پرسش :

منشأ زنجيرزنى، سينه‏زنى، تعزيه و علامت از كدام فرهنگ و ملل است؟

پاسخ :
«زنجيرزنى»، از هندوستان و پاكستان به ايران آمده است. از آنجا كه برخى به وضع نامناسبى با زنجير عزادارى كرده و موجب زخمى شدن بدن و خون آمدن آن مى‏گشت، برخى از علما به حرمت آن فتوا دادند ولى اگر اين عمل به شيوه‏اى انجام شود كه موجب صدمه به بدن و تقبيح عاقلان نگشته و زمينه را براى وهن آموزه‏هاى عاشورا فراهم نسازد، اشكالى ندارد چنان كه در عموم عزادارى‏هاى ايران در خصوص زنجيرزنى، به دليل رعايت شؤون عزادارى اين نوع سوگوارى رايج است.(1)
اصل سنت «سينه زنى» در ميان عرب‏ها رايج بوده و بعدها به صورت موجود درآمده است كه با انتخاب نوحه‏هاى سنگين، حركات دست بر سينه مى‏خورد. اين‏گونه عزادارى ابتدا به صورت فردى بوده و زمانى كه سوگوارى علنى و گسترده شد- خصوصاً در زمان صفويه- به شكل گروهى درآمده است.(2)
«تعزيه»، عبارت است از مجسم كردن و نمايش دادن واقعه جانسوز عاشورا. ظاهراً اين نوع عزادارى در دوره كريم‏خان زند در ايران معمول و در زمان صفويه رايج شد و در زمان ناصرالدين شاه گسترش يافت منشأ آن هم مشاهدات شاه در سفرهاى خود از تئاترهاى اروپا بوده كه اين امر، نمايش‏دهى را در واقعه عاشورا عينى ساخته است. بايد توجّه داشت كه اجراى تعزيه، مخصوص ايران نبوده و در كشورهاى اسلامى و شيعى ديگرى نيز اين سنت مورد توجّه بوده است و با سبك‏هاى گوناگون و اعتقادات و مراسم مختلف و ابزار و ادوات ديگرى اجرا مى‏شود از جمله در هند و پاكستان كه رواج بيشترى دارد.(3)
«علامت»، از ابزار و وسايل عزادارى امام حسين (ع) است كه در هيئت‏ها و دسته‏هاى مذهبى به كار گرفته مى‏شود. اين ابزار پس از ارتباط ايران با اروپايى‏ها در عصر قاجار، از آيين‏هاى مذهبى مسيحيت اقتباس شده است. اين ابزار، نماد و مظهرى است كه گاهى عزاداران را از محتوا و اصل عزادارى و اقامه شعائر دينى بازمى‏دارد.(4)
پي نوشت :
(1) موسوعة العتبات المقدسة، ج 8، ص 873.
(2) موسيقى مذهبى ايران، ص 62.
(3) همان، ص 35- 33 و درآمدى بر نمايش و نيايش در ايران، ص 86، كيهان فرهنگى، مهر 63، ص 72.
(4) فرهنگ عاشورا، ص 643.