پرسش :
آیا شهود قلبی و چشم بصیرت یافتن، لزوماً از راه ریاضت و دوری از لذت ها حاصل می شود؟
پاسخ :
نخستین مساله بایسته در سلوک الی الله ، خروج از حجاب های ظلمانی است. این حجاب ها، عبارت است از: حجاب تعلق به بدن مادی، کفر، شرک و دشمنی با حق و آیات الهی ، عقاید و افکار باطل و ناصحیح، اخلاق و اوصاف رذیله، حجاب عادات، اوهام و تخیلات ، تعلق و اسارت به مظاهر مادی و آنچه غیر حضرت حق است و در یک عبارت کوتاه هر خصوصیت و هر رنگی که عارض روح انسان گشته و روح را به سوی غیر خدای متعال سوق داده و در جهت غیر او و دوری از او و فرار از قرار می دهد، حجابی است از حجاب های ظلمانی و حجاب هایی که ذکر شد و آنهایی که ذکر نشد همه و همه به همین نحو است. (1)
هریک از این حجاب ها دارای واقعیت عینی و ویژگی خاصی در روح انسان است و واقعیت عینی هیچ کدام از حجاب ها، مانند واقعیت عینی حجاب دیگر نیست و از این رو توجه به امور ذیل ضروری است:
یکم. برای خروج از هر حجاب، راه مخصوصی لازم بوده و باید طریق به خصوصی در پیش گرفته شود و امکان ندارد از همه حجاب های ظلمانی از طریق واحدی نجات پیدا کرد. همچنین امکان ندارد در خروج از هر کدام از حجاب ها، طریقی را در پیش گرفت که غیر از طریق مخصوص و تعیین شده در نظام وجود است. مجاهدت های علمی و عملی لازم در خروج از آنها مجاهدت های به خصوصی است که در نظام وجود و آفرینش تعیین و حساب شده است. این مجاهدت ها در حقیقت، طریق تکوینی خروج از حجاب های ظلمانی است و نمی شود تکوین را عوض کرد.
دوم. قرآن راه های خروج از حجاب های ظلمانی را ـ که راههای تکوینی، فطری و تعیین شده در نظام حقیقت است ـ دین حنیف اسلام می داند (2) آیات قرآنکریم تنها هدایت الهی را، راه تکوینی و فطری خروج از این حجاب ها می داند (3) و این راه را محکم ترین رشته ای می داند که باید به آن چنگ زد. (4)
سوم. با هر نوع مجاهدت و ریاضت نمی شود از حجاب های ظلمانی ـ آن چنان که باید ـ نجات پیدا کرد. با مجاهدت های انتخابی و ریاضت های سلیقه ای نمی توان از انواع مختلف حجاب ها و از ابعاد و مراتب و ریزه کاری ها متنوع و بی شمار آنها نجات یافت.
این قبیل مجاهدت ها ممکن است به نظر خیلی سخت و تحمل آنها و مداومت بر آنها مشکل باشد؛ ولی مساله تنها این نیست که انسان ریاضت بکشد و به سختی بیفتد؛ بلکه نحوه مجاهدت و ریاضت و کیفیت آن و نوع آن نیز دارای اهمیت است.
چهارم. در خروج از همه حجاب های ظلمانی، مجاهدت های ناقص علمی و عملی نتیجه مطلوب نخواهد داد؛ بلکه در خروج از همه آنها هم علم جامع و کامل به آنچه از طریق وحی ابلاغ گردیده لازم است و هم عمل کامل و همه جانبه به آن.
سالک الی الله باید همه آنها را ـ که از جانب خدای متعال ابلاغ گردیده ـ یاد بگیرد و علم و اطلاع کامل داشته و در تحصیل آنها و اطلاع کامل هیچگونه مسامحه و سستی نداشته باشد و در این راه، مجاهدت پی گیر و کامل کند و در این مجاهدت (تلاش علمی) هر چه می تواند سعی کند تا طریق الی الله را به خوبی و به نحو صحیح و جامع و به همان صورت که از جانب خدای متعال ارائه شده است ، بشناسد.
حضرت باقر (علیه السلام) فرمود: «الکمال کل الکمال التفقه فی الدین...» (5) ؛ «کمال یک انسان و نهایت کمال او، علم و بصیرت و نقفه در دین است».
در مرحله دوم به همه آنچه ارائه شده، عمل کند و صراط مستقیم الی الله را در همه ابعاد آن پیش گیرد.
به هر روی، در سلوک الی الله تبعیت از طریق تعیین شده در نظام تکوین بایسته بوده و انحراف از آن، انحراف از تکوین است. (6)
همچو آهن ز آهنی بیرنگ شو
در ریاضت آینه بی رنگ شو
خویش را صافی کن از اوصاف خود
تاببینی ذات پاک صاف خود
پی نوشتها:
1- نگا: مقالات، ج 1، صص 63-73.
2- روم (30)، آیه 30.
3- انعام (6)، آیه 71؛ بقره (2)، آیه 120.
4- لقمان (31)، آیه 22.
5- اصول کافی، ج 1، باب صفة العلم و فضله و فضل العلماء، ح 4.
