوند افاضه فرموده و تحت مشيت و اراده او قرار دارد، اما در مكاشفه، سالك هرچند حقايق عوالم غيب را دريافت مي دارد، ولي اين «آخذا من الله» و از طريق اعطا نيست.
بنابراين انسان با سلوك معنوي، نمي تواند به وحي ـ به معناي خاص آن ـ دست يابد؛ گرچه به وحي به معناي عام آن نايل شود.
پی نوشتها:
1- لسان العرب، ج 15، ص 380.
2- مريم (19)، آيه 13.
3- نحل (16)، آيه 68-69.
4- قصص (28)، آيه 7؛ طه (20)، آيه 37-40.
5- شوري (42)، آيه 7.
6- جامع الاسرار و منبع الانوار، ص 454.
7- اين موارد با استفاده از منابع ذيل استخراح شده است: عرفان نظري، ص 366؛ مفاتيح الغيب. ص 338؛ شرح مقدمه قيصري، ص 590 و 591؛ شرح فصوص الحكم، ص 111؛ مباني نظري تجربه ديني، ص 154-159؛ تحليل وحي از ديدگاه اسلام و مسيحيت، ص 52-72.
«وحي» در لغت داراي معاني مختلف است؛ از جمله: اشاره، كتابت، نوشته، رساله، پيغام، سخن پوشيده و اعلام در خفا (1). اين واژه در قرآن كريم در چهار مورد به كار رفته است: اشاره پنهاني، (2) هدايت غريزي (3)، سروش غيبي (الهام) (4) و وحي رسالي. (5)
اين واژه در اصطلاح دو كاربرد دارد: يكي عام و ديگري خاص. «وحي» به معناي عام، سخن پوشيده و اعلام در خفا است كه در همه موجودات ـ اعم از حيوان، جماد، انسان و شيطان ـ وجود دارد. معناي عام وحي، نوعاً همان معناي لغوي وحي است. در معناي خاص، وحي معرفتي است كه به صورت ويژه بر پيامبران و معصومان القا مي شود. اين فقط مختص رسولان و امامان (علیه السلام) است؛ نه غير آنان. (6)
بر اين اساس اگر مقصود از وحي؛ معناي عام آن باشد، بلي، انسان با كشف و شهود و سلوك معنوي، مي تواند به مقام سروش غيبي برسد كه از آن به الهام و گاه به كشف معنوي تعبير مي شود. اما اگر مراد، وحي به معناي خاص آن باشدف خير؛ زيرا صرف سلوك معنوي آدمي را به مقام انبيا و ائمه (علیه السلام) نمي رساند و چنان معرفتي براي وي حاصل نمي شود؛ زيرا:
يكم. وحي آن نوع شناخت و دريافت معارف و قوانين تشريعي جامع و بي بديل است كه از سوي آفريدگار عالم ـ با توجه به آگاهي از سيستم وجود انسان و نيازهاي گوناگون حيات مادي و روحاني او ـ در تمام مراحل مختلف زندگي افاضه مي شود و جهت راهبرد هماهنگ و معقول جامعه انساني، در روند حيات فردي و جمعي است. در حالي كه محتواي مكاشفه اي كه از سلوك معنوي به دست مي آيد، اغلب ناقص و يك جانبه است و براهين اطمينان بخش براي صاحب كشف و ديگران ندارد. علاوه بر آنكه وحي ناظر به سعادت همگان است؛ در حالي كه كشف عرفاني محض، در صدد رفع مشكل صاحب كشف است.
دوم. در وحي خاص، پيامبر ، فرشته (كه واسطه پيام است) را مي بيند؛ ولي در وحي عام اگر حامل پيام فرشته باشدف سالك او را مشاهده بصري نمي كند.
سوم. نبي بايد شهود خويش را به ديگران گفته و آن را تبليغ كند؛ ولي براي سالك چنين شرطي وجود ندارد. (7)
چهارم. وحي، مقامي اعطايي است كه خداوند افاضه فرموده و تحت مشيت و اراده او قرار دارد، اما در مكاشفه، سالك هرچند حقايق عوالم غيب را دريافت مي دارد، ولي اين «آخذا من الله» و از طريق اعطا نيست.
بنابراين انسان با سلوك معنوي، نمي تواند به وحي ـ به معناي خاص آن ـ دست يابد؛ گرچه به وحي به معناي عام آن نايل شود.
پی نوشتها:
1- لسان العرب، ج 15، ص 380.
2- مريم (19)، آيه 13.
3- نحل (16)، آيه 68-69.
4- قصص (28)، آيه 7؛ طه (20)، آيه 37-40.
5- شوري (42)، آيه 7.
6- جامع الاسرار و منبع الانوار، ص 454.
7- اين موارد با استفاده از منابع ذيل استخراح شده است: عرفان نظري، ص 366؛ مفاتيح الغيب. ص 338؛ شرح مقدمه قيصري، ص 590 و 591؛ شرح فصوص الحكم، ص 111؛ مباني نظري تجربه ديني، ص 154-159؛ تحليل وحي از ديدگاه اسلام و مسيحيت، ص 52-72.