6- در باب ریاضت و مجاهدت و ابعاد آن نگا: مقالات همان، صص 73-87.
نخستین مساله بایسته در سلوک الی الله ، خروج از حجاب های ظلمانی است. این حجاب ها، عبارت است از: حجاب تعلق به بدن مادی، کفر، شرک و دشمنی با حق و آیات الهی ، عقاید و افکار باطل و ناصحیح، اخلاق و اوصاف رذیله، حجاب عادات، اوهام و تخیلات ، تعلق و اسارت به مظاهر مادی و آنچه غیر حضرت حق است و در یک عبارت کوتاه هر خصوصیت و هر رنگی که عارض روح انسان گشته و روح را به سوی غیر خدای متعال سوق داده و در جهت غیر او و دوری از او و فرار از قرار می دهد، حجابی است از حجاب های ظلمانی و حجاب هایی که ذکر شد و آنهایی که ذکر نشد همه و همه به همین نحو است. (1)
هریک از این حجاب ها دارای واقعیت عینی و ویژگی خاصی در روح انسان است و واقعیت عینی هیچ کدام از حجاب ها، مانند واقعیت عینی حجاب دیگر نیست و از این رو توجه به امور ذیل ضروری است:
یکم. برای خروج از هر حجاب، راه مخصوصی لازم بوده و باید طریق به خصوصی در پیش گرفته شود و امکان ندارد از همه حجاب های ظلمانی از طریق واحدی نجات پیدا کرد. همچنین امکان ندارد در خروج از هر کدام از حجاب ها، طریقی را در پیش گرفت که غیر از طریق مخصوص و تعیین شده در نظام وجود است. مجاهدت های علمی و عملی لازم در خروج از آنها مجاهدت های به خصوصی است که در نظام وجود و آفرینش تعیین و حساب شده است. این مجاهدت ها در حقیقت، طریق تکوینی خروج از حجاب های ظلمانی است و نمی شود تکوین را عوض کرد.
دوم. قرآن راه های خروج از حجاب های ظلمانی را ـ که راههای تکوینی، فطری و تعیین شده در نظام حقیقت است ـ دین حنیف اسلام می داند (2) آیات قرآنکریم تنها هدایت الهی را، راه تکوینی و فطری خروج از این حجاب ها می داند (3) و این راه را محکم ترین رشته ای می داند که باید به آن چنگ زد. (4)
سوم. با هر نوع مجاهدت و ریاضت نمی شود از حجاب های ظلمانی ـ آن چنان که باید ـ نجات پیدا کرد. با مجاهدت های انتخابی و ریاضت های سلیقه ای نمی توان از انواع مختلف حجاب ها و از ابعاد و مراتب و ریزه کاری ها متنوع و بی شمار آنها نجات یافت.
این قبیل مجاهدت ها ممکن است به نظر خیلی سخت و تحمل آنها و مداومت بر آنها مشکل باشد؛ ولی مساله تنها این نیست که انسان ریاضت بکشد و به سختی بیفتد؛ بلکه نحوه مجاهدت و ریاضت و کیفیت آن و نوع آن نیز دارای اهمیت است.
چهارم. در خروج از همه حجاب های ظلمانی، مجاهدت های ناقص علمی و عملی نتیجه مطلوب نخواهد داد؛ بلکه در خروج از همه آنها هم علم جامع و کامل به آنچه از طریق وحی ابلاغ گردیده لازم است و هم عمل کامل و همه جانبه به آن.
سالک الی الله باید همه آنها را ـ که از جانب خدای متعال ابلاغ گردیده ـ یاد بگیرد و علم و اطلاع کامل داشته و در تحصیل آنها و اطلاع کامل هیچگونه مسامحه و سستی نداشته باشد و در این راه، مجاهدت پی گیر و کامل کند و در این مجاهدت (تلاش علمی) هر چه می تواند سعی کند تا طریق الی الله را به خوبی و به نحو صحیح و جامع و به همان صورت که از جانب خدای متعال ارائه شده است ، بشناسد.
حضرت باقر (علیه السلام) فرمود: «الکمال کل الکمال التفقه فی الدین...» (5) ؛ «کمال یک انسان و نهایت کمال او، علم و بصیرت و نقفه در دین است».
در مرحله دوم به همه آنچه ارائه شده، عمل کند و صراط مستقیم الی الله را در همه ابعاد آن پیش گیرد.
به هر روی، در سلوک الی الله تبعیت از طریق تعیین شده در نظام تکوین بایسته بوده و انحراف از آن، انحراف از تکوین است. (6)
همچو آهن ز آهنی بیرنگ شو
در ریاضت آینه بی رنگ شو
خویش را صافی کن از اوصاف خود
تاببینی ذات پاک صاف خود
پی نوشتها:
1- نگا: مقالات، ج 1، صص 63-73.
2- روم (30)، آیه 30.
3- انعام (6)، آیه 71؛ بقره (2)، آیه 120.
4- لقمان (31)، آیه 22.
5- اصول کافی، ج 1، باب صفة العلم و فضله و فضل العلماء، ح 4.
6- در باب ریاضت و مجاهدت و ابعاد آن نگا: مقالات همان، صص 73-87.
